Yehova—Shifwe wa Mutima wa Nkumbu
“Yehova aba uwabondoka nga nshi mu citemwishi kabili uwa nkumbu.”—YAKOBO 5:11, NW, utulembo twa mwi samba.
1. Mulandu nshi abalanda bakulilwa kuli Yehova Lesa?
UKUBUMBWA konse kwaba ukukalamba ica kuti abasambilila amaplaneti te kuti beshe fye no kupenda ifipinda bushiku fya kuko fyonse. Icipinda bushiku cesu, ica Milky Way, caba icakulisha nga nshi ica kuti umuntu tengesha fye no kupenda intanda sha ciko. Intanda shimo, ukupala Antares, shalicilapo imiku amakana ayengi ubukulu no kubengeshima ukucila pa kasuba kesu. Fintu afwile ukuba uwa maka Kabumba Wakulisha uwa ntanda shonse isha mu kubumbwa konse! Mu cituntulu, e “untu afumya umulalo wa shiko mu mpendwa, shonse shiine eta mwi shina ne shina.” (Esaya 40:26) Nalyo line, uyu Lesa wa kupuutamo umwenso umo wine aba na kabili “uwabondoka nga nshi mu citemwishi kabili wa nkumbu.” Fintu ubwishibilo bwa musango yo bwaba ubwa kupembesula ku babomfi baicefya aba kwa Yehova, ukucilisha kuli abo abacula ukufuma ku kupakaswa, ukulwala, ukupopomenwa, nelyo amafya yambi!
2. Ni shani fintu inkuntu shabondoka ilingi shimonwa na bantu ba muli ici calo?
2 Abengi bamona inkuntu shanakilila, pamo nga “icitemwishi cabondoka ne nkumbu” ifya kwa Kristu, pamo nga amabunake. (Abena Filipi 2:1, NW) Ukusongwa na mano ya buntunse aya kusanguka, bakoselesha abantu ukuibika pa ntanshi nangu cingapilibula ukunyantawila ukuyumfwa kwa bambi. Ubwingi bwa bapashanishiwa aba mu fya kusekesha ne fyangalo baba bantu baitutumuna abashiponye filamba nelyo ukulanga icitemwishi cabondoka. Bakateka ba bupolitiki bamo babomba mu nshila yapalako. Uwa mano ya buntunse umwina Stoiki, Seneca, uwasambilishe kateka wakaluka Nero, akomailepo ukuti “inkumbu shaba bunake.” Cyclopædia wa kwa M’Clintock na Strong alondololo kuti: “Ukusonga kwa buStoiki . . . kutwalilila ukubomba pa mintontonkanya ya bantu nangu ni mu nshita sha ndakai.”
3. Ni shani fintu Yehova ailondolwele umwine kuli Mose?
3 Mu kupusanako, imibele ya kwa Kabumba wa mutundu wa muntu yaba ya kukafya umutima. Ailondolwele umwine kuli Mose muli aya mashiwi ati: “Yehova, Yehova, Lesa wa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulisho luse ne cishinka; . . . uulekelela amampuulu no bupulumushi no lubembu: kabili ababi takabalinge aba kaele nangu pamo.” (Ukufuma 34:6, 7) Ca cine, Yehova asondwelele ubu bulondoloshi bwa mwine wine pa kwebekesha ubulungi bwakwe. Takatengele ababembu ba ku mufulo ukufuma ku kukanda kwabawamina. Nalyo line, ailondolola umwine intanshi pamo nga Lesa uwa nkumbu, mu kukonke shiwi “uwaisulamo inkumbu.”
4. Cinshi caba e bupilibulo bwa kukafyo mutima ubwe shiwi lya ciHebere ilingi line ilipilibulwa “inkumbu”?
4 Inshita shimo ishiwi “inkumbu” litontonkanishiwapo fye mu mano yatalalila, aya bupingushi aya kukanapeela ukukanda. Nangu cibe fyo, ukulinganya kwa mabupilibulo ya Baibolo kuletako ubupilibulo bwafumba ubwa adjective wa ciHebere uwafumishiwa kuli verbu ra·chamʹ. Ukulingana na basoma bamo, ubupilibulo bwa liko ubwa kutendekelako bwaba “ukunakilila.” “Racham,” e filondolola icitabo ca Synonyms of the Old Testament, “alumbulula ukuyumfwa kwashika kabili ukwabondoka ukwa nkumbu, pamo nga uko kucincishiwa pa kumona ubunake nelyo ukucula muli abo abatemwikwa kuli ifwe nelyo abalekabila ukwaafwa kwesu.” Ubulondoloshi bumbi ubwa kukafya umutima ubwa iyi mibele yafwaikwa kuti bwasangwa muli Insight on the Scriptures, Volyumu 2, amabula 375-9.
