Ukusumina Ukutungululwa na Yehova Mu Kuitemenwa
NGA FINTU BASHIMIKA BA ULYSSES V. GLASS
Yali ni nshita yaibela. Kwali fye abasambi 127 abalepwisha isukulu. Lelo abasangilweko bali libumba lyacincimuka ilya bantu 126,387, abaishile ukufuma mu fyalo fyalekanalekana. Cali ni lintu kwali ukupwisha Isukulu lya Baibolo Ilya Gileadi Ilya Watchtower ilyalenga 21 mu cibansa ca Yankee Stadium, mu musumba wa New York City pa July 19, 1953. Mulandu nshi co cabelele cintu cacindamisha mu bumi bwandi? Lekeni nondololeko ubumi bwandi panono.
NAFYALILWE mu Vincennes, ku Indiana, mu U.S.A., pa February 17, 1912, ninshi kushele fye imyaka ibili pa kuti Ubufumu bwa buMesia bufyalwe, nga fintu calondololwa mu Ukusokolola 12:1-5. Mu mwaka wa 1911 abafyashi bandi balitendeke ukusambilila Baibolo pamo ne fitabo fya Studies in the Scriptures. Cila lucelo pa Mulungu, Batata balebelengela ulupwa cimo ica ifi fitabo, lyene twalelanda pa fyabelengelwe.
Bamayo balefunda ifwe fwe bana amano yasuma ukufuma mu fyo balesambilila. Bali abasuma nga nshi—aba cikuuku, abalefwaisha ukwafwa. Fwe bana twaishileba bane, lelo Bamayo balitemenwe na bana bambi aba mu bwina mupalamano. Balepoosa inshita na ifwe. Baletemwa sana ukutushimikilako amalyashi ya mu Baibolo no kwimba na ifwe.
Balelaalikako na bambi abalebomba umulimo wa kushimikila inshita yonse ukwisako ku myesu. Baleikala fye ubushiku bumo nangu shibili, ukutungulula ukulongana no kulanda amalyashi mu myesu. Twatemenwe nga nshi abalebomfya ifilangililo na baletushimikilako utumalyashi. Inshita imo mu 1919, ninshi palipita umwaka umo apo inkondo ya calo iya kubalilapo yapwilile, munyina waletandala alandile ilyashi kuli ifwe fwe bana maka maka. Alandile pa lwa kuishisha—ico pali ino nshita twita mu kulungika ati ukuipeela—kabili atwafwile ukumfwikisha ifyo cakumine imyeo yesu. Cilya cungulo bushiku ilyo naile ku kusendama, nalipepele kuli Tata wa ku muulu no kumweba ukuti nalefwaya ukumubombela inshita yonse.
Lelo, ilyo 1922 yapitile, ifintu fimbi ifya mu bumi fyalendafyako kuli uko kupingula kwandi. Twalekuuka imiku yafulilako na muli fyo twalekele ukubishanya ne cilonganino ca bantu ba kwa Yehova. Batata tabaleba pa ng’anda pa mulandu ne ncito yabo iya mu nyanji. Isambililo lyesu ilya Baibolo lyali lya kucilaukila. Natendeke ukusambilila ifya kulenga pa kuti nkalelengela abalefwaya ukusabankanya amakwebo kabili napangile ukuya ku yuniversiti yalumbuka.
Ukwalula Ifya Kucita mu Bumi
Pa kati ka ba 1930, kwatendeke na kabili impupilisho sha bulwi mwi sonde. Iyo nshita twaleikala mu Cleveland, ku Ohio, lintu Inte ya kwa Yehova yaishile pa myesu. Twatendeke ukutontonkanya sana pa fintu twasambilile ku bwaice. Umukalamba wandi, Russell, alekatamike fintu, kabili e wali umutanshi ukubatishiwa. Lelo ine naliko mapusu, nomba nangu cibe fyo, pa February 3, 1936, na ine wine nalibatishiwe. Natendeke ukukatamika sana ico ukuipeela kuli Yehova kwalepilibula, kabili natendeke ukuleka Yehova ukuntungulula. Muli ulya wine mwaka, inkashi shandi Kathryn na Gertrude, na sho shalibatishiwe. Bonse bene twatendeke umulimo wa nshita yonse nga bapainiya.
