Icipandwa 2

Wishi na Bana Bakwe Abaume Abatalama

Esaya 1:2-9

1, 2. Londololeni ifyo Yehova aisakwata abana baume abatalama.

ALEPEELA abana bakwe fyonse ifyo balekabila, filya ficita umufyashi watemwa abana. Pa myaka iingi alebaliisha, ukubafwika, no kubapa umwa kwikala. Ukusalapula nga kwafwaikwa, alebasalapula. Lelo talecishamo ukubakanda; lyonse alebalimuna “ukulimuna ukuyene.” (Yeremia 30:11) Kuti twaelenganya kanshi ifyo uyu wishi cimukalipa ku mutima pa kusoso kuti: “Abana baume nimbakusha no kubasansabika, na bo nabapulumuka kuli ine.”—Esaya 1:2b.

² Lelo, abana batalama abalelandwapo pano bena Yuda, na wishi uuleshikitika ni Yehova Lesa. We bulanda we! Yehova aliliisha abena Yuda no kubasansabika ukucila inko shimbi. Inshita imbi ku ntanshi alibacinkulako ukubomfya kasesema Esekiele ati: “Nakufwikile ifyapikulwa, nakufwikile ne ndyato sha tehashi ku makasa, nakupombele ne sha kolokondwe, no kukufimbapo iya lubebelu.” (Esekiele 16:10) Lelo ilingi line, abena Yuda tabaletasha pa fintu Yehova abacitila. Bena bapondoka, nelyo ‘ukupulumuka.’

3. Mulandu nshi Yehova aebela imyulu ne calo ukube nte ku kupulumuka kwa bena Yuda?

³ E calenga Yehova lintu alelanda pa lwa bana baume bakwe abatalama, abalilapo na mashiwi ya kuti: “Umfweni mwe myulu, kabili kutika, we calo—Yehova asosa.” (Esaya 1:2a) Ku numa sana, cali kwati imyulu ne calo fyalyumfwile uko abena Israele balesokwa bwino bwino pa fyali no kufuma muli bucintomfwa. Mose atile: “Naito muulu ne calo ukube nte pali imwe lelo, ukuti ukuloba mukaloba bwangu ukufuma mu calo ico muleabukilako Yordani ku kucikwata.” (Amalango 4:26) Nomba mu nshiku sha kwa Esaya, Yehova aeba imyulu iishimoneka ne calo icimoneka ukube nte ku kupulumuka kwa bena Yuda.

4. Bushe Yehova asalapo ukuba shani ku bena Yuda?

⁴ Imibele yali iyabipisha ica kuti tayalekabila ukupita mu mbali. Lelo nangu fye ni muli yi mibele yayafya, twamone fyo Yehova ali ngo mufyashi wa kutemwa ku bena Yuda, tali fye ngo mwine wabashita, kabili ico ca kusansamusha nga nshi. Cimo no kuti Yehova alepaapaata abantu bakwe ukuti batontonkanye ifingomfwa wishi uwalengwe nkumbabulili ku kutalansuka kwa bana bakwe abaume. Napamo abafyashi bamo mu bena Yuda balipitamo muli co kabili baumfwikisha sana ici cilangililo. Lelo Yehova alaswa apeele abena Yuda umulandu.

Inama Shishitontonkanya Shabacila

5. Bushe ing’ombe ilume ne mpunda filangisha shani ukuti fya cishinka, mu kupusanako na Israele?

⁵ Yehova asosela muli Esaya ati: “Ing’ombe ilume yaishibo mwine wa iko, ne mpunda yaishibo mulimba wa kwa cibinda wa iko, lelo Israele taishiba, abantu bandi tabatontonkanya.” (Esaya 1:3)a Ing’ombe ilume ne mpunda ni nama sha mulimo isho abena Middle East abengi baishiba. Cine cine, abena Yuda balishiba bwino ukuti nangu fye ni shi nama shishitontonkanya sha cishinka, shalishiba ukuti shalikwata cibinda wa shiko. Moneni fintu uusapika pa fya Baibolo umo amwene mu musumba umo uwa ku Middle East mu kuwa kwa kasuba ilyo ishi nama shalebwela. Atila: “Lintu fye umukuni waingile mu malinga watendeke ukusalangana. Ing’ombe ilume imo na imo yalishibe bwino shikulu wa iko, ne nshila ya kuya ku ng’anda, kabili tayalefulunganishiwa nangu panono ku tushila twapusanapusana utwingi. Kumfwa kuli punda, alungeme fye ku mwinshi, no kwingila ‘mwi tanga lya kwa shikulu wakwe.’”

