UbuKristu Bwamoneka—Pa Kati ka Mafya

AMAFYA yatendeke fye mu kupumikisha bushiku bumo mu April 1994. Lintu indeke yaponene yaipeye presidenti wa ku Burundi no wa ku Rwanda. Mu maawala fye mu Rwanda mwali ulukaakala lwine lwine. Mu myeshi fye itatu, abena Rwanda ukucila pali 500,000—abaume, abanakashi, na bana—baalifwile. Abantu bamo beta ilya nshita ati “ukwipayaula.”

Hafu wa bekashi ba mu Rwanda ababa 7,500,000 balifulumwike. Aba basanshishemo abaali 2,400,000 ababutukile mu fyalo fya mupepi. Takwatala akubako imbutushi shafule fi pa kashita akanono fye mu nshita yesu. Inkambi sha mbutushi shapangilwe mu kwangufyanya mu calo ca Zaire (ilelo citwa Democratic Republic of Congo), Tanzania, na Burundi. Mu nkambi shimo—ishakulisha mu calo—mwaleikala abantu 200,000.

Pali ishi mbutushi pali ne Nte sha kwa Yehova ishingi, abantu abatemwa umutende ababomfya ifishinte fya Baibolo mu bumi bwabo. Mu calo umuli monse muntu bekala, tabaibimba mu milandu ya calo kabili babomfya icishinte caba mu mashiwi yaba pali Esaya 2:4 ayasosa ukuti: “Bakasuke abafule mpanga shabo shibe ifya kuliminako umushili, na mafumo yabo yabe ifya kutungwilako imiti; lukasuke uluko alubulo kusumbwilo lupanga ku luko, nangu kusambilila kabili ubulwi.” Inte sha kwa Yehova baishibikwa mpaanga yonse nge bumba lya mipepele ilishaibimbile mu kwipayaula mu Rwanda.

Yesu Kristu asosele ukuti abakonshi bakwe “tababa ulubali lwe sonde.” (NW) Nangu cibe fyo, apantu “bali pano isonde,” te lyonse bengasengauka amafya ya fyalo. (Yohane 17:11, 14) Mu nshita ya kwipayaula mu Rwanda, Inte 400 shalipaiwe. Mupepi ne Nte 2,000 na bantu abalefwaisha ukwishiba ubukombe bwa Bufumu balibutwike.

Bushe ukukanaba ulubali lwe sonde kupilibula ukuti Inte sha kwa Yehova tashicitapo icili conse ilyo kwaba akayofi? Iyo. Icebo ca kwa Lesa cisosa ukuti: “Uwa bwananyina umwaume napamo umwanakashi, nga abo bwamba no kubulwe cilyo ca bushiku no bushiku, na umo wa muli imwe abeba, ati, Kabiyeni umutende, kangabukeni no kwikuta; no kubulo kubapeele fyakabilwa ku mubili, ca kwafwa shani? Ifyo fine ne citetekelo, nga tacakwata milimo cabe cafwa icine.” (Yakobo 2:15-17) Ukutemwa umunabo na ko kucincisha Inte ukwaafwa bambi abashili Inte.—Mateo 22:37-40.

Nangu cingati Inte sha kwa Yehova mwi sonde lyonse shalefwaisha ukwaafwa abasumina banabo abaali mu mafya mu Rwanda, abapeelwe umulimo wa kupayanya ubwafwilisho baali ba ku Bulaya bwabela ku Masamba. Mu lusuba lwa 1994, ibumba lya Nte shaitemenwa ukwaafwa ukufuma ku Bulaya mu kwangufyanya lyaile ku kwaafwa bamunyina ba Bwina Kristu ne nkashi mu Afrika. Inkambi shateyanishiwa bwino no tufipatala tunono fyapangiilwe imbutushi sha ku Rwanda. Ifya kufwala ifingi sana, amalangeti, ifya kulya, ne mpapulo sha Baibolo fyatuminwe ne ndeke nelyo ukutumwa mu nshila shimbi. Abantu ukucila pali 7,000 abaali mu mafya—ukucila impendwa ya Nte sha kwa Yehova mu Rwanda mupepi ne miku itatu—balinonkelemo muli ubu bwafwilisho. Ukufika mu December ulya mwaka, amakana ya mbutushi, ukusanshako abengi abali Inte sha kwa Yehova, balibwelele ku Rwanda ku kutendeka ubumi cipya cipya.

