Wileka ukutalalilwa konaule ubumi bobe

UKUTALALILWA kuti kwaonaula ubumi bwa bakalamba na bacaice pamo. Kalemba Judith Viorst muli magazini wa Redbook atila: “Ukutalalilwa kulafinya umutima. . . . Ukutalalilwa kutusha ababulwamo akantu kabili abapelelwa. Ukutalalilwa kutulenga ukuyumfwa ngo mwana wabula nyina, kwati ni mpaanga yalubanta, abacepa nga nshi kabili abaluba mu calo icishaikulila kabili icishisakamana.”—September 1991.

Ukupaatulwa ukufuma ku fibusa, incende iishabeleshiwa, ukulekana, ukufwilwa, nelyo ukubongoloka mu kumfwana—ifintu fya misango na misango kuti fyakulenga ukuba uwatalalilwa. Nelyo fye ni lintu baashingulwikwe na bantu bambi, bamo baliba abatalalilwa icabipisha.

Cinshi Wingacita?

Nga ca kuti ukutalalilwa kwapama, bushe ufwile ukuba fye icinakabupalu casansalikwa? Bushe kuti wacita icili conse ku kucilikila ukutalalilwa ukufuma ku kukonaula panono panono nelyo ukupwisha umupampamina obe uwa kuba uwa mweo? Ee mu cituntulu. Ukupanda amano ukwingi ukwa kwaafwa e ko kwaba. Kabili ukufunda kusuma ukwingi kwalipeelwa mu Cebo ca kwa Lesa icapuutwamo, Baibolo. Ukukoselesha kwa musango yo kuti pambi kwaba fye e ko ukabila pa kulwisha ukutalalilwa.—Mateo 11:28, 29.

Ku ca kumwenako, kuti pambi wacisanga ukuba ica kukoselesha ukubelenga pa lwa kwa Ruti, umwanakashi wacaice uwaleikala ku Middle East imyaka mupepi na 3,000 iyapitapo. Aali uwasansalikwa ku kutalalilwa. Lintu umulume wakwe afwile, aile na nafyala ku kwikala mu ncende iishabeleshiwa iya Israele. (Ruti 2:11) Nangu ca kuti alipuswilwe ulupwa lwakwe ne fibusa fyakwe ifya kale kabili aali mweni mu calo iceni, takwabako ukulangilila muli Baibolo ukwa kuti alilekele ukutalalilwa ukumufimbilisha. Kuti wabelenga ilyashi lyakwe mwi buuku lya Baibolo ilya kwa Ruti.

Ukupala Ruti, ulekabila ukusungilila imimwene yashininkishiwa. Imitontonkanishishe yobe ne fya kucitika kuti fyaluminisha ukutalalilwa. Ann, uyo watenseshe wishi ukupula mu bulwele bwakwe ubwa kulenga ukunakuka pa myaka ine, ekalilo bunte kuli ici. Lintu wishi afwile abele uwatalalilwa nga nshi. “Naumfwile ukuba nga ne wali uwabulamo akantu, uushacindama nangu panono—kwati takuli nangu umo uwalenkabila na kabili,” e fintu asosa. “Lelo nalolenkene ne cishinka ca kuti ubumi bwandi nomba bwalyalwike, kabili naishilekutuluka ukuti pa kucimfya ukutalalilwa kwandi nali no kubomfya bwino imibele iyo naisangilemo nomba.” Inshita shimo te kuti walule imibele yobe, lelo kuti cacitikako ukwalula imibele yobe iya mutima ukulosha kuli yene.

Ukuba uwapamfiwa mu mibombele ya kulambula te casuko conse icabako ku kucimfya ukutalalilwa, nangu ca kuti cilaafwa kwena. Irene, uwashele mukamfwilwa pa numa ya myeshi mutanda iya cupo, asangile ukuti e fyo cali kuli wene. “Namwene ukuti ukutalalilwa kwalepama ilingi line lintu nshali uwapamfiwa sana,” e fyo asosa, “e co natontomeshe pa kuibimbamo muli bambi no kubaafwa ukubomba ne mpika shabo.” Ukwaafwa bambi kuleta insansa, kabili Umwina Kristu watalalilwa kuti asanga ifyafulisha ifya kucita mu mulimo wa kwa Shikulu.—Imilimo 20:35; 1 Abena Korinti 15:58.

