Icalo Cabulwamo Ulubembu—Shani?

UKUKUUTA kwapongomoka ku kwaafwa kwafulungenye icibote ca maawala ya mu kubangilila aya lucelo lwa mu mupepo mu bwina mupalamano bwa mutende ubwa Tokyo. Apantu ukufuma pa maminiti yasano ukufika kwi kumi abantu abengi balyumfwile ukukuuta kwa kupelelwa ukwa mwanakashi uleta amanyunshipepala uwaletamfiwa ilintu alelasaulwa imyele mu kubwekeshabwekeshapo. Tapali umuntu nelyo umo uwasakamene ku kufwailisha icalecitika. Alifwile pa mulandu wa kulufya kwa mulopa ukwacishamo. “Nga ca kuti umo uwa aba bantu alicitile lipoti ica kuponako kuli bakapokola lintu fye baumfwile ukukuuta kwakwe,” e fyasosele uwa kufwailisha, “ubumi bwakwe nga bwalipusushiwe.”

Nangu cingati abo abaumfwile umwanakashi walefwa tabacitile icili conse ukucila pa kumusuula fye, bushe kuti mu kulungama batunga ukuti baali abalubuka ku mulandu? “Kampingu yandi yalenungulusha ubushiku bonse ubwa pali Cisano pa numa naumfwile ulwa kwipaya,” e fyasosele umwaume uwaumfwile ukukuuta kwakwe. Ici citulenga ukusunguka, Cinshi mu cituntulu caba ulubembu?

Ulubembu Cinshi?

Ukusonta ku kwibukila kwa lubembu, Hideo Odagiri, kalengulula wa fyalembwa kabili profesa uwaleka incito uwa pa Hosei University mu Tokyo, Japan, asosele, nga fintu caambulwa mu nyunshipepala ya Asahi Shimbun ukuti: “Te kuti mfumyepo ifibukisho fyalengama ifyo nakwata ifya kwibukila kwa membu, pamo nga matutumuko yabipa ayo yaba mu mwana, akalumwa ka kulenge nsoni, ukufutuka umuntu mu bumfisolo. Uku kwibukila kwabikilwe mu muntontonkanya wandi lintu nali mwi sukulu lya kutendekelako kabili kucili kulancululusha.” Bushe walibala aukumanyapo ukuyumfwa kwa musango yo? Bushe walikwata ishiwi lya lwa nkati ilyo ilikusenuka nga ca kuti wacita icintu cimo ico waishiba ukuti calilubana? Nakalimo tapali umusoka uwacitwa, lelo ukuyumfwa uwabipilwa kulatwalilila kabili kulomfwika mu kushika pa muntontonkanya obe. Ici cili ni kampingu obe alebomba, kabili Baibolo ilosha kuli yene mu cipande cakonkapo: “Pantu ilyo Abena fyalo abashaba na Malango bacita Amalango ku cifyalilwa, ninshi baba Amalango abene, nelyo tabakwata Amalango. Balango kuti Amalango yalembwa mu mitima yabo, apo kampingu wabo abe nte, ne nkuntumutima yabo ilabashinina nalimo ilabapoosa ku numa.” (Abena Roma 2:14, 15) Ee, mu cifyalilwa abantu abengi balayumfwa ababipilwa ku ncitilo sha musango yo pamo ngo bucende, ukwiba, no kubepa. Kampingu yabo ilabashinina ku lubembu.

Nangu cibe fyo, lintu ishiwi lya kampingu lyasuulwa libili libili, taibomba na kabili nge ca kucingilila. Kuti yaba iishikuntukilwa kabili iyakowela. (Tito 1:15) Ukukuntukilwa ku calubana kulaluba. Na kuba, ilelo kampingu ya bantu abengi yalifwa ukukuma ku lubembu.

Bushe kampingu e ca kupiminako ulubembu ceka, nelyo bushe kwalibako icintu cimo icingabomba nge cipimo cakumanina ukulosha ku calingana no lubembu ne cishalingana? Ukucila pa myaka yapitapo 3,000, Lesa apeele abantu bakwe abasalwa umutande we funde, kabili ukupitila muli ili Funde, ulubembu “lwaishileishibikwa ngo lubembu.” (Abena Roma 7:13, New International Version) Nelyo fye myendele iyo kale iyapokelelwe nomba yalisokolwelwe ku cintu yali—ulubembu. Abantu basalwa aba kwa Lesa, abena Israele, balisansalikwe pamo nga babembu kabili apo baali ifyo baali pe samba lya kusenukwa.

