Icipandwa 25
Imfumu na Bacilolo ba Iko
1, 2. Cinshi cingasoswa pa lwa malembo ya mu Cimfungwa ca Dead Sea ica kwa Esaya?
ILYO calelola ku kupwa kwa ba 1940, kwalisangilwe ifimfungwa fya lulumbi mu ncengo sha mupepi na bemba wa Dead Sea, mu Palestine. Fyaishileitwa ati Ifimfungwa fya ku Dead Sea kabili cacetekelwa ukuti napamo fyalembelwe pa kati ka 200 B.C.E. na 70 C.E. Icaishibikwa sana pali ifi caba cimfungwa ca kwa Esaya icalembelwe mu ciHebere pa mpapa iishonaika bwangu. Pali ici cimfungwa, mupepi na fyonse ifya muli Esaya epo fyaba kabili tunono fye twapusanako ne fyo baMasora balembele ilyo palipita ne myaka 1,000 ukutula apo ifya kwa Esaya fyalembeelwe. Kanshi ici cimfungwa cilangilila ukuti amalembo ya mu Baibolo yalekopololwa mu kulungika.
2 Icishinka calinga ukumona pa lwa Fimfungwa fya ku Dead Sea ifya kwa Esaya caba ciputusha ico lelo icalembwa mu cipandwa 32 ica kwa Esaya umwaba ne cilembo ca “X” mu mbali ica kwa kalemba umo. Tatwaishiba umulandu uyu kalemba alembele ifi filembo, lelo twalishiba ukuti paliba cimo icaibela pa lwa ici ciputusha ca muli Baibolo wa Mushilo.
Ukutekela ku Bulungami no Bupingushi
3. Butungulushi nshi ubwasesemwa mwi buuku lya kwa Esaya ne lya Ukusokolola?
3 Esaya icipandwa 32 eswila no kusesema kwa kucincimusha ukulefikilishiwa mu nshila yaibela mu nshiku shesu ukutila: “Moneni, Imfumu ikabe mfumu ku bulungami, na bacilolo bakaba bacilolo ku bupingushi.” (Esaya 32:1) Cine cine, “Moneni”! Uku kubilikisha kutucinkulako ulwa kubilikisha kwapalako ukwa mwi buuku lya kusesema ilya kulekelesha ilya mu Baibolo ilitila: “Uwaikala pa cipuna ca bufumu atile, Moneni, ifintu fyonse nafilenge fipya.” (Ukusokolola 21:5) Ibuuku lya mu Baibolo ilya kwa Esaya, ne buuku lya Ukusokolola, ilyalembelwe pa numa ya myaka 900 apo Esaya alembeelwe, yonse yabili yabamo ukulondolola kwa kusansamusha ukwa butungulushi bupya, ubwa “imyulu ipya,” iyapangwa ne Mfumu, Kristu Yesu, uwabikilwe pa bufumu mu muulu mu 1914, na bakateka banankwe 144,000 “abalubwilwe mu bantu,”—capamo ne “calo cipya,” e kuti ubwikashi bwa bantunse abaikatana mwi sonde lyonse.a (Ukusokolola 14:1-4; 21:1-4; Esaya 65:17-25) Icalenga ukuti kube uku kutantika konse caba lilambo lya cilubula ilya kwa Kristu.
4. Citendekelo nshi ica calo cipya icabapo ino ine nshita?
4 Pa numa ya kumona icimonwa ca kukakatika kwa kupelako ukwa aba bakateka banankwe Yesu ba 144,000, umutumwa Yohane ashimika ati: “Naliloleshe, moneni, kwali ibumba likalamba ilishingapendwa ku muntu nangu umo, abafuma ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi, nabeminina ku menso ya cipuna ca bufumu, na ku menso ya Mwana wa mpaanga.” Ili bumba likalamba ilifikile nomba ku mamilioni, e citendekelo ca calo cipya, kabili lyalonganikilwa ku lubali lwa bashalapo banono aba muli ba 144,000, abengi muli aba bali bakoloci. Ili bumba likalamba lili no kupusuka ubucushi bukalamba ubulepalama kabili ilyo likengila mu Paradise pe sonde kukailunda na ba busumino abakabuushiwa na bambi ukufika ku mabilioni abakapeelwa ishuko lya kulanga icitetekelo. Bonse abakacite fyo bakapeelwa umweo wa muyayaya.—Ukusokolola 7:4, 9-17.
