Ukusanga Umutelelwe mu Calo Caisulamo Amasanso

UKWENDA mu ncende yabamo utupata kuti kwalenge mfwa. Lelo, bushe te kuti cimwafwe nga namukwata mapu ulelangilila ififulo umwaba utupata? Na kabili, ni shani nga ca kuti mwalikanshiwa ifyo mwingeshiba utupata twalekanalekana. Ukwabula no kutwishika uko kwishiba kuti kwacefyako ifingalenga imwe ukulemana nelyo kwipaiwa.

Kuti twapashanya Baibolo kuli mapu no kukanshiwa pa fyo twingeshiba utupata. Baibolo yakwata amano yapulamo pa lwa kutaluka ku tuyofi na pa fyo twingacita nga twaponenwa na mafya ya bumi.

Moneni ubulayo busangwa pa Amapinda 2:10, 11 ubutila: “Pantu amano yakengila mu mutima obe, no kwishiba kukabe cisuma ku mweo obe, ubupanda bukakubaka, umucetekanya ukakulinda.” Amano no mucetekanya ifyalandwapo pano tafyafuma ku muntu lelo intulo ya fiko ni Lesa. “Lelo uumfwa ku [mano ya bulesa] akekalo mutelelwe, akekale cibote ukubulwo mwenso wa bubi.” (Amapinda 1:33) Lekeni nomba tumone ifyo Baibolo ingatulundilako umutelelwe no kutwafwa ukutaluka ku mafya ayengi.

Ukutaluka ku Masanso Yepaya

Ifipendo fyasabankanishiwa na kabungwe ka World Health Organization (WHO) nomba line filangilila ukuti mwi sonde lyonse, abantu abafwa mu masanso ya pa musebo cila mwaka baba nalimo 1,171,000. Na bambi mupepi na ba milioni 40 balacenwa kabili ukucilako fye panono pali ba milioni 8 balalemana pa nshita ntali.

Nangu line tatwingataluka umupwilapo ku masanso nga tuleensha, umutelelwe wesu ukafula nga ca kuti twakonka amafunde ya pa musebo. Ukulanda pa balashi ba buteko abapanga no kushininkisha ukuti amafunde ya pa musebo yalekonkwa, Baibolo itila: “Umuntu onse anakile bakateka abacilamo.” (Abena Roma 13:1) Banamutekenya abakonka uku kufunda balacefyanyako amasanso ya pa musebo, pamo pene na mafya yaleta.

Cimbi icifwile ukutulenga ukwensha bwino kucindika ubumi. Baibolo isosa pa lwa kwa Yehova Lesa ati: “Pantu kuli imwe kwaba akamfukumfuku ka mweo.” (Amalumbo 36:9) E co umweo bupe ukufuma kuli Lesa. Kanshi tatwakwata insambu ya kupusula nangu umo ici ca bupe nelyo ukukanalanga umucinshi ku mweo, ukusanshako fye no mweo wesu wine.—Ukutendeka 9:5, 6.

E co, ukucindika ubumi bwa muntu kusanshamo ukushininkisha ukuti motoka wesu ne ng’anda tafiletele ubusanso. Mu Israele wa pa kale, ukucilikila ubusanso cali e capulilemo mu mekalo. Ku ca kumwenako, Ifunde lya kwa Lesa lyali lya kuti, nga bakuule ng’anda, umutenge wa ng’anda, e kuti icifulo apo ulupwa lwalenina ku kucitilapo tumo tumo cali no kukwato luncingi. “Ukacite no luncingi pa mutenge, ukuti wikabika mulandu wa mulopa pa ng’anda yobe nga aponapo umuntu.” (Amalango 22:8) Nga ca kuti ili funde lya kucingilila amasanso talyakonkelwe, e lyo umuntu apona, Lesa alepeela umwine wa ng’anda umulandu. Ukwabula no kutwishika, ukukonka ici cishinte cilangisha ukutemwa icaba muli ili funde kuti kwacefyanyako amasanso pa ncito na lintu mulekokoloka.

Ukucimfya Ukukunkuma Kulenga Imfwa

Ukulingana na WHO, pali nomba mu calo muli abapeepa fwaka ukucila pali bilioni umo, kabili mupepi na mamilioni ya bantu yane balafwa pa mulandu wa fwaka. Ici cipendo cileenekelwa ukukula ukufika nalimo amamilioni 10 mu myaka 20 nelyo 30 iileisa. Na bambi abengi sana, abapeepa fwaka, pamo na babomfya imiti ikola ku ‘musamwe fye’ bakonaula ubumi bwabo ne mikalile pa mulandu wa ku kunkuma.

Nangu line, Icebo ca kwa Lesa tacalanda pa miti ikola mu kulungatika, ifishinte fya ciko kuti fyatucingilila kuli ifi fibelesho. Ku ca kumwenako, 2 Abena Korinti 7:1 itufunda ukuti: “Tuisangulule ku kukantana konse kwa mubili no mutima.” Te ca kutwishika ukuti fwaka ne miti ikola kuti fyakowesha no kukantaika umubili ku miti iyabipa. Na kabili, Lesa afwaya imibili yesu ukuba iya “mushilo,” e ukutila iyasanguluka kabili iya busaka. (Abena Roma 12:1) Bushe tamulesumina ukuti ukukonka ifi fishinte kuti kwacefya sana amasanso ya bumi?