5. Ni shani fintu inkumbu shali ishamonekesha mwi Funde lya kwa Mose?
5 Inkumbu shabondoka isha kwa Lesa shimoneka mu kulengama mwi Funde apeele ku luko lwa Israele. Abaali abapusulwa, pamo nga bamukamfwilwa, inshiwa, na babusu, baali no kusungwa mu kuba ne nkumbu. (Ukufuma 22:22-27; Ubwina Lebi 19:9, 10; Amalango 15:7-11) Bonse, ukusanshako abasha ne finama, baali no kumwenamo ukufuma kwi Sabata lya cila mulungu ilya kutusha. (Ukufuma 20:10) Mu kulundapo, Lesa alishibe abantu umo umo abalesunga abalanda mu kubondoka. Amapinda 19:17 yalondolola ukuti: “Uukumbusuko mulanda aashima Yehova, e ukabwesesha kuli wene ica kutetesa cakwe.”
Ukwapelela Inkumbu sha Bulesa
6. Mulandu nshi untu Yehova atumine bakasesema ne nkombe ku bantu bakwe?
6 Abena Israele basendele ishina lya kwa Lesa kabili bapepele pe tempele mu Yerusalemu, ilyali “iŋanda kwi shina lya kwa Yehova.” (2 Imilandu 2:4, NW; 6:33) Mu kupita kwa nshita, nangu cibe fyo, baishiletekelesha bucisenene, ukupepo tulubi, no bukomi, ukuleto museebanya ukalamba pe shina lya kwa Yehova. Mu kumfwana ne mibele yakwe iya nkumbu, Lesa mu kutekanya aeseshe ukulungika iyi mibele yabipa ukwabula ukuleta akayofi pa luko lonse. “Atumine kuli bene mu kuboko kwa nkombe shakwe, ukucelela no kutuma, pantu aikatilwe abantu bakwe ne Ca kwikalamo cakwe inkumbu; lelo balepumye nkombe sha kwa Lesa, kabili balesuule fyebo fyakwe, kabili balesenteka bakasesema bakwe, casuka icipyu ca kwa Yehova caimina abantu, ukufiko kwabulo kuundapa.”—2 Imilandu 36:15, 16.
7. Lintu inkumbu sha kwa Yehova shafikile apa kupelela pa shiko, cinshi cacitike ku bufumu bwa kwa Yuda?
7 Nangu ca kuti Yehova aba uwa nkumbu kabili uukokolo kukalipa, lintu cafwaikwa alalangisha icipyu cabamo ubulungami. Ku numa kulya, inkumbu sha bulesa shali nashifika apa kupelela pa shiko. Tubelenga pa lwa fya kufumamo ukuti: “E ico [Yehova] alengele imfumu ya bena Kaldi ukubaninina, na yo yaipayawile abalumendo babo ku lupanga mu ŋanda ya mwashila mwabo, no [kukanaumfwile nkumbu, NW] mulumendo nangu mukashana, umukote nangu mukoloki: bonse bene Lesa apeele mu kuboko kwa iko.” (2 Imilandu 36:17) Muli fyo Yerusalemu ne tempele lya uko fyalyonawilwe, no luko lwatwelwe mu kuululwa ku Babiloni.
Inkumbu kwi Shina Lyakwe
8, 9. (a) Mulandu nshi Yehova abilishishe ukuti aali no kwikatilwe shina lyakwe inkumbu? (b) Ni shani fintu abalwani ba kwa Yehova batalalikwe?
8 Inko shashingulwikeko shalisekelele pali aka kayofi. Mu nshila ya kupumya, basosele abati: “Bantu ba kwa Yehova aba, lelo bali no kufuma mu calo cakwe.” Ukwankulako mu kwangufyanya kuli uyu museebanya, Yehova abilishe ati: “Naikatilwe inkumbu ishina lyandi lya mushilo, . . . Nkashishe shina lyandi likulu, . . . kabili inko shikeshibo kuti ni ’ne Yehova.”—Esekiele 36:20-23.