5-7. Mulimo nshi “bacilolo” basobeelwe babomba mu mukuni wa kwa Lesa?
5 Lelo, ilyo lyonse ici calo caisulamo ulupato ciletwalilila, aba mwi bumba likalamba bakabila ubucingo. Ubu bufuma sana kuli “bacilolo” ababa “bacilolo ku bupingushi.” We kuteyanya ubusuma! Aba “bacilolo” balondololwa na kabili mu mashiwi ya kutatakula aya mu kusesema kwa kwa Esaya aya kuti: “Umuntu no muntu akaba ngo mwa kufisama ku mwela, ngo mwa kubelama ku kupongoloka kwa mfula, nge mimana ya menshi apaumisha, nge cintelelwe ca cilibwe cikalamba mu calo icatembuka.”—Esaya 32:2.
6 Pali ino ine nshita ilyo kuli ukumanama mwi sonde lyonse, “bacilolo” balekabilwa, cine cine, baeluda abali no ‘kwangwa umukuni onse,’ ukusakamana impaanga sha kwa Yehova no kucita ubupingushi mu kumfwana na mafunde ya kwa Yehova ayalungama. (Imilimo 20:28) “Bacilolo” ba musango yo bafwile ukukumanisha imilingo yatantikwa pali 1 Timote 3:2-7 na pali Tito 1:6-9.
7 Mu kusesema kwakwe ukwa lulumbi umo alondolwele “ukupwa kwa pano isonde” ukwali no kubamo inkumbabulili, Yesu atile: “Cenjeleni ukuti mwikatentuka.” (Mateo 24:3-8) Mulandu nshi abakonshi ba kwa Yesu bashitentukila ilelo ku fintu fya kutiinya ifili mu calo? Umulandu umo wa kuti “bacilolo,” nampo nga balisubwa nelyo ni “mpaanga shimbi,” baba aba cishinka mu kucingilila umukuni. (Yohane 10:16) Balasakamana bamunyinabo ne nkashi ukwabula umwenso, nelyo fye ilyo kuli ifya kutentula pamo nge nkondo no kwipayaulana kwa mishobo. Muli lino isonde, ilipiina lwa ku mupashi, balashininkisha ukuti abatompoke mitima balesansamushiwa ku cine cikuulilila icaba mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo.
8. Ni shani ifyo Yehova alesambilisha no kubomfya “bacilolo” aba mu mpaanga shimbi?
8 Mu myaka yapitapo 50 “bacilolo” balimoneka sana. “Bacilolo” aba mu mpaanga shimbi balesambilishiwa ukuba ibumba lya “mukankaala” ililelunduluka ica kuti pa numa ya bucushi bukalamba, abakafikapo pali aba bakaba nabaipekanya ukusontwa ukuba abakutungulula mu “calo cipya.” (Esekiele 44:2, 3; 2 Petro 3:13) Balatungulula mu fya ku mupashi no kupembesula ilyo baba basolwesolwe mu mulimo wa Bufumu, no kulenga impaanga ukutauluka mu mipepele bangalila. Muli fyo balanga ukuti baba “nge cintelelwe ca cilibwe cikalamba.”b