Ni membu nshi ishi isho kampingu yesu itulenga ukuba abaibukila kabili isho Ifunde lya kwa Mose lyalungatike no kutantika? Mu mibomfeshe ya mu Baibolo iye shiwi, ulubembu lupilibula ukupusa icikongwani ukukuma kuli Kabumba. Icili conse icishaba mu kumfwana no buntu bwakwe, ifipimo, inshila, no kufwaya kwakwe lubembu. Te kuti asuminishe ukubako kwatwalilila ku cibumbwa icili conse icipelebela ku cikongwani ico aimika. E co uwaishibisha ifye funde mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo asokele Abena Kristu ba ciHebere ukuti: “Cenjeleni, mwe ba bwananyina, epali muli umo wa muli imwe mwabo mutima wa bubifi uwabulo kutetekela, mu kufutukako kuli Lesa wa mweo.” (AbaHebere 3:12) Ee, ukubulwa icitetekelo muli Kabumba kwalingana no lubembu lukalamba. Muli ifyo, icipimo ca lubembu nga fintu calondololwa muli Baibolo caliba icapabuka nga nshi ukucila ico icilangulukwa lyonse ukuba ngo lubembu. Baibolo ifika ukwalepa ukulondolola ukuti: “Bonse nababembuka, kabili bapelebela ku bukata bwa kwa Lesa.”—Abena Roma 3:23.

Intulo ya Lubembu

Bushe ico cilepilibula ukuti umuntu abumbilwe umubembu? Iyo, Yehova Lesa, Katendeka wa bumi bwa buntunse, apangile umuntu wa kubalilapo icibumbwa capwililika. (Ukutendeka 1:26, 27; Amalango 32:4) Nangu cibe fyo, abaupana babili aba kubalilapo balipushile icikongwani lintu bakeene icibindo ceka fye ico Lesa aimike, lintu baliile ukufuma ku “muti wa kulengo kwishibo busuma no bubi” uwabindwa. (Ukutendeka 2:17) Nangu cingati babumbilwe abapwililika, nomba balipushile icikongwani ca cumfwila cakumanina kuli Shibo, babele ababembu, kabili mu kulinga balisenukilwe ku kufwa.

Cinshi cintu ili lyashi ilya nshita ya pa kale lilelangilila ukukuma ku lubembu ilelo? Baibolo ilondolola ukuti: “Ulubembu lwaingilile mu muntu umo pano isonde, ne mfwa yaingilile mu lubembu; e fyo ne mfwa yayambukile ku bantu bonse, pantu bonse balibembwike.” (Abena Roma 5:12) Ukwabula ukufumyako nangu umo bonse aba ifwe tuli babembu ukupitila mu kupyana; e co, twaisa pe samba lya kusenukilwa ku mfwa.—Lukala Milandu 7:20.

Ukubombesha kwa Buntunse ku Kufuuta Ulubembu

Adamu apishishe ulubembu ku bufyashi bwakwe, lelo na kabili apishishe amaka yapeelwa na Lesa aya kampingu. Ulubembu kuti lwaletako ukuyumfwa uwabipilwa. Nga fintu cilumbwilwe intanshi, abantu baliletako amapange yalekanalekana ku kufumyapo ukuyumfwa kwa musango yo. Bushe mu cituntulu yaliba aya kufumamo cimo, nangu cibe fyo?

Ku Kabanga na ku Masamba, abantu balyesha ukubomba no kwambukila kwa lubembu ukupitila mu kwalula ifipimo nelyo ukupitila mu kukaana ukubapo kwine ukwa lubembu. (1 Timote 4:1, 2) Imibele ya mutundu wa muntu iya lubembu kuti pambi yapashanishiwa kuli iyo iya mulwele uukabile umubili. Ulubembu kuti pambi lwalinganishiwa ku kashishi katandanya ubulwele ako kaletako ifishibilo, ilintu kampingu yafulunganishiwa yalinganishiwa ku kukaba kwa mubili kwabipa. Ukutoba thermometer (ica kupiminako ukukaba kwa mubili nelyo ukutalala) takwalula icishinka ca kuti umulwele nakaba umubili icabipisha. Ukupoosa ifipimo fya mibele isuma, nga fintu abengi mu Kristendomu bacita, no kusuula ubunte bwa kampingu ya umo takwaba kwa kwaafwa mu kufumyapo ulubembu ulwine.