9 Pa numa uluko lwakwe lube naluululwa pa myaka 70, Lesa wa nkumbu, Yehova, alibalubwile no kubasuminisha ukubwelela no kukuula itempele cipya cipya mu Yerusalemu. Ici catalalike inko shashingulwikeko, abaletambako mu kusunguka. (Esekiele 36:35, 36) Ku ca bulanda, nangu ni fyo, uluko lwa Israele na kabili bawilile mu fibelesho fyabipa. UmuYuda wa busumino, Nehemia, ayafwilishe ukulungike mibele. Mwi pepo lya pa lwalaala, apitulwike mu mibombele ya kwa Lesa iya nkumbu ukulola kuli lulya luko, ukusoso kuti:
10. Ni shani fintu Nehemia aebekeshe inkumbu sha kwa Yehova?
10 “Mu nshita ya kumanama kwabo bakuutile kuli imwe, na imwe mwaumfwile mu muulu, no mwabele nkumbu shenu ishingi mwabapeele abapusushi ku kubapususha mu minwe ya fibambe fyabo. Nomba, pa kubapo ukutusha kuli bene, babwekeshepo ukucito bubi ku cinso cenu; e ico mwabalekeleseshe mu minwe ya balwani babo, no kuleka babateke. Lelo ilyo babwelele no kukuuta kuli imwe, imwe mwalyumfwile mu muulu, no kubapokolola umwabele nkumbu shenu ishingi kuli bene; . . . Mwashipikishe kuli bene ku myaka iingi.”—Nehemia 9:26-30; Mona na kabili Esaya 63:9, 10.
11. Bupusano nshi bwabapo pa kati ka kwa Yehova na tulesa twa bantu?
11 Mu kupelako, pa numa ya kukaana Umwana watemwikwa uwa kwa Lesa mu bunkalwe, uluko lwa ciYuda lwalufishe imibele ya luko iyashuka kuli pe na pe. Ukukakatila kwa kwa Lesa ukwa bucishinka kuli bene kwali nakusenda ukucila pa myaka 1,500. Bwaba bunte bwa ciyayaya ku cishinka ca kuti Yehova mu cituntulu ni Lesa wa nkumbu. We bupusano bwamonekesha kuli tulesa twakaluka kabili utwabulwe cililishi utwaelenganishiwa na bantu ba lubembu!—Mona ibula 8.
Ukulumbulula Kwakulisha Ukwa Nkumbu
12. Cinshi cali e kulumbulula kwakulisha ukwa nkumbu sha kwa Lesa?
12 Ukulumbulula kwakulisha ukwa nkumbu sha kwa Lesa kwali kutuma kwakwe Umwana wakwe uwatemwikwa kwi sonde. Ca cine, ubumi bwa kwa Yesu ubwa bumpomfu bwaletele ubuseko bukalamba kuli Yehova, ukupeela wene icasuko capwililika ku kupeela imilandu kwa bufi ukwa kwa Ciwa. (Amapinda 27:11) Pa nshita imo ine, nangu cibe fyo, ukumona Umwana wakwe uwatemwikwa ukupita mu mfwa yakaluka kabili iya museebanya ukwabulo kutwishika kwaleteele Yehova ukukalipwa kwacila pa kuli konse kuntu umufyashi wa buntunse uuli onse ashatala ashipikisha. Lyali lilambo lyabamo kutemwa nga nshi, ukwisule nshila kwi pusukilo lya mutundu wa muntu. (Yohane 3:16) Nga fintu Sekaria, wishi kwa Yohane Kabatisha, asobele, cakushishe “inkumbu sha kwa Lesa wesu.”—Luka 1:77, 78, NW.