9. Fintu nshi ifilelangilila ukuti “bacilolo” balakabilwa lelo?
9 Muli shino nshiku sha kulekelesha ishaisulamo amasanso isha calo ca kwa Satana, Abena Kristu baipeela balakabila ubucingo bwa musango yo icine cine. (2 Timote 3:1-5, 13) Ifisambilisho fya bufi ne fyebo fya bufi nafifulisha. Kuli amafya ya nkondo pa kati ka fyalo na mu kati na nkati ka fyalo pamo pene no kusansa bakapepa ba kwa Yehova Lesa mu kulungatika. Mwi sonde umwaba icilala ca ku mupashi, Abena Kristu balekabila sana imimana ya menshi yasanguluka, e kuti icine cishasundulwa, pa kuti bengapwisha icilaka cabo ica ku mupashi. Ku ca buseko, Yehova alilaya ukuti akakosha no kutungulula abatompoke mitima na bafuupulwa muli iyi nshita ya kukabila ukupitila muli bamunyina ba Mfumu yakwe iileteka na “bacilolo” babo aba mu mpaanga shimbi. Yehova muli fyo akashininkisha ukuti icalungama kabili ica bupingushi, cacimfya.
Ukulolekesha, Ukumfwikisha, no Kupoosako Amano
10. Fintu nshi Yehova abikako pa kuti amenso ya bantu bakwe ‘yeba na kafifi’ na pa kuti ‘bomfwe’ ifya ku mupashi?
10 Bushe ibumba likalamba lyayankulako shani kuli uku kutantika kwa kwa Yehova ukwa teokrasi? Uku kusesema kwakonkanyapo akuti: “Tayakabe na kafifi amenso ya bamona, na matwi ya bomfwa yakapeepeka.” (Esaya 32:3) Pa myaka yakungauka iingi, Yehova alibikako ifya kufunda ababomfi bakwe abo akatamika ifingabafisha na ku kukosoka. Kwaba Isukulu lya Butumikishi bwa Teokrasi no kulongana kumbi ukutungululwa mu filonganino fya Nte sha kwa Yehova mwi sonde lyonse; amabungano ya citungu, aya luko, na ya pa kati ka nko; ifi fintu, pamo na masomo yaibela uko aba “bacilolo” basambilila ukusunga umukuni mu kutemwa, fyalenga kube ubwananyina bwaikatana ubwa mwi sonde lyonse ubwabamo abantu ukufika ku mamilioni. Uko konse aba bacemi bali pe sonde, amatwi yabo yalapeepeka ukufwaya ukumfwa ukwaluka mu kumfwikisha kwa cebo ca cine ico ciya cilelundulukilako. Apantu bakwata bakampingu basambilishiwa na Baibolo, baliiteyanya pe, ukumfwa no kunakila.—Amalumbo 25:10.
11. Mulandu nshi abantu ba kwa Lesa nomba balandila mu kuishininkisha, te mu kulongofyanya ku kuitwishika?
11 Lyene uku kusesema kwasoka akuti: “Imitima ya ba bwangukanwa ikacetekanya ku kwishiba, ne ndimi sha babulubusa shikaangufyanyo kusosa no kushikimika.” (Esaya 32:4) Te kwesha ukususwa mu kusondwelela pa lwa calungama ne calubana. Baibolo itila: “Bushe wamono muntu wa bwangukanwa mu fyebo fyakwe? Kuti waba ne cilolelo ku muwelewele ukucila kuli wene.” (Amapinda 29:20; Lukala Milandu 5:2) Ilyo umwaka wa 1919 ushilafika, nangu fye bantu ba kwa Yehova balikantaikwe ku mfundo sha cina Babele. Lelo ukutampa ulya mwaka, Yehova alibalenga ukumfwikishako bwino imifwaile yakwe. Basanga ukuti Yehova tasuswa mu kusokolola icine, lelo alaciteyanya bwino, kabili nomba balelanda mu kuishininkisha, tabalongofyanya ku kuitwishika.