6. Ni shani fintu abena Yuda bafilwa ukutontonkanya?

⁶ Apantu ifyo fifwile filamonwa sana mu nshiku sha kwa Esaya, icishinka Yehova alelandapo nacumfwika. Aleti: Nga ca kuti inama iishitontonkanya kuti yaishiba shikulu wa iko no mulimba, bushe abena Yuda nabakwata umwa kulesesha pa kusha Yehova? Cine cine, “tabatontonkanya.” Bali nga bashaishibe ukuti ubusambashi bwabo bwafumine kuli Yehova kabili e walenga ukuti babeko. Na kuba ni ku mulandu fye wa nkumbu, e co Yehova acili alebetila ati “abantu bandi”!

7. Ni nshila nshi shimo twingalangishishamo ukuti tulatasha pa fintu Yehova atupeela?

⁷ Tatufwile ukuba nga bashitontonkanya no kufilwa ukutasha pali fyonse ifyo Yehova atucitila! Lelo, tufwile ukupala kemba wa malumbo Davidi, uwatile: “Ndetootela Yehova umutima wandi onse, ndelondolole fipesha amano fyenu fyonse.” (Amalumbo 9:1) Ukusambilila lyonse pa lwa kwa Yehova e kukatukoselesha ukucite ci, pantu Baibolo itila “ukwishiba Uwa mushilo e mucetekanya.” (Amapinda 9:10) Nga tuleetetula lyonse pa mapaalo ya kwa Yehova cikatwafwa ukuba abatootela kabili tatwalemona Shifwe wa ku muulu ngo ushaba kantu. (Abena Kolose 3:15) Yehova atila, “Uwipaye lambo lya kutootela ancindika; no watambalike nshila yakwe ndemulengo kumone pusukilo lya kwa Lesa.”—Amalumbo 50:23.

Umusaalula Wabipisha ku “Wa Mushilo wa kwa Israele”

8. Mulandu nshi abena Yuda bengetilwa “uluko lwa lubembu”?

⁸ Esaya atwalilila ubukombe bwakwe ku luko lwa kwa Yuda na mashiwi yaluma ati: “Iye, we luko lwa lubembu, mwe bantu ba bwafya ku mampuulu, mwe bufyashi ubucito bubi, abana abalufyanya: mwe baleka Yehova, abasuulo Wa mushilo wa kwa Israele, abanunuka, ababwelela ku numa!” (Esaya 1:4) Imilimo ya bubifi kuti yalundinkana ica kuti yaba cisendo cafina. Mu nshiku sha kwa Abrahamu, Yehova alondolwele ukuti imembu sha Sodomu na Gomora ‘shalifinishe.’ (Ukutendeka 18:20) Ifilecita abena Yuda nafipalanako, pantu Esaya asoso kuti bali “ba bwafya ku mampuulu.” Abeta no kuti “bufyashi ubucito bubi, abana abalufyanya.” Abena Yuda cine bali nga bana baulungana. “Babwelela ku numa,” nelyo nga fintu New Revised Standard Version isosa, “banunuka umupwilapo” kuli Shibo.

9. Bushe amashiwi ya kuti “Wa mushilo wa kwa Israele” yalola mwi?

⁹ Abena Yuda balelangilila ku kutalansuka kwabo ukuti balisuulililo “Wa mushilo wa kwa Israele.” Cinshi aya mashiwi ayasangwa imiku 25 mwi buuku lya kwa Esaya yapilibula? Ukuba uwa mushilo cipilibula ukuba uwa busaka kabili uwasanguluka. Yehova alipulamo kuli bumushilo. (Ukusokolola 4:8) Abena Israele lyonse bacinkulwako ulwa ici nga bamona amashiwi ya pa kapapatu ka golde akalebengeshima pa citebo ca kwa shimapepo ayaleti: “Bumushilo bwa kwa Yehova.” (Ukufuma 39:30, NW) E co, pa kwita Yehova ukuti “Wa mushilo wa kwa Israele,” Esaya akomaila pa fintu ulubembu lwa bena Yuda lubipishe. Pantu aba bacintala baletoba ifunde lya kulungatika ilyapeelwe ku fikolwe fyabo ilya kuti: “Ishisheni no kuba aba mushilo, pantu ine ndi wa mushilo”!—Ubwina Lebi 11:44.

