Bushe Ici Calo Cikapusunsuka?

Takwabako inkulo imbi iyaumfwapo ukulanda kwafulisha ifyo pa lwa kupwa kwa calo. Abengi balatiina ukuti icalo. Bambi batontonkanya ukuti ukukowesha pambi kuti kwaonaula icalo. Bambi nabo balasakamikwa ukuti icimfulumfulu ca fya bunonshi cikalwikanya icinabwingi ca bantunse.

Bushe ici calo mu cituntulu kuti capwa? Nga ca kuti calipwile, cinshi cintu cingapilibula? Bushe icalo calibala acipwapo ku numa?

Icalo Capwa—Cimbi Capyana Cene

Ee, icalo calipwilepo. Languluka icalo casangwike icibifi mu nshiku sha kwa Noa. Baibolo ilondolola ukuti: “Pano [calo, New World Translation] apalipo lilya, pa kuponenwe lyeshi, palyonaike.” Baibolo na kabili isosa ukuti: “[Lesa] tatengele aba pano [calo, NW] aba kale, lelo abakile Noa kabila wa bulungami na bambi cinelubali, ilyo aletele ilyeshi pano [calo ca, NW] bashipepa.”—2 Petro 2:5; 3:6.

Mona cintu impela ya cilya calo yapilibwile na cintu ishapilibwile. Tayapilibwile impela ya mutundu wa buntunse. Noa no lupwa lwakwe balipusunswike Ilyeshi lya mu cibulungwa conse. E fyo cali na kuli planeti Isonde ne myulu yailsulamo intanda iyayemba. Caali “calo ca bashipepa” e calobele, imicitile ya fintu iibifi.

Mu kupelako, ilyo ubufyashi bwa kwa Noa bwalesanda, icalo na cimbi calishileko. Ico calo ca cibili, nelyo imicitile ya fintu, calibako ukufika na ku kasuba kesu. Ilyashi lya ciko ilya kale lyaisulamo inkondo, imisoka, no lukaakala. Cinshi cikacitika kuli ici calo? Bushe cikapusunsuka?

Inshita ya ku Ntanshi iya ici Calo

Pa numa ya kusosa ukuti icalo ca kasuba ka kwa Noa calyonawilwe, ubulondoloshi bwa Baibolo butwalilila ukuti: “imyulu ne [sonde, NW] ifya nomba fyabakilwo mulilo ku cebo ico cine.” (2 Petro 3:7) Mu cine cine, nga fintu kalemba wa Baibolo na umbi alondolola ukuti: “Icalo [icilipo ilelo] cileya.”—1 Yohane 2:17, NW.

Baibolo taipilibula ukuti isonde lya cine cine nelyo imyulu yaisulamo intanda fikaya, nga fintu fye ifi fishapitile mu kasuba ka kwa Noa. (Ilumbo 104:5) Ukucila, ici calo, mu kuba ne “myulu” ya ciko, nelyo bakateka ba kamfulumende pe samba lya kusonga kwa kwa Satana, ne “sonde” lya ciko, nelyo sosoite wa buntunse, fikonaulwa ukupala ku mulilo. (Yohane 14:30; 2 Abena Korinti 4:4) Ici calo, nelyo imicitile ya fintu, fikaloba nga fintu fye mu kushininkisha icalo ca pa ntanshi ya lyeshi calobele. Nangu fye ni Yesu Kristu alilandile pa lwa mibele mu “nshiku sha kwa Noa” nge ca kumwenako ca fyali no kucitika pa ntanshi fye ya kupwa kwa ici calo.—Mateo 24:37-39.

Mu kukatama, lintu Yesu alandile ulwa nshiku sha kwa Noa, caali ni mu casuko ku cipusho ca batumwa bakwe ica kuti: “Cinshi cikaba icishibilo ca kwisa kwenu, ne ca kupwa kwa calo?” (Mateo 24:3, King James Version) Abakonshi ba kwa Yesu balishibe ukuti ici calo caali no kupwa. Bushe ici cilolelo calibatinishe?

Mu kupusanako, lintu Yesu alondwelele ifya kuponako ifyo fyaali no kucitika pa ntanshi ya kupwa kwa calo, abakoseleshe ukusekelela ‘pantu ukulubuka kwabo kwalepalama.’ (Luka 21:28) Ee, ukulubuka ukufuma kuli Satana ne micitile yakwe iya fintu iibifi ukwingila mu calo cipya ica mutende!—2 Petro 3:13.

Lelo ni lilali ici calo cikapwa? “Cishibilo” nshi cintu Yesu apeele pa lwa “kwisa [kwakwe], ne ca kupwa kwa calo?

“Icishibilo”

Ishiwi lya ciGreek ilyapilibulwa pano “ukwisa” nipa·rou·siʹa, kabili lipilibula “ukubapo,” uko e kuti, mu cituntulu uulipo. E co lintu “icishibilo” camonwa, te kuti cipilibule ukuti Kristu aali no kwisa mu kwangufyanya lelo ukuti kale kale alibwela kabili epo ali. Kuti capilibula ukuti alitendaka ukuteka mu kukanamoneka pamo nge mfumu ya mu mulu no kuti mu kwangufyanya kuti alete mpela ku balwani bakwe.—Ukusokolola 12:7-12; Ilumbo 110:1, 2.