13. Ni mu nshila nshi yacindama umo Yesu aabelebeseshamo imibele ya kwa Wishi?
13 Ukutumwa kwa Mwana wa kwa Lesa kwi sonde na kabili kwapeele umutundu wa muntu imimwene yalengaminako iya mibele ya kwa Yehova. Ni shani ifyo? Ni mu kuti Yesu mu kupwililika abelebeshe imibele ya kwa Wishi, maka maka mu nshila yabamo inkumbu iyo asungilemo abalanda! (Yohane 1:14; 14:9) Muli kuno kuloshako, bakalemba batatu aba Malandwe Mateo, Marko, na Luka babomfya verbu wa ciGreek, splag·khniʹzo·mai, uwafuma kwi shiwi lya ciGreek ilya “amala.” “Ukufuma kuntu lyatula,” e filondolola uwasoma ifya Baibolo William Barclay, “kuti camonwa ukuti talilondolola uluse lwa munsaunte nelyo inkumbu, lelo ukukuntwa ukusesha umuntu ukufika mu kati kene aka mwine wine. Lishiwi lyakosesha mu ciGreek ilya kuyumfwa kwa nkumbu.” Lipilibulwa mu kulekanalekana pamo nga ‘ukwikatilwe nkumbu’ nelyo “ukuseshiwa ne nkumbu.”—Marko 6:34, NW; 8:2.
Lintu Yesu Aiketwe Nkumbu
14, 15. Mu musumba umo uwa mu Galili, ni shani fintu Yesu ekatwe nkumbu, kabili cinshi cintu ici cilangilila?
14 Ica kumoneka uli musumba wa mu Galili. Umwaume “uwaisulamo ifibashi” atununuka Yesu ukwabula ukupeela ukusoka kwa lutambi. (Luka 5:12) Bushe Yesu mu kukaluka amushimaula pa kukanabilikisha ukuti, “Uwakowela, uwakowela,” nga fintu cafwaikwe kwi Funde lya kwa Lesa? (Ubwina Lebi 13:45) Iyo. Mu cifulo ca ico, Yesu akutika ku kupaapaata kwa muntu ukwa kupelelwa ukwa kuti: “Nga mwatemwa, kuti mwansangulula.” “Pa kwikatwe nkumbu,” Yesu atambalika ukuboko no kukumya uwa fibashi, ukusoso kuti: “Nintemwa; usangululwe.” Ubutuntulu bwa muntu apo pene bwalibweshiwe. Yesu muli fyo alangilile te maka fye ya mu cipesha amano, ayapeelwe na Lesa lelo na kabili ukuyumfwa kwabondoka uko kumusesha ukubomfya amaka ya musango yo.—Marko 1:40-42.
15 Bushe Yesu afwile ukutununukwa intanshi pa kuti alange ukuyumfwa kwa nkumbu? Iyo. Inshita imo pa numa, akumanya ibumba lya malilo lilefuma mu musumba wa Naini. Ukwabulo kutwishika, Yesu alimonapo ifililo ifingi akale, lelo ici cili ica kalanda mu kuibela. Uufwile e mwana mwaume fye eka uwa kwa mukamfwilwa. ‘Ukwikatwe nkumbu,’ Yesu apalamina kuli wene no kusoso kuti: “Wilalila.” Lyene acita icipesha amano caibela ica kumubuushisha umwana wakwe umwaume ku bumi na kabili.—Luka 7:11-15.
16. Mulandu nshi Yesu aikatilwa amabumba yakalamba ayalemukonka inkumbu?
16 Isambililo lyamonekesha ilisambililwa ukufuma ku ca kucitika cili pa muulu lyaba lya kuti lintu Yesu ‘aikatwe nkumbu,’ acitapo cimo ku kwafwilisha. Pa kashita kambi pa numa, Yesu aceeceeta ibumba likalamba ililemukonka. Mateo acita lipoti ukuti “abekatilwe inkumbu; pa kuti bali abalulunkaniwa kabili abapaswa, nge mpaanga ishishaba na kacema.” (Mateo 9:36) AbaFarise tabafishapo ku kwikushe nsala ya ku mupashi iya bantuuntu fye. Mu cifulo ca ico, batitikisha abantu baicefya mu kuba na mafunde yashafwaikwa ayengi. (Mateo 12:1, 2; 15:1-9; 23:4, 23) Imimwene yabo iya bantuuntu fye yasokolweke lintu basosele ulwa abo abakutike kuli Yesu ukuti: “Ibumba ili ilishaishiba Amalango lyalitiipwa!”—Yohane 7:49.
17. Ni shani fintu inkumbu sha kwa Yesu ukulola ku mabumba shamusesha, kabili butungulushi nshi ubwa kufiko kutali buntu muli fyo apayanya?
