Ukucula Kwa Buntunse—Mulandu Nshi Lesa Asuminishisha Kwene?

PA KUTAMPA kwa lyashi lya kale ilya buntunse, takwaliko ifilamba fya bulanda nelyo ifya kukalipwa nangu panono. Ukucula kwa buntunse takwaliko. Umutundu wa muntu wapeelwe intendekelo yapwililika. “Lesa amwene conse ico acitile, kabili, moneni, naciwamisha.”—Ukutendeka 1:31.

Lelo bamo balapaasha abati, ‘Ilyashi lya kwa Adamu na Efa mwi bala lya Edene lyaba fye lushimi.’ Ku ca bulanda, bashibutotelo ba Kristendomu abengi balasosa ici. Nangu cibe fyo, Yesu uwakwete ubulashi nga nshi umwine wine alisuminishe ifya kuponako fya mu Edene nge fya mu lyashi lya kale. (Mateo 19:4-6) Mu kulundapo, inshila fye yeka iya kumfwikishamo umulandu Lesa asuminishisha ukucula kwa buntunse ili kubebeta ifi fya kuponako fya mu lyashi lya kale ilya mu kubangilila ilya muntu.

Umuntu wa ntanshi, Adamu, alipeelwe umulimo wa kwikusha uwa kusakamana ibala lya Edene. Na kabili, Lesa aimike pa ntanshi yakwe ubuyo bwa kutanununa umushi wakwe uwa Edene mu kuba ibala lya mu cibulungwa ilya buseko. (Ukutendeka 1:28; 2:15) Pa kwaafwa Adamu ukupwishishisha uyu mulimo wakulisha, Lesa amupayanishishe umunankwe wa mu cupo, Efa, kabili abebele ukufyalana no kusanda no kunasha isonde. Lelo icintu cimbi calekabilwa ku kushininkisha ukutunguluka kwa mifwaile ya kwa Lesa kwi sonde na ku mutundu wa muntu. Pa kulengwa mu cata ca kwa Lesa, umuntu akwete ukuisalila; e co, cali icakabilwa ukuti ukufwaya kwa muntu takupinkene no kwa kwa Lesa. Nga te ifyo, kwali no kubako icimfulumfulu mu kubumbwa konse, kabili imifwaile ya kwa Lesa iya kwisusha isonde mu kuba no lupwa lwa buntunse ulwa mutende nga tayafikilishiwe.

Ukunakila ku mitekele ya kwa Lesa takwali ca kuicitikilako fye. Cali no kuba kulumbulula kwa kutemwa ukwa kuisalila kwa muntu. Ku ca kumwenako, tubelengo kuti lintu Yesu Kristu alolenkene no bwesho bwatapata, apepele ukuti: “Tata, nga mwafwaya, fumyeni pali ine ulukombo ulu. Lelo te kufwaya kwandi, kano kwenu, e ko kucitwe.”—Luka 22:42.

Mu kupalako, cashintilile pali Adamu na Efa ukushinina nampo nga balefwaya ukunakila ku mitekele ya kwa Lesa. Pali uyu mulandu, Yehova Lesa atantikeko ubwesho bwayanguka. Umo uwa miti ya mwi bala wainikwe “umuti wa kulengo kwishibo busuma no bubi.” Waiminineko insambu sha kwa Lesa isha kwimikako ifipimo fya myendele yalungama. Mu lulimi lwaumfwika, Lesa abindile ukulya icisabo kuli uyu muti umo. Nga ca kuti Adamu na Efa babulilwe icumfwila, cali no kufumamo imfwa yabo.—Ukutendeka 2:9, 16, 17.

