Ukunakila kwa Bukapepa—Mulandu Nshi Kabili kwa Bani?
“Mwe Yehova, ninjishibo kuti te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.”—YEREMIA 10:23.
1. Misango nshi iya kuiteka iyakatamikwa mu kusaalala?
PA KATI ka fyalembwa fya buntunse ifyacilishapo ukwishibikwa paba icalembwa ca Kubilisha kwa Kuiteka, muli ico ifyalo 13 ifyaletekwa na Britain mu North America mu mwanda wa myaka uwalenga 18 fyabilishe ukuiteka kwa fiko ukufuma ku calo calefiteka, Britain. Fyalefwaya ubuntungwa, kabili ukulubuka ukufuma ku kulama kwa bumwisa no buntungwa fyaendela pamo. Ukuiteka kwa bupolitiki no kwa fya bunonshi kuti kwaba ku busuma bukalamba. Mu nshita sha nomba line ifyalo fimo ifya mu Europe wa ku Kabanga fyalisela ukulola ku kuiteka kwa bupolitiki. Nangu cibe fyo, cifwile ukusuminwa ukuti muli ifyo fyalo ukuiteka kwa musango yo kwaisa ne mpika shabipisha.
2, 3. (a) Musango nshi uwa kuiteka uushifwaikwa? (b) Ni shani fintu ici cishinka mu kutendekelako calengelwe ukumfwika?
2 Nga fintu imisango yalekanalekana iya kuiteka pambi ingaba iyafwaikwa, kwalibako umusango umo uwa kuiteka uushifwaikwa. Ni uli kwi uyo? Bucaibela ukufuma kuli Kalenga wa muntu, Yehova Lesa. Ico tacili lipaalo lelo citiipu. Mulandu nshi? Pa mulandu wa kuti umuntu tabalile alengwa ukubomba muli bucaibela ukufuma kuli Kalenga wakwe, nga fintu amashiwi ya kwa Yeremia ayambwilwe pa muulu mu kulingisha yalanga. Mu mashiwi yambi, umuntu alengelwe ukuba uwanakila kuli Kalenga wakwe. Ukunakila kuli Kabumba wesu cipilibula ukumumfwila.
3 Ico cishinka calengelwe ukumfwika ku bantunse ba kubalilapo babili kwi kambisho lya kwa Yehova kuli bene nga fintu lyalembwa pa Ukutendeka 2:16, 17: “Umuti onse wa mwi bala, ukulya ulelyako: lelo umuti wa kulengo kwishibo busuma no bubi te kuti ulyeko: pantu mu bushiku walyako ukufwa ukafwa.” Ukukaana ukunakila kuli Kalenga wakwe kwaletele Adamu no bufyashi bwakwe bonse ulubembu, ukucula, ne mfwa.—Ukutendeka 3:19; Abena Roma 5:12.
4, 5. (a) Cinshi cafuma mu kukaana kwa bantunse ukunakila Lesa? (b) Lifunde nshi ilya mibele isuma ilishingafyukwako?
4 Ukukaana kwa bantunse ukunakila Lesa te ca mano kabili calilubana mu mibele isuma. Mu calo ici cafumamo ubupulumushi bwaanana, imisoka, ulukaakala, na bucisenene bwa bwamba mu kuba ne fisabo fya buko ifya malwele yapishiwa mu kwampana kwa bwamba. Pa mbali ya ico, bushe icinkunka ca lelo ica misoka ya bana tacilengwa apakalamba ku kukaana kwa misepela ukunakila kuli Yehova, pamo pene na ku bafyashi babo na ku mafunde ya calo? Uyu mupashi wa bucaibela ulamonwa mu nshila iyeni kabili iya busanku iyo abantu abengi bafwalilamo na mu lulimi lwa musaalula ulo babomfya.
5 Lelo te kuti tufyukeko kwi funde lya mibele isuma ilya kwa Kabumba ilishingalulwa ilya kuti: “Mwilufiwa; Lesa tasentekwa; pantu ico umuntu abyala, e co akalobolola. Uubyala ku mubili wakwe wine, ku mubili akalobololako ukubola.”—Abena Galatia 6:7, 8.
6, 7. Cinshi caba intulo ya kukaana ukunakila, nga fintu camonwa ku fya kumwenako nshi?