17 Mu kupusanako, Yesu aseshiwa mu kushipa ku mibele yabipa iya ku mupashi iya mabumba. Lelo abalesekelela bacishamo kufula ica kuti tengabapeela ukusakamana kwa muntu umo na umo. E co aeba abasambi bakwe ukupepela bakabomba bafulilako. (Mateo 9:35-38) Mu kumfwana na mapepo ya musango yo, Yesu atuma abatumwa bakwe baye no bukombe bwa kuti: “Nabupalama ubufumu bwa mu muulu.” Amakambisho ayapeelwe pali kalya kashita yalibomba nge ca kutungulula caumo mutengo ku Bena Kristu ukufika na ku kasuba ka lelo. Ukwabulo kutwishika, ukuyumfwa kwa kwa Yesu ukwa nkumbu kulamusesha ukwikusha insala ya ku mupashi iya mutundu wa muntu.—Mateo 10:5-7.
18. Ni shani fintu Yesu ayankulako lintu amabumba yasokelela mu nshita ya kuba eka, kabili lisambililo nshi tusambilila ukufuma kuli ici?
18 Pa kashita kambi, Yesu na kabili ayumfwa ukwangwako ku kukabila kwa ku mupashi ukwa mabumba. Pali iyi nshita wene na batumwa bakwe nabanaka pa numa ya lwendo lwaisulamo imibombele ulwa kushimikila, kabili bafwaya incende ukwa kutushisha. Lelo abantu mu kwangufyanya babasanga. Mu cifulo ca kuti Yesu akalifiwe pali uku kusokelela mu nshita yabo iya kuba beka, Marko alemba ukuti ‘abekatilwe nkumbu.’ Kabili cinshi cali e mulandu wa kuyumfwa kwashika ukwa kwa Yesu? “Bali nge mpaanga ishishaba na kacema.” Na kabili, Yesu abombela pa kuyumfwa kwakwe kabili atendeka ukusambilisha amabumba “ulwa bufumu bwa kwa Lesa.” Ee, aali uwaseshiwa mu kushika nga nshi ku nsala yabo iya ku mupashi ica kuti aipuswile ukutusha kwalekabilwa ku kubasambilisha.—Marko 6:34; Luka 9:11.
19. Ni shani fintu ukwangwa kwa kwa Yesu amabumba kutanunuka ukucila fye na pa kukabila kwabo ukwa ku mupashi?
19 Ilintu ali uwayangwako maka maka pa lwa kukabila kwa bantu ukwa ku mupashi, Yesu tatalile asulako ku kukabila kwabo ukwa fifwaikwa fya ku mubili. Pali kalya kashita kamo kene, wene na kabili “[aposeshe] abalekabilo kuundapwa.” (Luka 9:11) Pa kashita ka pa numa, amabumba baali nankwe pa nshita ntali, kabili baali ukutali ukufuma ku mwabo. Ukwiluka ukukabila kwabo ukwa ku mubili, Yesu aebele abasambi bakwe ati: “Naikatilwe bumba inkumbu; pa kuti nomba baikala na ine inshiku shitatu, no kukwate fya kulya iyo: kabili nshilefwayo kubaleka baye ne nsala, epali bengafwo lushile mu nshila.” (Mateo 15:32) Yesu nomba acitapo icintu cimo ku kuleuka ukucula ukwingacitikako. Mu cipesha amano apayanishisha amakana ya baume, abanakashi, na bana banono icilyo icapangwa ukufuma ku mikate cinelubali ne sabi linono.
20. Cinshi tusambilila ukufuma ku ca kucitika calembwa ica kulekelesha ica kwa Yesu ica kwikatwa inkumbu?
20 Ica kucitika calembwa ica kulekelesha ica kwa Yesu ukuseshiwa ne nkumbu cili ni pa bulendo bwakwe ubwa kupelako ukuya ku Yerusalemu. Amabumba yakalamba yaleenda na wene ukuya ku kusefya Ukucilila. Pa mbali ya nshila mupepi na Yeriko, bakalombalomba babili impofu balabilikisha abati: “Tubeleleni uluse, mwe Shikulu.” Amabumba yaesha ukubatalalika, lelo Yesu abeta no kubepusha cintu balefwaya ukuti abacitile. “Mwe Shikulu, [lekeni, NW] yashibulwe amenso yesu,” e fyo bapaapaata. ‘Ukwikatwe nkumbu,’ aikata pa menso yabo, kabili balamona. (Mateo 20:29-34) Mwandi lisambililo lyacindama tusambilila kuli ici! Yesu ali mupepi no kwingila mu mulungu wa kulekeleshako uwa butumikishi bwakwe ubwa pe sonde. Akwete imilimo iingi iya kupwishishisha pa ntanshi talapita mu mfwa yakaluka pa maboko ya fibombelo fya kwa Satana. Lelo, talesuminisha ukutitikisha kwa iyi nshita yakakala ukufimbilikisha ukuyumfwa kwakwe ukwabondoka ukwa nkumbu pa mulandu wa kukabila kushacindamisha ukwa buntunse.
