Ubulwi bwa kwa Casiodoro de Reina Ubwa Kufwaya Ukuletako Baibolo wa ciSpanish
SPAIN yali cifulo ca busanso ukubelengamo Baibolo mu mwanda wa myaka uwalenga 16. Icalici lya Katolika lyakambishe ukuti kube Ukulubulwisha kwakaluka ku kufita ukwimako ukuli konse ukwa mimwene yapusanako. Lelo kwali umulumendo umo ku kapinda ka kulyo aka Spain uwalebelenga Amalembo kabili akwete no mupampamina wa kuyapilibula ukuleta mu lulimi lwa cikaya pa kuti umwina Spain onse engayabelenga. Ishina lyakwe aali ni Casiodoro de Reina.
Ubuseko Reina akwete muli Baibolo bwacincimushiwe mu myaka apoosele mu cifulo ca bashimbe baume aba fya mapepo ica mu San Isidro del Campo, ku nse ya Seville, ku Spain. Muli ba1550, abashimbe baume aba fya mapepo abengi abali pali ici cifulo caibela balepoosa amaawala ayengi ukubelenga Amalembo ukucila ukubomba imilimo yabo iyapeelwe. Kabili ubukombe bwa Baibolo bwalyalwile ukutontonkanya kwabo. Balikeene icifundisho ca ciKatolika pa lwa kubomfya ifilubi no kusumina mu mutwala. Nga fintu caba, imimwene yabo yalishibikwe muli yo ncende, kabili apo baletiina ukwikatwa ku baKulubulwisha Kwakaluka Ukwa ku Spain, bapingwilepo ukufulumukila ku nse ya calo. Reina aali pa kati ka baali 12 abasukile bafulumukila ku Geneva, mu Switzerland.
Pa numa ya kupusuka kwempe, aleenda mu misumba yalekanalekana iya ku Bulaya, kabili katwishi e fyo cali, lyonse alefyumfyuntuka ukwikatwa. Mu 1562 bakalungulusha bakalifiwa baocele icikope cakwe mu Seville, lelo ico cintiinya ca bunkalwe tacalengele Reina ukukwinda mu mulimo wakwe uwa kupilibula Amalembo. Ukwabula ukusakamana ukuti bakapakasa bakwe baletambika indalama ishingi ku wali no kumwikata e lyo no kwikala ku munsokwe lyonse, atwalilile ukubombela pa bupilibulo bwakwe ubwa ciSpanish. Alondolwele ati: “Ukufumyako fye inshita intu nali umulwele nelyo pa lwendo, . . . akalembelo takalefuma mu minwe yandi.”
Mu myaka fye 10 Reina alipwishishe umulimo wakwe. Mu 1569 ubupilibulo bwa Baibolo yakwe yonse bwalisabankanishiwe mu Basel, ku Switzerland. Ulu lupapulo lwawamisha lwali e bupilibulo bwa kubalilapo ubwa Baibolo yonse mu ciSpanish ukufuma ku ndimi Baibolo yalembelwemo. Pa myanda ya myaka amaBaibolo ya ciLatin e yaliko, lelo iciLatin lwali fye lulimi lwa bakanabesa. Reina asumine fyo bonse balingile ukumfwikisha Baibolo, kabili abikile ubumi bwakwe mu kapoosa mweo pa kuti afishepo ubo buyo.
Mu mashiwi ya ntendekelo mu bupilibulo bwakwe, alondolwele imilandu akwete. “Ukubinda ukuti Amalembo ya Mushilo yeba mu lulimi lwa cikaya lyonse kulabika umusaalula pali Lesa no konaula icingawamina abantu. [Ukubinda] mu kushininkisha waba mulimo wa kwa Satana na bo abomfya. . . . Apantu Lesa apeele Icebo cakwe ku bantu, ukufwaisha ukuti bonse bacumfwikishe no kucibomfya, uyo uubinda cene ukuti ciibako mu lulimi ululi lonse ninshi takwete mapange yasuma.”