Yesu tapeele fye ica kuponako cimo pamo nga “icishibilo.” Alondolwele ifya kuponako fya calo ifingi ne mibele. Ifi fyonse fyali no kucitika mu kati ka nshita iyo bakalemba ba Baibolo baitile “inshiku sha kulekelesha.” (2 Timote 3:1-5; 2 Petro 3:3, 4) Languluka fimo ifya fintu Yesu asobele ukuti fyali no kwishibisha “inshiku sha kulekelesha.”

“Uluko lukemino luko, no bufumu bukemino bufumu.” (Mateo 24:7) Inkondo mu nshita sha muno nshiku shaliba pa cipimo cakulilako ukucila kale lyonse. Kalemba umo uwa lyashi lya kale alandilepo ukuti: “Inkondo ya Calo iya kubalilapo [iyatendeke mu 1914] yali e nkondo ya kubalilapo iya ‘mupwilapo.’” Nalyo line, inkondo ya calo iya cibili yaali iyacilapo nga shi isonde ukonaula. Kabili inkondo yalitwalilia ukonaula isonde. Ee, amashiwi ya kwa Yesu yalifikilishiwa mu nshila yamonekesha!

“Kukaba ne fipowe.” (Mateo 24:7) Ukukonka pa Nkondo ya Calo iya I kwaishile nakalimo icipowe cakulisha mu lyashi lya kale lyonse. Icipowe cabipisha na kabili calikonkele pa Nkondo ya Calo iya II. Ulupumo lwa bulwele bwa nsala lwambukila ukufika ku cakaniko cimo muli fisano ica bwingi bwa bantu ubwe sonde, ukwipaya amamilioni ya bana 14 cila mwaka. Mu cine cine, kwalibako “ifipowe”!

“Kukaba ne finkukuma fikalamba.” (Luka 21:11) Pali avareji, mupepi ne miku ikumi balifwa cila mwaka ukufuma ku finkukuma ukutula 1914 nga fintu cali mu myanda ya myaka iya ku numa. Languluka fye ifinono ifikalamba: 1920, China, 200,000 balipaiwe; 1923, Japan, abantu nalimo 140,000 balifwile nangu tabaamoneka ukufika na ino nshita; 1939, Turkey, 32,700 balifwa; 1970, Peru, 66,800 balipaiwe; na 1976, China, mupepi na 240,000 (nelyo, ukulingana na malipoti yamo, 800,000) balipaiwe no kucenwa. Mu kushininkisha, “ifikunkuma fikalamba”!

“Uku no ku kukabe . . . ne fikuko.” (Luka 21:11) Pa numa fye ya Nkondo ya Calo iya I, abantu bamo amamilioni 21 balifwile kuli fuluenza ya ciSpanish. Science Digest yacitile lipoti ukuti: “Mu lyashi lya kale lyonse takwabako umusenselo wa mfwa uwabipisha, uwasumbana. Ukutula ilyo, ubulwele bwa mutima, kansa, AIDS, ne finkuka fimbi fyalipaya imyanda ya mamilioni.

“Ukufulisha kwa bupulumushi.” (Mateo 24:12) Icalo cesu ukutula 1914 casanguka cimo ica misoka no lukaakala. Mu fifulo ifingi takwabako uuyumfwa uwacingililwa mu misebo nangu fye ni mu nshita ya kasuba. Mu nshita ya bushiku abantu bekala mu mayanda yabo ne fiibi fyafungwa kabili ifyapindililwa, ukuba aba mwenso ukuya panse.

Ifintu fimbi ifingi fyalisobelwe ukucitika mu kati ka nshita sha kulekelesha, kabili fyonse ifya ifi na fyo fine filefikilishiwa. Ici cilepilibula ukuti impela ya calo naipalama. Lelo, mu nsansa, kukabako bakapusunsuka. Pa numa ya kusosa ukuti “icalo cileya,” Baibolo ilaya ukuti: “Uucito kufwaya kwa kwa Lesa ekalilila umuyayaya.”—1 Yohane 2:17.

E co tulekabila ukusambilila ukufwaya kwa kwa lesa no kukucita. Lyene kuti twapusunsuka iyi mpela ya calo ku kuipakisha ku ciyayaya amapaalo ya calo cipya ica kwa Lesa. Baibolo ilaya ukuti pali iyo nshita: “Lesa . . . akafuute filamba fyonse ku menso [ya Bantu], ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka.”—Ukusokolola 21:3, 4.

[Abatusuminishe Ukubomfya Ifikope pe bula 6]

Photo Credits: Airplane: USAF photo. Child: WHO photo by W. Cutting. Earthquake: Y. Ishiyama, Hokkaido University, Japan.