Nasangile Ifyacila Golde

NGA FINTU CASHIMIKWA NA CHARLES MYLTON

Bushiku bumo Batata basosele ukuti: “Natutume Charlie ku Amerika uko indalama shawa nge fishimu. Kuti ayanonkako shimo no kututuminako!”

ABANTU, na kuba, bamwene kwati ku Amerika indalama batapulapo fye. Muli isho nshiku mu Bulaya bwa ku kabanga imikalile yalyafishe sana. Abafyashi bandi bakwete akalifarmu apo baleteka ing’ombe sha mpendwa fye ne nkoko. Tatwakwete amalaiti nelyo imipaipi ya menshi mu ng’anda. Na bena mupalamano na bo tabakwete.

Nafyelwe mu Hoszowczyk pa January 1, 1893, mupepi ne myaka 106 iyapitapo. Umushi wesu wali mu citungu ca Galicia, icali mu calo ca Austria-Hungary. Pali nomba, Hoszowczyk yaba ku kabanga ka Poland mupepi na Slovakia na Ukraine. Kwaletalala sana kabili imfula yabuuta yaleloka sana. Ilyo nali ne myaka mupepi na 7, naleenda mupepi na bamita 500 ku kamana uko naletapa amenshi mu cipunda naletula ku kasembe mu menshi makaasa. Amenshi naletapa naletwala ku ng’anda, kabili Bamayo eyo baleipikila no kusamfisha ifipe. Ukucapa balecapila ku kamana, pa fimokolwa fya menshi makaasa.

Mu Hoszowczyk tamwali amasukulu, lelo nalisambilile ukulanda iciPolish, iciRussian, iciSlavic, ne ciUkrainian. Twakulile mu calici lya Greek Orthodox, kabili nali kampenga. Lelo nangu fye nali umwaice, abapatili balenkalifyo mutima pantu balekaanya ukulye nama pali Cisano lelo bena balelya.

Abakaya bamo abaile mu kunonka ku Amerika baishile ne ndalama sha kuwamisha amayanda yabo ne sha kushitamo ifibombelo fya pa farmu. Ico e calengele Batata balande pa lwa kuntuma ku Amerika pamo na bakaya bamo abalepanga ukubwelelako. Ico cali mu 1907 lintu nali ne myaka 14.

Ukupeshiwa Amano mu Amerika

Tapakokwele twaninine ubwato, kabili mu milungu ibili twayabwike bemba wa Atlantic. Pali iyo nshita, cila muntu alekabila ukusenda amadola 20, uushikwete kumubwekeshamo ku mwabo. Nalikwete amadola 20 aya museke, e co kanshi naishileba pa mamilioni ya bantu abaingile mu Amerika ukubomfya icishi ca Ellis Island, ku New York. Na kuba, indalama tashawiile nge fishimu, kabili tashali sha kutapulapo fye. Lelo, shalyafishe nga nshi.

Twaninine ishitima ilyaleya ku Johnstown, Pennsylvania. Abalendo banandi balishibeko kabili balishibe ne ng’anda ya kulaalamo uko ningatubilisha. Ine nalefwaya fye ukulondola nkashi yandi uwaleikala ku Jerome, mu Pennsylvania. Pa numa naishileishiba ukuti kwalepele fye mupepi na bakilomita 25. Lelo naleshimbula Jerome nati Yarome, pantu icilembo “J” mu lulimi lwesu tushimbula nge cilembo “Y.” Takwali uwatalile omfwapo ishina Yarome, e co kanshi nali mu calo iceni, nshaishibe ukulanda iciNgeleshi kabili nakwete indalama ishinono.

Lyonse ulucelo naleya ku kufwaye ncito. Pali bacinkupiti abaletantama ku maofeshi ya ncito, baleingishapo fye babili nelyo batatu. E co cila bushiku nalebwelela ku ng’anda ya kulaalamo nalesambilila iciNgeleshi ukubomfya ifitabo fya kuisambilishishamo. Limo limo nalesanga utucito twa kuwayawaya, lelo imyeshi yalepita fye, ne ndalama nakwete shashele fye ishinono.