Aya yali mashiwi yabamo ukushipa, apantu yasabankanishiwe pa numa ya myaka fye 18 apo umutande wa fintu fyabindwa uwa baKulubulwisha Kwakaluka ukwa mu Spain wabindile Baibolo “mu ciCastilian romance [iciSpanish] nelyo mu lulimi ululi lonse ulwa cikaya.” Reina mu kushininkisha, talekele ukutiina umuntu ukucilikila ukutemwa uko atemenwe icine.
Pa mbali ya kufwaisha mu kuswatuka ukuti abantu bonse abalanda iciSpanish bakwateko Baibolo, Reina na kabili alefwaya ubupilibulo bwakwe ukuba ubwalungika nga nshi. Mu mashiwi yakwe aya ntendekelo, akolobondele mu busuma bwa kupilibula mu kulungatika ukufuma mu ndimi Baibolo yalembelwemo. Mu bupilibulo bwa ciLatin ubwa Vulgate ifilubo fyalingilemo, e fyalondolwele Reina. Cimo icakulisha pali fi cali kufumyamo kwe shina lya bulesa.
Ishina lya Bulesa mu Mabupilibulo ya ciSpanish
Reina alilwike ukuti ishina lya kwa Lesa, Yehova, lilingile ukumoneka mu bupilibulo ubuli bonse ubwasakamanisha ubwa Baibolo, nga fintu lyamoneke mu ndimi yalembelwemo. Alikeene ukukonka umwata wa kupyanika ishina lya bulesa ku malumbo pamo nga “Lesa” nelyo “Shikulu.” Mu mashiwi yakwe aya ntendekelo mu bupilibulo bwakwe, alondolwele imilandu akwete mu nshila yakwe iya kulungatika.
“Twalibakilila ishina (Iehoua), pantu twalikwata imilandu ya maka nga nshi. Uwa kubalilapo, pantu apo ponse lisangwa mu bupilibulo bwesu, ninshi epo lilesangwa na mu ciHebere, kabili kuli ifwe camoneke fyo te kuti tulifumyemo nelyo ukulyalula ninshi tatuli ba cishinka kabili ninshi twasaalula ifunde lya kwa Lesa, ilikambisho kuti tapali icili no kufumishiwamo nelyo ukulundwako. . . . Uyu mwata [uwa kufumyamo ishina], uwatuninkishiwa na Kaseebanya, waishileko pa mulandu wa kutiine mipashi ukwa ba rabi ba muno nshiku, abo nangu ca kuti baletunga ukulicindikisha, balishiikile ishina Lyakwe ilya mushilo, ukulenga abantu ba kwa Lesa ukulaba ishina ilyo umwine alefwaya ukumupusanishishako ukufuma kuli balesa . . . bambi.”
Ukufwaisha kwa kwa Reina ukwawaminwa ukutashiwa ukwa kukusha ishina lya kwa Lesa kwalibombele bwino apakalamba. Ukufika na kuli lelo, amabupilibulo ya Baibolo aya ciSpanish ayengi—aya ciKatolika na ya ciProtestanti—yalikonka ici cipope, ukubomfya ishina lya bulesa monse fye. Ukucilisha pa mulandu wa kwa Reina, bakabelenga ba mabupilibulo ya Baibolo aya ciSpanish mupepi na yali yonse kuti bailuka mu kwanguka ukuti Lesa alikwate shina lya pa lwakwe ilimupusanyako ukufuma kuli balesa bambi bonse.
Icamonekesha cishinka ca kuti ishina lya kwa Yehova mu ciHebere lilamoneka pe bula lyabapo umutwe wa Baibolo ya kwa Reina. Reina apeeleshe ubumi bwakwe ku mulandu wawamisha uwa kubakilila Icebo ca kwa Lesa, ukucilenga ukubako mu lulimi ulo amamilioni ya bantu bengabelenga.