Indupwa Shikalamba Ishaikatana mu Kubombela Lesa
Kemba wa malumbo alembele ati, “Abana baume cikwatwa icafuma kuli yehova; ubufyashi bwa mwi fumo e cilambu apeela. nge mifwi mu minwe ya mpalume, e fyaba abana baume aba ku bulumendo; alishuko muntu uwaisushako umucenje wakwe.”—Ilumbo 127:3-5.
CINE cine, abana kuti baba ca bupe ukufuma kuli Yehova. Kabili filya fine kalasa wa mifwi asekelela nga aishiba ukulasa na malunga imifwi ya mu mucenje wakwe, e fyo na bafyashi basansamuka lintu batungulula abana babo mu nshila itwala ku mweo wa muyayaya.—Mateo 7:14.
Akale, indupwa sha bantu ba kwa Lesa shaliseekele ukukwata ‘imicenje iyaisulamo’ abana. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa myaka abantu ba kwa Lesa baikele mu busha mu Egupti: “Abana ba kwa Israele balifyalishe, balasenya, balafula, no kuba abakosa nga nshi; casukile ne calo ico caisulwamo.” (Ukufuma 1:7) Ukulinganya impendwa ya bena Israele abaishile mu Egupti ku ya bafuminemo kulangilila ukuti indupwa ishali ishalinga ni sho shakwete abana 10!
Ulupwa Yesu aishilefyalilwamo nga ni lelo kuti lwamoneka ulukalamba ku bengi. Yesu e wali ibele, lelo Yosefe na Maria balifyele abana baume na bambi bane ukubikapo na bana banakashi. (Mateo 13:54-56) Cilemoneke fyo icalengele ukuti Maria na Yosefe batendeke ubulendo bwa kufuma ku Yerusalemu ukwabulo kwishiba ukuti Yesu tali na bo mwi bumba ni co bali na bana abengi.—Luka 2:42-46.
Indupwa Shikalamba Ilelo
Pa mulandu wa fya ku mupashi, ifya ndalama, imikalile ne fintu fimbi, Abena Kristu abengi ilelo bapingulapo ukucefyako abana. Nangu ni fyo, indupwa shikalamba shicili e ko shili mu ncende ishingi. Ukulingana ne citabo ca The State of the World’s Children 1997, uko abantu bafyalisha sana ni ku ncende ya Akapinda ka ku kulyo aka Sahara mu Afrika. Kulya, abanakashi abengi bafyala abana 6.
Ku bafyashi ba Bwina Kristu abakwata abana abengi, tacayanguka ukubakusha ukuti batemwe Yehova, lelo abengi balecite co bwino bwino. Pa kuti ico cibe fyo cashintilila pa kwikatana kwa lupwa mu kupepa kwasanguluka. Amashiwi umutumwa Paulo alembele icilonganino ca mu Korinti yalabomba na lelo line ku ndupwa sha Bwina Kristu. Alembele ati: “Lelo, mwe bamunyinane, [ndemupaapaata] . . . musose bonse akanwa kamo kene, peba na malekano pali imwe; lelo mulundikane mu mucetekanya umo wine na mu kulinga kumo kwine.” (1 Abena Korinti 1:10) Bushe uko kulundikana kuti kwasangwa shani?
Abafyashi Bafwile Ukuba Aba Bumupashi
Icikalamba ca kuti abafyashi balingile ukuipeelesha no mutima onse kuli Lesa. Moneni ifyalandile Mose ku bena Israele: “Umfweni, mwe bena Israele, Yehova Lesa wesu Yehova umo wine: na imwe muletemwa Yehova Lesa wenu imitima yenu yonse, ne myeo yenu yonse, na ku maka yenu yonse. Ifyebo ifi, ifyo ndemweba lelo, fibe mu mitima yenu: kabili mulefundisha abana benu no mukoosha, mulefisosa na pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.”—Amalango 6:4-7.
Moneni ukuti Mose abebele ukuti amafunde ya kwa Lesa yalekabila ukuba “mu mitima” ya bafyashi. E lyeka fye abafyashi bengalemenena ku kufunda abana babo ifya ku mupashi lyonse. Na kuba, abafyashi nga balikosa lwa ku mupashi, balafwaisha ukusambilisha abana babo ifya ku mupashi.