Lelo ico tacalepilibule fyo tatwaletontonkanyapo pa cili conse cimbi. Nalipeekwile amatwi lintu naumfwile mulamu wandi alelanda pa mukashana uwayemba uwe shina lya Ann, uwacincimwike sana ukutula apo aumfwilile icine kabili ali no kwisa ku kulongana mu myesu. Pali yo nshita, Ann ali ni kalemba mwi ofesi lya fya mafunde, kabili mu mwaka fye umo alibatishiwe. Nshalepanga ukuupa, lelo caliyebele fye ukuti Ann alyobelwe ne cine ukwabula no kushako. Alefwaya ukuisanshamo sana mu mulimo wa kwa Yehova. Ali muntu uushaleipusha ati, “Bushe kuti nabomba?” lelo aleipusha ati, “Ni nshila nshi ingawamisha ukucibombelamo?” Kabili alebombelapo. Iyo mitontonkanishishe yakwe iisuma yalincebwishe. E lyo no kuyemba aliyembele, kabili acili aliyemba. E waishileba umukashi wandi, kabili asangwike uwa kubomba na o bupainiya.
Ukufundwa Kwacindamisha Ilyo Twali Bapainiya
Ilyo twali bapainiya twalisambilile nkama ya kwikushiwa ilyo tubulilwe na lintu tuli ne fingi. (Abena Filipi 4:11-13) Inshita imo, bwaleya buleila, kabili tatwakwete fya kulya. Twakwete fye indalama amasenti yasano. Twaile mwi shitolo lya nama, no kusosa ati, “Tulefwaya ukushitako inama ya masenti yasano.” Kashitisha wa nama atulolesha, lyene aputula imipusa ine. Nshiletwishika no kuti umutengo wa ilya mipusa ufwile walicilile pa masenti yasano, kabili twalilya twaikuta.
Ilyo twaleshimikila, caliseekele ukukumanya abaletulwisha. Mwi tauni limo lwa mupepi na Syracuse, ku New York, twali mu musebo tuleshalika amahandibilu ya kwitilapo abantu uku natufwala ne fipampa apalembelwe umutwe we lyashi. Abalumendo babili abatuuluka balimfwembele no kulansunka. Umo ali ni kapokola, lelo tafwele yunifomu wakwe, kabili alikeene ukuti mone icitupa ca kumwishibilako. Ilyo line, Grant Suiter uwafumine ku Bethel ya ku Brooklyn alishile no kutila tuli no kuya ku kapokola ku kupwisha ubwafya. Lyene atumine foni kwi ofesi lya Sosaite ku Brooklyn, kabili ifwe babili twaebelwe ukubwelela mu musebo na kabili ubushiku ubo bwine ukufwala ne fipampa filya fine na mahandibilu ya kwitilapo abantu pa kuti tupampamike icishinte ca kutupelelapo umulandu. Twaliketwe, nga fintu fye twaleenekela. Lelo, ilyo twaebele bakapokola ukuti twali no kubatwala ku cilye pa kwikata aba kaele, balitulekeleko.
Ubushiku bwakonkelepo, ibumba lya bacaice bamapusu lyalituminwe kuli shimapepo ukwisasansa apo twalelonganina, kabili takwali kapokola wa kumona nangu umo. Aba bamukuukulu balekunkunsha inkonto pa nshi, ukuponya abantu pa fipuna, baninine pa cisebele no kusumbula imendela ya ku Amerika no kupunda ati, “Pikeni sulupu kuli iyi mendela.” Lyene batendeke ukwimba ulwimbo lwa mutatakuya. E fyo ukulongana kwapasangene. Twaleimwena na menso ifyo Yesu alelandapo lintu atile: “Ico tamuli ba pano isonde, lelo ine namusalile mu ba pano isonde, e co aba pano isonde bamupatila.”—Yohane 15:19.