“Umupumbu”
12. Bushe ‘abapumbu’ lelo ni bani, kabili ni mu nshila nshi bashabela bakapekape?
12 Ukusesema kwa kwa Esaya nomba kwacilanya ati: “Umupumbu taketwe kabili [kapekape, NW], no wa kaso takasoselwe, ukuti, Ni kapekape. Pantu umupumbu onse asoso bupumbu.” (Esaya 32:5, 6a) Bushe uyu “mupumbu” nani? Imfumu Davidi acita ngo ulekomailapo, kabili imiku ibili atwasuka ati: “Umupumbu mu mutima wakwe atila, Takuli Lesa! Baonaika, bacite milimo iya kuselausha; takuli uucite cisuma.” (Amalumbo 14:1; 53:1) Ca cine ukuti bamukanalesa bene bene batila takwaba Yehova. E fisosa fye na baitunga ukuti ba mano na bambi abacita kwati Lesa takwaba, abacetekela ukuti tapali uwingabalubulwisha. Muli abo tamwaba cine. Te bakapekape mu mitima. Tabakwata ilandwe lya kutemwa. Balashimunuka nelyo ukufilililwa fye ukwafwa ababulisha abalemanama. Lelo Abena Kristu bene bene te fyo baba.
13, 14. (a) Ni shani ifyo abasangu ba lelo bacita buncitatubi? (b) Finshi abasangu lelo besha ukupusula aba nsala na ba cilaka, lelo cinshi cikacitika ku mpela?
13 Abapumbu ba musango yo abengi balapata abatwala icine ca kwa Lesa pa ntanshi. “Umutima wakwe ucita buncitatubi, ulola ku kucito busenshi, na ku kusosela Yehova ububi.” (Esaya 32:6b) Fintu ico caba ica cine ku basangu ba lelo! Mu fyalo ifingi ku Bulaya na ku Asia, abasangu balyumana akapi na balwisha icine, balabepesha Inte sha kwa Yehova ku buteko, pa kuti umulimo wa Nte ubindwe nelyo ukushinshibalikwa. Baba ne mibele ya “musha mubi,” uo Yesu asesemepo ati: “Umusha mubi nga mu mutima wakwe atila, Shikulu akokolo kwisa; kabili atendeko kuuma abasha banankwe, no kulya no kunwa pamo na bakolwa; shikulu wa musha ulya akesa mu nshita ashikashile na mu kashita ashiishibe, kabili akamulopola, no kumupaatwilo bwikalo pamo na ba bumbimunda. Kulya kukabo kulila no kusumanya ameno.”—Mateo 24:48-51; Esaya 54:17.
14 Pali ino nshita, ubusangu “[bwalengo] mweo wa wa nsala ukubulwa, no kubushe ca kunwa ku wa cilaka.” (Esaya 32:6c) Abalwisha icine besha ukupusula abantu bakwata insala ya kumfwe cine, ukubatana ifilyo fya ku mupashi, kabili besha ukulesha aba cilaka ukuti benwa amenshi yapembesula aya bukombe bwa Bufumu. Lelo icikacitika ku mpela ni cilya Yehova aeba abantu bakwe ukupitila muli kasesema wakwe na umbi ati: “Bene bakalwa na iwe, lelo bakakufilwa; pantu ine ndi na iwe ku kukupokolola, cisemo ca kwa Yehova.”—Yeremia 1:19; Esaya 54:17.