Pa kusanguko muntu wa bumupashi no kutemwa Yehova no mutima onse, calikatama ukubelenga Icebo ca kwa Lesa lyonse, ukwetetulapo, no kucita fintu cilanda. Kemba wa malumbo alembele ukuti uubekelwa mu malango ya kwa Yehova no kuyabelengamo “akasuba no bushiku aba ngo muti uwalimbwa pa tumilonga twa menshi, uutwale fisabo fya uko mu nshita ya fiko, kabili amabuula ya uko tayalokota; conse ico acita cikalengwo kushuka.”—Ilumbo 1:2, 3.
Filya fine umuti utwale fisabo fisuma nga uletapilishiwa lyonse, e fyo, ne ndupwa ishilya bwino lwa ku mupashi shitwale fisabo, ifilete lumbo kuli Yehova. Ica kumwenako cisuma ica ici, lupwa lwa kwa Uwadiegwu, uwikala ku West Afrika. Nangu cingati balikwata abana 8, Uwadiegwu no mukashi wakwe ni bapainiya ba nshita yonse, nelyo abatumikishi ba nshita yonse aba Nte sha kwa Yehova. Atila: “Ulupwa lwesu lwalitwalilila isambililo lya Baibolo ilya lupwa ukucila pa myaka 20. Twalisambilisha abana besu Icebo ca kwa Lesa ukutula lintu baali utunya, pa nshita ye sambililo lya lupwa, lintu tuli mu butumikishi, na pa nshita imbi. Abana besu bonse ni bakabilisha ba mbila nsuma iya Bufumu, ukufumyako fye ka kasuli akali ne myaka 6, akashilati kabatishiwe.”
Ukubombela Pamo
Baibolo itila, “Ni ku mano ing’anda ikuulilwa.” (Amapinda 24:3) Amano ya musango yo, yalenga ulupwa ukubombela pamo. “Kapitao” wa ulu lupwa ni wishi; e o Lesa asonta ukubo mutwe wa ba mu ng’anda. (1 Abena Korinti 11:3) Umutumwa wapuutwamo Paulo akomaile pa fyo bumutwe bwakatamisha ilyo alembele ati: “Umuntu nga tasunga [lwa ku mubili na lwa ku mupashi] abantu bakwe, pali bufi aba mu ng’anda yakwe, ninshi nakaana icitetekelo, kabili abo mubi ukucisha uushatetekela.”—1 Timote 5:8.
Ukulingana no ku kufunda ukwa mu Cebo ca kwa Lesa, abalume ba Bwina Kristu bakabila ukusakamana bumupashi bwa bakashi babo. Nga ca kuti imilimo ya pa ng’anda yafulila abakashi, tabakabombe bwino lwa ku mupashi. Mu calo cimo mu Afrika, Umwina Kristu uwabatishiwe nomba line aliilishenye kuli baeluda ba mu cilonganino alongana ukuti umukashi wakwe taaleyangwa sana ku fya ku mupashi. Baeluda batubulwile ukuti ico umukashi alekabila kwafwiwako imilimo. E co umulume wakwe atendeke ukwafwilishako umukashi wakwe imilimo ya pa ng’anda. Na kabili aaleba nankwe ukulamwaafwa ukuwamyako imibelengele yakwe no bwishibilo bwa Baibolo. Alyankwileko bwino, kabili pali nomba ulupwa lonse lwalikatana mu kubombela Lesa.
Na bashibo bene balingile ukwangwa kuli bumupashi bwa bana babo. Paulo alembele ati: “Mwe bashibo, mwilenga abana benu ukufulwa; lelo mubalele mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.” (Abena Efese 6:4) Lintu abafyashi baumfwila ukufunda kwa kukanafulwisha abana babo, kabili bakonka fintu baebwa ukubakansha, abana bakalaimona ukuti balapendwa mu lupwa. Ici cikalenga abana ukulaafwana no kukoseleshanya ukucita ifya ku mupashi.