Ilyashi lya cintubwingi lyali lya ba J. F. Rutherford abali iyo nshita bapresidenti ba Watch Tower Sosaite ilyakopelwe fye pa cilimba. Ine na Ann twaikele muli lilye tauni pa nshiku shinono no kutandalila abantu pa kuti nga balefwaya kuti baumfwako ilyashi mu mayanda yabo. Bamo baletwingisha no kukutikako.
Ukuitemenwa Ukuyabombela ku Calo Cimbi
Mu kupita kwa nshita, kwali iminshi na imbi iyaiswike iya mulimo. Munyinane, Russell no mukashi wakwe, Dorothy, balitilwe ukusangwa kwi kalasi lya kubalilapo ilye Sukulu lya Gileadi, mu 1943, e lyo batuminwe ukuyabomba bumishonari ku calo ca Cuba. Nkashi yandi Kathryn asangilwe mwi kalasi lyalenga bune. Na o wine atuminwe ku calo ca Cuba. Pa numa baishilemutuma ku Dominican Republic lyene ku Puerto Rico. Nga ine na Ann?
Ilyo twaumfwile pa lwe Sukulu lya Gileadi no kuti Sosaite yalefwaya ukutuma bamishonari ku fyalo fimbi, twatontonkenye fyo na ifwe kuti twayabombako mu fyalo. Intanshi, twalefwaya ukuimina pa lwesu, ukuya napamo ku Mexico. Lyene twapingwilepo ukuti napamo kuti cawama ukupembelela Sosaite eyo ikatutume pa numa ya kusangwako kwi Sukulu lya Gileadi. Twalilwike fyo uku e kutantika Yehova alebomfya.
Twalitilwe ukuyasangwa kwi kalasi lyalenga bune ilye Sukulu lya Gileadi. Lelo ilyo kwashele inshita inono ukuti ikalasi likatendeke, ba N. H. Knorr, abali bapresidenti wa Watch Tower Sosaite iyo nshita balishilemona ukuti Ann te kuti abombe ifingi ku mulandu na fintu ubulwele bwa polyo alwele ku bwaice bwamushiile. Balilandile na ine pa lwa ico kabili batile teti ciwame ukututuma ukuyabombela ku calo cimbi.
Pa numa ya myaka mupepi na ibili, ilyo twalebomba ku kupekanishisha ibungano, Munyina Knorr alimwene na kabili no kunjipusha nga twali tucili tulefwaya ukusangwa ku Gileadi. Anjebele ukuti tatwali no kutumwa ku calo cimbi; alefwaya tubombe umulimo umbi aletontonkanyapo. E co ilyo ikalasi lyalenga 9 lyalelembeshiwa pa February 26, 1947, na ifwe twalisanshiwemo.
Inshiku shilya isha ku Gileadi te sha kulaba. Amasambililo yaletunonsha ku fya ku mupashi. Twalipangile ifibusa fibelelela. Lelo te pantu napelele ne fya Gileadi.
Inyendo sha ku Washington na ku Gileadi
Iyo nshita Isukulu lya Gileadi lyali licili liteku. Ubuteko bwa United States bwali bucili tabulaishiba bwino bwino imifwaile ye sukulu, e co kwaleba ifipusho ifingi. Sosaite yalefwaya ukukwatako umwiminishi ku Washington, D.C. E ko twatuminwe ilyo papitile imyeshi inono pa numa ya kupwisha isukulu. Umulimo wandi wali wa kupokela abaleisa ukufuma ku fyalo fimbi ifitupa no kulembesha ifya kulembesha pa kuti abapwishe sukulu bengatumwa ukuya mu kubomba bumishonari mu fyalo fimbi. Abalashi bamo bali bwino icine cine kabili baletwafwa. Bambi tabalefwaya Inte nangu panono. Bamo abatemenwe ifya mapolitiki baletunganye fyo twaleafwiwa na mabumba yamo ayo balemona ukuti yabi.