Leka Ifibusa Fikwaafwe

The New York Times Magazine ilondolola abana batalalilwa nga bacenwa ku “filaso fya kubulwe fibusa.” (April 28, 1991) Abantu batalalilwa abengi, abanono na bakalamba, bayumfwa ababulwe fibusa. Caliba cisuma nga nshi, muli ifyo, ukukwata bucibusa bwine bwine ubo icilonganino cisakamana ica Bwina Kristu cipayanya. Bombesha ku kutanununa aba kuba ifibusa fyobe mu kati na nkati ka cilonganino, kabili baleke bakwaafwe mu nshila iili yonse bengakwafwilamo. Uyu e mulimo umo ifibusa fyabelako—ukupayanya ukwaafwa mu nshita sha mpika.—Amapinda 17:17; 18:24.

Ba uwapempwila, nangula ni fyo, ukuti pa mulandu wa kukalipwa kobe ukwa mu nkuntu, kuti mu cituntulu wacilenga ukwafya ku fibusa ukukwaafwa. Shani? Kalemba Jeffrey Young alondolola ukuti: “Abantu batalalilwa bamo . . . balatandula abengaba ifibusa, napamo pa kuŋaŋina ukulanshanya nelyo ukupitila mu kusosa ifintu ifya kukalifya nelyo ifishalinga. Mu nshila imo atemwa iibiye, abantu batalalilwa umutatakuya bakongamina ku konaula ukwampana kwapalamisha.”—U.S.News & World Report, September 17, 1984.

Pa nshita shimo, kuti pambi walenga ifintu ukubipilako ukupitila mu kuitalushako ukufuma ku bantu bambi. Peter, umwaume wa mu myaka yakwe iya ba 50, e fintu acitile. Pa numa umukashi wakwe afwile, aisangile umwine aleitalusha ukufuma kuli bambi, nangu ca kuti mu kati na nkati alefwaya ukwaafwa kwabo. “Inshiku shimo,” e fintu asosa, “nshali fye na kulolenkana na bambi, kabili mu kupita kwa nshita naisangile ndeitukamika.” Ici kuti caba ca kulengo busanso. Ilintu ifiputulwa fya nshita ifya kuba weka fyaliba ifya kunonsha, ukuitalushako kwaba kwa konaula. (Amapinda 18:1) Peter aishileishiba ici. Atila: “Nalicimfishe ci mu kupelako, nalolenkene ne mibele yandi, kabili, mu kuba no kwaafwa kwa fibusa fyandi, nali na maka ya kukuula cipya cipya ubumi bwandi.”

Nangula ni fyo, witunga ukuti bambi bali abakakililwako mu nshila imo ku kukwaafwa. Esha ukukanaba uupinda. Mu nsansa pokelela icikuuku icili conse icalangishiwa, kabili lumbulula ukutasha pali cene. Lelo na kabili sungilila mu muntontonkanya uku kupanda amano kusangwa pa Amapinda 25:17 ukwa kuti: “Leko lukasa lobe lube mumpo mumpo fye mu ŋanda ya mubiyo, epali akutendwa no kukupata.” Frances, uwalolenkene no kutalalilwa kwashika lintu umulume wakwe afwile pa numa ya myaka 35 iya cupo, ayumfwa ukuti ukusoka kwa musango yo kwaliba ukwakatama. “Ba uupelulula mu fintu uleenekela,” e fintu asosa, “kabili te kwesha ukuba uwacishamo ukupinda kuli bambi. Wilaya lyonse ku ŋanda ya mubiyo ukulombelesha ukwaafwa.”

Yehova Alasakamana

Nangu ca kuti ifibusa fya buntunse fyakulenge nsoni pa nshita shimo, kuti watwalilila ukukwata Yehova Lesa nge Cibusa cobe. Ba uwaebekeshiwa ukuti alakusakamana. Sungilila ukucetekela kobe muli wene ukwakosa, kabili twalilila ukufwaya icubo mu kusakamana kwakwe ukwa kucingilila. (Ilumbo 27:10; 91:1, 2; Amapinda 3:5, 6) Umwina Moabu mwanakashi Ruti e fyo acitile kabili alipaalilwe mu kupaka. Aishileba fye ne cikolwe ca kwa Yesu Kristu!—Ruti 2:12; 4:17; Mateo 1:5, 16.