15. Bushe lelo, ni bani maka maka ‘aba kaso,’ “fyebo fya bufi” nshi batwala pa ntanshi, kabili finshi fyafumamo?
15 Ukufuma pa kati ka mwanda wa myaka uwalenga 20, bucilende bwaya fye iciyeyeye pa lwalaala mu fyalo fiitunga ukuba ifya Bwina Kristu. Mulandu nshi? Uku kusesema kwasobele umulandu umo ati: “Kabili uwa kaso, ifibombelo fyakwe fibi, wene amano apanda mapange yabi, ku konaula abapina ku fyebo fya bufi, nelyo mu kusosa kwa mubusu mwabo kulungama.” (Esaya 32:7) Mu kufikilishiwa kwa aya mashiwi, bashimapepo abengi maka maka balitekelesha ukulaalana kwa bantu bashaupa nelyo ukuupwa, ifyupo fya kutoolana, no kulaalana kwa baume na baume, no kwa banakashi beka beka, cine cine balitekelesha “ubulalelale no kukowela konse.” (Abena Efese 5:3) Muli fyo, ‘balyonaula’ impaanga shabo ku fyebo fyabo ifya bufi.
16. Cinshi cisansamusha Abena Kristu bene bene?
16 Lelo fintu ukufikilishiwa kwa mashiwi yakonkapo aya kwa uyu kasesema kupembesula! Yatila: “Lelo [kapekape, NW] apanda amano ayakankaala, kabili wene pa fikankaala e po eminina.” (Esaya 32:8) Yesu umwine acincishe bukapekape lintu atile: “Peeleni, lyene kukapeelwa kuli imwe icilingilo cisuma; icashindailwa, icasunkaniwa, icasempauka, e cikapeelwa mu ceni cenu; pantu mu cilingilo ico mulingilamo bambi, e mukalingilwa imwe.” (Luka 6:38) Paulo na o alandile pa lwa mapaalo bakapekape bapokelela lintu atile: “[Ibukisheni] cebo ca kwa Shikulu Yesu, uwatile, Ukupeela ce shuko ukucilo kupokelela.” (Imilimo 20:35) Abena Kristu bene bene baba aba nsansa, te pa mulandu wa kunonka icuma nelyo ukulumbuka, lelo pa kuba bakapekape, kwati fye fintu Lesa wabo, Yehova, aba kapekape. (Mateo 5:44, 45) Insansa shabo ishacilamo shaba mu kucita ukufwaya kwa kwa Lesa, ukuipeelesha muli bukapekape ku kulenga bambi beshibeko “imbila nsuma ya bukata iya kwa Lesa [wa nsansa, NW].”—1 Timote 1:11.
17. Ni bani lelo ababa nga “bana banakashi ababo mutelelwe” abo Esaya alandilepo?
17 Ukusesema kwa kwa Esaya kwakonkanyako akuti: “Mwe banakashi ababe cibote, imeni, umfweni ishiwi lyandi! Mwe bana banakashi ababo mutelelwe, kutikeni ku cebo candi. Ilyo inshiku shacila pa mwaka umo, mukatenkana, mwe babo mutelelwe; pantu ukulonganya kwa myangashi kukabula, no kusaba kwa fisabo takwakese. Sakameni, mwe banakashi ababe cibote, tenkaneni, mwe babo mutelelwe.” (Esaya 32:9-11a) Amano ya aba banakashi kuti yatucinkulako ulwa abo lelo abaitunga ukubombela Lesa lelo abashapimpila mulimo wakwe. Abo bantu basangwa mu mipepele ya mu “Babele mukalamba, nyina wa banakashi bacilende.” (Ukusokolola 17:5) Ku ca kumwenako, aba mu macalici ya mu Kristendomu e bapalana sana na filya Esaya alondolwele aba “banakashi.” Babe “cibote,” tabasakamana ku bupingushi no kucula kuli no kubeshila nomba line.