6 Cinshi caba intulo ya uku kukaana ukunakila? Ukucibika mu kwanguka, caba kaso ne cilumba. E mulandu wine Efa, umwanakashi wa kubalilapo, ailekele umwine ukubepwa ku nsoka kabili aliile icisabo cabindwa. Nga ca kuti aali uwalinga kabili uwaicefya, itunko lya kupala Lesa—ukuipingwila umwine icali icisuma ne cabipa—nga talyali ilya kwipukisha kuli wene. Kabili nga ca kuti taali na kaso, nga tafwaile icintu cabindilwe mu kulengama kuli Kalenga wakwe, Yehova Lesa.—Ukutendeka 2:16, 17.
7 Tapalepele pa numa ya kuwa kwa kwa Adamu na Efa, icilumba na kaso fyalengele Kaini ukwipaya munyina Abele. Na kabili, akaso kalengele bamalaika bamo ukubomba muli bucaibela, ukusha ififulo fyabo no kufwala imibili pa kuti bengaipakisha umusamwe wa ku mubili. Icilumba na kaso fyakuntile Nimrode kabili e fyaishibisha bakateka abengi aba ku calo ukutula inshita yakwe.—Ukutendeka 3:6, 7; 4:6-8; 1 Yohane 3:12; Yuda 6.
Umulandu Twaliile Misha ya Kunakila Kuli Yehova Lesa
8-11. Milandu nshi ine iya maka iya kubelesha kwesu ukunakila kwa bukapepa?
8 Mulandu nshi twaliila imisha ya kunakila kuli Kalenga wesu, Yehova Lesa? Ica kubalilapo pantu e Mulopwe wa Kubumbwa konse. Ubulashi bonse mu kubamo insambu bwaba muli wene. Ni Kapingula wesu, Kapeela we funde, kabili Imfumu. (Esaya 33:22) Calilembwa bwino ulwa wene ukuti: “Ifintu fyonse fyabo bwamba kabili fyalikupukulwa ku menso ya kwa uyo tuli no kulubululako.”—AbaHebere 4:13.
9 Mu kulundapo, apantu Kalenga wesu wa maka yonse, tapali nangu umo uwingakaanya wene mu kutunguluka; tapali nangu umo uwingasuulako ukukakililwako kwakwe ukwa kunakila kuli Wene. Pa nshita imo, abo abakaana bakonaulwa nge fyaonawilwe Farao wa pa kale kabili nge fikonaulwa Satana Ciwa mu nshita ya kwa Lesa iyalinga.—Ilumbo 136:1, 11-15; Ukusokolola 11:17; 20:10, 14.
10 Ukunakila kukakililwako kwa fibumbwa fyonse ifya mucetekanya pa mulandu wa kuti fyabelako ku mifwaile ya kubombela Kalenga wa fiko. Ukusokolola 4:11 kubilisha ukuti: “Mwaliwamina, mwe Shikulwifwe Lesa wesu, ukupokelelo bukata no mucinshi na maka; pantu ni mwe mwalengele ifintu fyonse: kabili mulandu wa kufwaya kwenu fyabeleleko no kulengwa.” Wene Mubumfi Mukalamba, kabili alenga ifipe fya buntunse ukubombela imifwaile yakwe.—Esaya 29:16; 64:8.
11 Tatulingile ukulabako icishinka ca kuti Kalenga wesu wa mano yonse, e co alishiba icili icawamisha kuli ifwe. (Abena Roma 11:33) Amafunde yakwe yabelako ‘ku busuma bwesu.’ (Amalango 10:12, 13, NW) Pa muulu wa fyonse, “Lesa kutemwa,” e co afwaya fye icili icawamisha kuli ifwe. We milandu ya kukunta ulafula twakwata iya kunakila kuli Kalenga wesu, Yehova Lesa!—1 Yohane 4:8.
Yesu Kristu, Ica Kumwenako Capwililika ica Kunakila kwa Bukapepa
12, 13. (a) Ni shani fintu Yesu Kristu alangishe ukunakila kwa bukapepa? (b) Mashiwi nshi aya kwa Yesu ayalanga imibele yakwe iya mutima iya kunakila?