Pepa kuli Yehova lyonse. (Ilumbo 34:4; 62:7, 8) Margaret asangile ipepo ukuba intulo ya bukose bukalamba mu kubomba no kutalalilwa. Aleyakana mu butumikishi bwa nshita yonse no mulume wakwe ukufikila lintu afwile ilyo acili fye umulumendo. “Lyonse naleumfwa bwino ukupepa mu kupongomoka no kweba Yehova fyonse, ukusakamikwa kwandi konse na malangulusha,” e fintu asosa. “Ico calengafwa ukukwate imimwene yalungama iya fintu lintu ukutalalilwa kwapamine. Kabili ukumona Yehova ukwasuka yalya mapepo kwalempeela ukucetekela.” Alanonkelamo apakalamba mu kukonka ukupanda amano kwa mutumwa Petro ukwa kuti: “E ico ipetamikeni mwi samba lya kuboko kwa maka kwa kwa Lesa, ukuti amusansabike mu nshita iyene; amasakamika yenu yonse bikeni pali wene, pa kuti asakamana imwe.”—1 Petro 5:6, 7; Ilumbo 55:22.

Ukwampana kusuma na Yehova kukakwaafwa ukutwalilila ukukwata icintu cimo ico abantu batalalilwa abengi balufya—ubucindami bwa pa lwabo. Lintu umulume wakwe afwile kuli kansa, kalemba we lyashi Jeannette Kupfermann alembele ulwa “kuyumfwa uwasaaluka na bu ca fye.” Asosele ukuti: “Caba ni ili tontonkanyo lya bu ca fye e litungulula bamukamfwilwa abengi ukwingila mu kupopomenwa ukwingafisha fye na ku kuipaya.”

Ibukisha ukuti Yehova akumona ngo wa mutengo nga nshi. Tatontonkanya ukuti uli wa fye. (Yohane 3:16) Lesa akakutungilila nga fintu atungilile abantu bakwe abena Israele mu nshita sha ku numa. Abebele ukuti: “Nshakupoosa, witiina, pantu ine ndi nobe, witentuka, pantu ine ndi Lesa obe; nakulakulengo kutalila, cene, nakulakwafwa, cene, nakulakufumbatila ku kwa kulyo kwandi kwa bulungami.”—Esaya 41:9, 10.

Wipeela Lesa Umulandu

Pali fyonse, te kwesha ukupeela Lesa umulandu pa kutalalilwa kobe. Yehova te washingamwa. Imifwaile yakwe lyonse yaba ya kuti iwe, no mutundu wa muntu onse, uipakishe bucibusa busuma, ubwa kwikusha. Lintu Lesa abumbile Adamu, atile: “Te cisuma umuntu ukuba eka; ndemucitilo wa kumwafwa uwayana nankwe.” (Ukutendeka 2:18) Kabili ifyo e fintu Lesa acitile lintu abumbile Efa, umwanakashi wa ntanshi. Akubulaba ubupondoshi bwa busatana, umwaume no mwanakashi ne ndupwa bali no kuletako nga tabatalile abapita mu kutalalilwa.

Ukusuminisha kwa kwa Yehova ukwa pa kashita akepi ukwa bubifi, kwena, kwalisuminisha ukutalalilwa ukukulilako no kucululuka kumbi ukucitikako. Nangu cibe fyo, sunga mu muntontonkanya ukuti ici ca pa kashita akepi. Ifya kwesha fya kutalalilwa fimoneka ifishayafya nga nshi ukushipikisha lintu fyamwenwa mu lubuuto lwa cintu Lesa akakucitila mu calo cakwe icipya. Pali ino nshita akakutungilila no kukusansamusha.—Ilumbo 18:2; Abena Filipi 4:6, 7.

Ukwishibe ci kuti kwakupeela ubukose. Lintu Frances (uulumbwilwe mu kubangilila) ashele mukamfwilwa, asangile ukusansamusha kukalamba mu mashiwi ya Ilumbo 4:8, maka maka inshita ya bushiku aya kuti: “Ndesendamo mutende, na kabili ndelaalo tulo; pantu imwe, mwe Yehova, nelyo ndi neka munengo kwikalo mutelelwe.” Etetula pa mashiwi ya musango yo pamo nga ayasangwa mwi buuku lya Amalumbo. Belebesha pa fintu Lesa akusakamana, nga fintu calumbululwa pa Ilumbo 23:1-3.

Ni Shani Fintu Abatalalilwa Bengaafwiwa?

