“Nga Muli ne Misha ya Misonko, Sonkeni”

“MULI cino calo takwabako icashininkishiwa kano fye imfwa ne misonko.” E fyasosele shicalo kabili kasanga wa fya kusangasanga umwina America uwa mu mwanda wa myaka walenga 18 Benjamin Franklin. Amashiwi yakwe, ayo yambulwa ilingi line, yabelebesha te kukanasengaukwa fye kwa misonko lelo na kabili icintiinya cintu ibalamuna. Ku bengi, ukusonka kwalingana fye no kufwa.

Te mulandu na fintu ukusonka pambi kwingaba ukwabipa, uku kwaba kukakililwako uko Abena Kristu ba cine cine basenda mu kukatamisha. Umutumwa Paulo alembele ku cilonganino ca Bena Kristu mu Roma ati: “Peeleni uuli onse ico mwamuliila imisha: Nga muli ne misha ya misonko, sonkeni; nga mutuulo, lyene tuuleni; nga mucinshi, lyene cindikeni; nga bucindami, lyene cindamikeni.” (Abena Roma 13:7, New International Version) Kabili Yesu Kristu alelosha mu kulungatika ku misonko lintu atile: “Ifya kwa Kaisare peeleni kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa peeleni kuli Lesa.”—Marko 12:14, 17.

Yehova alisuminisha “bakateka abacilamo” aba kamfulumende ukubako kabili afwaya ukuti ababomfi bakwe babe mu kunakila kwayampanako kuli bene. Mulandu nshi, lyene, Lesa apampamina pa kuti bakapepa bakwe balesonka? Paulo alumbula imilandu ya kutendekelako itatu: (1) “ubukali” bwa “bakateka abacilamo” mu kukanda bakatoba ba mafunde; (2) kampingu wa Mwina Kristu, uushingaba uwasanguluka nga ca kuti alabepa mu kusonka kwakwe; (3) ukukabila kwa kulipila aba “bakapyunga” pa kubombako imilimo imo no kusungilila icipimo cimo ica muyano. (Abena Roma 13:1-7) Abengi te kuti pambi batemwe ukulasonka. Nalyo line, ukwabulo kutwishika te kuti batemwe nangu panono ukwikala mu calo mwabula bakapokola nelyo abashimya umulilo, umwabula abawamya imisebo, umwabula amasukulu ya cintubwingi, kabili umwabula imibombele ya melu. Kapingula umwina America Oliver Wendell Holmes inshita imo acibikile muli iyi nshila: “Imisonko e yo tusonka pa kuti twingakwata ubwikashi bwatumpuluka.”

Ukusonka takwaba ukupya ku babomfi ba kwa Lesa. Abekashi ba mu Israele wa pa kale balisonkele umusango wa misonko ku kwafwilisha ishamfumu shabo, kabili bamo aba abo bakateka batwikile ifisendo fyafina pa bantu ukupitila mu kusonkesha kushalinga. AbaYuda kabili baletuule mituulo ne misonko kuli bakateka ba cilendo ababatekele, pamo nga Egupti, Persia, na Roma. E co Abena Kristu mu kasuba ka kwa Paulo balishibe bwino cintu alelandapo lintu alumbwile ulwa kusonka. Balishibe ukuti nampo nga imisonko yali iyalinga nelyo iyo, kabili te mulandu na fintu kamfulumende pambi yabomfeshe ishi ndalama, baali no kusonka umusonko uuli onse untu bakwete. Cimo cine cilabomba na ku Bena Kristu ilelo. Nangu cibe fyo, fishinte nshi fingatupeelako ubutungulushi ilintu tulesonka imisonko yesu muli shino nshita shapikana?