12 Ukwabulo kutwishika nangu panono, Umwana wa kwa Yehova uwafyalwa eka, Yesu Kristu, atupeela ica kumwenako capwililika ica kunakila kwa bukapepa. Umutumwa Paulo alanda pali ici pa Abena Filipi 2:6-8 ukuti: “[Yesu], pa kuba mu cipasho ca kwa Lesa, tatontonkenye ukuti ukulingana na Lesa cintu ca kusompola; lelo aisangwile uwa fye, pa kubuule cipasho ca busha, pa kufyalwa mu cipasho ca buntunse. No kusangwa mu mibele ya buntunse, [mu kulundapo] aipetamike no kubo wa kunakila ukufika na ku mfwa, awe ukufika ku mfwa ya pa [cimuti ca kucushiwilwapo, NW].” Lintu aali pe sonde, Yesu mu kubwekeshabwekeshapo alondolwele ukuti talecita akantu eka; tabombele muli bucaibela, lelo lyonse atwalilile uwanakila kuli Wishi wa mu muulu.
13 Tubelenga pali Yohane 5:19, 30 ukuti: “Yesu alyaswike, no kutila kuli bene, Ndemwebe cine cine, nati, Umwana te kuti acite kantu eka, kano ico amona Wishi acita; pantu ifyo wene acita, e fyo no Mwana acita ifyo fine. Ine nshingacita kantu neka; ifyo ŋumfwa kuli Tata e fyo mpingula, no bupingushi bwandi bwalilungama; pantu nshifwaya kufwaya kwandi, lelo ukufwaya kwa wantumine.” Mu musango umo wine, alipepele mu kubwekeshabwekeshapo pa bushiku bwa kufutukwa kwakwe ukuti: “Te ifyo ine ntemenwe kano ifyo imwe mutemenwe.”—Mateo 26:40, 42, 44; moneni na kabili Yohane 7:28; 8:28, 42.
Ifya Kumwenako fya pa Kale Ifya Kunakila kwa Bukapepa
14. Ni mu nshila nshi Noa alangishe ukunakila kwa bukapepa?
14 Pa kati ka fya kumwenako fya mu kubangilila ifya kunakila kwa bukapepa pali Noa. Alangilile ukunakila kwakwe mu nshila shitatu. Iya kubalilapo, pa kuba umulungami, uwa mpomfu pa kati ka ba nkulo yakwe, ukwenda na Lesa wa cine. (Ukutendeka 6:9) Iya bubili, ukupitila mu kukuula icibwato. “Alicitile; umwabelele conse ico Lesa amwebele, e fyo acitile.” (Ukutendeka 6:22) Iya butatu, pa kubilisha ukusoka kwa Mulamba waleisa nga “kabila wa bulungami.”—2 Petro 2:5.
15, 16. (a) Ca kumwenako nshi icishaiwamina ico Abrahamu aimike mu kunakila kwa bukapepa? (b) Ni shani fintu Sara alangishe ukunakila?
15 Abrahamu aali ca kumwenako na cimbi icapulamo ica kunakila kwa bukapepa. Alangishe ukunakila pa kumfwila ikambisho lya kwa Lesa ilya kuti: “Fumamo mu calo ca ku mwenu.” (Ukutendeka 12:1) Ico capilibwile ukusha ifyashingulukako fya maliila mu Uri (uushili musumba unono, nga fintu calangililwa ku fya kusanga fyashuulwa mu mushili) ukuya alelulumba nga mululumba mu calo ca cilendo pa myaka umwanda. Ukucilisha Abrahamu alangishe ukunakila kwa bukapepa pa kukumanya ubwesho bukalamba ubwa kuba uwaitemenwa ukuninika umwana wakwe Isaki.—Ukutendeka 22:1-12.
16 Umukashi wa kwa Abrahamu Sara atupeela ica kumwenako na cimbi icishaiwamina ica kunakila kwa bukapepa. Ukululumba mu calo iceni ukwabulo kutwishika kwaletele ukupumfyanya ukwingi, lelo takwaba apo tubelenga ulwa kuilishanya kwakwe. Aimike ica kumwenako cishaiwamina ica kunakila kwa bukapepa pa tushita tubili lintu Abrahamu amulondolwele nga nkashi yakwe pa cinso ca bakateka ba cisenshi. Inshita shonse shibili alibombele pamo nankwe, nelyo cingati apene abe icilundwa ca bakanakashi babo nge ca kufumamo. Icicitilo bunte ku kunakila kwakwe ukwa bukapepa ni nshila yakwe iya kulosha ku mulume wakwe, Abrahamu, mu mutima wakwe nga “shikulu,” ukulangisha ukuti ico cali e mibele yakwe iya mutima iine ine.—Ukutendeka 12:11-20; 18:12; 20:2-18; 1 Petro 3:6.