Ukubombela pamo kusanshamo ukwakanya abana imilimo ya ku mupashi lintu balinga ukubombe yo milimo. Wishi umo, eluda wa Bwina Kristu uwakwata abana 11, ashibuka ku maca no kutungulula amasambililo ya Baibolo ku bana bamo ilyo ashilaya ku ncito. Ilyo abana bakulileko babatishiwa, balakomboshanya ukwaafwilisha bamunyinabo abaice, kabili balaafwilishako na mu kubasambilisha Baibolo. Wishi e umone fyo balecite ci, no kubatasha pa kubombesha kwabo. Pa bana bakwe bonse, 6 e babatishiwa, bambi na bo baleipekanya ukuti bakabatishiwe.
Ukulanshanya Kusuma, no Kuba na Mabuyo Yamo Yene
Icaafwa sana indupwa ukwikatana kulanshanya mu kutemwa no kuba na mabuyo ya ku mupashi yamo yene. Gordon, eluda wa Bwina Kristu uwikala ku Nigeria, aakwata abana 7 aba myaka ukufuma pali 11 ukufika kuli 27. Pali aba, 6 ni bapainiya ukupala abafyashi babo. Kasuli, uwabatishiwe fye nomba line, lyonse alabombako umulimo wa kupanga abasambi pamo na bambi mu lupwa lwakwe. Abalumendo abakalamba babili babomfi batumikila mu cilonganino.
Gordon e waletungulula amasambililo ya Baibolo ku bana bakwe bonse umwine. Pa mbali ya ico, ulupwa lwalitantika ukusambilila pa milandu iingi iya mu Baibolo. Cila lucelo balakolongana ku kusambilila ilembo lya mu Baibolo lyene pa numa balapekanishisha ukulongana.
Ubuyo bumo pa mabuyo cila muntu aimika mu lupwa bwa kubelenga ifipande fyonse ifya muli bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! Nomba line fye, kuli iyi mitantikile balilundako no kubelenga Baibolo cila bushiku. Ukupitila mu kulanda pa fyo babelenga, bonse mu lupwa balakoseleshanya ukutwalilila muli iyi mitantikile.
Isambililo lya lupwa ilya Baibolo ilya cila mulungu lyalipampamikwa bwino nga nshi ica kuti tapaba no ukabila ukucinkulwako, bonse balalifulukisha. Pa myaka yonse iyi, baliteulula ifyebo, imisambilishishe, ne nshita isambililo lya lupwa lingapoosa ukulingana ne mishinku no kukabila kwa bana babo. Ulu lupwa lwaliipalamika ku babomfi ba kwa Lesa bambi aba busumino, kabili ici calilenga abana bakule bwino.
Balacitile fintu pamo ngo lupwa, no kupaatulako inshita ya kukokoloka. Umuku umo cila mulungu balaipakisha “ukuba pamo ngo lupwa mu fyungulo bushiku,” uko bepushanya ifipusho, no kulanda ifya kusekesha, ukulisha piano, ukushimike nshimi, no kutuusha kumbi. Limo limo, balatandala ku lulamba na ku fifulo fimbi ifisuma.
Ukushintilila Pali Yehova
Fyonse ifyalandwa pa muulu tafilecefyako ubwafya bwaba mu kukusha indupwa ishikalamba. Umwaume umo Umwina Kristu atila: “Tacang’angukila ukuba wishi umusuma ku bana 8. Cikabila ukubapayanishisha ifya kulya fya ku mubili ne fya ku mupashi ifingi; mfwile ukubombesha pa kusanga indalama ishingalinga ukubasungilamo. Bamo abana nomba nabakulako, kabili bonse fye 8 balaya ku sukulu. Nalishiba ukuti ukubakansha lwa ku mupashi kwalicindama, lelo abana bandi bamo boomankonso kabili ni bacintomfwa. Balamfulwisha, lelo nalishiba ukuti limo limo na ine ndacita ifintu ififulwisha umutima wa kwa Yehova, kabili alanjeleela. E co mfwile ukutwalilila ukutekela abana bandi umutima pa kubalungika mpaka bakakutuluke.