Ukutampa kwa Kucula kwa Buntunse

Bushiku bumo umwana mwaume wa kwa Lesa uwa mupashi atendeke ukutwishika inshila ya kwa Lesa iya kutekelamo. Ukubomfya insoka nge ca kulandilamo, aipwishe Efa ukuti: “Kabili Lesa asosele, ati, Mwilalyako ku muti onse wa mwi bala, mwa?” (Ukutendeka 3:1) Muli fyo ulubuto lwa kutwishika lwalilimbilwe mu muntontonkanya wa kwa Efa ukukuma kuli nampo nga inshila ya kwa Lesa iya kutekelamo yali iyalungama.a Mu kwankulako Efa apeele icasuko calungama, ico asambilile ukufuma ku mulume wakwe. Nangu cibe fyo, icibumbwa ca mupashi lyene capilike Lesa kabili cabepele pa lwa fya kufumamo fya kubulwe cumfwila, ukusoso kuti: “Ukufwa tamwakafwe; pantu Lesa aliishibo kuti mu bushiku mukalyako, e mukashibulwa amenso yenu, kabili mukaba nge milungu, abaishibo busuma no bubi.”—Ukutendeka 3:4, 5.

Ku ca bulanda, Efa alitumpikwe ukutontonkanya ukuti ukubulwe cumfwila kwali no kufumamo, te kucula kwa buntunse, lelo ubumi bwawaminako. Ilyo acilileko ukuloleshe cisabo, e lyo cacilileko kumoneka icafwaikwa, kabili atendeke ukulya cene. Pa numa, asembeleke Adamu ukuti na o wine engalyako. Ku ca bulanda, Adamu asalilepo ukusungilila ububile bwa mukashi wakwe ukucila ubwa kwa Lesa.—Ukutendeka 3:6; 1 Timote 2:13, 14.

Pa kubalamuna ubu bucipondoka, icibumbwa ca mupashi cayalwile icine ku kuba kakaanya wa kwa Lesa. Muli fyo aishile mu kwitwa Satana, ukufuma kwi shiwi lya ciHebere ilipilibula “kakaanya.” Na kabili alibepele pa lwa kwa Lesa, ukuilenga umwine ukuba uwa lwambo. E co, etwa na kabili Ciwa, ukufuma kwi shiwi lya ciGreek ilipilibula “uwa lwambo.”—Ukusokolola 12:9.

Muli fyo, ukucula kwa buntunse kwalitendeke. Ifibumbwa fya kwa Lesa fitatu fyalibomfeshe bubi bubi ica bupe cabo ica kuisalila, ukusalapo inshila yabamo akaso iya bumi mu kukaanya Kabumba wabo. Icipusho nomba calimineko ica kuti, Ni shani fintu Lesa aali no kubomba no bu bucipondoka mu nshila ya bulungi iyo yali no kwebekesha ifibumbwa fyakwe ifya mucetekanya ifyashala, ukusanshako na bamalaika ba busumino mu muulu ne ntuntuko sha ku nshita ya ku ntanshi isha kwa Adamu na Efa?

Ukwankulako kwa kwa Lesa Ukwabamo Amano

Bamo kuti bapaasha ukuti cali no kucilishapo ukuwama nga ca kuti Lesa ilyo line fye alyonawile Satana, Adamu, na Efa. Lelo ico nga tacapwishishe ifikansa fyaimishiwe na bucipondoka. Satana alitwishike inshila ya kwa Lesa iya kutekelamo, ukutubulula ukuti abantunse baali no kucilapo kuba bwino pa kuibela ukufuma ku mitekele ya kwa Lesa. Na kabili, ukutunguluka kwakwe mu kwalula abantunse ba kubalilapo babili ukufuma ku mitekele ya kwa Lesa kwaimishe ifipusho na fimbi. Apantu Adamu na Efa balibembwike, bushe ici capilibwile ukuti kwaliko icintu cimo icalubene ne nshila Lesa abumbilemo umuntu? Bushe Lesa kuti akwatako uuli onse pe sonde uwali no kutwalilila uwa busumino kuli wene? Kabili ni shani pa lwa bana baume ba kwa Yehova aba bumalaika abamweneko bucipondoka bwa kwa Satana? Bushe baali no kwikatilila ku bulungami bwa bumulopwe Bwakwe? Ukwabulo kutwishika, inshita yakumanina yalekabilwa ku kupwisha ifi fikansa. Uyo e mulandu Lesa asuminishisha Satana ukubako ukufika na ku kasuba kesu.