17. Mulandu nshi cingasoselwa ukuti Isaki alilangishe ukunakila kwa bukapepa?
17 Shi twilaba ica kumwenako ca kunakila kwa bukapepa icapeelwe no mwana mwaume wa kwa Abrahamu, Isaki. Icishilano ca ciYuda cilangilila ukuti Isaki aali mupepi ne myaka ya bukulu 25 lintu Yehova akambishe wishi, Abrahamu, ukumupeela nge lambo. Nga ca kuti Isaki alefwaya, nga alicincintile wishi mu kwanguka, uwamucilile imyaka umwanda. Lelo iyo. Nangu cingati Isaki apapile pa lwa kukanakwata inama ye lambo, mu bufuuke alinakile ku kubika kwa kwa wishi wene pa cipailo kabili lyene ukumukaka amaboko na makasa pa kucilikila nelyo ukulama ukupilikita kwa kuicitikilako uko pambi ukwali no kubako nga ca kuti umwele wa kwipailako walibomfiwe.—Ukutendeka 22:7-9.
18. Ni shani fintu Mose alangishe ukunakila kwa bukapepa ukwa ca kumwenako cisuma?
18 Imyaka iingi pa numa, Mose atwimikile ica kumwenako cisuma mu kunakila kwa bukapepa. Ico mu kushininkisha calangililwa ku kulondololwa kwakwe ngo “wafuukisha ukucilamo mu bantu bonse aba pano isonde.” (Impendwa 12:3) Ukufikilisha kwakwe amakambisho ya kwa Yehova mu cumfwila pa myaka 40 mu matololo, nelyo cingati akwete ubwangalishi bwa bantu ba bucipondoka abafikile mu mpendwa ya mamilioni yabili nelyo yatatu, kucitilo bunte mu kulundapo ku kunakila kwakwe ukwa bukapepa. Muli ifyo icalembwa cisoso kuti “Mose acitile ifi; ifyo cali conse ico Yehova amwebele, e fyo acitile.”—Ukufuma 40:16.
19. Ni ku numbwilo nshi uko Yobo alangishe ukunakila kuli Yehova?
19 Yobo muntu na umbi uwapulamo uwatwimikile ica kumwenako cawamisha mu kunakila kwa bukapepa. Pa numa Yehova abe nasuminisha Satana ukupyanga ifikwatwa fya kwa Yobo fyonse, ukwipaya abana bakwe, kabili lyene ukumupama “ku fipute fyabipa ukufuma ku nyantilo ya lukasa lwakwe no kufika pa kati ka mutwe,” umukashi wa kwa Yobo asosele kuli wene ukuti: “Bushe mucili mulekoselela muli bumpomfu bwenu? tukeni Lesa, no kufwa.” Nangu ni fyo, Yobo alangishe ukunakila kwakwe ukwa bukapepa pa kusosa kuli wene ukuti: “Kwati kusosa kwa umo wa mu banakashi bapumbu e fyo ulesosa. Kabili ubusuma tupokelela kuli Lesa; bushe te kuti tupokelele no bubi?” (Yobo 2:7-10) Ukulangisha imibele ya muntontonkanya imo ine yali mashiwi yakwe ayalembwa pali Yobo 13:15 ukuti: “Kuti anjipaya; nshilecetekela cimbi.” Nangu cingati, mu cishinka Yobo aali uwayangwako apakalamba pa lwa kuilungamika, tatulingile ukulabako ukuti mu kupelako Yehova asosele kuli umo uwa baletunga ukuba bakasansamusha bakwe ukuti: “Ubukali bwandi bwaimina iwe na babiyo babili; pantu tamwasoseele ine iciyene, ngo mubomfi wandi Yobo.” Ukwabulo kutwishika, Yobo atupayanishisha ica kumwenako cishaiwamina ica kunakila kwa bukapepa.—Yobo 42:7.
20. Ni mu nshila nshi Davidi alangilile ukunakila kwa bukapepa?
20 Ukulumbula ica kumwenako fye cimo na cimbi ukufuma mu Malembo ya ciHebere, kuliko Davidi. Lintu Imfumu Shauli yalungile Davidi nge nama, Davidi alikwete amashuko ya mu nshita yabili ku kupwisha amafya yakwe pa kwipaya Shauli. Nalyo line, ukunakila kwa bukapepa ukwa kwa Davidi kwamucilikile ku kucite fyo. Amashiwi yakwe yalembwa pali 1 Samwele 24:6 ukuti: “Ca kutali fye kuli ine ukucite ci cintu kuli shikulu, ku wasubwa wa kwa Yehova, ku kumutambikilo kuboko kwandi, apo wene abo wasubwa wa kwa Yehova.” (Moneni na kabili 1 Samwele 26:9-11.) Mu kupalako alangile ukunakila kwakwe ukwa bukapepa pa kupokelela ukwebaula lintu apangile ifilubo nelyo lintu abembwike.—2 Samwele 12:13; 24:17; 1 Imilandu 15:13.