Ifishinte fya Kutungulula Fisano

Ba uwa muyano. Tubombela Yehova no kumupashanya, uwaba ni “Lesa [uushili] wa cimfulumfulu, lelo wa muyano.” (1 Abena Korinti 14:33; Abena Efese 5:1) Ukuba uwa muyano kwalikatama lintu caisa ku kusonka. Bushe ifyalembwa fyobe fyalikumanina, ifyalungikwa, kabili ifyateyanishiwa? Ilingi line, tacikabila faelo wakoso mutengo nge ca kusungilamo. Kuti pambi wakwata faelo umo uwalembwapo umusango umo uwa fyalembwa (pamo nga malisiti yalelangilila ifipooswa fyobe ifyalekanalekana). Kuti caba icakumanina ukubika aya mapepala mu mafaelo yakulilako aya mwaka umo umo. Mu fyalo ifingi caliba icakabilwa ukusunga amafaelo ya musango yo pa myaka iingi epali kamfulumende yapingulapo ukubebeta ifyalembwa fya ku numa. E co wipoosa icili conse ukufikila uli uwashininwa ukuti tacilekabilwa na kabili.

Ba umufumacumi. Paulo alembele ukuti: “Tupepeleni; pantu natusuubila ukuti tuli na kampingu musuma, pa kufwayo kwenda bwino bwino muli fyonse.” (AbaHebere 13:18) Ukufwaisha kwa kufuma ku mutima ukwa kuba umufumacumi kulingile ukutungulula ukupingulapo ukuli konse uko tucita lintu tulesonka. Ica kubalilapo, languluka imisonko iili no kusonkwa pa malipilo yacitwa lipoti. Mu fyalo ifingi, amalipilo yalundwako—ukufuma ku ndalama sha kupeelwa fye, incito shishili sha lyonse, ifya kushitishashitisha—yafwile ukuputulwamo imisonko lintu yacila icipimo capimwa. Umwina Kristu uwakwata “kampingu musuma” akafwailisha pa kwishiba icaba amalipilo yafwile ukuputulwamo imisonko uko ekala kabili akasonka umusonko uufwaikwa.

Ica cibili, kwalibako umulandu wa kuputulako indalama. Amakamfulumende ilingi line yalasuminisha abalipila imisonko ukuputulako ifipooswa fimo ukufuma ku ndalama shabo isho baputulako umusonko. Muli cino calo cabulwa ubufumacumi, abengi tabamonamo ububi mu kuba “abelenganya” nelyo “abasalapuka” lintu balelomba ukuputwilwako kwa musango yo. Cacitilwe lipoti ukuti umwaume umo mu United States ashitile umukashi wakwe ijaketi lya mafufu ilyaumo mutengo, lyene alikobeke pantu alebombela pa bushiku bumo pa kuti engaputulako indalama shimo kwati sha “ca kuyemfya” pa ncito! Umwaume na umbi alombele ukuputwilwako indalama shimo pa fipooswa fya bwinga bwa mwana mwanakashi wakwe pamo nge fipooswa fya ncito. Umbi na o aeseshe ukuputulako ifipooswa ifya kuila capamo no mukashi wakwe pa myeshi iingi ku Far East, nangu cingati umukashi aali kulya maka maka ku mifwaile ya kwangala fye no kukokoloka. Imilandu ya musango yo yalifule cine cine. Ukucibika mu kwanguka, ukwita icintu cimo ngo kuputulwako kwa cipe ca pa ncito lintu mu cituntulu te fyo cili musango wa kubepa—icintu cimo ico Lesa wesu, Yehova, apata umupwilapo.—Amapinda 6:16-19.

Ba uwacenjela. Yesu acincishe abakonshi bakwe ukuba “abacenjela nge nsoka, kabili abafuuke nge nkunda.” (Mateo 10:16) Uko kupanda amano kuti kwabomba na ku fibelesho fyesu ifya kusonka. Ukucilisha mu fyalo ifikankaala, abantu bafulilako nga nshi shino nshiku balipila akampani kabomba ne ndalama nelyo abaishibisha ifya ndalama bamo ukubapekanishishako imisonko. Lyene basaina fye amaformu no kutuma ceke. Aka kuti kaba kashita kasuma ku kubaka ukusoka kwalembwa pa Amapinda 14:15 ukutila: “Uwapelwa amano atetekele cebo conse; lelo uwacenjela amwensekeshe nyantilo shakwe.”