Ukulondola Abakalamba Bandi

Bushiku bumo napitile pa hotela ilyakwete ing’anda ya bwalwa mupepi ne citesheni ce shitima. Ifya kulya fyalenunkila bwino! Umuntu nga ashitamo itambula ilikalamba ilya bwalwa ilyaleshitwa pa mutengo wa masenti yasano balemupa amasangweci, umukate pamo na soseji, ne fya kulya fimbi. Nangu cingati nali umwaice, kashitisha wa bwalwa alyumfwile uluse no kunshitisho bwalwa.

Ilyo nalelya, abaume bamo baishile no kunjebo kuti: “Angufyanya ukunwo bwalwa! Ishitima lya kuya ku Jerome lyalaisa.”

Nabepwishe nati: “Bushe mulepilibula ku Yarome?”

Na bo bayaswike abati: “Awe, ku Jerome.” E lintu naishileishiba ukwaleikala nkashi yandi. Na kuba, ilyo nali mu ng’anda ya bwalwa, nakumenye umwaume umo umwina mupalamano wa kwa nkashi yandi! E co kanshi nashitile itikiti lye shitima kabili nasukile nalondola nkashi yandi.

Nkashi yandi no mulume wakwe bakwete icikuulwa umwaleikala bashimikoti ba malasha, kabili nalikele na bo. Bamfwaile incito ya kulonda mashini uwalefumya amenshi pa mukoti. Nine naleita uwa kulungisha uyu mashini nga afwa. Nalelipilwa amasenti 15 cila bushiku. Nalibombeleko ku nyanji, ukwa kutamina injelwa, no mulimo wa fya inshuwalansi. Pa numa naishilekuukila ku Pittsburgh ukwaleikala ndume nandi umukalamba Steve. Twalebomba mu fakitare wa fyela. Nalifililwe ukunonka indalama isha kutumina aba ku mushi.

Ukuupa no Kuloosha

Bushiku bumo ilyo naleya ku ncito, namwene umukashana umo naiminina pa ng’anda apo alebomba. Mu mutima natile, ‘Kwena, uyu mukashana musuma.’ Ilyo papitile imilungu itatu, mu 1917, twalyupene na ulya mukashana Helen. Mu myaka 10 iyakonkelepo, twafyele abana 6, umo uwa bene afwile ilyo ali umucece.

Mu 1918 naingile incito iya kwensha akalishitima ku kampani ka Pittsburgh Railways. Mupepi ne ciyanda ica tumashitima kwali ing’anda ya kuliilamo umwalesangwa kofi. Camoneke kwati abene ba cifulo abaGriki babili tabalesakamana ico washita, cikulu fye wasumina ukuti bakushimikile ifya muli Baibolo. Nalebebo kuti: “Bushe muleti imwe babili fye ni mwe mwalungika e lyo icalo conse caliluba?”

Baleasuka abati: “Fwaya mu Baibolo walashininkisha!” Lelo pali iyo nshita, balifililwe ukunshinina.

Ku ca bulanda, mu 1928, umukashi wandi uwatemwikwa Helen alilwele. Pa kuti abana bengasungwa bwino, nabatwele kuli nkashi yandi ku Jerome. Pali iyo nshita balishitile ifarmu. Ilingi line naleya ku kumona abana kabili nalepayanya indalama sha kuliilamo cila mweshi. Ne fya kufwala na fyo nalebatumina. Ku ca bulanda, Helen alilwalishe, kabili pa August 27, 1930 alifwile.

Nayumfwile ukutalalilwa no bulanda. Lintu naile ku mupatili ukuti ateyanye ifya malilo, anjebele ukuti: “Taupepa muli lino icalici. Umwaka umo walipita tawalipila imituulo.”

Nalilondolwele ukuti nalelwalika umukashi wandi kabili indalama ishaleshalako nalepeela abana bandi pa kuti baletuula imituulo ku calici mu Jerome. Nalyo line, umupatili aishilesumina ukuteyanya amalilo lintu fye nakongwele amadola 50 ku kulipila imituulo iyo nshalipile. Na kabili umupatili alefwaya amadola 15 na yambi aya kucitile Minsa ku ng’anda ya kwa nkashi kwa Helen uko ifibusa no lupwa fyali no kukumana ku kuloosha Helen. Nalifililwe ukusanga amadola 15, lelo umupatili alisumine ukucite Minsa nga ca kuti nali no kumupeela indalama pa bushiku bwa kufola.