Ica Kumwenako ca kwa Paulo ica Kunakila
21-23. Ni mu tushita nshi twalekanalekana umo umutumwa Paulo alangishe ukunakila kwa bukapepa?
21 Mu Malembo ya Bwina Kristu aya ciGreek, twalikwata ica kumwenako capulamo ica kunakila kwa bukapepa mu mutumwa Paulo. Apashenye Shikulu wakwe, Yesu Kristu, muli ici nga fintu acitile mu mbali shonse shimbi isha butumikishi bwakwe ubwa butumwa. (1 Abena Korinti 11:1) Nangu cingati Yehova Lesa alimubomfeshe na maka ukucila uuli onse uwa batumwa bambi, Paulo tabalile abomba muli bucaibela. Luka atweba ukuti lintu icipusho caimine ukulosha kuli nampo nga Abena fyalo baalulwa balekabila ukusembululwa, “aba bwananyina [pa Antioke] basontele Paulo na Barnaba, na basambi bamo aba mwi bumba lyabo, ukuyanina ku batumwa na bakalamba ku Yerusalemu ku kuumfwo lwa lipusho ili.”—Imilimo 15:2.
22 Ukukuma ku mibombele ya bumishonari iya kwa Paulo, twaebwa pa Abena Galatia 2:9 ukuti: “Pa kumono kusenamina uko napeelwe, Yakobo na Kefa na Yohane, abatungwe mpanda, bafunkile ine na Barnaba mu minwe ya kulyo ye senge, ukuti ifwe tuye ku Bena fyalo, na bene baye ku basembululwa.” Ukucilo kubombwa muli bucaibela, Paulo afwaile ubutungulushi.
23 Mu musango umo wine, umuku wa kulekelesha lintu Paulo aali mu Yerusalemu, alipokelele ukufunda kwapeelwe na bakalamba kulya mu kulundana no kuya kwi tempele no kukonke nshila ye Funde pa kuti bonse bengamona ukuti taali musangu ukulingana na fintu Ifunde lya kwa Mose lyakuminweko. Apantu ukucita kwakwe ifyo kwamoneke ukupwila mu kayofi mu kuba ne bungwe ukukumbwamo ukumwimina, bushe ukunakila kwakwe kuli balya abakalamba kwali cilubo? Nakalya, nga fintu cingamonwa ukufuma ku cintu tubelenga pa Imilimo 23:11 ukuti: “Pa bwakonkapo, ubushiku, Shikulu aiminine kuli wene, ati, Teko mutima; pantu ifyo wanshimiko bunte mu Yerusalemu, ifyo fine uli no kunshimiko bunte na ku Roma.”
24. Ni mbali nshi ishalundwapo isha kunakila ishikalanshanishiwapo mu cipande cikonkelepo?
24 Mu cine cine, Amalembo yatupeela imilandu ya maka iya kunakila kwesu ne fya kumwenako fyamwenekesha ifya abo abalangishe ukunakila kwa musango yo. Mu cipande cikonkelepo, tukalanguluka incende shalekanalekana umo twinganakila kuli Yehova Lesa, ifya kwaafwa ku kuba kwesu ifyo, ne filambu ifyo fifumamo.
Ni Shani Fintu Wingasuka?
◻ Musango nshi uwa kuiteka uushifwaikwa?
◻ Cinshi caba intulo ya kukaana ukunakila?
◻ Ni pa milandu nshi twaliile misha ya kunakila kuli Yehova?
◻ Fya kumwenako nshi fishaiwamina fintu Amalembo yapeela ifya kunakila kwa bukapepa?
[Icikope pe bula 10]
Nimrode, kateka wa kubalilapo uwa pa numa ya lyeshi ukupondokela ukunakila kwa bukapepa
[Icikope pe bula 13]
Noa, ica kumwenako ca bumpomfu ica kunakila kwa bukapepa.—Ukutendeka 6:14, 22