Inkondo mu Congo

Mu 1996, inkondo yalitendeke ku kabanga ka Democratic Republic of Congo. Ici cifulo caba pa mupaka wa Rwanda na Burundi. Na kabili kwali ukwikata kama no kwipaya. Ninshi ifipoolopoolo filepita icipitepite ne mishi ileocewa, abantu balefulumuka epali baipaiwa. Inte sha kwa Yehova shaisangile muli aya mafya, kabili mupepi na 50 balifwile. Bamo baipaiwe ne fipoolopoolo fyaleipitila. Bambi balipaiwe pa mulandu wa kuti ba mukowa umbi nelyo balemonwa mu kuluba nga balwani. Umushi umo umwaleikala Inte 150 walyocewe. Mu mishi imbi amayanda ayengi na Mayanda ya Bufumu yamo yamo yalyocewe. Ukubulwa amayanda ne fikwatwa, Inte sha kwa Yehova shabutukile ku fifulo fimbi no kwafwiwa na bakapepa banabo kulya.

Pa numa ya nkondo, kulaba insala pantu ifilimwa filonaulwa, ifya kulya fitutilwa filasampwa, kabili ifya kulya ne fyakubomfya tafifika uko fifwile ukufika. Ifya kulya fyaishileba no mutengo. Mu Kisangani, pa kutendeka kwa May 1997, kilogramu umo uwa filaashi aleshitwa pa madola yatatu, umutengo untu abengi bashingakumanisha. Icinabwingi balekumanisha fye ukulya umuku umo pa bushiku bumo. Kwena, kulaba amalwele ku mulandu wa nsala. Ukondoloka ku nsala kunenuna amaka ya mubili ukuti ulwishe ubulwele bwa mpepo, amalwele ya kupolomya, na malwele ya mu mala. Maka maka abana e bacula no kufwa.

Ukupimununa Ifilekabilwa

Inte sha kwa Yehova ku Bulaya na kabili shaankwileko mu kwangufyanya ku kubulisha. Ukufika mu April 1997 ibumba lya kwaafwilisha ilyasanshishemo ba dokota babili lyalifikile ne ndeke kulya no muti ne ndalama. Mu Goma Inte shali nashiteyanya kale kale amakomiti ya kwaafwilisha ku kumona fintu imibele ili pa kuti ubwafwilisho bwingapeelwa ilyo line fye. Ibumba lyapitene umusumba ne fifulo fyashingulukako. Inkombe shalituminwe ku kupoka amalipoti ya mu fifulo fya kutali. Ifyebo fyalipokelwe na ku Kisangani kwine, iyabela amakilomita 1,000 ku masamba ya Goma. Bamunyina ba ku Goma baafwilishe ukupeela ifya kwaafwa mu Goma mwine, umwaleikala Inte 700.

Eluda umo uwa Bwina Kristu mu Goma asosele ukuti: “Twaliseshiwa apakalamba ukumona bamunyinefwe abafuma ukutali nga nshi ku kwisatwaafwa. Ilyo bashilaisa twaleyafwilishanya. Bamunyina bafulumwike ukufuma mu mishi ukuya ku Goma. Bamo amayanda yabo yalyonawilwe, kabili bashile amabala yabo. Twatendeke ukwikala na bo kabili twalibapeeleko ifya kufwala fyesu no kwakana utwa kulya tunono uto twakwete. Ubwafwilisho bwesu fwe ba mu Goma bwali ubunono. Ifwe bamo twaleondoloka ku nsala.