10. Kuti twacita shani pa kuti tatusaalwile “Wa mushilo wa kwa Israele”?

¹⁰ Abena Kristu bafwile ukulwisha na maka ukukanasuulo “Wa mushilo wa kwa Israele” filya abena Yuda bamusuulile. Bafwile ukupashanya bumushilo bwa kwa Yehova. (1 Petro 1:15, 16) Bafwile no ‘kupata ububi.’ (Amalumbo 97:10) Imicitile yakowela pamo nga bucisenene, ukupepo tulubi, ubupupu, no kukolwakolwa kuti fyabosha icilonganino ca Bwina Kristu. E mulandu wine abashileka ukucite fi fintu batamfiwilwa mu cilonganino. Bonse abakonkelela ukukowela ukwabula no kulapila, kuli pele pele tabakaipakisheko amapaalo ya mu buteko bwa Bufumu bwa kwa Lesa. Imilimo ya bubifi iyo yonse, cimo cine fye no musaalula wabipisha ku “Wa mushilo wa kwa Israele.”—Abena Roma 1:26, 27; 1 Abena Korinti 5:6-11; 6:9, 10.

Uwalwala Ukutula pa Mutwe Ukufika pa Lukasa

11, 12. (a) Londololeni imibele yabipa iya calo ca Yuda. (b) Mulandu nshi tushingomfwilako abena Yuda ubulanda?

¹¹ Mu kukonkapo, Esaya aesha ukupelulushanya na bena Yuda pa kubalondolwela ifyo balwalilila. Atila: “Ni pa cinshi muleuminwa kabili, ni pa cinshi mufushishapo ukusanguka?” Ico Esaya alebepusha ca kuti: ‘Bushe tamuculile pafula? Mulandu nshi mulesangukila no kuyobwela ukucula na kumbi?’ Esaya akonkanyapo ati: “Umutwe onse walilwala, no mutima onse walitembuka; ukutula pa nyantilo ya lukasa ukufika na pa mutwe, tamuli butuntulu.” (Esaya 1:5, 6a) Icalo ca Yuda nacilwala, cileselausha—cilwele lwa ku mupashi ukutula pa mutwe ukufika pa lukasa. We bulwele ububi ubwasangwa!

¹² Bushe tufwile ukumfwilako abena Yuda ubulanda? Nakalya! Imyaka iingi pa ntanshi ya ifi, uluko lonse ulwa Israele lwalisokelwe bwino pa lwa fyo bali no kukandwa nga baba bacintomfwa. Fimo fintu baebelwe ni fi: “Yehova akamuuma amakufi na molu ku fipute fyabipa, ifyo te kuti muundapwe, ukufuma ku nyantilo sha makasa yenu no kufika pa mutwe.” (Amalango 28:35) Mu mampalanya, abena Yuda nomba balekandwa kuli fi pa mulandu wa bumankonso bwabo. Abomfwila fye Yehova, ifi fyonse nga tafyabaponene.

13, 14. (a) Filonda fya musango nshi abena Yuda balimunwa na fyo? (b) Bushe ukucula kwa bena Yuda kwabalenga ukukutuluka pa kutalama kwabo?

¹³ Esaya atwalilila ukulondolola imibele ya kulengo bulanda iya calo ca Yuda ati: “Ifilaso ne mififi, ne fyumo fya mulopa, ifishatinwa, ifishakakwapo, ifishanashiwa ku mafuta.” (Esaya 1:6b) Kasesema pano alanda pa filonda fya mitundu itatu: Ifilaso (ifilonda fya kucekwa ku lupanga nelyo umwele), imififi (impompo sha ku mpumo), ne fyumo fya mulopa (impwalonda). Ici cili cilangililo ca muntu uwakandwa icine cine ica kuti umubili wakwe onse taupuswike. Icalo ca Yuda cili mu mibele ya bulanda nga nshi.

¹⁴ Bushe imibele ya bulanda iyo abena Yuda balimo yabalenga ukubwelela kuli Yehova? Iyo! Abena Yuda bapala uwatalama uwalondololwa pa Amapinda 29:1 apatila: “Umuntu uwebaulwaebaulwa no kutalamiko mukoshi, akapumikishiwo kufunaulwa, no kubulo kupola.” Cilemoneke fyo lulya luko talwakapole. Ifilonda fya luko ‘tafyatinwa, tafyakakwapo, tafyanashiwa ku mafuta’ nga fintu Esaya alondolola.b Icalo ca Yuda caba nge cilonda icibishi icasalangana umubili onse, icishakakwapo.