18. Ni bani bakambishiwa ‘ukukaka insamu mu misana,’ kabili mulandu nshi?
18 Lyene, kwaba ukupundila bakapepa ba bufi ati: “Fuuleni, beni ubwamba, kakeni insamu mu misana yenu; mube abapumapo inkonde pa filime ifyawama, pa myangashi iitwala, pa mushili wa bantu bandi, apalulumuke myunga ne fimfungwa, pa mayanda yonse ya basekelela, pa musumba wa baanga.” (Esaya 32:11b-13) Amashiwi ya kuti “fuuleni, beni ubwamba” cilemoneke fyo tayalolele mu kushala fye ubwamba bweka bweka. Kale, umwata wali wa kufwala umwingila ku nse e lyo ne fya mu kati. Umwingila wa ku nse ilingi waleba wa kwishibikilwako. (2 Ishamfumu 10:22, 23; Ukusokolola 7:13, 14) Uku kusesema kanshi kulekambisha aba mu kupepa kwa bufi ukufuula imingila yabo iya ku nse, iyaba fiishibilo fya kuitunga ukuti balabombela Lesa, no kuleka bafwale insamu, ishaba ciishibilo ca kuloosha pa lwa bupingushi bubasungamine. (Ukusokolola 17:16) Ukusanda kwa bukapepa takusangwa mu macalici ya Kristendomu, ayaitunga ukuba “umusumba wa baanga” uwa kwa Lesa, kabili takusangwa pa mipepele yashala iya mu buteko bwa calo ubwa kupepa kwa bufi. Umo babombela mwaba fye “myunga ne fimfungwa” ifilangilila ukulekeleshiwa.
19. Mibele nshi iya kwa “Yerusalemu” umusangu iyo Esaya asokolola?
19 Kwaba inkumbabulili konse konse muli “Yerusalemu” umusangu: “Ubukuule bukankaala bukalekeleshiwa, umusumba wa mpooma ukalekwa, ulupili na pa kulengwila fikabe ninga sha nama ukufika umuyayaya, ukusekelela kwa mpunda sha mpanga, umulemfwe wa mikuni.” (Esaya 32:14) Pano palumbulwa no lupili. Ulu lupili lwaba mu Yerusalemu kabili lwaba bucingo nga nshi ku musumba. Ukusoso kuti ulu lupili lukabe ninga ya nama kuli kusobela ukuti uyu musumba ukapomonwa. Amashiwi ya kwa Esaya yalangilila ukuti “Yerusalemu” umusangu, e kuti Kristendomu, tayangwa ukucita ukufwaya kwa kwa Lesa. Tamwaba ifya ku mupashi muli wene, tamwaba icine no bulungi nangu panono—imisango yakwe ya bunama.
Ukupusana Kwawamisha
20. Cinshi umupashi wa kwa Lesa uulepongolwelwa pa bantu bakwe waabomba?
20 Esaya mu kukonkapo alanda pe subilo lya kusansamusha ilya bacita ukufwaya kwa kwa Yehova. Ukupomonwa ukuli konse abantu ba kwa Lesa umwine bakamona kuli no kubako fye “ukasuke umupashi wa mu muulu awitulwilwa muli ifwe, na matololo ayaba amailime, na mailime ayatungwo mutengo.” (Esaya 32:15) Ku ca buseko, ukutula 1919, umupashi wa kwa Yehova walipongololwa uwingi pa bantu bakwe, kwati kubukulula ibala litwala ilya fisabo ilya Nte shasubwa, ukukonkwapo no mutengo ulekulilako uwa mpaanga shimbi. Ulubanda no kukula e fintu fikalamba mu kuteyanya kwakwe pe sonde ilelo. Muli paradise wa ku mupashi uwabweshiwa, “ubukata bwa kwa Yehova, bucisamo bwa kwa Lesa wesu,” bumonekela mu bantu bakwe ilyo balebilisha mwi sonde lyonse Ubufumu bwakwe ubuleisa.—Esaya 35:1, 2.
