Icipandwa 16
Tetekeleni Yehova Ukumutungulula no Kumucingilila
1, 2. Busanso nshi abantu ba kwa Lesa balolenkana na bo mu mwanda wa myaka uwalenga 8 B.C.E., lelo ni kuli bani abengi basubila ukucingililwa?
NGA fintu tumwene ku fipandwa fifumineko muli cino citabo, abantu ba kwa Lesa balolenkene ne cintiinya cabipisha mu mwanda wa myaka uwalenga 8 B.C.E. Abena Ashuri batemwa ukusumya umulopa baleya fye balepumpunta ifyalo, kabili mu kukonkapo bali no kusansa ubufumu bwa ku kapinda ka ku kulyo ubwa Yuda. Ni kuli ani abekashi bali no kusuubila ukucingililwa? Balipingana icipingo na Yehova kabili balingile ukucetekela wene ukubafwa. (Ukufuma 19:5, 6) E fyacitile Imfumu Davidi. Alisumine ati: “Yehova e cilibwe candi icasumbuka, licele lyandi, kabili kapokolola wandi—wandi wine.” (2 Samwele 22:2) Lelo, cilemoneke fyo abengi mu mwanda wa myaka uwalenga 8 B.C.E. tabatetekele Yehova ukuti e cele lyabo. Batetekele Egupti na Kushi, ukusuubila ukuti ishi nko shibili shili no kuba e cicingo cabo ku kusansa kwa Ashuri. Nabaluba.
2 Yehova abomfya kasesema wakwe Esaya ukusoka ukuti ukuuba muli Egupti nelyo Kushi kuli no kubaletela akayofi. Ifyebo fyapuutwamo ifya kwa uyu kasesema filimo isambililo lisuma pa lwa bucindami bwa kutetekela Yehova ku baliko ilya nshita na kuli ifwe.
Icalo ca Milopa
3. Londololeni ifyo Ashuri akoselepo sana pa kukwata ubulamba mu fya bulwi.
3 Abena Ashuri baishibikilwe ku bulamba bwabo mu fya bulwi. Icitabo citila Ancient Cities cisoso kuti: “Balepepa ubulamba, balepepa fye ifilubi fya mabwe ifikalamba, inkalamo na bacilume ba ng’ombe abo amolu yabo ayashaikulila, amapindo ya kapumpe ne mitwe ya bantu fyali fiishibilo fya bulamba, ubukose, no kucimfya. Ubulwi bwali nge cilyo kuli ulu luko, kabili bashimapepo e balesongelekanya ubulwi lyonse.” E mulandu wine kanshi kasesema wa mu Baibolo Nahumu alandile pali Ninebe, umusumba wa mfumu ya Ashuri ati “musumba wa milopa.”—Nahumu 3:1.
4. Ni shani ifyo abena Ashuri balengele abantu ba nko shimbi ukuba no mwenso?
4 Imilwile ya bena Ashuri yali iya bunkalwe nga nshi. Ifipasho fyabaswa ifya muli shilya nshiku filangisha ifita fya bena Ashuri nafisenda bankole nababakofya ifinkobwe mu myona nelyo mu milomo. Baletonkola amenso ya bankole bamo ku mafumo. Ifyalembwa fimo filanda pa lwa kucimfya kwa bena Ashuri kumo, umo ifita fyaputawile bankole no kutuulika imipili ibili ku nse ya musumba—umo uwa mitwe umbi uwa maboko na molu ifyaputulwa kuli bankole. Abana ba bashimucimba baleocewa. Ubo bunkalwe bwalyafwile abena Ashuri mu fya bulwi pantu bwaletiinya abalwani babo.
Ukulwa na Ashidode
5. Nani wali kateka wa maka uwa Ashuri mu nshiku sha kwa Esaya, kabili ni shani ifyo ifyalembwa mu Baibolo fyasangilwe ukuti fya cine?
5 Mu nshiku sha kwa Esaya Ubuteko bwa Ashuri bwalishileba na maka nga nshi ilyo bwaletekwa ne Mfumu Sarigone.a Pa myaka iingi, abalengulula baletwishika nga ca kuti uyu kateka e ko ali, apantu tabasangile kumbi uko alumbulwapo. Lelo mu kuya kwa nshita, abashula ifyashikama basangile ifitantaala fye sano lya kwa Sarigone, kabili ifyalembwa mu Baibolo fyasangilwe ifya cine.
6, 7. (a) Cilemoneke fyo milandu nshi Sarigone akambishisha ukusansa Ashidode? (b) Ukucimfiwa kwa kwa Ashidode kwalenga abena mupalamano ba buPelishiti ukumfwa shani?
