Ubumi pa Numa ya Mfwa—Bubako Shani, Kwi, Lilali?

KABUMBA wa muntu kabili Kapeela wa bumi alebekesha ukuti imfwa ya bantunse taipilibula ukuti calaala capwa ubumi bwaloba. Mu kulundapo, Lesa alatwebekeshe fyo kuti cacitikako ukwikalako ubumi bwalundwako kabili mu kuba ne cilolelo ca kukanalolenkana ne mfwa na kabili! Umutumwa Paulo alondolwele cene mu kwanguka, lelo mu kucetekela ukuti: ‘[Lesa] apeele ca kuputule fikansa ku bantu bonse pa kumwimya [Kristu Yesu] ku bafwa.’—Imilimo 17:31.

Kwena, kucili kuliko ifipusho fikalamba fitatu ifishilaasukwa: Ni shani fintu uwafwa engabwelela ku bumi? Ni lilali ici cikacitika? Ni kwi kuntu ubo bumi bupya bukabela? Ukupulinkana icalo conse, kwalibako ifyasuko fyalekanalekana ifyapeelwa kuli fi fipusho, lelo icaba inkaama ine ine ku kusange cine pali uyu mulandu cili kumfwikisha mu kulungika icicitika ku bantu pa nshita ya mfwa.

Bushe Bumunshifwa E Casuko?

Icisumino caseeka ca kuti ulubali lumo ulwa bantunse bonse talufwa kabili ukuti mibili fye yabo e ifwa. Mu kushininkisha mwalyumfwapo ukutunga kwa musango yo. Ulu lubali ulo batila talufwa balwita mu nshila shalekanalekana ukuti “mweo” nelyo “umupashi.” Batila lulapusunsuka imfwa ya mubili no kutwalilila ukwikalako ku cifulo cimbi. Ukwabula ukulamba, ico cisumino tacafumine muli Baibolo. Ca cine, abaHebere ba ku kale abalembwa mu Baibolo balepembelela ubumi bwa pa numa ya mfwa, lelo tacali ukupitila mu kupusunsuka kwa cintu cimo icishifwa muli bene. Mu kucetekela baleenekela ukubwelela ku bumi ku nshita ya ku ntanshi pe sonde ukupitila mu cipesha amano ca kubuuka.

Icikolwe Abrahamu aba ca kumwenako capulamo ica muntu uwakwete icitetekelo mu kwima ku bafwa ukwa ku nshita ya ku ntanshi. Ukulondolola ukuitemenwa kwa kwa Abrahamu ukwa kupeela umwana wakwe Isaki nge lambo, AbaHebere 11:17-19 batwebo kuti: “Ni ku citetekelo e ko Abrahamu, pa kweshiwa, atuulile Isaki nge lambo; . . . pa kutila Lesa engabuusha na ku bafwa; ukufuma uko kwine amupokelele kwati ni mu mulumbe wa kushukuka,” apantu Lesa aishilelesha ukwipaya Isaki. Icilelundapo kwikalila ubunte ukuti abena Israele ba mu kubangilila balisumine ukuti baali no kubwela ku bumi pa nshita ya ku ntanshi (mu cifulo ca kutwalilila ukuba aba mweo ukwikala imipashi), kasesema Hosea alembele ukuti: “Bushe ndebashita mbafumye mu maka ya ku Mbo? Bushe ku mfwa e ko ndebalubula?”—Hosea 13:14.

E co ni lilali lintu abaYuda baishile mu kutontonkanya no kusumina mu mfundo ya kuti abantunse bafyalwa na bumunshifwa? Icitabo Encyclopaedia Judaica cisumino kuti “napamo cali ni pa kusongwa na baGriki e lintu imfundo ya bumunshifwa bwa mweo yaishile mu buYuda.” Nangu ni fyo, abaYuda baipeeleshe ku kupepa ukufika fye na ku nshita ya kwa Kristu batwalilile ukusumina no kupembelela ukwima ku bafwa ukwa ku nshita ya ku ntanshi. Kuti twamone ci bwino bwino ukufuma ku kulanshanya kwa kwa Yesu na Marita lintu ndume kwa Marita Lasaro afwile: “E ico Marita atile kuli Yesu, Mwe Shikulu, amuba kuno, indume yandi nga tayafwile. . . . Yesu atile kuli wene, Indume yobe ilebuuka kabili. Marita atile kuli wene, Ninjishibo kuti akabuuka mu kubuuka kwa mu bushiku bwa kupelelekesha.”—Yohane 11:21-24.