21. Ni kwi muno nshiku ukusangwa ubulungami, ukuba tondolo, no mutelelwe?
21 Umfweni nomba ubulayo bwawamisha ubwa kwa Yehova: “E lyo ubupingushi bukekala mu matololo, no bulungami bukekala mu mailime; umulimo wa bulungami ukabo mutende, ne cifuma mu bulungami, ukuba tondolo no [mutelelwe, NW] umuyayaya.” (Esaya 32:16, 17) Fintu ici calondolola bwino ifyo ifintu fyaba lwa ku mupashi ku bantu ba kwa Yehova lelo! Abena Kristu baliibela, na bantunse abengi na bo baliibela, pantu abantunse bena balyakanikana ku lupato, ulukaakala, kabili baba mu cipowe cabipisha ica ku mupashi, ilyo Abena Kristu ba cine balikatana mwi sonde lyonse, nangu ca kuti “bafuma ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi.” Imikalile yabo ne mibombele filomfwana no bulungami bwa kwa Lesa, bacite fyo no kucetekela kwa kuti kuli pele pele bakaipakisha umutende wa cine no mutelelwe umuyayaya.—Ukusokolola 7:9, 17.
22. Bushe ifintu fyapusana shani pa bantu ba kwa Lesa na baba mu kupepa kwa bufi?
22 Muli paradise wa ku mupashi, ilembo lya kwa Esaya 32:18 kale kale lilefikilishiwa. Litila: “Abantu bandi bakekala mu bwikalo bwa mutende, mu mekalo ya mutelelwe, mu fya kutushamo fya cibote.” Lelo ku Bena Kristu abaitunga fye, “ikaloke ya citalawe pa kubungulwo mutengo, no musumba ukawishiwa no kuwishiwa.” (Esaya 32:19) Cine cine, ubupingushi bwa kwa Yehova, ukupala imfula yakalipa iya citalawe, buli no kupama umusumba wa kupepa kwa bufi uuitunga cintu ushaba. Ubu bupingushi buli no kuwisha abafwilisha uyu musumba ababa e “mutengo” wa uko, ukubakufisha umuku wa limo!
23. Mulimo nshi uwa mwi sonde lyonse uusungamine ukupwa, kabili abaubombako bamonwa shani?
23 Luno lubali lwa kusesema lwapwa na mashiwi ya kuti: “[Muli ba nsansa, NW], mwe batanda ponse apali amenshi, abaleka shiyendeleko ing’ombe ne mpunda.” (Esaya 32:20) Ing’ombe ne mpunda shali ni nama sha mulimo isho abantu ba kwa Lesa aba kale baleliminako amabala no kutanda. Muno nshiku, abantu ba kwa Yehova babomfya bamashini ba kupulintila, aba malaiti, ne fikuulwa fipya ne myendele, e lyo ukulundapo, babomfya no kuteyanya kwaikatana ukwa bulesa ku kupulinta no kusalanganya amabilioni ya mpapulo shashimpwa pali Baibolo. Ababomfi ba kuitemenwa babomfya ifi fibombelo ku kutanda imbuto sha cine ca Bufumu mwi sonde lyonse, “ponse apali amenshi” ya cine cine. Abaume na banakashi abatiina Lesa abafika ku mpendwa ya mamilioni kale kale balilobololwa, na bambi abengi baleilundako. (Ukusokolola 14:15, 16) Bonse bene cine cine bamonwa ukuti “ba nsansa”!
[Futunoti]
a “Imfumu” yali muli Esaya 32:1 ku numa napamo yali ni Hisekia. Lelo, ukufikilishiwa kukalamba ukwa kwa Esaya icipandwa 32 kulanda pa lwa Mfumu Kristu Yesu.
b Moneni Ulupungu lwa kwa Kalinda, ulwa March 1, 1999, amabula 13-18, ulwasabankanishiwa na Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania.
[Ifikope pe bula 331]
Mu Fimfungwa fya ku Dead Sea, Esaya 32 alembwamo na “X”
[Ifikope pe bula 333]
‘Cilolo’ umo na umo aba ngo mwa kufisama ku mwela, aba mwa kubelama ku mfula, aba menshi mu ciswebebe, kabili aba cintelelwe ku kasuba
[Icikope pe bula 338]
Umwina Kristu asanga insansa ishine shine mu kwebako bambi imbila nsuma