Inshita imo naile mwi ofesi limo no kusangamo umwaume umo uwatulengulwile sana pantu tatuya ku nkondo nelyo ukupika sulupu ku mendela. Ilyo apwishishe ukusabaila, natile: “Ndefwaya wishibe, kabili walishiba, ukuti Inte sha kwa Yehova tashilwa inkondo no uli onse mu calo. Tatwabamo mu milandu ya calo. Tatulwako inkondo shabo, tatwaba na mu fikansa fya calo. Tatuibimbamo nangu panono. Twalicimfya kale amafya mulepitamo; twalikatana mu kuteyanya kwesu. . . . Nomba ulefwaya tucite shani? Ulefwaya tuleke ukucite fintu mu nshila tucitilamo no kulacita nge fyo imwe mucita?” Atalele fye tondolo.
Nabikile inshiku shibili mu mulungu ukuti sha kubomba na balashi ba buteko. Ukulunda pali co, twali bapainiya baibela. Ilya nshita, bapainiya baibela baleshimikila amaawala 175 mu butumikishi bwa mwi bala cila mweshi (pa numa yalicefiweko ukwisa kuli 140), e co ilingi twaleba mwi bala ukufikila icungulo bushiku. Twaleipakisha kabili twaletungulula amasambililo yasuma ayengi ne ndupwa, kabili shalelunduluka bwino. Ine na Ann twapingwilepo ukukanakwata abana lelo twalikwata abana ba ku mupashi abengi na beshikulu ne fishikulula. Mwandi balatusansamusha!
Ku mpela ya 1948, nalipeelwe umulimo na umbi. Munyina Knorr anondolwelele ukuti Munyina Schroeder, uwali kalemba we Sukulu lya Gileadi kabili kasambilisha, ali no kupamfiwa no mulimo umbi uwacindama, e co naebelwe ukulasambilisha amakalasi ya Gileadi nga cakabilwa. Nali no mwenso ilyo nafikile na Ann ku Gileadi, ku South Lansing, mu New York, pa December 18. Pa kubala, twaleba ku Gileadi imilungu fye inono, lyene ukubwelelamo ku Washington. Lelo mu kupita kwa nshita, nalepoosa inshita yakulilako ku Gileadi ukucila ku Washington.
Ni pali iyi nshita e lintu ikalasi lya Gileadi ilyalenga 21 lyalepwisha isukulu mu cibansa ca Yankee Stadium ku New York, nga filya nshimike kale. E co apantu nali pali bakasambilisha, nalisanshiwemo muli programu.
Ukubombela pa Maofesi Yakalamba
Pa February 12, 1955, twapokelele umulimo na umbi. Twaishileba mu lupwa lwa Bethel pa maofesi yakalamba aya kuteyanya kwa kwa Yehova ukumoneka. Cinshi cali no kusanshiwamo? Icacindama cali kuitemenwa ukubomba umulimo uuli onse twapeelwa, ukubomba imilimo iyalekabila ukwikatana capamo na bambi. Kwena, twalibombelepo kale ifyo, lelo nomba twali no kuba mwi bumba likalamba—e kuti ulupwa lwa pa maofesi yakalamba ulwa Bethel. Twalisumine mu kuitemenwa ukubomba uyu mulimo upya pamo ngo bushinino bwa kuti Yehova aletutungulula.
Umulimo nalebomba maka maka wasanshishemo ukwasuka aba manyunshipepala ne milabasa. Bakalemba ba malyashi pa kufwaya ukulemba amalyashi ya kutenshe calo, balilembele ifyebo ifingi ifibi pa lwa Nte sha kwa Yehova ifyo baleumfwa fye ku batupata. Twalefwaya ukuwamyapo apo.