15. Kuti twaibaka shani ku kulwala kwa ku mupashi?

¹⁵ Na ifwe tufwile ukusambililako ku bena Yuda no kuibaka ku kulwala kwa ku mupashi pantu kuti kwaikata uuli onse kwati fye fintu tulwala amalwele yambi. Na kuba, nani pali ifwe untu ulunkumbwa lwa fya mubili lwingatunamo? Ubufunushi no kufwaisha umusamwe wacishamo kuti fyatendeka ukumena mu mitima yesu. E co, tulekabila ukuisambilisha ukuba “abapato bubifi” kabili “abalambatila ku busuma.” (Abena Roma 12:9) Tulekabila no kulundulula ifisabo fya mupashi wa kwa Lesa mu mikalile yesu yonse. (Abena Galatia 5:22, 23) Nga tulecite fyo, tatwakabepo mu mibele yapamine Yuda—iya kulwala ukufuma pa mutwe ukufika pa lukasa.

Icalo Capomonwa

16. (a) Esaya alondolola shani imibele ya calo ca Yuda? (b) Cinshi bamo basosele fyo aya mashiwi yafwile yalandilwe mu kuteka kwa kwa Ahasi, lelo ifwe kuti twayomfwila mwi?

¹⁶ Nomba Esaya aleka ukukolobonda mu fya kundapaundapa no kutendeka ukulanda pa calo ca Yuda. Kwati alelolekesha pe lungu lyapomonwa ku bulwi, atila: “Icalo cenu capomonwa, imishi yenu yabe yapya ku mulilo, umushili wenu waba nge calengwe cibolya pa mulola wenu kuli bambi bambi.” (Esaya 1:7) Abasoma bamo batila nangu ca kuti aya mashiwi yasangwa ku kutendeka kwe buuku lya kwa Esaya, napamo ayalandile mu kusesema kwa ku ntanshi, nalimo mu nshita Imfumu ibifi Ahasi yaleteka. Batunga ukuti ilyo Usia aleteka icalo cali cisambashi ica kuti tengalanda ukuti imibele yalibipile fi. Ca cine ukuti tatwingeshiba bwino nga ca kuti ifyalembwa muli Esaya fyalembwa mu mukonkano fyalecitikilamo. Lelo Esaya afwile alesesema fye pa lwa kupomonwa. Pa kulanda aya mashiwi Esaya afwile alebomfya inshila yabomfiwako mu malembo yambi mu Baibolo—iya kulanda pa ca ku ntanshi nge cacitika kale, na muli fyo ukukomailapo fye ukuti cili no kucitika nangu cibe shani.—Linganyeniko Ukusokolola 11:15.

17. Mulandu nshi ubulondoloshi bwa kusesema kwa kupomonwa bushilingile ukusungushisha abena Yuda?

¹⁷ Lelo, ukusesema ukwa kupomonwa kwa calo ca Yuda takulingile ukusungusha aba bantu abomankonso kabili bacintomfwa. Imyaka iingi pa ntanshi ya ifi, Yehova alibasokele ifyali no kucitika nga batalama. Atile: “Nkapomona ne calo, no kuleka abalwani benu abaikalamo bakacipape. Nkolwila imwe mu nko, nkasomwena no lupanga pa numa yenu, no kuleke calo cenu cibe icapomoka, ne mishi yenu ukube fibolya.”—Ubwina Lebi 26:32, 33; 1 Ishamfumu 9:6-8.

18-20. Ni lilali amashiwi ya pali Esaya 1:7, 8 yafikilishiwa, kabili ni shani fintu Yehova asha “abashalako banono” pali iyi nshita?

¹⁸ Cilemoneke fyo amashiwi ya pali Esaya 1:7, 8 yafikilishiwe ilyo abena Ashuri basansa no konaula Israele no kuleta ubucushi mu calo ca Yuda. (2 Ishamfumu 17:5, 18; 18:11, 13; 2 Imilandu 29:8, 9) Lelo, icalo ca Yuda taconawililwe umuku wa limo. Esaya atila: “Umwana mwanakashi Sione nashala nge nsakwe mwi bala lya myangashi, nge nsaka mwi bala lya fibimbi, ngo mushi uwacandilwa.”—Esaya 1:8.

¹⁹ Te mulandu no boni bonse ubu, “umwana mwanakashi Sione,” e kuti Yerusalemu, akashala naiminina. Lelo akamoneka uwabula ubucingo—ngo mutanda mwi bala lya myangashi nelyo nge nsakwe ya mulinshi mwi bala lya fibimbi. Ilyo umo uwasoma uwa mu mwanda wa myaka uwalenga 19 aleya no mumana wa Naelo, aibukishe amashiwi ya kwa Esaya lintu amwene imitanda yapalako, iyo atile “yali fye ca kupindila umwela wa ku kapinda ka kuso.” Mu Yuda ilyo ukulobolola kwapita, iyi mitanda baleileka mpaka yaibongolokela. E co nangu Yerusalemu engamoneka uushaba na maka ku mulalo wa bena Ashuri, nalyo line ali no kupusuka.