Inshila ikalamba iya kwafwilamo abatalalilwa yaba kubalangisha ukutemwa. Libili libili Baibolo ilakoselesha abantu ba kwa Lesa ukulangisha ukutemwa kuli umo no munankwe, maka maka mu nshita sha fya kwesha. “Ku kutemwa aba bwananyina mube aba kutemwanisha,” e fyalembele umutumwa Paulo. (Abena Roma 12:10) Na kuba, Icebo ca kwa Lesa icapuutwamo citila: “Ukutemwa takupwa.” (1 Abena Korinti 13:8) Ni shani fintu wingalangisha ukutemwa kuli abo abatalalilwa?

Ukucila ukukaana nelyo ukusuula abantu batalalilwa, abantu bayangwako kuti balangisha icitemwishi cabo icabondoka ukupitila mu kubaafwa mu kutekanya ilili lyonse ilyo cingacitikako. Kuti bapala ulya muntu Yobo, uwatile: “Nalapususho mulanda uwakuuta, ne nshiwa iishali no wa kuyafwa. . . . No mutima wa kwa mukamfwilwa nalalengo kwaula akapundu.” (Yobo 29:12, 13) Baeluda basontwa mu cilonganino ca Bwina Kristu ne fibusa fya cililishi kuti babomba mu nshila imo ine iya kulangulukilako ukupitila mu kupayanya ifikabilwa fya kutendekelako ifya buntunse ifya kumfwikisha, icikabilila, ne cisansamushi. Kuti balangisha ukulangulukilako, kabili pa nshita shimo kuti baisushisha ukukabila kwa lyashi lya nkama.—1 Petro 3:8.

Ilingi line, caba tuntu utunono uto ifibusa ficitila abatalalilwa e twakatama sana. Ku ca kumwenako, lintu uwasumina munankwe alufya umutemwikwa mu mfwa, ifisuma ifingi kuti fyapwishishiwa ukupitila mu ncitilo sha bucibusa bwine bwine. Wisuula icikuuku icinono, pamo ngo kulaalikwa ku ca kulya, ukukutika kwa kulangulukilako, nelyo ukulanshanya kwa kukoselesha. Ifi fintu kuti fyaliba ififumamo cimo apakalamba mu kwafwilisha umuntu ukulwisha ukutalalilwa.—AbaHebere 13:16.

Mu kupalishako ifwe bonse kuti pa nshita imo twapita mu kutalalilwa ukufuma ku nshita ne nshita. Lelo, ukutalalilwa takulekabila ukusanguka ulupumo. Isusha ubumi bobe mu kuba ne mibombele isuma, iyabamo ukupelulula. Leka ifibusa fikwafwe lintu fingacite fyo. Cetekela Yehova Lesa. Sungilila mu kupalamisha mu muntontonkanya ubulayo bwakwe ubwa kukoselesha ubwalembwa pa Ilumbo 34:19 ubwa kuti: “Ifibi ifiponeno walungama fingi, lelo kuli ifyo fyonse Yehova alamupokolola.” Alukila kuli Yehova ku kwaafwa, kabili wileka ukutalalilwa konaule ubumi bobe.

[Akabokoshi pe bula 24]

INSHILA SHIMO ISHA KULWISHISHAMO UKUTALALILWA

▪ Palamina lyonse kuli Yehova

▪ Fwaya icisansamushi ukupitila mu kubelenga Baibolo

▪ Sungilila imimwene ya Bwina Kristu iyashininkishiwa

▪ Ba uwapamfiwa mu mibombele yabamo ubupilibulo

▪ Kwatilapo ifibusa fyalundwapo

▪ Cilenge ukuba icayanguka ku fibusa ukukwaafwa

▪ Te kwesha ukuitukamika, lelo lundulula ukutemwa kwa bucibusa

▪ Cetekela ukuti Yehova alakusakamana

[Akabokoshi pe bula 24]

IFYO PAMBI WINGAAFWA ABATALALILWA

▪ Bapayanishishe ukulangulukilako, icikabilila, ne cisansamushi

▪ Isushisha ukukabila kwabo ukwa kulanshanya kwa nkama

▪ Ba uwa mukoosha mu kucita utuntu tunono utwaba utwa kwaafwa

[Icikope pe bula 23]

Te mulandu ne mibele yayafya, takwaba ukulangilila kwa kuti Ruti alekele ukutalalilwa ukonaula ubumi bwakwe