Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

◼ Lintu umuntu umo afwa, bushe caliba icalinga ku Bena Kristu ukupeela amaluba ku lupwa nelyo ukutuma amaluba ku ŋanda ya cililo?

Mu fyalo fimo caliba mwata ukucita ifyo. Lelo ukubomfya amaluba pa fililo inshita shimo kwalikwata ubupilibulo bwa butotelo. E co natubebete umulandu mu kulonsha kumo, ukucilisha apantu kwalibako imyata imbi iyo pambi ingamoneka ukukwata ukusuntinkanishiwa kwapalako ku butotelo bwa bufi. Moneni ukulandapo ukufuma muli The Encyclopedia of Religion (1987):

“Amaluba yalundanishiwa ku bwikalo bwashila ukupitila mu kwampana kwa yako na balesa na balesa banakashi. Flora, lesa mwanakashi uwa ciRoma uwa nshita ya shinde na maluba, aleta ukuyemba ne cena cisuma ku fituutu fya maluba . . . Imilungu kuti pambi yatalalikwa nelyo ukupepwa . . . ukupitila mu kuninika ifya kulya na maluba.

“Ukwampanya amaluba ku kusefya kwa ntambi ukwa mfwa kulacitika ukupulinkana icalo conse. Abena Greece na bena Roma bakupile abafwa ne nshishi shabo na maluba. Imyeo ya baBuddha balefwa mu Japan ilasendwa ukuninikwa pa mulu pe luba, kabili amabwe ya pa nshishi mu nshishi sha sementi kuti pambi yabikwa pa maluba . . . Abena Tahiti basha icipo ca maluba icapombwa mu mabula mupepi ne citumbi pa numa ya mfwa kabili lyene ukwitilapo amafuta ya maluba ayanunkila pa citumbi ku kwangushako inshila ya ciko iya kwingila mu bumi bwashila ubwa pa numa ya mfwa . . . Amaluba na kabili kuti yabapo pa nshita shashila mu musango wa fyanunke cisuma nelyo amafuta yanunkila.”

Pa kuba abaibukila ukuti amaluba yalibomfiwa mu kulundana no butotelo bwa bufi, Abena Kristu bamo bayumfwa ifyo tabalingile ukupeela nelyo ukutuma amaluba ku cililo. Ukuyumfwa kwabo na kabili kuti pambi kwabelebesha ukufwaisha kwa kusengauka imyata ya ku calo, apantu abakonshi ba kwa Yesu tabalingile ukuba “aba pano isonde.” (Yohane 15:19) Nangu cibe fyo, amalembo yakatama aya Baibolo no kuyumfwa kwa cikaya fyalikwata ukuloshako kuli uyu mulandu.

Amaluba yaba lubali lwa fya bupe fisuma ifya kwa Lesa ku ba mweo ukuipakisha. (Imilimo 14:15-17; Yakobo 1:17) Amaluba yakwe ayayemba ayabumbwa yalibomfiwa mu kupepa kwa cine. Ica kutekapo inyali mwi hema lya kulaishanya caliyemfiwe na “maluba ya mualmonde . . . ne cituutu ce luba.” (Ukufuma 25:31-34) Ifikope fyashilwa mwi tempele fyasanshishemo ifitebo ne fimuti fya tuncindu. (1 Ishamfumu 6:18, 29, 32) Mu kulengama, ukubomfya kwa cisenshi ukwa maluba nelyo ifitebo takwapilibwile ukuti bakapepa ba cine lyonse bali no kusengauka ukufibomfya.—Imilimo 14:13.

Ni shani, nangula ni fyo, pa lwa mulandu wasaalala uwa kukonka imyata, pamo nga imyata ya pa fililo? Baibolo ilosha ku myata iingi, imo iishalinga kuli Bakapepa ba cine, imbi iikonkwa na bantu ba kwa Lesa. Ishamfumu wa Ntanshi 1 Ishamfumu 18:28 iloshako ku “mwata” (NW) wa bakapepa ba kwa Baali uwa ‘kulila ishiwi likalamba no kuitetaula’—umwata uyo bakapepa ba cine bashali nakukonka. Pa lubali lumbi, Ruti 4:7 taitubulula ukukanasuminisha kwa “mwata wa kale muli Israele pa [nshila ya kubelesho] kulubulwila.”

Imyata yasuminishiwa na Lesa kuti pambi yalundulukila mu milandu yakosa iya butotelo. Lintu Lesa alondolwele ukusefya kwa ca Kucilila, talumbwile ukubomfya kwa mwangashi, lelo ukufika mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, cali mwata ukubomfya inkombo sha mwangashi. Yesu na batumwa bakwe tabakeene uyu mwata wa butotelo. Bacisangile ukuba icishingakaanwa, kabili balicikonkele.—Ukufuma 12:6-18; Luka 22:15-18; 1 Abena Korinti 11:25.

Cili cimo cine ne myata imo iya fililo. Abena Egupti mu kukonka umwata balekanga abafwa. Icikolwe ca citetekelo Yosefe tayankwileko mu kwangufyanya ukuti, ‘Uyu mwata wa cisenshi, muli ifyo ifwe fwe baHebere tufwile ukuusengauka.’ Ukucila, “aebele ababomfi bakwe bakoondapa ukukanga wishi,” mu kushininkisha pa kuti Yakobo engashikwa mu Calo Calaiwa. (Ukutendeka 49:29–50:3) AbaYuda pa numa balundulwile imyata yapusanapusana iya fililo, pamo nga ukusamfya icitumbi no kucishiika pa bushiku bwa mfwa. Abena Kristu ba mu kubangilila bapokelele imyata ya ciYuda iya musango uyo.—Imilimo 9:37.