Umuntu kuti pambi abomfya icimokolwa ca menshi makaasa ku kutalaliko umubili wakwe. Ico cili kwati kwesha ukunashako impumo sha kampingu ukupitila mu kupita mu ncitilo sha kusefya kwa butotelo ukwa ciShinto. Icimokolwa ca menshi makaasa kuti pambi pa kashita kanono catalalika icinakabupalu ca kukaba kwa mubili, lelo tacifumyapo icilenga umubili ukukaba. Bashimapepo na bakasesema mu kasuba ka kwa Yeremia balyeseshe ukundapa kwapalako ku bena Israele ba ilya nshita. Baundepe ifilaso fya ku mupashi ne fya mu mibele ifya bantu “panono fye,” ukusoso kuti, “Fyonse fili bwino, fyonse fili bwino.” (Yeremia 6:14; 8:11, An American Translation) Ukupita fye mu ncitilo sha butotelo no kwimba ifyapala “fyonse fili bwino” takwaundepe ukubotelela kwa mibele isuma ukwa bantu ba kwa Lesa, kabili ukusangulula kwa mpupo takwalula ifishinte fya bantu ilelo.

Ukupitila mu kunwa umuti wa kutalaliko umuntu ukabile umubili kuti pambi kwalenga ukukaba kwakwe ukwa mubili ukunashako, lelo akashishi kacili mu mubili wakwe. Caba cimo cine ku nshila ya ciConfucius iya kubombelamo no bubifi ukupitila mu masomo. Pa mulu fye kuti pambi caafwa abantu ukutaluka ukufuma ku bubifi, lelo ukubelesha li kushimaisha fye imyendele ya lubembu kabili takufumya pa muntu ukukongama kwa lubembu ukwa cifumanda, icaba pa ntulo ya myendele ya bubifi.—Ukutendeka 8:21.

Ni shani pa lwa cisambilisho ca baBuddha ica kwingila mu Nirvana ku kufumya ukukongama kwa membu pali umo? Imibele ya Nirvana, iyasoswa ukupilibula “ukushimya,” ilingile ukuba iishingalondololwa, ukushimya kwa kufuluka ukuli konse no kufwaisha. Bamo batunga ukuti caba kufubalisha kwa kubapo kwa muntu. Bushe ico tacileumfwika kwati kweba umuntu ulwele umubili ukukaba ukufwa pa kuti engasanga ukwiluluka? Mu kulundapo, ukunonka imibele ya Nirvana kulangulukwa ukuba ukwaafya nga nshi, nelyo fye ukushingacitikako. Bushe ici cisambilisho cileumfwika ukuba ica kwaafwa kuli umo uwakwata kampingu wacushiwa?

Ukulubulwa Ukufuma ku Lubembu

Cili icalengama ukuti amano ya buntunse pa bumi no kukongama kwa lubembu, pa kalume ka yako, kuti yatalalika fye kampingu wa umo. Tayafumyapo imibele ya lubembu. (1 Timote 6:20) Bushe kwalibako inshila iili yonse iya kucitilamo ici? Muli Baibolo, icitabo ca kale icalembelwe ku Near East, tusangamo ulufungulo ku kulubulwa ukufuma ku lubembu. “Imembu shenu nelyo shaba nge fyakashika ce, kuti shabuuta nge mfula yabuuta . . . Nga mwaba abasuminisha, kabili mwanakila, mukalye cisuma ca mu calo.” (Esaya 1:18, 19) Pano Yehova alelanda ku bena Israele, abo, nangu cingati baali abantu bakwe abasalwa, bapushile icikongwani ca bumpomfu kuli wene. Icishinte cimo cine, nangu cibe fyo, cilabomba ku mutundu wa muntu onse. Ukulangisha ukuitemenwa ku kukutika ku mashiwi ya kwa Kabumba kwaba e lufungulo ku kukwata imembu sha umo ukusangululwa, ukusambwa, nga fintu cili.