Imibele ya Bafwa

Pano na po, tatulekabila ukutunganya. Icine cayanguka ica mu Baibolo ca kuti abafwa “balilaala utulo,” tabaishiba akantu nangu kamo, kabili tabomfwa nelyo ukwishiba icili conse. Icine ca musango yu muli Baibolo tacalondololwa mu nshila yapikana, iyakoso kumfwa. Langulukeni aya malembo yayanguka ukumfwa: “Aba mweo bantu abaishibo kuti bakafwa, lelo abafwa bantu abashaishiba kantu nangu kamo . . . Conse ico iminwe yobe yasanga ica kucita, cita ku maka yobe; pantu takuli ica kucita nangu ca kwelenganya nangu kwishiba nangu mano ku Mbo uko uleya.” (Lukala Milandu 9:5, 10) “Mwitetekela bakankaala, nangu mwana wa muntu uo takuli ukupususha muli wene; wafumo mupu wakwe, abwelela ku mushili wakwe, ubushiku bulya bwine yaloba amatontonkanyo yakwe.”—Ilumbo 146:3, 4.

E mulandu wine, kanshi, Yesu Kristu aloseshe ku mfwa ati tulo. Umutumwa Yohane alemba ukulanshanya uko Yesu alelanshanya na basambi bakwe ukuti: “Atile kuli bene, Lasaro umunensu nalaalo tulo; lelo ndeyamushibusha. E ico abasambi batile kuli wene, Mwe Shikulu, nga nalaalo tulo, akapuupuutuka. Lelo Yesu asosele imfwa yakwe; na balya batile alesoso kulaala kwa tulo. E lyo Yesu atile kuli bene pa mbilibili, Lasaro nafwa.”—Yohane 11:11-14.

Umuntu Onse Wine Alafwa

Imfwa ya muntunse ibimbamo umuntu onse wine, te mfwa fye ya mubili. Ukulingana no bulondoloshi bwaumfwika ubwa Baibolo, tufwile ukusondwelela ukuti umuntu takwata umweo uushifwa uwingapusunsuke mfwa ya mubili. Mu kumfwika Amalembo yalangilila ukuti umweo kuti wafwa. “Moneni, imyeo yonse yandi; ifyo umweo wa kwa wishi wandi e fyo no mweo wa mwana mwaume wandi; [umweo, NW] uubembuka e ukafwa.” (Esekiele 18:4) Takwabako ukuli konse uko amashiwi ya kuti “ukukanafwa” nelyo “bumunshifwa” yalandwa ukuti yaba ya cifumanda mu mutundu wa muntu.

New Catholic Encyclopedia yatupeelako ifi fyashingulukako fya kulengo buseko ku mashiwi ya ciHebere na ya ciGriki ayapilibulwa “umweo” muli Baibolo: “Umweo mu OT [Icipingo ca Kale] ni nepeš, mu NT [Icipingo Cipya] [psy·kheʹ]. . . . Nepeš lyafuma kwi shiwi lya kutendekelako ilyo napamo lipilibula ukupeema, na muli fyo . . . apantu ukupeema kulalekanya aba mweo ukufuma ku bafwa, nepeš yaishile mu kupilibula ubumi nelyo umuntu nelyo fye uwa bumi. . . . Takwabako ukulekanya umubili no mweo mu mbali shibili mu Cipingo ca Kale. Umwina Israele alemona ifi fintu ukuti cimo, icakumanina, na muli fyo alemona abantu ukuti bantu abatuntulu abashapangwa ne mbali shaibela. Ishiwi nepeš, nangu cingati e lyo bapilibula ukuti umweo, talilosha ku mweo nge cintu caibela ukufuma ku mubili nelyo ku muntu wine. . . . Ishiwi [psy·kheʹ] e shiwi lya mu Cipingo Cipya ilyalingana na nepeš. Kuti lyapilibula ukwatuntuka ubumi, e bumi bwine, nelyo ica mweo.”