Munyina Knorr alefwaya ukushininkisha ukuti bonse natukwata umulimo uwingi, e co kwali imilimo na imbi. Imo yalesanshamo umulimo nasambilile nga kalenga. Imbi yali kubombela ku mulabasa wa Sosaite uwa WBBR. Kwali umulimo wa kubombela pa fikope fisela ifyo Sosaite yalepanga. Ilyashi lya kale ilya teokrasi lyalesanshiwamo muli kosi we sukulu, lelo imilimo iingi yalebombwa ku kulenga abantu ba kwa Yehova abengi babeleshanye ne fishinka ifya ilyo lyashi lya kuteyanya kwa muno nshiku no kuti icintubwingi na co cingatambako. Cimbi icalesambilishiwa mu Gileadi cali kulanda kwa pa cintubwingi, kabili umulimo walekabilwa ukubombwa wali wa kufwaya ukuti bamunyina mu filonganino na bo bakwateko ifyebo pa lwa kulanda pa cintubwingi. E co umulimo wali uwingi.
Ukubombela pa Gileadi Lyonse
Mu 1961, lintu isukulu lya bakangalila benda na ba mu maofesi yanono lyali no kutendekwa, Isukulu lya Gileadi lyakuukile ku Brooklyn, uko Watch Tower Sosaite yakwata amaofesi yakalamba. Na kabili nalibwelele mu kalasi—uno muku te mu kufunda pa nshita inono, lelo ukuba kafundisha ubelelela. We shuko we! Nalishininwa apakalamba ukuti Isukulu lya Gileadi lyaba bupe bwafuma kuli Yehova, kabili ubupe ubwanonsha ukuteyanya kwakwe konse ukumoneka.
Mu Brooklyn abasambi ba Gileadi balikwete amashuko ayashakweteko abasambi ba ku numa. Kwaleba abaleisako abengi abalesambilishako kabili balebishanya mu kupalamisha na ba mwi Bumba Litungulula na ba mu lupwa lwa Bethel ulwa pa maofesi yakalamba. Na kabili abasambi balesambilishiwa ifya kubomba mu ofesi, ifya kwangalila amayanda ya Bethel, ne mbali shalekanalekana isha milimo ya mu fakitare.
Mu kupita kwa myaka, impendwa ya basambi yalealulwa, na bakasambilisha na bo. Isukulu nalyo line lyalikuukile imiku yafulilako. Nomba lyaba ku Patterson wayemba, ku New York.
Ukubishanya na Basambi
Caba buseko nga nshi ukusambilisha abasambi ba ku Gileadi! Ukumona abacaice abashalefwaya ukucita ifintu muli cino calo cikote. Basha indupwa shabo, ifibusa, na ku myabo, na bantu balanda ululimi lwabo. Imiceele, ifya kulya—na fyonse balefisha no kuya ku fyapusanako. Tabeshibe ne calo bali no kuyako, lelo ubuyo bwabo kuba bamishonari. Te kuti upibe ilibe pa kucincisha abantu ba musango yo.
Ilyo naya mu kalasi lyonse nalefwaya ukulenga abasambi ukuyumfwa abayangukililwa. Teti usambilile bwino nga uli no mwenso kabili nausakamikwa. Ca cine ukuti nine nali kafundisha, lelo nalipo umusambi kabili nalishiba ifyo cumfwika. Inshita imo nalikelepo pa fipuna bekele. Kwena, balebelengesha no kusambilila ifingi pa Gileadi, lelo nalefwaya no kuti baleipakisha.
Nalishibe ukuti nga baya ukwa kubombela, kwali no kuba ifintu fimo balekabila pa kuti batunguluke. Balekabila icitetekelo cakosa. Balekabila ukuicefya—ukwingi nga nshi. Balekabila ukusambilila ifya kumfwana na bambi, ukukanafuupulwa ku mibele, no kulekelela ukwabula ukusungila icikonko. Balekabila ukutwalilila ukukusha ifisabo fya ku mupashi. Na kabili balekabila ukutemwa abantu, ukutemwa umulimo untu batuminwe ukuyabomba. Ifyo e fintu naleesha ukukomailapo lyonse ilintu bali ku Gileadi.