²⁰ Esaya apwisha ukusesema kwakwe ati: “Yehova wa milalo abulo kusha kuli ifwe abashalako banono, nga twaba nga Sodomu, nga twapalana na Gomora.” (Esaya 1:9)c Yehova akasuka esa ku kwafwa abena Yuda ukulwisha abena Ashuri ba maka. Abena Yuda tabakalobe nge fyalobele Sodomu na Gomora. Bali no kupusuka.

21. Mulandu nshi Yehova ashilileko “abashalako banono” pa numa Babele aonawile Yerusalemu?

²¹ Ilyo papitile imyaka ukucila pali 100, na kabili abena Yuda balitiinishiwe. Aba bantu tabalapile nangu basalapwilwe ku bena Ashuri. “Balepumye nkombe sha kwa Lesa, kabili balesuule fyebo fyakwe, kabili balesenteka bakasesema bakwe.” Ne co calengele “icipyu ca kwa Yehova caimina abantu, ukufiko kwabulo kuundapa.” (2 Imilandu 36:16) Imfumu ya Babele Nebukadnesari yacimfishe Abena Yuda, kabili uno muku, takwali icali no kushala “nge nsakwe mwi bala lya myangashi.” Na Yerusalemu aonawililwe kumo. (2 Imilandu 36:17-21) Nalyo line, Yehova alishiileko “abashalako banono.” Nangula abena Yuda baikele imyaka 70 muli bunkole, Yehova alibombelepo ukuti uluko lutwalilile, maka maka ulupwa lwa kwa Davidi, umwali no kufuma Mesia walaiwe.

22, 23. Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, mulandu nshi Yehova ashilileko “abashalako banono”?

²² Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, abena Israele, abantu Lesa apingene na bo icipingo balepita mu bwafya bwa kulekelesha. Lintu Yesu aishile kuli lulya luko ukuti e Mesia walaiwe, balimukeene, na Yehova na o aishilebakaana. (Mateo 21:43; 23:37-39; Yohane 1:11) Bushe calepilibule fyo capwa Yehova tali na kukwata uluko lwaibela pe sonde? Iyo. Umutumwa Paulo alangilile ukuti Esaya 1:9 ali no kufikilishiwa mu nshila na imbi. Ayambwile mu bupilibulo bwa Septuagint, no kulemba ati: “Ifyo Esaya asoseele libela, ati, Shikulu wa milalo abulatushilako imbuto, nga twaba nga Sodomu, nga twapalana na Gomora.”—Abena Roma 9:29.

²³ Uno muku abapuswike bali Bena Kristu basubwa, abatetekele Yesu Kristu. Aba pa kubala bali baYuda batetekela. Mu kuya kwa nshita kwaishileilunda na Bena fyalo batetekela. Bapangile Israele mupya, “Israele wa kwa Lesa.” (Abena Galatia 6:16; Abena Roma 2:29) Ulu ‘lubuto’ lwalipuswike ilyo ubwikashi bwa ciYuda bwaonawilwe mu 70 C.E. Na kuba, uyu “Israele wa kwa Lesa” epo acili na lelo. Nomba kwaisailunda na bena fyalo bambi abengi abatetekela, abapanga “ibumba likalamba ilishingapendwa ku muntu nangu umo, abafuma ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi.”—Ukusokolola 7:9.

24. Finshi bonse bafwile ukwangwako nga balefwaya ukwisapusuka inshita ya bwafya bwakulisha ubukesa pa bantu?

²⁴ Nomba line fye cino calo cili no kulolenkana no bulwi bwa Armagedone. (Ukusokolola 16:14, 16) Ilintu iyi ikaba ni nshita ya bwafya ubwacila pa bonaushi abena Ashuri na bena Babele baonawile abena Yuda, kabili ubwacila na pa kusansa abena Roma basanshile Israele mu 70 C.E., nalyo line bamo bakapusuka. (Ukusokolola 7:14) Cili icacindama kanshi ukuti bonse tutontonkanyepo sana pa mashiwi Esaya aebele abena Yuda! Yalipuswishe aba busumino ilya nshita. Na lelo line kuti yaisapususha abatetekela.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 20]

Yuda takabe nga Sodomu na Gomora, takabelelele icibolya