Nangu cibe fyo, ni shani nga ca kuti umwata wa cililo wamonwa nga uwakwata ubupilibulo ubwashimpwa pa cilubo ca butotelo, pamo nga ukusumina mu mweo wa bumunshifwa? Ibukisha ukufuma kuli encylopedia ukuti bamo “basha icipo ca maluba icapombwa mu mabula mupepi ne citumbi pa numa ya mfwa kabili lyene ukwitilapo amafuta ya maluba ayanunkila pa citumbi ku kwangushako inshila ya ciko iya kwingila mu bumi bwashila ubwa pa numa ya mfwa.” Icishinka ca kuti pambi kuti kwabako umwata wa musango uyo tacilepilibula ukuti ababomfi ba kwa Lesa bafwile ukusengauka icili conse icapalako. Ilintu abaYuda tabasumine mu ‘nshila ya kwingila mu bumi bwashila ubwa pa numa ya mfwa,’ Baibolo isoso kuti: “Babuulile icitumbi ca kwa Yesu, no kucipomba mu nsalu sha bafuta pamo ne fya cena cisuma, ifyo wabo [mwata, NW] wa baYuda pa kushiika.”—Yohane 12:2-8; 19:40.

Abena Kristu balingile ukusengauka ifibelesho ifyo filwishanya ne cine ca Baibolo. (2 Abena Korinti 6:14-18) Nalyo line, imisango yonse iya finkolonkolo, ifya kulenga, ne fibelesho, pa nshita imo nelyo mu cifulo cimo, fyalipeelwa ukupilibula kwa bufi nelyo fyalisuntinkanishiwa ne fisambilisho fishili fya mu malembo. Ifimuti fyalipepwa, icapangwa mu musango wa mutima calimonwa nga icashila, kabili ifyanunke cisuma fyalibomfiwa mu kusefya kwa cisenshi. Bushe ici cipilibula ukuti Umwina Kristu tafwile ukubomfya ifyanunke cisuma, ukukwata ifimuti mu fya kuyemfya ifili fyonse, nelyo ukufwala ifibekobeko fyapangwa mu musango wa mutima?a Iyi taili ni nsondwelelo yalinga.

Umwina Kristu wa cine cine alingile ukulanguluka ukuti: Bushe ukukonka umwata kuti kwalangilila bambi ukuti nalipokelela ifisumino fishili fya mu malembo nelyo ifibelesho? Iciputulwa ca nshita ne ncende kuti fyasonga icasuko. Umwata (nelyo ica kulenga) kuti pambi calikwete ubupilibulo bwa butotelo bwa bufi amakana ya myaka ayapitapo nelyo pambi fyakwata ifyo ilelo mu fyalo fya kutali. Lelo ukwabula ukuya mu kufwailisha kwa kupoosa inshita, ipushe we mwine ukuti: ‘Cinshi caba imimwene ya cinkumbawile uko njikala?’—Linganyeniko 1 Abena Korinti 10:25-29.

Nga ca kuti calishibikwa bwino ukuti umwata (nelyo ica kulenga, pamo nga umusalaba) calikwata ubupilibulo bwa butotelo bwa bufi, cisengauke. Abena Kristu muli ifyo tabakatume amaluba mu musango wa musalaba, nelyo amaluba yalemwa mu musango wa mutima nga ca kuti ico calimonwa nga icakwata ubupilibulo bwa butotelo. Nelyo kuti pambi kwabako inshila imo iya lyonse iyo amaluba yabomfiwamo pa cililo nelyo pa nshishi iyo yakwata ubupilibulo bwa butotelo mu cifulo ca cikaya. Umwina Kristu alingile ukusengauka ne co cine. Ico, nangula ni fyo, tacili kusosa ukuti ukupayanya fye icipo ca maluba pa cililo nelyo ukupeela amaluba ku cibusa mu cipatala cilingile ukumonwa nga incitilo ya butotelo iyo ifwile ukusengaukwa.b

Mu kupusanako, mu fyalo ifingi umwata wa kupayanya amaluba walyanana kabili umonwa nga icikuuku calinga. Amaluba kuti yasangwilako ku kuyemba kumo kabili kuti yasangula akashita ka bulanda ukuba akacilapo kusansamusha. Na kabili kuti pambi yaba cilangililo ca cililishi no kwangwako. Ukuli konse umwata kuti waba kulangisha ukuyumfwa kwa musango uyo ku ncitilo sha bukapekape, pamo nga ukupayanya ica kulya ku mulwele nelyo abafwililwe baleshikitika. (Ibukisha icitemwishi calangishiwe ukulola kuli Dorka pa kuti alangishe ubuseko bwakwe no kwangwako kuli bambi. [Imilimo 9:36-39]) Lintu ukucita ifyo mu kulengama takwasuntinkanishiwa ne fisumino fya bufi, bamo aba Nte sha kwa Yehova balibelesha ukupayanya amaluba yayemba ku fibusa fyatekwa mu cipatala nelyo mu mulandu wa mfwa. Kabili nga umuntu umo umo kuti mu kulundapo balumbulula ubuseko bwabo no kuyumfwa ku ncitilo shibomba.—Yakobo 1:27; 2:14-17.

[Amafutunoti]