“Nangu cibe fyo, bamunyina ba ku Bulaya, baletele indalama ishatulengele ukushita ica kulya, icishalemonwamonwa kabili cali ica mutengo sana. Ica kulya caishile pa nshita lintu ifintu fyayafishe, apantu abengi tabakwete ca kulya mu mayanda yabo. Twapeele ifya kulya kuli ba Nte na bashili ba Nte. Nga ca kuti ubwafwilisho tabwaishile pa nshita bwaishilepo, abengi nga balifwile, maka maka abana. Yehova apuswishe abantu bakwe. Abashili ba Nte calibasekeshe. Abengi balandilepo pa kwikatana kwesu no kutemwa. Bamo basumine ukuti imipepele yesu ya cine.”

Nangu cingati ifya kulya baleshita mulya mwine no muti balebapeela, fingi fyalekabilwa. Kwali ukukabila kwa fya kufwala na malangeti, ne fya kulya fye ifingi no muti. Ubwafwilisho na kabili bwalekabilwa ku kukuula cipya cipya amayanda yaonawilwe.

Abantu Bapeela Muli Bukapekape

Bamunyina ku Bulaya na kabili balefwaya ukwaafwa sana. Iofesi lya Nte sha kwa Yehova ku Louviers, France, lyalibilishe mu filonganino mu Rhône Valley ne fya mu Normandy, ne filonganino fimo mu Paris. Uku icishinte ca mu Malembo na cimbi calebomba: “Uutanda aleceefya, akaseepe fyaceepa; kabili uutanda alefusha, akaseepe fyafula. Onse acite umo apangile mu mutima wakwe; te kupeela no mutimako nangu mu kupatikishiwa, pantu Lesa atemwo mupe wa nsansa.”—2 Abena Korinti 9:6, 7.

Amakana babomfeshe ili shuko ku kupeela. Ifibokoshi ne fyola fya fya kufwala, insapato, ne fintu fimbi fyabikilwe mu Mayanda ya Bufumu no kutumwa kwi ofesi lya Nte sha kwa Yehova mu France. Kulya abaitemenwa ukwaafwa abali 400 baali abaipekanya ukubombako mu mulimo wakonkelepo uwa kwaafwa abena Zaire. Ilyo ifintu fyapeelwe fyaleletwa, aba bakabomba baitemenwe balifisalulwile, ukufipeta no kulonga ifya kufwala mu fibokoshi 30 no kufitentekanya. Abana balilangulukilako bamunyinabo na bankashi yabo abacaice mu Afrika no kubatumina ifya kwangasha—tumotoka twa kwangasha utubeeka, utwa kwangasha utwapala impeta, ne filubi. Ifi fyalongelwe pamo ne fintu fikabilwa mu bumi. Fyonse pamo, ifibokoshi fyapangwa ne nshimbi 9 ifyali amamita 12 ubutali fyalisushiwe paa no kutumwa pa menshi ku Congo.

Bushe ifintu fyatumwa ku Central Afrika no bwafwilisho bwa makana ya Nte mu Belgium, France, na Switzerland fyafula shani? Ukufika mu June 1997 umuti onse wafinine amakilogramu 500, babisiketi bakwatisha amaprotini bafinine amatani 10, ifya kulya fimbi fyafinine amatani 20, ifya kufwala fyafinine amatani 90, insapato shali 18,500, na malangeti yali 1,000. Impapulo sha Baibolo na sho shaishile ne ndeke. Batashishe apakalamba pali fyonse fi, kabili fyali fya kusansamusha ku mbutushi no kwafwa pa kuti shishipikishe. Umutengo wa fintu fyonse wafikile mupepi na ku madola 1,000,000 aya ku United States. Umusangulo wa musango yu wali bushininkisho bwa bwananyina no kutemwa pa kati ka babombela Yehova.