Muli fyo kuti mwamona ukuti pa mfwa, umuntu uwali uwa mweo, nelyo umweo uumi, alaleka ukubako. Umubili ulabwelela ku “lukungu” nelyo ku mushili atemwa ukupitila mu kushiikwa no kubola ukukonkapo panono panono nelyo icayangufyanyapo ukupitila mu koca. Yehova aebele Adamu ukuti: “Uli lukungu, kabili ku lukungu e ko ukabwelela.” (Ukutendeka 3:19) Ni mu nshila nshi, lyene, kwingabela ubumi pa numa ya mfwa? Ni pa kuti Lesa alebukisha umuntu uwafwa. Yehova alikwata amaka ya cipesha amano no kulamuka kwa kubumba abantunse, e co te kuti citusungushe fyo kuti asungilila icipasho ca bumi bwa muntu mu cibukisho cakwe. Ee, ifilolelo fyonse kuli uyo muntu ku kubako na kabili fishalila kuli Lesa.

E mo ishiwi lya “mupashi” lyalola, uwasoswa ukuti ubwelela kuli Lesa uwaupeele. Ukulondolola ici ca kucitika, kalemba wapuutwamo uwe buuku lya Lukala Milandu alondolola ukuti: “No lukungu lwabwelela pa nshi ifyo lwali, no mupashi wabwelela kuli Lesa uwaupeele.”—Lukala Milandu 12:7.

Ni Lesa fye e wingalenga umuntu ukuba uwa mweo. Lintu Lesa abumbile umuntu mu Edene no kupuuta mu myona yakwe “umupu wa mweo,” pa mbali ya kwisusha umwela muli bapwapwa ba kwa Adamu, Yehova alengele amaka ya bumi ukucincimuna insandesande shonse mu mubili wakwe. (Ukutendeka 2:7) Pa mulandu wa kuti aya maka ya bumi kuti yapishiwa ukufuma ku bafyashi ukuya ku bana ukupitila mu kwimita no kufyala, nangu ni fyo, kuti twatila ubumi bwa buntunse bufuma kuli Lesa, ukwabulo kutwishika, ukupitila mu bafyashi.

Ukubuuka—Inshita ya Nsansa

Ukubuuka takulingile ukutontonkanishiwa ukuti cimo cine no kufyalwa cipya cipya, ukushisangwa mu Malembo ya Mushilo. Ukufyalwa cipya cipya cisumino ca kuti pa numa lintu umuntu afwa, alafyalwa na kabili mu bumi bumo nelyo ubwafulilako mu kukonkapo. Batila ubu bumi buba atemwa ubwa busambashi nelyo ubwa pa nshi ukulingana no bumi ubo umuntu akwete kale, ukushintilila pe shina apangile mu bumi bwafumineko. Ukulingana ne ci cisumino, umo kuti pambi “afyalwa cipya cipya” atemwa ngo muntunse nelyo nge nama. Ico cilepusana sana na cintu Baibolo isambilisha.

Ishiwi “ukubuuka” lyapilibulwa ukufuma kwi shiwi lya ciGriki a·naʹsta·sis, ilyo mu kulikonka fye lipilibula “ukwiminina na kabili.” (Abalepilibula iciGriki ukufumya mu ciHebere bapilibula a·naʹsta·sis ukubomfya amashiwi ya ciHebere techi·yathʹ ham·me·thimʹ, ayalola mu kuti “ukubuusha abafwa.”) Ukubuusha kubimbamo ukupuupuutula icipasho ca bumi bwa muntu, icipasho ca bumi ico Lesa asunga mu cibukisho cakwe. Ukulingana no kufwaya kwa kwa Lesa kuli uyo muntu, akabuushiwa atemwa mu mubili wa buntunse nelyo umubili wa mupashi; lelo alaba ne mibele yakwe ilya ine, ukukwata ubuntu bumo bwine ne fibukisho nga fintu fye aali ilyo afwile.