Nshaishiba bwino bwino impendwa ya basambi nasambilishapo. Lelo nalishiba ifyo njumfwa pa lwa bene. Pa numa ya kupoosa imyeshi isano na bene mu kalasi, nalebatemwa nga nshi. Lyene nga ndetamba uko baleya pa cisebele ku kupoka amadiploma pa bushiku bwa kupwishe sukulu, naleishiba ukuti nabapwisha bwino bwino kosi no kuti bali no kuya nomba line. Cali kwati bamo mu lupwa lwandi baya. Kuti wafilwa shani ukutemwa abantu abaitemenwa ukuipeelesha no kubomba umulimo untu aba balumendo na bakashana bali no kuyabomba?
Nga papita imyaka iingi, ilyo baisa ku kutandala, ndomfwa baleshimika ifyo basekelela mu mulimo, kabili ndeshiba nati bacili balebomba umulimo wabo, balebomba ifyo basambilishiwe ukubomba. Bushe njumfwa shani pali co? Ndemweba cine cine nati, cilomfwika bwino.
Amasubilo ya ku Ntanshi
Pali ino nshita nshimwensekesha, kabili cilankalipe cine cine. Nshakwata maka ya kusambilisha pa sukulu lya Gileadi nomba. Pa kubala, calinkosele ukusumina, lelo mu bumi bwandi bonse nalisambilila ukuti ifintu filaaluka, nalisambilila ne fya kucita nga kwaba ukwaluka. Ilingi ntontonkanya pa lwa mutumwa Paulo uwali no “muunga mu mubili.” Paulo apepele imiku itatu ukuti elululweko kuli kulya kucula, lelo Shikulu amwebele ati: “Ukusenamina kwandi kwakumana kuli iwe; pantu mu kunaka e mo amaka yandi yalengwo kufikapo.” (2 Abena Korinti 12:7-10) Paulo atwalilile ukushipikisha ulya muunga. Nga alishipikishe, mfwile na ine naeshako. Nangu ca kuti nshisambilishako nomba, ndamona aba basambi cila bushiku. Inshita shimo ndalanshanya na bo, kabili cilansansamusha ukumona imibele ubusuma balangisha.
Ifileisa ku ntanshi fisuma ukutontonkanyapo. Icitendekelo cilebikwa nomba. Gileadi yalibombesha pali ci citendekelo. Lintu amabuuku yalandwapo pa Ukusokolola 20:12 yakakupukulwa pa numa ya bucushi bukalamba, kukaba ukusambilila na kumbi ukwine kwine pa myaka 1,000, ukusambilila imibele ya kwa Yehova. (Esaya 11:9) Te ico ceka, uko kukaba fye e kutendeka. Ku ciyayaya conse, kukaba ifingi ifya kusambilila pa lwa kwa Yehova kabili ifya kucita na fyo fikafula ilyo tukalamona imifwaile yakwe ilefikilishiwa. Ndecetekela ukuti Yehova akafikilisha amalayo yakwe yonse alaya, kabili ndefwaya ukwisasangwako no kulasumina ukutungulula kwa kwa Yehova na pali iyo ine nshita.
[Icikope pe bula 26]
Ukupwisha Isukulu lya Gileadi mu Yankee Stadium ku New York mu 1953
[Icikope pe bula 26]
Gertrude, ine, Kathryn, na Russell
[Icikope pe bula 26]
Ndebomba na ba N. H. Knorr (abali ku kuso) na ba M. G. Henschel mu kupekanishisha ibungano
[Icikope pe bula 26]
Mu mulabasa wa WBBR
[Icikope pe bula 29]
Mwi kalasi lya mu Gileadi
[Icikope pe bula 31]
Ine na Ann, muli ba nomba line