Lintu nafolele nabomfeshe indalama ku kushitilamo abana insapato ne fya kufwala fya ku sukulu. Pa numa ya milungu ibili, ulya mupatili aninine akalishitima naleensha. Anjebele ati: “Na nomba tawampa amadola 15.” Lyene, pa kwikila, ansokele ati, “Nkayamona umukalamba obe uwa ncito pa kuti indalama shikaputulwe ku malipilo yobe.”

Lintu nainwike, naile ku mukalamba wa ncito no kumweba ifyacitike. Nangu cingati ali ni Katolika, atile, “Ulya mupatili nga aisa kuno, nkamwebelapo fye!” Ifyo alandile fyanengele ukuti ntontonkanye ukuti, ‘Abapatili batemwa fye indalama shesu, lelo tabatusambilisha Baibolo.’

Ukusambilila Icine

Umuku wakonkelepo nali mu ng’anda ya kuliilamo iya balya baGriki babili, nalilanshenye na bo pa fyo umupatili acitile. Ico calengele ukuti ntendeke ukusambilila na Basambi ba Baibolo, nga fintu Inte sha kwa Yehova shaleitwa pali iyo nshita. Nalecesha ndebelenga Baibolo ne mpapulo sha Baibolo. Nasambilile ukuti Helen talecula mu mutwala, nga fintu umupatili asosele, lelo aleele utwa mfwa. (Yobo 14:13, 14; Yohane 11:11-14) Cine cine, nasangile icintu cawamisha ukucila golde—e kuti icine!

Pa numa ya milungu iyafulilako, ilyo nalongene umuku wa kubalilapo na Basambi ba Baibolo pa Garden Theatre mu Pittsburgh, naimishe ukuboko no kutila, “Ifyo nasambilila buno bushiku muli Baibolo fingi ukucila fyonse nasambilila uko nalepepa.” Pa numa, lintu baipwishe abalefwaya ukushimikila ubushiku bwakonkelepo, naliimishe ukuboko na kabili.

Lyene, pa October 4, 1931, nalangishe ukuipeela kwandi kuli Yehova ukupitila mu lubatisho lwa mu menshi. Pali iyo nshita nalesonkela ing’anda kabili nailesenda abana no kwingisha umuleshi incito pa kuti alesunga ne ng’anda. Nangu cingati nali no mulimo wa kusakamana ulupwa, mu January 1932 ukufika mu June 1933, nalibombeleko umulimo waibela uwaleitwa umulimo wa kwafwilisha, ukubomba cila mweshi amaawala 50 nelyo 60 ku kushimikila bambi pa lwa Baibolo.

Pali iyo nshita nalemona umukashana uwayemba uo calemoneka kwati lyonse pa kuya ku ncito na pa kubwela alenina akalishitima naleensha. Amenso yesu yalekumaninapo fye mu cilola ica kumwenako ifili ku numa. E fyo twakumene na Mary. Twalikobekelene e lyo mu August 1936 twalyupene.

Mu 1949 pa mulandu wa bukokole pa ncito calengele ukuti ndesala ukubomba ifipani ifyalenshilako inshita ya bupainiya, nga fintu ubutumikishi bwa nshita yonse bwitwa. Kasuli wandi umwanakashi, Jean, ena atendeke bupainiya mu 1945, e co twalebombela capamo. Pa numa, Jean akumene na Sam Friend, uwalebomba pa Bethel, pa maofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova mu Brooklyn, New York.a Baupene mu 1952. Nalitwalilile na bupainiya mu Pittsburgh kabili naletungulula amasambililo ya Baibolo ayengi, pa nshita imo cila mulungu naletungulula amasambililo ku ndupwa 14. Mu 1958, napokele penshoni ku mulimo wa kwensha akalishitima. Pa numa ya ico, calyangwike ukubomba bupainiya, pantu nalilekele ukubomba incito ya maawala 8 cila bushiku.