Ukwakanya Ifyasangwilwe

Ilyo ifintu fyatendeke ukufika mu Congo, bamunyina babili na nkashi umo bafumine ku France ku kwisabombela pamo na makomiti ya kukumbusuka aya mu Congo. Ukulosha ku kutasha kwalangishiwe ne Nte sha ku Congo, Joseline asosele ukuti: “Twapokele bakalata abengi abakutashiwa. Nkashi umo umupiina ampeele ica kuyemfya capangwa ne libwe lya katapakatapa ilitwa malachite. Bambi batupeele ifikope fyabo. Ilyo twaleya, bankashi balimfyompele, ukunkumbata, no kulila. Na ine nalililile. Abengi balesosa ati, ‘Yehova musuma. Yehova alatutontonkanyapo.’ E co baishibe ukuti uwali no kutashiwa pa bupe ubu ni Lesa. Ilyo twalepeela ifya kulya, bamunyina na bankashi balelumbanya Yehova ne nyimbo sha Bufumu. Cali ca kufika pa mutima nga nshi.”

Dokota uwitwa Loic na o ali mwi bumba lya bakafwilisha. Abengi baiswile mu Ng’anda ya Bufumu no kulolela ukuti abondape. Nkashi wa ku Congo uwalefwaya ukuti na o afwilisheko apangile no kusangwilako ifitumbuwa 40 ifya abo balepembelela ukundapwa kuli dokota. Apantu abantu 80 e balelolela, bonse baakene pa kati ifitumbuwa.

Ubwafwilisho ku Bashili BaNte

Ubu bwafwilisho tabwapeelwe fye ku Nte sha kwa Yehova sheka. Bambi na bo balinonkelemo, nga fintu abengi banonkelemo mu 1994. Ici caba mu kumfwana na Abena Galatia 6:10, apasosa ukuti: “E ico cena, lyonse ilyo twaba ne nshita, tubombe icisuma kuli bonse, no kucishamo ku ba bwananyina bwa mu citetekelo.”

BaNte bapeele umuti ne fya kufwala ku masukulu ya ku praimari ayengi na kuntu basungila abana banshiwa mupepi na ku Goma. Uku basungilako abana banshiwa 85. Pa lwendo lwa mu kubangililako ku kuyapimununa imibele, ibumba lya bakafwilisha lyatandalile ukwikala abana banshiwa no kubalaya ukuti bakabapa ifibokoshi 50 ifya babisiketi bakwatisha amaprotini, ifibokoshi fya fya kufwala, na malangeti 100, imiti, ne fya kwangasha. Abana batanteme mu lubansa no kwimbila abeni. Pa numa balombele ukuti—bushe kuti babapako umupila pa kuti baleteya umupila wa ku makasa?

Pa numa ya milungu inono ibumba lya bakafwilisha lyafikilishe ubulayo bwabo ubwa kuleta ifintu. Ukumfwa bwino pa mulandu wa bukapekape na pa fyo abelengele mu mpapulo sha Baibolo shintu apeelwe, dairekita wa ku cifulo kwikala abana banshiwa asosele ukuti ali mu nshila ya kusanguka umo uwa Nte sha kwa Yehova. Kabili bushe abana balipeelwe umupila? Claude, kampanya we bumba lya kukumbusuka ukufuma ku France aaswike ukuti, “Iyo. Twabapeele imipila ibili.”