Ee, Baibolo ilanda pa lwa misango ibili iya kubuuka. Kumo kubuukila ku muulu mu mubili wa mupashi; ababa abanono fye mu kulinganyako. Yesu Kristu abuushiwe ukubuushiwa kwa musango yo. (1 Petro 3:18) Kabili alangilile ukuti abasalwa ukufuma pa bakonshi bakwe abakonka mu nkasa shakwe, baali no kupita mu kubuuka kwa musango yo ukutendeka na batumwa ba busumino abo alaile ukuti: “Ndeya ku kumupekanisho bwikalo . . . nkesa kabili, no kumupokelela kuli ne mwine; ukuti uko ndi e ko na imwe mukabe.” (Yohane 14:2, 3) Baibolo ilosha kuli uku kubuuka ukuti “kubuuka kwa ntanshi,” ukwa ntanshi mu nshita na mu kucindama. Amalembo yalondolola ababuushiwilwa ku bumi bwa mu muulu ukuti bakaba bashimapepo ba kwa Lesa kabili ukuti bateka nge shamfumu pamo na Kristu Yesu. (Ukusokolola 20:6) Uku “kubuuka kwa ntanshi” kwa bantu fye abanono, kabili Amalembo ayene yalasokolola ukuti ni ba 144,000 epela e bakasendwa ukufuma pa baume na banakashi ba busumino. Bakaba nabashininkisha ukuba aba bumpomfu kuli Yehova Lesa na Kristu Yesu ukufika fye na ku mfwa, pa kushimikila kuli bambi pa lwa citetekelo cabo.—Ukusokolola 14:1, 3, 4.

Ukwabulo kutwishika, ukubuuka kwa bafwa ni nshita ya nsansa shishaikulila ku babuukila ku bumi bwa mu muulu. Lelo insansa tashipwila kuli aba bene, pantu kwalibako na kabili ubulayo bwa kubuukila ku bumi pano pene pe sonde. Abakabuushiwa bakailunda ku mpendwa yabulo kupimwa iya bakapusunsuka impela ya ino micitile iibifi. Pa numa ya kumona impendwa inono fye iya bafikapo ku kubuuka kwa ku muulu, umutumwa Yohane alipeelwe icimonwa ce “bumba likalamba ilishingapendwa ku muntu nangu umo, abafuma ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi.” Mwandi iyo ikaba ni nshita ya nsansa lintu amamilioni, napamo amabilioni, bakabwela ku bumi pano pene pe sonde!—Ukusokolola 7:9, 16, 17.

Ni Lilali Cikacitika?

Ubuseko ubuli bonse ne nsansa kuti fyaba fya kashita fye akanono nga ca kuti abafwa babwelele kwi sonde ilyaisulamo ulupato, ukusuumya umulopa, ukukowela, no lukaakala—nga fintu cili ilelo. Iyo, ukubuuka kufwile ukupembelela ukwimikwa kwa “calo cipya.” Elenganyeni, planeti uwafumishiwamo abantu na bekashi abo ukufika na ndakai bali nga bapenene ku konaule sonde no kutapa ukuyemba kwa liko ukushaiwamina, ukulundako no bulanda bushaikulila baletela abekashi ba pe sonde.—2 Petro 3:13; Ukusokolola 11:18.