Mu 1983, Mary alilwele. Nalyesesheko ukumutensha bwino nga fintu ansungile bwino mu myaka mupepi na 50. Aishilefwa pa September 14, 1986.

Ukufwaya Uko Nafyalilwe

Mu 1989, Jean na Sam bansendele ku mabungano mu Poland. Twatandalile incende uko nafyalilwe. Lintu abena Russia batendeke ukuteka ilya ncende, balyalwile amashina ya matauni no kutamfisha abantu ku fyalo fimbi. Ndume nandi umo bamutamfishe ku Istanbul e lyo inkashi yandi imo ku Russia. Kabili abo twaipwishe tabaishibe ishina lya mushi nafyalilwemo.

Lyene namwene impili ishali akatalamukila ishamoneke ishikaya. Ilyo twapaleme, natendeke ukwishibako fimo pamo ngo lupili, amampaatu ya musebo, icalici, no bulalo pa mumana. Mu kupumikisha, twalipapile lintu twamwene icipampa icalembwapo “Hoszowczyk”! Pali nomba line baKomyunisiti balilekele ukuteka, kabili amashina ya kubalilapo aya mishi yalibweshiwe.

Ing’anda yesu tayalipo, lelo icitofu ica pa nse calishikeme lubali mu mushili. Lyene naishilesonta icimuti no kusoso kuti: “Mwacimona cilya cimuti. Nine nabyele ilyo nshilaya ku Amerika. Moneni fintu cikulile!” Pa numa, twaile ku nshishi ku kufwaya amashina ya balupwa, lelo tatwasangile nangu yamo.

Ukutangishako Icine

Lintu muka Jean afwile mu 1993, alinjipwishe nga ca kuti nalefwaya akafume pa Bethel no kwisansunga. Namwebele ukuti ekesha ukucite ca musango yo, na lelo ncili ndeyumfwa cimo cine. Naleikala neka, lelo lintu nakumenye imyaka 102, nakuukile ku ng’anda ya bakoloci. Ncili ndi eluda mu Cilonganino ca Bellevue mu Pittsburgh, kabili pa Mulungu bamunyina besa mu kunsenda ku kulongana ku Ng’anda ya Bufumu. Nangu cingati amaka ya kushimikila sana yalipwa, ncili pa mutande wa bapainiya abanakuka.

Pa myaka iingi, naliipakisha ukusangwako ku masukulu yaibela aya kukansha bakangalila ayapekanishiwa na Watch Tower Society. Mu December uyu mwaka wapwile, nalisangilweko kwi Sukulu lya Butumikishi bwa Bufumu ilya baeluda. Kabili pa April 11, Jean alinsendele ku Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu, ukusefya nacindamika ukusangwako cila mwaka ukutula mu 1931.

Nomba bamo pali abo nalesambilisha Baibolo ni baeluda, bambi ni bamishonari ku Amerika wa ku Kapinda ka kulyo, e lyo bamo balikwata abeshikulu, kabili balebombela Lesa pamo na bana babo. Abana bandi batatu—Mary Jane, John, na Jean balebombela Yehova Lesa mu busumino pamo na bana babo abengi na beshikulu. Ndepepelo kuti bushiku bumo umwana wandi umwanakashi umbi pamo na beshikulu ne fishikulula na bo bakatampe ukubombela Yehova.

Nangu cingati ndi ne myaka 105, ncili ndetwalilila ukukoselesha bonse ukusambilila Baibolo no kushimikila bambi ifyo basambilila. Nalishininkisho kuti nga mwapalamina kuli Yehova, tamwakalengwe nsoni. Na imwe bene kuti mwasange cine icitulenga ukukwata bucibusa bwaumo mutengo na Kapeela wa Bumi, Yehova Lesa. Kabili icine, calicila golde uwingonaika.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 25]

Lintu naleensha akalishitima

[Icikope pe bula 26]

Pa ng’anda ya bakoloci apo njikala nomba

[Icikope pe bula 27]

Icipampa ca pa musebo twasangile mu 1989