“Ndesha ukupashanya Yehova uututeekelo mutima apo afwaya bonse ukulola ku kulapila. Ndasambilisha ulupwa lwandi, kabili abana bandi bamo baleipekanya ukuti bakabatishiwe. Nshishintilila pa maka yandi pa kucite fintu; finono ningacita mu maka yandi. Ndesha ukupalamina nga nshi kuli Yehova mwi pepo no kucita ifilanda ipinda ilitila: ‘Tetekela Yehova umutima obe onse, na ku kwiluka kobe we mwine wishintililako; uko konse wenda umwishibe, na o akatambalike nshila yobe.’ Yehova akangaafwa ukupwisha umulimo wa kukansha abana bandi.”—Amapinda 3:5, 6.
Te Kwesha Ukuleka!
Limo cimoneka kwati ukukansha abana mulimo uo bashingamutashishapo, lelo te kwesha ukuleka! Twalilileni! Nga ca kuti abana benu tabankulako bwino ku kubombesha kwenu atemwa tabatasha, mu kuya kwa nshita kuti balaankulako bwino no kulatasha. Palapite nshita ukuti umwana akule afike pa kuba Umwina Kristu uwingatwala ifisabo fya mupashi.—Abena Galatia 5:22, 23.
Monica, uwikala ku Kenya ashimika ukuti, mu mwabo bafyalwa 10. Atila: “Abafyashi bandi batusambilishe icine ukutula ku bunya bwesu. Cila mulungu batata baletusambilisha mu mpapulo sha Bwina Kristu. Pa mulandu ne ncito balebomba, twalesambilila pa nshiku ishapusanapusana. Limo limo, ilyo balefuma ku ncito, baaletusanga tuleangala pa nse kabili baaletweba ukuti bonse tulingile ukwingila mu ng’anda kwi sambililo lya Baibolo ilyo amaminiti 5 yakumana. Nga twapwisha isambililo lyesu ilya Baibolo, batata baaletweba ukwipusha ifipusho nelyo ukulanshanya na bo amafya ayali yonse.
“Baleshininkisha ukuti tuleangala fye na bana bambi bakapepa. Libili libili batata baletandalila bakafundisha pa sukulu ukubepusha pa misango yesu. Ilyo baatandele inshita imo baishileumfwa ukuti abakalamba bandi abaume batatu balilwile na balumendo bambi kabili limo limo abakalamba bandi bali abakaluka. Batata balikandile abakalamba bandi, lelo baalebalondolwela mu kutekanya ukufuma mu Malembo umulandu balekabila ukubela ne mibele ya bukapepa.
“Ukupitila mu kutwaafwa ukupekanishisha libela ukulongana abafyashi besu baaletulanga ubusuma bwaba mu kusangwa ku kulongana. Twalikanshiwe ifya kuba abatumikishi pantu twalepitulukilamo libela pa ng’anda. Ukutula ku bwaice twaleya na bafyashi besu mu kushimikila.
“Ilelo, abakalamba bandi babili abaume ni bapainiya baibela, nkashi nandi ni painiya wa nshita yonse, umbi na o, uwaupwa kabili uwafyala na bana, ni Nte uwapimpa. Bankashi nandi babili umo uwa myaka 18 na umbi uwa myaka 16 ni bakasabankanya ababatishiwa. Indume shandi shibili na sho shilekanshiwa. Ni momba pe ofesi lya Nte sha kwa Yehova ilya mu Kenya pa myaka itatu. Nalitemwa kabili ndatasha abafyashi bandi pantu ba bumupashi; balitwimikila ica kumwenako cisuma.”
Te mulandu bana banga mwakwata, te kwesha ukuleka ukubaafwa ukuti babe mu nshila ya ku mweo wa muyayaya. Ilyo Yehova alepaala ukubombesha kwenu, mwakulaibukisha amashiwi ya mutumwa Yohane ayo alembele pa lwa bana bakwe aba ku mupashi aya kuti: “Nshikwete ukusekelela ukwacila pali uku, pa kuumfwe fyo abana bandi baleenda mu Cine.”—3 Yohane 4.