6 Esaya alondololako panono ubulwi bumo ubwa fita fya kwa Sarigone ati: “Taritani [afikile] ku Ashidode, ilyo Sarigone imfumu ya Ashuri yamutumine, kabili alwile na Ashidode no kuupoka.” (Esaya 20:1)b Mulandu nshi Sarigone akambisha ukusansa umusumba wa baPelishiti uwa Ashidode? Ica kubalilapo, icalo ca baPelishiti calyumana akapi na Egupti, kabili Ashidode, uwabamo itempele lya kwa Dagone, abela mu musebo wakonka ululamba ukufuma ku Egupti ukupulinkana mu Palestine. Uyu musumba kanshi wabela apasuma. Ukupoka uyu musumba kuti kwamonwa nge cintu ca kubalilapo mu kucimfya Egupti. Ukulunda pali fyo, ifyalembwa fya Ashuri fishimika ukuti imfumu ya Ashidode Azuri, yalepangila Ashuri. E co, Sarigone afumyapo iyi mfumu cintala no kuipyanikapo no mwaice wa iko, Ahimiti. Nalyo line ifintu tafiwamineko. Kwaba ukupondoka na kumbi, kabili ino nshita Sarigone alumyako ubupingushi. Akambisha ukuti Ashidode asanswe, kabili Ashidode ashingwa no kucimfiwa. Cilemoneke fyo, ici e co Esaya 20:1 alelandapo.
7 Ukucimfiwa kwa Ashidode kwatiinya abena mupalamano bakwe, maka maka Yuda. Yehova naishiba ukuti abantu bakwe balefwaya ukwafwa ukufuma ku “kuboko kwa buntunse,” pamo nga ku Egupti nelyo Kushi ku kapinda ka ku kulyo. E ico atuma Esaya ukucita icintu cimo ku kulangilila ukusoka kwakakala.—2 Imilandu 32:7, 8.
“Ubwamba Kabili na Makasa aya Busokwa”
8. Cintu nshi ica mu kusesema icapuutwamo ico Esaya acita?
8 Yehova aeba Esaya ati: “Kabiye, kakakule ulusamu mu musana obe, kafuule ne ndyato ku makasa yobe.” Esaya aumfwila ukukambisha kwa kwa Yehova. “Na o acitile ifyo, aleendo bwamba kabili na makasa aya busokwa.” (Esaya 20:2) Ulusamu lwaba ca kufwala cakalabana icalefwalwa ilingi kuli bakasesema, inshita shimo nga bali no bukombe bwa kusoka. Lulafwalwa na mu nshita sha bucushi nelyo nga kwaumfwika imbiko. (2 Ishamfumu 19:2; Amalumbo 35:13; Daniele 9:3) Bushe Esaya aenda ubwamba icine cine ukwabula nangu kamo pa mubili? Iyo te ifyo. Ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa “ubwamba” na kabili kuti lyapilibula ukufimbwa fye lubali ku nsalu. (1 Samwele 19:24, NW, utulembo twa pe samba) E co napamo Esaya afuulile fye ica kufwala ca ku nse, ilintu ashele ne cinkutu ico calefwalwa mu kati. Pa fyabaswa fya bena Ashuri, ilingi palemoneka abaume bankole ne mifwalile yapalako.
9. Bupilibulo nshi ubwa mu kusesema ubwa ncitilo ya kwa Esaya?
9 Tatwashala fye pa mbilibili ukukuma ku bupilibulo bwa ici cintu iceni icacitile Esaya: “Yehova atile, Filya umubomfi wandi Esaya aleendo bwamba kabili na makasa aya busokwa imyaka itatu ciishibilo kabili cikunka pa Egupti na pa Kushi, e fyo imfumu ya Ashuri ikakumba bankole ba ku Egupti na baululwa ba ku Kushi, abaice na bakote, aba bwamba kabili na makasa aya busokwa, kabili abafuulwa ku matako, ni nsoni ku Egupti.” (Esaya 20:3, 4) Cine cine, abena Egupti na bena Kushi nomba line bali no kusendwa bunkole. Tapali uukashala. Nangu fye “baice na bakote”—e kuti abana na bakoloci—bali no kupokololwa ifikwatwa fyonse no kusendwa bunkole. Yehova abomfye ci cilangililo ca kulengo bulanda ukusoka abekashi ba mu Yuda ukuti ukutetekela Egupti na Kushi, cafye. Ukubongoloka kwa ishi nko kwali no kubalenga “insoni.” E kuseebana kwabo ukwa kapeleko!
Icilolelwa Cacimfiwa, Ica Kutakishishako Capwa
10, 11. (a) Bushe Yuda akacita shani ilyo akakutuluka ukuti Egupti na Kushi tabakwete amaka pali Ashuri? (b) Mulandu nshi abekashi ba mu Yuda bengafwaila ukucetekela Egupti na Kushi?
10 Yehova mu kukonkapo alondolola mu kusesema ifyo abantu bakwe bali no kucita ilyo bakutuluka ukuti Egupti na Kushi, ifyo balesubila ukuubamo, fyacimfiwa ku bena Ashuri. “Bakatentulwa no kulengwe nsoni pa Kushi cilolelwa cabo, na pa Egupti ca kutakishishako cabo, kabili umwikashi wa ku lulamba ulu akasosa muli ubo bushiku, ati, Moneni, ifyo cabe ca kulolelako cesu ico twafulumukileko ku kwafwiwa, ku kupokololwa ku cinso ca mfumu ya Ashuri; nga kanshi kuti twapusuka shani?”—Esaya 20:5, 6.