Ukukuma kuli Adamu na Efa, pa bushiku bwa kubulwe cumfwila kwabo, Lesa abapingwilile ku mfwa. E co ubwina kufwa bwalitendeke. Intuntuko shabo, abaimitwe pa numa Adamu na Efa babe nababembuka, bapyene ulubembu ne mfwa ukufuma ku bafyashi babo abashapwililika.—Abena Roma 5:14.

Satana atendekele pa bantunse ba kubalilapo babili ukubaleta ku lubali lwakwe ulwa fikansa. Alibomfya inshita yasuminishiwa kuli wene ku kwesha ukusungilila intuntuko sha kwa Adamu shonse pe samba lya kulama kwakwe. Na kabili alitunguluka mu kubeleleka impendwa ya bamalaika mu kuilunda kuli bucipondoka bwakwe. Nangu cibe fyo, icinabwingi ca bana baume ba kwa Lesa aba bumalaika muli bucishinka balikatilila ku kulungama kwa mitekele ya kwa Yehova.—Ukutendeka 6:1, 2; Yuda 6; Ukusokolola 12:3, 9.

Icali pa fikansa cali mitekele ya kwa Lesa ukulolenkana ne ya kwa Satana, ifikansa ifyo fyalumine nga nshi mu nshiku sha kwa Yobo. Uyu muntu wa busumino ashinine ku myendele yakwe ukuti asalilepo imitekele yalungama iya kwa Lesa ukucila bucaibela bwa kwa Satana, pamo fye nga fintu abantu batiina Lesa pamo nga Abele, Enoke, Noa, Abrahamu, Isaki, Yakobo, na Yosefe kale kale bali nabacita. Yobo abele umutwe wa kulanshanyapo uko kwacitikile mu muulu pa ntanshi ya bamalaika ba busumino aba kwa Lesa. Mu kutungilila imitekele Yakwe iyalungama, Lesa atile kuli Satana: “Bushe walolekesho mubomfi wandi Yobo no kumono kuti tapaba pe sonde uwaba nga wene, umuntu wa mpomfu kabili uwatambalala, uutiina Lesa kabili uwatalukako ku bubi?”—Yobo 1:6-8.

Ukukanasumina ukucimfiwa, Satana atungile ukuti Yobo abombele Lesa pa milandu ya kaso fye, apantu Lesa mu kufumba aali napaala Yobo mu kuba no lubanda lwa ku mubili. E co Satana acipampamike ukuti: “Shi tambikeni ukuboko kwenu, mukumyemo na muli conse ico akwata, mumone nga takamutuke pa cinso cenu.” (Yobo 1:11) Satana aile fye no kwalepa, ukutwishika fye na bumpomfu bwa fibumbwa fya kwa Lesa fyonse. “Conse ico umuntu akwata kuti apeelela pa mweo wakwe,” e fyo acipampamike. (Yobo 2:4) Uku kusansa kwabamo lwambo takwabimbilemo fye Yobo lelo bakapepa ba busumino bonse aba kwa Lesa mu muulu na pe sonde. Satana atungile ukuti baali no kupwisha ukwampana kwabo na Yehova nga ca kuti ubumi bwabo bwabele mu busanso.

Yehova Lesa alicetekele mu kukumanina bumpomfu bwa kwa Yobo. Ukupeela ubushininkisho bwa ico, asuminishe Satana ukuleta ukucula kwa buntunse pali Yobo. Ukupitila muli bucishinka bwakwe Yobo tawemye fye ishina lyakwe line lelo, icacilanapo kucindama, aikatilile ku bulungami bwa bumulopwe bwa kwa Yehova. Ciwa alishininwe ukuba kabepa.—Yobo 2:10; 42:7.

