Icalici lya ku Latin America Lili mu Nkumbabulili Mulandu Nshi Amamilioni Balefuminamo?

UKUFUMA ku mupaka uwa ku kapinda ka ku kuso aka Mexico ukufika ku nsonga ya ku kapinda ka ku kulyo aka Chile, tamwaba umusumba wa cina Latin America nelyo umushi uyo uushakwata icalici lya Roma Katolika pa cifulo ca pa kati ica uko. Nangu cibe fyo, “ukwaluka kukalamba kulecitika mu Latin America,” e fisumina Joseph E. Davis, dairekita wa programu wa caimikwa ico cisumbula imibombele ya ciKatolika. Na kabili asumine ukuti Latin America, icitungu ico ukucila pa myanda ya myaka itatu caba pe samba lya kusonga kwe Calici lya Roma Katolika, nomba cili pa nembenembe ya kwaluka kwakulisha.

Tacili ni nkama ukuti ukuteka kwe Calici lya ciKatolika kulebotelela mu kwangufyanya. Mu nshita sha nomba line, impendwa ya baKatolika bacincila yapiminwe ukuba 15 peresenti fye iya bwingi bonse ubwa bantu ba mu Latin America. Lipoti muli 1991 Britannica Book of the Year yatile: “Bashikofu ba Roma Katolika na papa umwine wine balumbulwile umwenso wa kuti ukulolesha pa fya ku numa Latin America ya buKatolika yaleyaluka mu kubamo ubusanso ukufuma ku citetekelo ca kale.” Mulandu nshi ici cilecitikila? Mulandu nshi abengi baleshila icinka lya ciKatolika? Cinshi cacitika kuli abo abafumamo?

Ukusapika Ubulondoloshi

Intungulushi sha ciKatolika bapeela umulandu wabo pa kusanda kwa “fyakaniko.” Shimapepo umwina Europe uwalebomba mu Bolivia ailishenye ukuti: “Icalici lyapala icimuti ico ubukose bwa ciko buleonkwa ku fyakaniko fyapala amankumba.”

Mu Argentina, amabutotelo ayapya 140 yalacitwa lipoti cila mwaka, icingafwilisha ukulondolola ukubwela pa nshi muli bucilundwa bwe Calici lya ciKatolika ukufuma pali 90 peresenti ukwisa kuli 60 nelyo 70 peresenti pa kati ka ba1970. Mu Tijuana, Mexico, 10 peresenti wa bekashi amamilioni yabili baliya ku mabutotelo yashili ya ciKatolika 327 kulya. Magazini ya Time yacitile lipoti ukuti: “Ica kusungusha, napamo na mu kushininkisha kulabako baProtestanti abena Brazil mwi calici pa nshiku sha Mulungu ukucila baKatolika.” Te ca kupapa ukuti, nga fintu inyunshipepala imo yalondolwele ukuti, lintu “bakardinala ba ku Latin America bakumene na papa mu Vatican City ku kulanshanya imitwe ibili iyakatamisha iye calici ilelo,” imo iya yene yali “impika ya fyakaniko.”

Mu kukumana na bashikofu ba ku Mexico, papa alondolwele ukuti ukutunguluka kwa mabutotelo ayengi ayapya “kwali pa mulandu wa cifulefule no kukanayangwako kwa bana baume be calici abashaiminina pa kutumwa kwabo ukwa bukabila.” Mulandu nshi “abana baume be calici” bashayangilwako ku kwikusha ukukabila kwa ku mupashi ukwa bena Latin America lintu icinabwingi ca aba balacindika Baibolo? Umukululo muli Última Hora, ya ku La Paz, Bolivia, ulondolola ukuti: “Icalici lyalingila mu calo ukufika kuli ico cipimo ica kuti ubushiku bumo na bumo limoneka ukulekelesha icifulo ca liko. Tacilingile ukuba ica kupapusha kuli ifwe ukusanga, nga fintu na kuba cilecitika, ukuti bashimapepo baba abacilapo ukuba abasambilila ifya kwangalila capamo, abasambilila ifya bunonshi, bakalemba ba manyunshipepala, nelyo bapolitishani ukucila ifyo baba bashibutotelo.”

Abacishamo Ukuba Bapolitishani Ukucila Ukuba Bakashimikila?

Ukuyobeka kwe calici mu mapolitiki mu kati ka ba1970 na ba1980 ukwabula ukutwishika kwalisangwilako ku muselu abena Latin America abengi bomfwa nomba kuli buKatolika. Ukufwailisha kwasabankanishiwe mu 1985 kwacitile ukulandapo kwakonkapo ukukuma kuli Maryknoll, Catholic Foreign Mission Society of America, mu kuba na maminshoni ya kako ayengi aya mu Latin America ukuti: “Maryknoll kalitunguluka mu kuleta ubukombe bwa buMarx na buLenin ubwa bumwaluka bwa lukaakala ku kupokelelwa kwa cintubwingi mu kulungatika pa mulandu wa kuti kalisuminishiwa ukubomba nge cibombelo ce Calici lya ciKatolika. Ubukombe bwa kako bwalifika te ku muntuuntu fye uuya ku calici, lelo bakapanga ba mafunde abakalamba aba mu America, nabo bene.”