Abasonke misonko abengi balikumanya ubwafya ukufuma kuli kamfulumende pa mulandu wa kuti ‘batetekele cebo conse’ ica babomba ne ndalama ababulwa ubufumacumi bamo nelyo abapekanya ifya misonko abashabelesha. Fintu cacilapo kuwama ukuba uwacenjela! Ba uwacenjela pa kubelenga mu kusakamanishisha ifipepala ifili fyonse pa ntanshi taulasaina fyene. Nga ca kuti ifilembelwe fimo, ifishilembelwe, nelyo ukuputulwamo fyamoneka ifyeni kuli iwe, leka filondololwe—mu kubwekeshabwekeshapo nga cakabilwa—ukufikila waikushiwa ukuti umulandu uli uufumacumi kabili uwa mwi funde. Ca cine, mu fyalo ifingi amafunde ya pa misonko nayaba ayapikana nga nshi, lelo ukufika pantu twingapesha, caliba ni nshila ya mano ukumfwikisha icili conse ico ulesaina. Mu milandu imo, kuti wasanga ukuti Umwina Kristu munobe uwabeleshanya ne funde lya fya misonko kuti akwaafwako ukumfwikisha. Eluda wa Bwina Kristu umo uubomba ne milandu ya fya misonko pamo nga loya mu kulungatika asosele ukuti: “Nga ca kuti akauntanti obe atubululako icintu cimo ico caumfwika ukukanaba ica cine, lyene napamo tacili ca cine!”

Ba uwashingamwa. “Umuntu onse ali no kusende cipe cakwe umwine,” e fyalembele umutumwa Paulo. (Abena Galatia 6:5) Lintu caisa ku kusonka, Umwina Kristu umo na umo afwile ukusunsa icishingamo ca kuba umufumacumi kabili uumfwila amafunde. Baeluda ba mu cilonganino tabangalila umukuni uo basakamana mu milandu ya musonko. (Linganyako 2 Abena Korinti 1:24.) Tabaibimbamo mu milandu ya fya misonko kano fye nga ca kuti umulandu wa ncitilo yabipisha, nakalimo uulebimbamo ukufinsha mu bwikashi, waletwa ku kusakamana kwabo. Mu cinkumbawile, iyi ili ni ncende umo Umwina Kristu umo umo aba uwashingamwa ukubomfya kampingu wakwe uwakanshiwa bwino mu kubomfya ifishinte fya mu Malembo. (AbaHebere 5:14) Ici cisanshamo ukuba uwaibukila ukuti ukusaina icipepala ca misonko—te mulandu no wapekenye cene—mu cine cine kuti cakukakilila lwa mwi funde pamo ngo wabelengele icipepala no kusumina ukuti ifilipo fya cine.a

Ba uushitungwa kabi. Bakangalila ba Bwina Kristu bafwile ukuba ‘abashitungwa kabi’ pa kuti bengafikapo ku mulimo wabo. Mu kupalako, icilonganino conse cilingile ukuba icishitungwa kabi mu menso ya kwa Lesa. (1 Timote 3:2; linganyako Abena Efese 5:27.) Muli fyo balatukuta ukusungilila ukushimikwa kusuma mu bwikashi, nelyo fye lintu caisa ku kusonka. Yesu Kristu umwine wine alimike ica kumwenako muli kuno kuloshako. Umusambi wakwe Petro alipushiwe nga ca kuti Yesu alesonka umusonko wa pe tempele, umulandu unono uwa ndalama fye shibili. Mu cine cine, Yesu alifumishiweko kuli uyu musonko, apantu itempele lyali ni ŋanda ya kwa Wishi kabili takwaba imfumu iisonkesha umwana wa iko wine. Yesu alilondolwele fyo fine fye; lelo alisonkele ulya musonko. Na kuba, abomfeshe fye ne cipesha amano ku kusanga indalama shalekabilwa! Mulandu nshi asonkele umusonko uyo afumishiweko ukulingana ne funde? Nga fintu Yesu umwine asosele, cali pa kuti ‘ebalengo kufulwa.’—Mateo 17:24-27.b

