Ifipusho Ukufuma ku Babelenga

Ni shani fintu Abena Kristu balingile ukuba abasakamikwa pa kuti imisango ya mulopa, pamo nga “plasma” yaumikwa, kuti pambi yalisanshiwemo mu musango wa fya kulya?

Nga ca kuti kuliko icishinte cakosa ku kusumina ukuti umulopa wa nama (nelyo umusango wa mulopa uwa yene) mu kushininkisha ulebomfiwa mu cifulo ca cikaya mu fya kulya, Abena Kristu balingile ukubelesha ukucenjela kwalinga. Nalyo line, kuti caba icabula amano ukukalifiwa pa mulandu fye wa kutunganya nelyo ukwikala mu kuba no kusakamikwa kushashininkishiwa.

Mu kubangilila mu lyashi lya kale ilya muntu, Kabumba wesu apingwile ukuti abantunse tabalingile ukulya umulopa. (Ukutendeka 9:3, 4) Alondolwele ukuti umulopa wimininako ubumi, uwaba ca bupe ukufuma kuli wene. Umulopa uwafumishiwa mu cibumbwa wali no kubomfiwa fye mwi lambo, pamo nga pa cipailo. Nga te ifyo, umulopa ukufuma mu cibumbwa wali no kupongolwelwa pa nshi, mu mano yamo aya kuubwesesha kuli Lesa. Abantu bakwe baali no kusengauka ukutungilila ubumi ukupitila mu kulya umulopa. Apeele icipope ca kuti: “Umulopa wa ca mubili onse mwilalya, pantu umweo wa ca mubili conse mulopa wa ciko; onse uwaulya asukulwe.” (Ubwina Lebi 17:11-14) Icibindo ca kwa Lesa pa kulya umulopa calibwekeshiwepo ku Bena Kristu. (Imilimo 15:28, 29) E ico Abena Kristu ba mu kubangilila bakabile ukusengauka ifya kulya fyakwetemo umulopa, pamo nga umunofu ukufuma ku nama shatitilwa nelyo soseji ya mulopa.

Mu mashiwi yabomba, nangu ni fyo, ni shani fintu abo Abena Kristu bali no kubomba pa mupampamina wabo ku ‘kuibaka ku mulopa’? (Imilimo 21:25) Bushe balingile fye ukubomfya amashiwi ya mutumwa Paulo aya kuti: “Conse icasombolwa mwi sokoni lyeni, abashilingulwila nangu cimo pa mulandu wa kampingu”?

Iyo. Ayo mashiwi pali 1 Abena Korinti 10:25 yalosha ku munofu wafumishiwe ku nama iyo nakalimo yapeelwe lambo mwi tempele lya tulubi. Ku numa lilya, inama shaleshalako ukufuma mu matempele shaleshitishiwa ku basulwishi, nakalimo abo baleshisansha pa fyapayanishiwa fyabo ifya nama sha kushitisha mu matuuka yabo. Icishinka ca kwa Paulo cali ca kuti inama ukufuma mwi tempele tayali mu kutendekelako iyabipa nelyo iyakowela. Mu kumonekesha wali mwata ukupongolola no kubomfya umulopa pa fipailo fya cisenshi ifya nama shalepeelwa amalambo palya. E ico nga ca kuti inama shaleshalako shali no kushitishiwa mu cisankano, mu kukanaba no kusuntinkana kwashininkishiwa kwi tempele nelyo imfundo shalubana isha basenshi, Abena Kristu baali no kushita fye yene pamo nge nama ya bukwebo iyali iyasanguluka kabili iyapongololwamo umulopa bwino.

Cali no kuba icapusanako, nangu cibe ifyo, nga ca kuti balya Abena Kristu balishibe ukuti umunofu wafumine ku nama shatitilwa (nelyo soseji ya mulopa) wali ni cimo ica fya kulya fyawamisha mu matuuka ya cikaya. Bakabile ukubelesha ukusakamana mu kusala umusango wa nama ya kushita. Kuti pambi balikwete amaka ya kwishiba ifyapangwa ukufuma ku nama ifyakwetemo umulopa nga ca kuti ifya musango uyo fyakwete imimonekele yapusanako (kwati fintu nangu fye ni lelo soseji ya mulopa ilingi kuti yaishibikwa mu fyalo umo yaseeka). Atemwa Abena Kristu nakalimo kuti bafwailisha pa lwa kwa kashitisha wa nama uushimikwa bwino nelyo umusulwishi wa nama. Nga ca kuti tabakwete umulandu wa kusumina ukuti inama shimo shalikwetemo umulopa, kuti bashita fye no kulya.