Inkambi sha Mbutushi

Ubwafwilisho tabwapeelwe fye ku ba ku Congo beka. Imyanda ya mbutushi babutwike ku cifulo ca nkondo ukubutukila ku calo ca mupepi kuntu inkambi shitatu isha mbutushi shapangilwe mu kwangufyanya. Inte na ko shaliileko, ku kumona ifingacitwa. Lintu uyu lipoti apekanishiwe, mu nkambi mwaleikala imbutushi 211,000, ishingi shafumine ku Congo. Mupepi na 800 bali ni Nte na bana babo na bantu abalefwaisha ukwishiba imbila nsuma iya Bufumu. Ubwafya bwalekabila ukusakamanwa bwangu mu nkambi bwali bwa fya kulya. Pa nkambi imo, ifya kulya fyaliko ifingakumana, fya kufika fye inshiku shitatu, kabili fyasanshishemo cilemba yaikele myaka itatu.

Nangu cibe fyo, baNte bali abasansamuka. Nangu cingati impapulo sha Baibolo bakwete shali ishinono, balelongana lyonse pa nse ku kukuulililana lwa ku mupashi. Na kabili bali abapamfiwa mu kushimikila imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa kuli bambi mu nkambi.—Mateo 24:14; AbaHebere 10:24, 25.

Ibumba lyaleceeceeta ilya Nte lyasanshishemo dokota. Nangu cingati aba bulashi babasuminishe fye ukwikala fye inshiku shinono pa nkambi imo na imo, ibumba lyalepima abalwele. Bashilile baeluda ba Bwina Kristu imiti ne ndalama. Na muli fyo, bamunyina balipuswike. Na kabili basubile ukuti baNte mu nkambi kuti babwelela ku shamyabo mu kwangufyanya.

Nga pa lwa nshita ya ku ntanshi? Yesu Kristu asobele ukuti inshiku shesu shikaba ni nshiku sha mafya yakalamba, inshita ikeshibikilwa ku nkondo ne fipowe. (Mateo 24:7) Inte sha kwa Yehova balishiba ukuti Bufumu bwa kwa Lesa fye bweka e bukapwisha amafya yali pe sonde nomba. Ilyo bukalateka, isonde lyesu likasanguka paradise wa mutende, umo ifintu fikaba ifingi nga nshi, ne nsansa sha muyayaya ku muntu wa cumfwila. (Ilumbo 72:1, 3, 16) Pali ino nshita, baNte bakatwalilila ukubila imbila nsuma ya Bufumu bulya ubwa mu muulu no kutwalilila ukwaafwa bakapepa banabo na bambi mu nshita sha kubulisha.

[Amashiwi pe bula 4]

Ukutula 1994, Inte sha kwa Yehova ku Bulaya kweka balituma amatani ukucila pali 90 aya fya kulya, ifya kufwala, imiti na fimbi ifya kwaafwa ku ncende yabela lwa ku kabanga na pa kati ka Afrika

[Akabokoshi pe bula 6]

Ukutemwa Kwa Bwina Kristu Kwamonekesha

Pali abo baafwilisheko mu mulimo wa kwaafwa abena Zaire mu France pali na Ruth Danner. Ilyo ali umwaice, alikakilwe mu nkambi sha kucushiwilwamo isha ciNazi pa mulandu wa cisumino cakwe ica Bwina Kristu. Alandilepo ukuti: “Twali sana ne nsansa ukucitilako fimo bamunyina ne nkashi mu Afrika! Lelo kwali cimo icanengele ukukwatilako insansa. Mu 1945, ilyo twabwelele ku Germany, tatwakwete nangu kamo. Ne fya kufwala twalefwala fyali fya kwashima. Nangu cibe fyo, mu kwangufyanya, twalipokelele ubwafwilisho bwa ku mubili ukufuma kuli bamunyinefwe ku Amerika. E co uku kukumbusuka aba mu Afrika kwanengele ukubwesha icikuuku ico nalangilwe kale sana. Fintu cabe shuko ukuba ulubali lwa lupwa lukalamba ulwa musango yu ulwa bamunyina abalangisha ukutemwa kwa Bwina Kristu!”—Yohane 13:34, 35.

[Icikope pe bula 7]

Nomba line fye kuli no kuba paradise wa pe sonde umo bonse bakakwata ifingi