Ifilangililo Ifyo Fyebekesha Inkumbu
21. Cinshi calangililwa ku kufuutapo kwa kwa Shikulu ukwa misha ikalamba iya musha wakwe?
21 Verbu wa ciGreek splag·khniʹzo·mai, uwabomfiwa muli ubu bulondoloshi bwalembwa ubwa bumi bwa kwa Yesu, alibomfiwa na kabili muli fitatu ifya filangililo fya kwa Yesu. Mu lyashi limo umusha alombako inshita iya kufuta ica misha icikalamba. Shikulu wakwe, ‘pa kwikatwa inkumbu,’ alekelela imisha. Ici cilangilila ukuti Yehova Lesa alilanga inkumbu shikalamba mu kulekelela ica misha cikalamba ica lubembu ku Mwina Kristu umo umo uubelesha icitetekelo mwi lambo lya cilubula ilya kwa Yesu.—Mateo 18:27; 20:28.
22. Cinshi cintu umulumbe wa mwana monaushi ulangilila?
22 Lyene kwalibako ilyashi lya mwana monaushi. Ibukisha icacitika lintu umwana wapumbwike abwela. “Ilyo acili ukutali, wishi alimumwene, no kwikatwe nkumbu, abutukileko, amuwile pa mukoshi, no kumufyompa.” (Luka 15:20) Ici cilelango kuti lintu Umwina Kristu uwapumbuka alangisha ukulapila kwa cine cine, Yehova akekatwe nkumbu no kumupokelela mu kubondoka na kabili. Muli fyo, kuli ifi filangililo fibili, Yesu alangisha ukuti Shifwe, Yehova, “aba uwabondoka nga nshi mu citemwishi kabili wa nkumbu.”—Yakobo 5:11.
23. Lisambililo nshi tusambilila ukufuma ku mulumbe wa kwa Yesu uwa mwina Samaria wa bwina mupalamano?
23 Ukubomfya kwalenga butatu ukwabamo kulangilila ukwa splag·khniʹzo·mai kwakuma ku mwina Samaria wa nkumbu uyo “aiketwe inkumbu” pa mibele yabipa iya muYuda uwali naibilwa no kushiwa impondo. (Luka 10:33) Ukubombela pali uku kuyumfwa, umwina Samaria acitile conse icali mu maka yakwe ku kwafwilisha umuntu ashaishibe. Ici cilangilila ukuti Yehova na Yesu benekela Abena Kristu ukukonka ica kumwenako cabo mu kulangisha ukubondoka ne nkumbu. Shimo isha nshila twingacitilamo ici shili no kulandwapo mu cipande cikonkelepo.
Ifipusho fya Kupitulukamo
◻ Cipilibula cinshi ukuba uwa nkumbu?
◻ Ni shani fintu Yehova alangishe inkumbu kwi shina lyakwe?
◻ Cinshi caba e kulumbulula kwakulisha ukwa nkumbu?
◻ Ni mu nshila nshi yapulamo umo Yesu abelebesesha imibele ya kwa Wishi?
◻ Cinshi cintu tusambilila ukufuma ku mibombele ya kwa Yesu iyabamo inkumbu na ku filangililo fyakwe?
[Akabokoshi pe bula 12, 13]
INUMBWILO YA KWEBEKESHA IYA “KUSAKAMANA KWABONDOKA UKWABAMO KUTEMWA”
“MU NDA yandi, mu nda yandi!” e fyapundile kasesema Yeremia. Bushe aleilishanya pa bulwele bwa mu mala pa mulandu wa cintu cimo icabipa cintu alile? Iyo. Yeremia alebomfya ishiwi lya ciHebere ilya mampalanya ku kulondolola ukwangwako kwakwe ukwashika pa lwa kayofi akaleisa pa bufumu bwa kwa Yuda.—Yeremia 4:19.