Languluka na kabili iciitwe fyo nge nkondo yakowela umo, ku ca kupapusha, abena Argentina ukufuma pali 10,000 ukufika kuli 30,000 baibilwe no kwipaiwa ukwabula ukulubulushiwa ku mpela ya ba1970. Umukululo muli National Catholic Reporter, pe samba lya mutwe “Umulopa Wakantaika Icalici mu Argentina,” walondolwele ukuti: “Ica kukumanya ca ku Argentina calipalana apakalamba ne mibombele ye calici lya ciKatolika mu Germany wa ciNazi, na kabili cilemye cipusho ica nampo nga amaka yaliba ayacishamo ukukatama ukucila Ilandwe ilyakabilwa ku kuba inte ku cine.”

Ukufwaisha kwe calici ukwa maka mu makamfulumende ya mu calo mu kulengama kwishibisha lyene nge lishili cibusa wa kwa Lesa. Baibolo itila: “Bushe tamwaishiba ukuti ukuicita bucibusa ne calo kulenga Lesa umulwani obe? Onse uwasalapo icalo nge cibusa aisangula ukuba umulwani wa kwa Lesa.” (Yakobo 4:4, Jerusalem Bible ya ciKatolika) Te ca kupapa, lyene, ukuti abengi tabalolesha nomba kwi Calici lya ciKatolika ku kutungulula kwa ku mupashi. Lelo cinshi cacitika ku bantu abasha icinka lya ciKatolika?

Impaanga Ishishaba na Kacema

Baba abapalisha abantu abo intungulushi sha ku mupashi isha ciYuda isha mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo shafililwe ukusakamana. Baibolo itila Yesu “abekatilwe inkumbu pantu bali abalulunkaniwa kabili ababombomana, nge mpaanga ishishaba na kacema.” (Mateo 9:36, JB) Abengi balifuma mwi Calici lya Katolika ukuya ku yetwa amacalici ya bukabila. Bushe aya yalisakamana impaanga shapumbuka mu kuwaminako? Bushe baProtestanti baliba abacilapo ukulemenena ku kuba nga fintu Yesu alondolwele ulwa bakonshi bakwe aba cine ukuti: “Tabali ba pano isonde, ifyo ine nshili wa pano isonde”?—Yohane 17:14.

Amabutotelo ayengi ayashili ya ciKatolika yalesha ukulangisha icikope ca kuba aba cumfwila kuli Baibolo ukucila ukuba abakonshi ba cishilano ca butotelo. Ilingi line ici caba fye cifimbo. Ififundisho fya kutendekelako ifya mateyanyo ya Protestanti fyaliba ifyapalana apakalamba kuli ifyo ifye Calici lya Katolika ica kuti abasumina abengi kuti babomfya insoselo ya bena Andes iya kuti: “Es la misma cholita con otra pollera” (Mwanakashi wa cina India umo wine mu kuba ne cisempe cimo cine).

Ku ca kumwenako, mupepi na mabumba yonse aya baProtestanti yasambilisha ukuti Lesa wa Bulesa Butatu, nalyo line ici te cisambilisho ca Baibolo. The Encyclopedia of Religion isumino kuti: “Abalonsha ifyalembwa na basambilila ifya butotelo ilelo bali mu kusuminishanya ukuti Baibolo ya ciHebere tayakwatamo icifundisho ca Bulesa Butatu . . . Icipingo Cipya naco cine tacakwatamo icifundisho caumfwika ica Bulesa Butatu.”a

BaProtestanti balisuntinkanishiwa mu kulengama ne ci calo na mapolitiki ya ciko nga fintu fye baKatolika baba. Encyclopedia of Latin America itila: BuProtestanti mu Latin America nabo bwine bwaliiteulwila ubwine ku . . . mapolitiki ya kusala aba kwimininako abantu. Bapasta ba cikaya ilingi line basanguka abapoka ukupanda amano ukufuma kuli bakafwilisha ba mapolitiki no kupayanya amatoni ayengi mu kusala mu kukabushanya no bubile bwa kamfulumende ku macalici yabo.” Latin American Research Review itila: “BuProtestanti bwalyufiwa ku mapolitiki mu Guatemala ukutula fye pantu bwafikile mu calo umuku wa kubalilapo,” ukulundapo ukuti bwaliba “ca kwenseshapo imibele ya bupolitiki ne ya kwangalila pamo nge nshila ya butotelo.”