11 Yuda amoneka fye ngo lulamba lunono lintu alinganishiwa ku maka ya Egupti na Kushi. Napamo abekashi bamo aba “ku lulamba ulu” bakumbwako ukuyemba kwa Egupti—inshishi sha mabwe ishalulubala ishabamo, amatempele yakalamba, na mayanda ya iko ayafunguluka ayakwata na mabala, ifisabo, ne fishiba mu lubansa. Amakuule yawamisha aya Egupti yalemoneka ukuba e bushinino bwa kuti teti onaulwe, akabelelela. Cine cine ici calo te kuti conaulwe! Napamo abaYuda batemwako na ba mata, aba maceleta, na benda pali bakabalwe abena Kushi.
12. Nani Yuda alingile ukucetekela?
12 Pa mulandu wa kusoka kuntu Esaya aebelwe ukucita elyo ne fyebo fya kusesema ifya kwa Yehova, abali bonse abaitunga ukuti bantu ba kwa Lesa abafwaya ukucetekela Egupti na Kushi bafwile ukutontonkanyapo bwino sana. Fintu cingabawamina ukucetekela Yehova ukucila umuntunse! (Amalumbo 25:2; 40:4) Ilyo ifi fyaisacitika, Yuda acimfiwa icabipisha ku bena Ashuri, na mu kukonkapo, amonako uko itempele no musumba wa mfumu yakwe fyaonaulwa ku bena Babele. “Ica pe kumi,” “ubufyashi bwa mushilo,” e bwashalako, nge cishiki ca muti walulubala. (Esaya 6:13) Ilyo inshita ikafika, ubukombe bwa kwa Esaya buli no kukosha sana icitetekelo ca kalibumba kanono aka bashalapo abacetekela Yehova ukwabula ukuleka!
Tetekeleni Yehova
13. Mafya nshi lelo ayakuma bonse—abapepa na bashipepa?
13 Ukusoka kwa muli Esaya pa lwa kuti ukucetekela Egupti na Kushi kwa fye, te lyashi fye lya kale ilishatukuma. Kuti twamwenamo na lelo. Tuleikala mu “nshita ishayafya.” (2 Timote 3:1) Ukubongoloka kwa fya bunonshi, ubupina ubufulile, amapolitiki yashingashintililwapo, icimfulumfulu, ne nkondo shinono ne shikalamba fyonse filakuma abakaana ukuteka kwa kwa Lesa na bapepa Yehova bene. Icipusho umo umo engaipusha ca kuti, ‘Ni kuli ani ndi no kusuubila ukusanga ukwafwa?’
14. Mulandu nshi tufwile ukutetekela fye Yehova eka?
14 Bamo kuti batemwa sana ukulamuka kwa baishibisha ifya ndalama lelo, bapolitishani, na basayantisti, abalanda pa kupwisha amafya ya muntu ukubomfya ifya kupangapanga na mano yabo. Lelo Baibolo ilandilapo fye ati: “Cisuma ukuuba muli Yehova ukucilo kutetekela abakankaala.” (Amalumbo 118:9) Amapange yonse aya muntu aya kuleta umutende no mutelelwe yakafilwa no mulandu yakafililwa walilandwa bwino kuli kasesema Yeremia ati: “Mwe Yehova, ninjishibo kuti te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.”—Yeremia 10:23.
15. Ni kwi kwaba isubilo lya bantunse balecula?
15 Kanshi cili icalinga ukuti ababomfi ba kwa Lesa betemwisha sana ifimoneka ngo bulamba nelyo amano ya lino isonde. (Amalumbo 33:10; 1 Abena Korinti 3:19, 20) Isubilo fye ilya bantunse balecula lyaba kuli Kabumba, Yehova. Abamutetekela bakapusuka. Nga fintu umutumwa wapuutwamo Yohane alembele, “pano isonde paleya, no lunkumbwa lwa pako; lelo uucito kufwaya kwa kwa Lesa ekalilila umuyayaya.”—1 Yohane 2:17.
[Amafutunoti]
a Bakalemba ba lyashi lya kale beta iyi mfumu ati Sarigone II. Kwali Sarigone umbi uwatangilileko, uushali wa Ashuri, lelo uwa Babele, uyo e untu beta “Sarigone I.”
b “Taritani” te shina iyo, lelo lilumbo ilyapeelwa ku mukalamba wa fita fya Ashuri, napamo e walenga bubili mu maka mu buteko bonse.
[Icikope pe bula 209]
Abena Ashuri baletonkola amenso ya bankole babo bamo bamo
[Ifikope pe bula 213]
Bamo kuti batemwisha sana ifyo umuntu abomba, lelo cisuma ukutetekela Yehova