Paulo na kabili alembele ukuti: “Icongwe cenu cishibikwe ku bantu bonse.” (Abena Filipi 4:5) Ico kuti cabomba ku mulandu wa kushita inama. Ifunde lya kwa Israele atemwa icipope ce bumba litungulula ilya Bwina Kristu ilya mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo tacalangilile ukuti abantu ba kwa Yehova baali no kufika ukwalepesha ku kwipushisha pa lwa nama, nelyo fye ukuba abalya fye umusalu nga ca kuti kwaliko ukutwishika kwacepako pa lwa mulopa mu nama yalipo.

Umubamfi umwina Israele uwaipeye inama aali no kupongolola umulopa wa iko. (Linganyeniko Amalango 12:15, 16.) Nga ca kuti ulupwa lwakwe talwali no kulya inama yonse, kuti pambi ashitishako imo. Nelyo fye ni mu fitumbi fyafumishiwamo mulopa, umulopa unono kuti washalamo mu nama, lelo takwabako icili conse muli Baibolo icitubulula ukuti umuYuda waleshita inama akabile ukwipushisha mu kukwata ifishinka fya musango uyo pamo nga impendwa ya maminiti pa kati ka kwipaya no kupongoloka, mushipa nshi wateetelwe ku kuleka umulopa ukukonkoloka, na fintu inama yakobekwe kabili pa butali bwaba shani. Mu kulundapo, ibumba litungulula talyalembele ukuti Abena Kristu baali no kuibaka mu kucishamo muli uku kuloshako, kwati nakalimo bakabile ifyasuko fya kapeleko pa ntanshi ya kulya inama iili yonse.

Mu fyalo ifingi ilelo, ifunde, umwata, nelyo icibelesho ca fya butotelo caba ca kuti ifya kulya fya nama (ukufumyako ifishili fya lyonse, pamo nga soseji ya mulopa) fifuma ku nama ishifwile ukupongololwamo umulopa lintu shaipaiwa. E co, te lyonse Abena Kristu muli isho ncende balingile ukuba abasakamikwa mu kucishamo ku nshila sha kwipailamo nelyo isha mibombele. Mu mano yatanununwa, nakalimo kuti ‘balya inama sha bukwebo, ukwabula ukulingulula,’ kabili kuti bakwata kampingu yasanguluka iya kuti baletaluka ku mulopa.

Mu nshita mu nshita kwalibako amalipoti ya mibombele yapikana, nangu ni fyo, pa lwa kubomfya kwa fya makwebo ayakalifya Abena Kristu bamo. Bashimakwebo bamo mu indastri ibombela pa kupekanya inama bapelulula ukuti umulopa uwingi nga nshi ukufuma ku nama shaipaiwa kuti walonganikwa ku mibombele isuma no bunonshi, pamo nga mu mufundo nelyo mu fya kulya fya nama. Bakasapika balifwailisha nampo nga umulopa wa musango yo (nelyo imisango ya mulopa) kuti pambi wabomfiwa mu nama shabombelwapo. Amakampani yafulilako yaliletako fye na menshi yanono, ayasanguka amenshi makaasa, nelyo plasma ya bungululu (nelyo insandesande shakashika ishabutuluka) ishingapyanikwapo ne cipimo cinono ica fya kulya fyapala soseji nelyo ifyapeleka. Ukufwailisha kumbi kwashimpwa pa kubomfya ifya bungululu fyapangwa ukufuma ku mulopa nge ca kwisushishapo nelyo ukucilikila amenshi na mafuta mu nama yapeleka, mu fya kubomfya mu kufumbika, nelyo mu fya kulya fimbi ne fya kunwa ku kulundako protini nelyo ifikosha umubili.

Cili icawamina ukumonwa, nangu cibe ifyo, ukuti ukusapika kwa musango uyo kwalitwalilila pa makumi ya myaka. Nalyo line, cimoneka ukuti ukubomfya kwa musango uyo kunono nga nshi, nelyo fye ukukanabako, mu fyalo ifingi. Amalipoti yamo aya cine yalaafwa ukumona umulandu:

“Umulopa ni ntulo ya maprotini aya mulyo kabili ayabomba. Nangu cibe ifyo, umulopa wa munofu wa ŋombe walibomfiwa mu bwingi bunono ku kulya kwa kulungatika ukwa buntunse pa mulandu wa mimonekele yakashikisha no mulyo wa musango yo.”—Journal of Food Science, Volyumu 55, No. 2, 1990.

“Amaprotini ya blood plasma yalikwata imibele yacindama pamo nga ukusunguluka kwa mu kwangufyanya, imibombele ya kusakanya no kukanasunguluka mu kwangufyanya . . . no kubomfya kwa fiko pa kupekanya ifya kulya kutambika ukumwenamo kukalamba. Nangu cibe ifyo, takwabako imibombele ifumamo cimo iya kuwamyako plasma, maka maka pa numa ya kukama kwa menshi, iyaimikwa mu Japan.”—Journal of Food Science, Volyumu 56, No. 1, 1991.