Apantu Yehova Lesa alikwata ukuyumfwa kwashika, ishiwi lya ciHebere ilya “amala,” (me·ʽimʹ), na kabili lilabomfiwa ku kulondolola inkuntu shakwe ishabondoka. Ku ca kumwenako, amakumi ya myaka pa ntanshi ya nshiku sha kwa Yeremia, ubufumu bwa kwa Israele ubwa mikowa ikumi bwatwelwe mu kuululwa ku mfumu ya Ashuri. Yehova asuminishe uku kukanda pa mulandu wa kubulwo busumino kwabo. Bushe Lesa alibalabile mu bunkole? Iyo. Aali acili nalambatila kuli bene mu kushika pamo ngo lubali lwa bantu bakwe aba cipingo. Ukulosha kuli bene kwi shina lya mukowa walumbwike uwa kwa Efraimu, Yehova aipwishe ati: “Bushe Efraimu mwana wandi uwatemwikwa? bushe mwana wandi uo natemwa? Pantu lyonse ilyo ndemulandila, ukwibukisha namwibukisha kabili. Ni pali ici mu nda yandi mumufulukila. Ukubele nkumbu nkamubele nkumbu.”—Yeremia 31:20.
Pa kusoso kuti ‘mu nda yandi mulamufuluka,’ Yehova abomfeshe imilandile iya kulondolola ukuyumfwa kwakwe ukwashika ukwa citemwishi ukwa ku bantu bakwe abaile mu bunkole. Mu kulandapo kwakwe pali ici cikomo, uwasoma ifya Baibolo uwa mu mwanda wa myaka uwalenga 19 E. Henderson alembele ukuti: “Takwaba nangu cimo icingacila pa kulangisha kwa kufika pa mutima ukwa kuyumfwa kwabondoka ukwa bufyashi ukulola ku monaushi alebweluluka, ukulelangililwa pano na Yehova. . . . Nangu line ali nalanda muli yo nshila ukulwisha [abena Efraimu balepepa utulubi] no kubakanda . . . , tabalabile, lelo, mu kupusanako, abekelwe mu kwenekela kwa kupuupuutuka kwabo ukwali no kwisa.”
Ishiwi lya ciGreek ilya “amala,” lyalibomfiwa mu nshila yapalako mu Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGreek. Lintu lishibomfiwe mu kukonke shiwi, pamo nga pa Imilimo 1:18, lilosha ku nkuntu shabondoka isha citemwishi nelyo inkumbu. (Filemone 12) Ili shiwi inshita shimo lilalundanishiwa kwi shiwi lya ciGreek ilipilibula “icisuma” nelyo “bwino.” Abatumwa Paulo na Petro babomfya inumbwilo yapuminkana pa kukoselesha Abena Kristu ukuba “aba mitima ya nkumbu,” mu kukonke shiwi “abasansalikwa bwino ku nkumbu.” (Abena Efese 4:32; 1 Petro 3:8) Ishiwi lya ciGreek ilya “amala” kuti na kabili lyalundanishiwa kwi shiwi lya ciGreek pol·yʹ. Uku kukumbinkanya mu kukonke shiwi kupilibula “ukukwata amala apakalamba.” Iyi numbwilo ishimonaika nga nshi iya ciGreek yabomfiwa fye limo muli Baibolo, kabili ilosha kuli Yehova Lesa. New World Translation apeela ubu bupilibulo ukuti: “Yehova aba uwabondoka nga nshi mu citemwishi.”—Yakobo 5:11.
Fintu tulingile ukuba aba kutasha ukuti uwakwatisha amaka mu kubumbwa konse, Yehova Lesa, aba uushapala nangu panono tulesa twa bunkalwe utwaelenganishiwa na bantu bashakwate nkumbu! Mu kupashanya Lesa wabo ‘uwa mutima wa nkumbu,’ Abena Kristu ba cine balaseshiwa ukubomba mu nshila imo ine mu mibombele yabo iya kuli umo no munankwe.—Abena Efese 5:1.
[Icikope pe bula 10]
Lintu inkumbu sha bulesa shafikile apa kupelela pa shiko, Yehova asuminishe abena Babiloni ukucimfya abantu bakwe abapumbuka
[Icikope pe bula 11]
Ukumona Umwana wakwe watemwikwa ukufwa kufwile kwaleteele Yehova Lesa ukukalipwa kwakulisha uko uuli onse ashatala apitamo
[Icikope pe bula 15]
Yesu mu kupwililika abelebeshe imibele ya kwa Wishi iya nkumbu