Sungilila Ukushimikwa kwa Kucindika Lesa

Inte sha kwa Yehova ilelo mu kupalako baliba abayangwako ukuti tabalengele bambi ukufulwa. Ukwabula ukupapa, lyene, pamo nge bumba lyonse, balaipakisha ukushimikwa kusuma mu kusaalala kwa calo nga baba abafumacumi, abekashi abasonke misonko. Ku ca kumwenako, inyunshipepala ya ciSpanish El Diario Vasco yasosele pa kufyuka imisonko ukwaanana mu Spain, lelo yalandilepo kuti: “Abafumishiwako fye [ni] Nte sha kwa Yehova. Lintu bashita nelyo ukushitisha, umutengo wa [cipe] uyo balanda ngo wingalipilishiwapo musonko uba cine cakumanina.” Mu kupalako, inyunshipepala ya ku United States iya San Francisco Examiner imyaka imo ku numa yalandilepo ati: “Kuti pambi wamona [Inte sha kwa Yehova] nga abekashi ba kupashanya. Balasonke misonko mu mukoosha, balasakamana abalwele, balalwisha ukukanaishiba ukubelenga no kulemba.”

Takuli Umwina Kristu wa cine uwingafwaya ukucita icili conse icingonaula uku kushimikwa kwapibilwapo ilibe nga nshi. Nga ca kuti walolenkana no kusalapo, bushe kuti waibika mu busanso bwa kwishibikwa ngo ubepa pa kusonke misonko pa mulandu fye wa kufwayo kupusushako indalama shimo? Iyo. Mu kushininkisha kuti cawama walufyapo indalama ukucila ukukantaika ishina lyobe ilisuma no kuposaika ifyakatamikwa fyobe no kupepa fye kobe ukwa kuli Yehova mu cikope calubana.

Ca cine, ukusungilila ukushimikwa kwa kuba umuntu watambalala, uwa bufumacumi kuti pambi kwakusendela indalama pa nshita shimo shimo. Nga fintu uwa mano ya buntunse uwa ciGreek uwa pa kale Plato alandilepo mupepi ne myanda ya myaka 24 iyapitapo ati: “Lintu kuliko imisonko ya malipilo, umuntu watambalala akalipila iyafulilako kabili uwapondama ishinono nga nshi pa cipimo ca malipilo cimo cine.” Pambi alilundileko kuti umuntu watambalala tabala akwata amalangulusha pa kulipila umutengo wa kuba uwatambalala. Nelyo fye kukwata ukushimikwa kwa musango yo kwaliwaminwo kubombesha. Ici mu kushininkisha e fyo caba ku Bena Kristu. Ukushimikwa kwabo ukusuma kwalyumo mutengo kuli bene pantu kulacindika Shibo wa ku muulu kabili kuti kwaafwa ukucebusha bambi ku nshila yabo iya bumi na kuli Lesa wabo, Yehova.—Amapinda 11:30; 1 Petro 3:1.

Ne cacilishapo, nangu ni fyo, Abena Kristu ba cine balakatamika ukwampana kwabo na Yehova. Lesa alamona conse ico bacita, kabili bafwaisha ukumutemuna. (AbaHebere 4:13) Kanshi, balakaana itunko lya kwesha ukubepa kamfulumende. Baleshiba ukuti Lesa abekelwa mu myendele ya bufumacumi, iyatambalala. (Ilumbo 15:1-3) Kabili apantu bafwayo kulenga umutima wa kwa Yehova ukusamwa, balasonke misonko yonse iyo balye misha.—Amapinda 27:11; Abena Roma 13:7.

[Amafutunoti]