Abena Kristu bamo mu nshita mu nshita balibebeta ifipepala ifyakakatikwa pa fya kulya fyalongwa, apantu amakamfulumende ayengi yafwaya ukuti ifyasanshiwa mu fya kulya fitantawilwe. Kabili kuti pambi basoobolapo ukucite fyo lyonse ne fya kulya ifili fyonse ifyo bakwatilepo umulandu wa kusumina ifyo kuti pambi fyakwatamo umulopa. Kuti calungama, kwena, ukusengauka, ifya kulya ifyalembwapo ifintu pamo nga umulopa, blood plasma, plasma, globin (nelyo globulin) protein, nelyo hemoglobin (nelyo globin) iron. Ifyebo fya kusabankanya kwa bukwebo ukufuma ku kampani imo iya mu Europe muli ili bala fyasumine ukuti: “Ifyebo ukukuma ku mibomfeshe ya globin pamo nge ca kusailisha fifwile ukulembwa pa cipaketi ca fya kulya mu nshila ya kuti uuleshita talufiwe ne fyasanshiwamo nelyo ukukatama kwa fya kulya.”

Nangu cibe ifyo, nelyo fye ni ku kubebeta ifipepala fyakakatikwapo nelyo ukwipusha bakashitisha ba nama, ukupelulula kulakabilwa. Tacili kwati Umwina Kristu onse mu kusaalala kwa calo afwile ukutendeka ukusambilila ifipepala fyakakatikwapo nelyo ifyasailishiwamo mu fya kulya fyonse ifyalongwa mu mifuko nelyo ukwipusha ababomfi mu fikuulwa fya kushitishishamo ifya kulya nelyo umwa kusungila ifya kulya. Umwina Kristu pambi kuti aipusha umwine intanshi ukuti, ‘Bushe kwalibako ubushininkisho butuntulu ubwa kuti umulopa ne fya kulya fya mulopa filabomfiwa mu fya kulya fya lyonse muli ino ncende nelyo icalo?’ Mu fifulo ifingi icasuko cili ni iyo. E ico, Abena Kristu Abengi balisondwelela ukuti tabakapoose inshita ikalamba no kusakamana ku kubebeta pa fishingacitikako ifinono. Umuntu uushiyumfwa muli iyi nshila alingile ukubomba ukulingana na kampingu yakwe, ukwabula ukupingula bambi nakalimo abo bengapikulula umulandu mu kupusanako lelo muli kampingu musuma pa menso ya kwa Lesa.—Abena Roma 14:2-4, 12.

Nangu fye nga ca kuti ifya kulya ifikwetemo umulopa fingapangwa, kuti pambi caba ifyo tacicitika mu kusaalala pa mulandu wa mutengo, ukulembesha kwa mwi funde, nelyo ifya kusangwilako fimbi. Ku ca kumwenako, Food Processing (September 1991) yalondolwele ukuti: “Kuli abo ababombela pa fya kulya abakwata impika iili yonse mu kuba no kucepako pali 1% (inama yabombwapo mu kupwishishiwa) iya plasma ya munofu wa ŋombe uwasansantwa kabili uwasankanishiwamo umulopa mu fyatobenkanishiwa, ukusakanya kwa kupyanishapo kulapyana yene na protini ishala mu menshi yashala mu mukaka wasashikwa kabili ukushininkishiwa nga Kosher (ifya kulya fipekanishiwa ukulingana ne funde lya ciYuda).”

Cili icalinga ukukomailapo ukuti ifunde, umwata, nelyo ukusoobolapo mu fyalo ifingi kwaba kwa kuti umulopa lyonse ulapongololwa ukufuma mu nama shaipaiwa kabili ukuti umulopa wa musango uyo taubomfiwa mu fya kulya fimbi. Nga ca kuti takuli icishinte cakumanina ku kutontonkanya ukuti imibele ili iyapusanako mu ncende ya cikaya nelyo ukuti ukwaluka kukalamba kwalicitika nomba line, Abena Kristu balingile ukuibaka ukukanaba abakalifiwa ku cingacitikako fye nelyo amaŋumfuŋumfu. Nangu ni ifyo, lintu caba icashininkishiwa nelyo icapalishako nga nshi ukuti umulopa ulabomfiwa mu kusaalala—nampo nga ni mu fya kulya nelyo mu kundapa kwa fya cipatala—tulingile ukuba abapampamina pa kumfwila ikambisho lya kwa Lesa ilya kutaluka ku mulopa.