Nangu cibe fyo, ica kumwenako cawamisha ica bucishinka pe samba lya bwesho aali ni Yesu Kristu. Lesa aali nakuusha ubumi bwa uyu Mwana wa bumalaika ukufuma ku muulu ukubuleta mwi fumo lya kwa nacisungu. E ico Yesu tapyeneko ulubembu no kukanapwililika. Mu cifulo ca ico akulile ku kuba umuntu wapwililika, uwalingana nga nshi no muntu wa kubalilapo pa ntanshi wene aali talalufya ukupwililika kwakwe. Satana acitile Yesu ica kutontapo caibela, ukuleta amatunko ayengi ne fya kwesha pali wene, ukufika pa kalume mu mfwa ya museebanya. Lelo Satana alifililwe ukutoba bumpomfu bwa kwa Yesu. Mu nshila yakumanina, Yesu aikatilile ku bulungami bwa mitekele ya kwa Wishi. Na kabili ashinine ukuti umuntu wapwililika Adamu takwete bwelelo bwa kuilundila kuli bucipondoka bwa kwa Satana. Adamu nga aali uwa bucishinka pe samba lya bwesho bwakwe ubwali ubwacepako nga nshi.

Cinshi Cimbi Icashininwa?

Mupepi ne myaka 6,000 iya kucula kwa buntunse yalipitapo ukutula pali bucipondoka bwa kwa Adamu na Efa. Mu kati ka iyi nshita Lesa alisuminisha umutundu wa muntu ukwesha imisango yalekanalekana iya kamfulumende. Icalembwa ca makankamike ica kucula kwa buntunse cishinina ukuti umuntu taba na maka ya kuiteka umwine. Na kuba, icimfulumfulu nomba calyanana mu ncende ishingi ishe sonde. Bucaibela kuli Lesa, nga fintu bwatungililwa na Satana, bwaba kayofi.

Yehova tabala afwaya ukushinina icili conse ku mwine wine. Alishiba ukuti inshila yakwe iya kuteka yaba ya bulungami kabili ku busuma bwawamisha ubwa fibumbwa fyakwe. Nangu cibe fyo, ku kwasuka ifipusho fyonse ifyaimishiwe na bucipondoka bwa kwa Satana mu nshila yabamo kwikusha, alisuminisha ifibumbwa fyakwe ifya mucetekanya ishuko lya mu nshita ku kulangisha ukusalapo kwabo imitekele yakwe iyalungama.

Ifilambu ifya kutemwa Lesa no kuba uwa busumino kuli wene fyalicisha nga nshi iciputulwa ca nshita cinono ica kucula pa maboko ya kwa Ciwa. Umulandu wa kwa Yobo ulalangilila ici. Yehova Lesa aundepe Yobo ukufuma ku bulwele ubo Ciwa aali naleta pali wene. Mu kulundapo, Lesa “apaalile Yobo pa numa ukucila pa kutendeka.” Mu kupelako, pa numa ya myaka 140 iyalundilwe ku bumi bwakwe, “Yobo afwile, umukote, kabili uwamona ku nshiku.”—Yobo 42:10-17.

Kalemba wa Baibolo uwa Bwina Kristu Yakobo alwila ukusakamana kuli ici, ukusoso kuti: “Mwalyumfwo kushipikisha kwa kwa Yobo, kabili mwalimona ifya kufumamo Yehova apeele, ukuti Yehova aba uwabondoka nga nshi mu citemwishi kabili uwa nkumbu.—Yakobo 5:11, NW, utulembo twa pe samba.

Inshita nomba naipwa kuli Satana ne calo cakwe. Mu kwangufyanya, Lesa ali no kupwisha ukucula konse uko bucipondoka bwa kwa Satana bwaleta pa mutundu wa muntu. Nangu fye bantu bafwa bakabuushiwa. (Yohane 11:25) Lyene, abantu ba busumino ukupala Yobo bakakwata ishuko lya mu nshita ilya kunonka ubumi bwa muyayaya pe sonde lya paradise. Aya mapaalo ya ku nshita ya ku ntanshi ayo Lesa akafumfumwina ababomfi bakwe yakebela wene kuli pe na pe pamo nga Mulopwe walungama uyo mu cine cine “aba uwabondoka nga nshi mu citemwishi kabili uwa nkumbu.”