Ukwabulo kutwishika, inshita lintu ukubuuka kwa mutundu wa muntu ukwa cinkumbawile kukabako icili ku ntanshi. Lelo imbila nsuma ya kuti iyo nshita taili kutali sana. Ca cine, intanshi ino micitile ya fintu iibifi ifwile ukupwa. Nangu cibe fyo, ubushininkisho ubwingi bulangilila ukuti inshita ya kubalamuka kwa kupumikisha ukwa “bucushi bukalamba” naipalama, ubukafika pa kalume mu “kulwa kwa bushiku bukalamba bwa kwa Lesa wa maka yonse”—ukwaishibikwa bwino nga Armagedone. (Mateo 24:3-14, 21; Ukusokolola 16:14, 16) Ici cili no kupwisha ububifi bonse ukufuma pali uno planeti wawamisha, Isonde. Pa numa ya ico kukesa Ukuteka kwa Myaka Ikana Limo Ukwa kwa Kristu Yesu, lintu isonde panono panono likalasangulwa paradise.

Baibolo isokolola ukuti muli uku kuteka kwa Myaka Ikana Limo, e mo ukubuuka kwa bantunse abafwa kukacitikako. E lyo bukafikilishiwa ubulayo Yesu alaile ilyo ali pano isonde ubwa kuti: “Mwisunguka pali ici; pantu inshita ileisa, iyo bonse aba mu nshishi bakomfwamo ishiwi lyakwe, no kufumamo . . . [bakabuuka].”—Yohane 5:28, 29.

Ukwambukila kwe Subilo lya Kubuuka

Mwandi lisubilo lishaiwamina ilya ku nshita ya ku ntanshi ici cilolelo ca kubuuka caba—inshita lintu abafwa bakabwelela ku bumi! Fintu citukoselesha ilyo tulelolenkana na macushi ya mushinku watantalila, amalwele, utuyofi twa kupumikisha no bulanda, no kutitikisha fye kwa cila bushiku na mafya ya mu bumi! Lilanasha ubukali bulete mfwa—ukukanafumyapo ubulanda bonse lelo ukutulekanya ukufuma ku bantu abashakwata isubilo lya ku ntanshi. Umutumwa Paulo pa kwishiba uku kwambukila kwa kusansamusha ukwe subilo lya kubuuka atile: “Mwe bamunyinefwe, tatulefwaya imwe ukukanaishibo lwa balaala utwa mfwa; ukuti mwiba na bulanda, filya baba na bambi abashaba na kucetekela. Pantu nga twatetekela ukuti Yesu alifwile kabili alibuukile, ifyo fine na balaalila muli Yesu, Lesa akabaletela pamo na Yesu.”—1 Abena Tesalonika 4:13, 14.

Napamo kale kale twalimona bucine bwa kulandapo na kumbi uko umwaume wa ku Kabanga Yobo alandile ati: “Umuntu alapwa nge cabola, nge ca kufwala icaliwa ku cipelebesha ca bushiku. Umuntu uwafyalwa ku mwanakashi wa nshiku shinono kabili uwaisulamo amacushi. Aba nge luba ilyabalula no kubonsa; ukupala icinshingwa icifyuka, takokola iyo.” (Yobo 13:28–14:2, New International Version) Twalishiba na kabili ukupungaila kwa bumi ne cine ca kulengo bulanda ica kuti “inshita ne ca mankumanya” kuti fyaponena uuli onse pali ifwe. (Lukala Milandu 9:11) Ukwabulo kutwishika, takuli nangu umo pali ifwe uuipakisha itontonkanyo fye line ilya kuti tuli no kufwa. Nalyo line, isubilo lyashininkishiwa ilya kubuuka lilatwaafwa ukufumyapo ukutiina imfwa ukwacishamo.

E co koseleshiweni! Lolesheni bushilya bwa kusendama mu mfwa no kumona ukubweshiwa ku bumi ukupitila mu cipesha amano ca kubuuka. Akupembeleleni mu kubamo kucetekela icilolelo ca bumi bwa ku ntanshi ubwabule mpela, kabili kuli ici lundeniko buseko bwa kwishiba ukuti ilya nshita ya mapaalo ili mupepi nga nshi.