Ukwakanamo kwa buProtestanti mu mapolitiki ilingi line kwalitungulula ku kwakanamo kwa baProtestanti mu nkondo. Umuyashi Harry Emerson Fosdick, uwalangulwikwe umo uwa bashibutotelo bacilapo ukusonga aba ciProtestanti mu lyashi lya kale ilya America, asumine ukuti: “Ilyashi lyesu ilya kale ilya ku Masamba lyaba lya nkondo pa numa ya nkondo. Twalisunga abaume ba nkondo, ukukansha abaume ku nkondo; twalilumbanya inkondo; twalilenga bakalwa impalume shesu kabili nelyo fye mu macalici yesu twalibikamo imendela sha nkondo . . . Ku lubali lumo ulwa kanwa kesu twalumbanya Cilolo wa Mutende kabili kuli lumbi twalumbanye nkondo.”

Cinshi Ulingile Ukucita?

Pa numa ya kulondolola ubutotelo bwa bufi nga cilende wa cimpashanya uucita ubulalelale na makamfulumende ya pe sonde, ibuuku lya Baibolo ilya Ukusokolola litila: “Fumenimo, mwe bantu bandi, muli wene, pa kuti tamwakeneko mu misoka yakwe no kuponenwa ne fikunka fyakwe fimo fine.”—Ukusokolola 18:4, JB.

Abengi balimwensekesha ukuti kwalibako ukubola ukwingi mwi calici, nalyo line balashimunuka ukufumamo pa mulandu wa kuti icalici lya ciRoma lyalikwata ilyashi lya kale ilyakokwesha nga nshi. Ibukisha, nangu cibe fyo, ukuti imicitile ya ciYuda iya kupepa yali iikokole nga nshi; nalyo line Lesa alikeene abaYuda nga bantu bakwe abasalwa lintu basangwike ukufuma ku fisambilisho fyakwe ifya cine. Ababomfi ba busumino aba kwa Lesa bafumine mu buYuda lintu bamwensekeshe ukuti Lesa nomba mu cifulo ca ico alebomfya icilonganino ca Bwina Kristu. Ni shani fintu wingeshiba icilonganino ca cine ica Bwina Kristu ilelo?

Mupepi na milioni umo uwa bena Latin America balisanguka Inte sha kwa Yehova mu makumi ya myaka yabili ayapitapo. Mulandu nshi bacitile uku kwaluka? Inyunshipepala mu Martínez de la Torre, Veracruz, Mexico, yabebetele ici cipusho. Yatile: “Aba basambi ba Baibolo bapangwa mupepi na 100 peresenti iya baali kale abacincila mu mabutotelo yapusanapusana, ukucilisha baKatolika, abo abamona ukusensenuka kwa butotelo ukulola ku mapolitiki no kupokelela kwa buko no kusuminisha ifibelesho fishili fya mu Baibolo pamo ngo kukumbinkanye fisumino, bucisenene, no lukaakala. Caliba ni ntulo ya kwikusha kuli bene ukunakila ku fishinte fya mu Malembo ifya myendele ukwabulo kwalukila ku kupepo tulubi nelyo ifishilano ifya ntuntuko shatwishikwa. Ici calibapeela ilumbo lyawamisha ilya kwikatana kwa citetekelo uko kumoneka ukubapusanya uko konse basangwa.”

Inyunshipepala ya ku Latin America na imbi yacibikile muli iyi nshila: “Inte sha kwa Yehova bantu ababombesha, abafumacumi, abatiina Lesa. Balitemwa ifya musango wa kale ne cishilano kabili ubutotelo bwabo bwashimpwa pa fisambilisho fya Baibolo.” Tulekulaalika ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova ukuli konse wikala. Ukasambilila ukuti isubilo lyabo ne nshila yabo yonse iya bumi fyashimpwa pali Baibolo. Ee, ukasambilila ifya kupepela Lesa “mu [mupashi] na mu cine.”—Yohane 4:23, 24.

[Futunoti]

[Charti pe bula 21]

INTE SHA KWA YEHOVA MU FYALO FIMO IFYA MU LATIN AMERICA

1971 1992

Icalo Bakasabankanya Bakasabankanya

Argentina 20,750 96,780

Bolivia 1,276 8,868

Brazil 72,269 335,039

Chile 8,231 44,067

Colombia 8,275 55,215

Costa Rica 3,271 14,018

Dominican Republic 4,106 15,418

Ecuador 3,323 22,763

El Salvador 2,181 20,374

Guadeloupe 1,705 6,830

Guatemala 2,604 13,479

Honduras 1,432 6,583

Mexico 54,384 354,023

Panama 2,013 7,732

Paraguay 901 4,115

Peru 5,384 43,429

Puerto Rico 8,511 25,315

Uruguay 3,370 8,683

Venezuela 8,170 60,444

UBWINGI BONSE 212,156 1,143,175