Cinshi cintu Icebo ca kwa Lesa citweba ukukuma ku lwa kusamba kwa membu sha mutundu wa muntu? Kwati fye fintu ukupitila mu lubembu lwa muntu umo umutundu wa muntu onse babele ababembu, ukupitila mu kumfwila kwapwililika kuli Lesa ukwa muntu umbi, umutundu wa muntu aba cumfwila bakalubulwa ukufuma ku kupelelwa kwabo, e fisosa Baibolo. (Abena Roma 5:18, 19) Shani? “Lesa asokololo kututemwa kwakwe kwine, pa kuti ilyo twali tucili ababembu Kristu alitufwilile.” (Abena Roma 5:8) Yesu Kristu, uwafyelwe ngo muntu wapwililika kabili uwabulwa ulubembu, uwalingana na Adamu wa kutendekelako pa ntanshi ulya talabembuka, aali mu cifulo ca kusenda imembu sha mutundu wa muntu. (Esaya 53:12; Yohane 1:14; 1 Petro 2:24) Ukupitila mu kwipaiwa pa cimuti ca kucushiwilwapo kwati ni ntalamisoka, Yesu alubwile umutundu wa muntu ukufuma ku busha ku lubembu ne mfwa. “Pantu ilyo twali tucili ababulwa amaka,” e fyalondolwele Paulo ku Bena Kristu mu Roma, “ku nshita iyene Kristu afwilile abashipepa. . . . Ifyo ulubembu lwatekele mu mfwa, e fyo no kusenamina kuteke mu bulungami ku kutwala ku mweo wa muyayaya muli Yesu Kristu Shikulwifwe.”—Abena Roma 5:6, 21.

Ukufwila umutundu wa muntu onse ukwa kwa Kristu no kulinganya ifya kulingila ukufina ifyo Adamu afulungenye citwa ukutantika kwa “cilubula.” (Mateo 20:28) Kuti pambi capashanishiwa ku muti uyo uulwisha akashishi kaleta ukukaba kwa mubili. Ukupitila mu kubomfya umutengo wa cilubula ca kwa Yesu ku mutundu wa muntu, imibele yalwala iya mutundu wa muntu iyaletwako no lubembu—ukusanshako imfwa iine—kuti yaundapwa. Iyi mibombele ya kundapa yalondololwa mu mampalanya mwi buku lya kulekelesha ilya Baibolo ukuti: “Ubushilya buno bwa mulonga no bushilya bulya kwali umuti wa Mweo, uutwale fisabo fya misango ikumi na ibili, umweshi uyu umusango wa uko no mweshi uyu umusango wa uko; na mabuula ya miti yabela ku kuposhe nko.” (Ukusokolola 22:2) Citontonkanye! Umulonga wa mampalanya uwa menshi ya mweo ukukonkoloka pa kati ka miti ya bumi na mabula ya iko, yonse ku kuposha umutundu wa muntu. Ifi fishibilo fyapuutwamo na bulesa fimininako ukupayanya kwa kwa Lesa ku kubwesesha umutundu wa muntu ku kupwililika pa cishinte ce lambo lya cilubula ilya kwa Yesu.

Ifimonwa fya mu busesemo ifye buku lya Ukusokolola nomba line fikaba ifya cine cine. (Ukusokolola 22:6, 7) Lyene, mu kuba no kubomfya kwakumanina ukwa mutengo we lambo lya cilubula ilya kwa Yesu ku mutundu wa muntu, bonse aba mitima yalungama bakaba abapwililika kabili “[bakalubulwa] ku busha bwa kubola no kutwalwa mu buntungwa bwa bukata bwa bana ba kwa Lesa.” (Abena Roma 8:21) Ukufikilishiwa kwa masesemo ya Baibolo kulangilila ukuti uku kulubulwa kwa bukata kuli mupepi. (Ukusokolola 6:1-8) Mu kwangufyanya Lesa akafumyamo ububifi mu cibulungwa conse, kabili abantunse bakaipakisha ubumi bwa muyayaya pe sonde lya paradise. (Yohane 3:16) Ico mu cine cine cikaba calo icabulwamo ulubembu!

[Icikope pe bula 7]

Ilambo lya cilubula ilya kwa Yesu likalenga indupwa ukupala ulu ukuipakisha insansa sha ciyayaya