[Amafutunoti]

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 8]

TULESA TWA BUNKALWE UTWA BANTU

TULESA twa pa kale ilingi line twacitile cikope pamo ngo twa cilaka ca mulopa kabili utwa lwinso. Pa kunashanasha twene, abafyashi baleoca fye na bana babo abatuntulu mu mulilo. (Amalango 12:31) Ku lubali lumbi ulwacishamo, aba mano ya buntunse abasenshi basambilishe ukuti Lesa aali uwabula ukuyumfwa kwa musango yo pamo nga ubukali nelyo inkumbu.

Imimwene yapuutwamo ne fibanda iya aba aba mano ya buntunse yasongele abantu baitungile nga aba kwa Lesa, abaYuda. Uwa mano ya buntunse umuYuda Philo, uwaikeleko pa nshita imo ine na Yesu, acipampamike ukuti Lesa “tanakila ku nkuntu ishili shonse nakalya.”

Nangu fye cakaniko ca ciYuda icakakatile ku fishinte ica baFarise tacafyukile ku kusonga kwa mano ya buntunse aya ciGreek. Bapokelele ifisambilisho fya kwa Plato ifya kuti umuntu apangwa no mweo ushifwa uwaisalilwa mu mubili wa buntunse. Mu kulundapo, ukulingana na kalemba wa lyashi lya kale uwa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo Josephus, abaFarise basumine ukuti imyeo ya bantu babifi “ilacula ukukandwa kwa pe.” Baibolo, nangu cibe fyo, taipeela ishintililo ku mimwene ya musango yo.—Ukutendeka 2:7; 3:19; Lukala Milandu 9:5; Esekiele 18:4.

Ni shani pa lwa bakonshi ba kwa Yesu? Bushe baliisuminishe abene ukusongwa na mano ya buntunse aya cisenshi? Ukwiluka ubu busanso, umutumwa Paulo asokele Abena Kristu banankwe ukuti: “Cenjeleni ukuti umuntu emubeleleka mu kutemwa amano ayali longolo lwa fye, umwalole cishilano ca bantu, umwalole mipashi ya kapona ya pano isonde, no mwalola Kristu iyo.”—Abena Kolose 2:8; mona na kabili 1 Timote 6:20.

Ku ca bulanda, ubwingi bwa baitungile nga bakangalila ba Bwina Kristu aba mu myanda ya myaka uwalenga bubili no walenga butatu balisuulile uko kusoka kabili basambilishe ukuti Lesa takwata ukuyumfwa. The Encyclopedia of Religion ilondolola ukuti: “Mu cinkumbawile, imibele ya kwa Lesa yali iyaumfwika nangu line yapampamikwe mwi tontonkanyo lya ciYuda na mano ya buntunse aya ilya nshita . . . Imfundo ya kuti Lesa Tata kuti akwata ukuyumfwa pamo nga inkumbu . . . mu cinkumbawile yamonwa nge ishingapokelelwa mu kucefyako ukufikila mu myaka ya kulekelesha iya mu mwanda wa myaka uwalenga amakumi yabili.”

Muli fyo, Kristendomu apokelele icisambilisho ca bufi ica kwa lesa umunkalwe uukanda ababembu pa kubalenga ukupita mu kulunguluka kwa mu butuntulu kuli pe na pe. Pa lubali lumbi, Yehova Lesa mu kumfwika alondolola mu Cebo cakwe, Baibolo, ukuti “icilambu ca lubembu ni mfwa,” te kulunguluka kwa mu butuntulu.—Abena Roma 6:23.

[Abatusuminishe]

Pa muulu: Acropolis Museum, Greece

Mu kuba no kusuminisha kwa The British Museum

[Icikope pe bula 7]

Imifwaile ya kwa Lesa ku kwalwila isonde muli paradise wa Edene ifwile ukufikilishiwa!