Ukucimfya Ifibelesho Filenga Amasanso

Abengi tabalinga mu kunwa na mu milile. Ukuliisha kulaleta ubulwele bwa shuga, kansa, no bulwele bwa ku mutima. Ukunwensha umwangashi kuleta amafya na yambi, pamo nga ukukunkuma ku bwalwa, ukufimfye libu, ukonaula indupwa, na masanso ya pa musebo. Lelo, ukusobaulapo fye ifya kulya na ko kuti kwaleta amafya mu milile pamo nga ukondoloka.

Nangu ca kutila, Baibolo te citabo ca miti, ilatufunda ukwabula ukulamba ukuti tukabila ukulinga mu fyo tulya no kunwa. “Umfwa, we mwana wandi, ube uwa mano, no kushikimiko mutima obe mu kushilimuka: wiba pa banwensho mwangashi, pa bafunukile nama; pantu umunwi no mubuuke bafika ku kubulwa, no kushinshila kufwiko muntu indelemba.” (Amapinda 23:19-21) Nalyo line, Baibolo itila ukulya no kunwa kuti kwaletela umo ukucankwa. “Umuntu onse alye, no kunwa, no kumone cisuma mu kucucutika kwakwe konse, e ca bupe ca kwa Lesa.”—Lukala Milandu 3:13.

Baibolo na kabili ilatukoselesha ukulinga mu kutukusha umubili, ilasumina ukuti “ukutukusho mubili kwafwa panono.” Lelo isosa no kuti: “Bukapepa bwafwa ku fintu fyonse, pa kuba ne cilayo ku bwikashi bwa nomba no bukesa.” (1 Timote 4:8) Kuti mwaipusha ukuti ‘bukapepa bwafwa shani na pali nomba?’ Mu nshila ishingi. Bukapepa butulenga ukuba aba bumupashi, no kulenga twakwata imibele isuma pamo nga ukutemwa, ukusekelela, umutende no kuteko mutima, imibele iilenga twalamona ifintu mu nshila isuma no kukwata ubumi busuma.—Abena Galatia 5:22,23.

Amafya Bucisenene Buleta

Pali lelo, abengi balisuula imibele isuma. Icikuko ca AIDS caba pa fyo bucisenene buleta. Akabungwe ka WHO katile, abantu ukucila pa mamilioni 16, balifwa ukutula apo icikuko ca AIDS catendekele, kabili pali nomba, abantu mupepi na mamilioni 34 balikwata akashishi ka HIV, akalenga ubulwele bwa AIDS. Icalenga abengi ukwambula ubulwele bwa AIDS ni bucisenene, no kubomfya inyeleti sha fiko ishabomfiweko na bakunkuma ku miti ikola nelyo ukubikwamo umulopa wakowela.

Fimbi na fyo bucisenene buleta filonda fya ku fya mfwalo, akasele, ukufimbe ilibu na kaswende. Nangu cingatila aya mashina ya malwele tayalebomfiwa mu nshita sha mu Baibolo, ifilundwa fyaishibikwa ifyo amalwele yamo yambukila nga umwaume asendama no mwanakashi, fyalishibikwe. Ku ca kumwenako, Amapinda 7:23 yalondolola icitumbuka muli bucisenene ica kutiinya ukuti caba ngo “mufwi wapula mu libu.” Ilingi line akaswende na ko kalafimfye libu. Mwandi ukufunda kwa mu Baibolo ukwa kuti Abena Kristu ‘batalukeko ku kulyo mulopa na ku bulalelale’ kwaba ukwalinga kabili ukulangilila ukutemwa!—Imilimo 15:28, 29.

Iciteyo ca Kutemwa Indalama

Pa kufwaisha ukuba abakankaala, abengi bayobeka mu fingabaletela amafya ya ndalama. Ku ca bulanda ukucite fyo kubalenga ukulufya nelyo ukupoosaika indalama. Lelo, ku mubomfi wa kwa Lesa, Baibolo isosa ati: “Acucutike, alebomba ku minwe yakwe icawama, ukuti akwate ica kupeelako uwakabila.” (Abena Efese 4:28) Ca cine, uubombesha te lyonse abo mukankaala. Nalyo line, ekala na ku matwi tondolo, alacindikwa, kabili limo alakwata ne ndalama fye isho engapeela ubupe ku kubomfiwa ku milimo isuma.

Baibolo isoka ukuti: “Lelo abafwayo kuba ne fyuma bawila mu kweshiwa kabili mu lukose, kabili mu lunkumbwa ulwingi ulwa kutumpa kabili ulwa kucena, ifyo fiibisha abantu mu kupomonwa kabili mu boni. Pantu ukutemwe ndalama e shinte lya bubi bonse; bamo pa kushitinamina . . . bailasamo abene amalangulusha ayengi.” (1 Timote 6:9, 10) Te kuti tukaane ukuti “abafwayo kuba ne fyuma” balafikwata. Lelo bubi nshi bubamo? Bushe te cine, ukuti ubumi bwabo, ulupwa, bumupashi, e lyo no tulo fye tafiba bwino?—Lukala Milandu 5:12.

Uwa mano aleshiba ukuti “umweo wa muntu tawaba mu kufula kwa fintu ifyo akwata.” (Luka 12:15) Indalama ne fikwatwa filakabilwa mu njikalo ishingi. Na kuba, Baibolo ilanda pa lwa “cintelelwe ca ndalama,” lelo isosa no kuti “ukwishiba kulaafwa ni mu kuti amano yalenga cibinda wa yako ukuba no mweo.” (Lukala Milandu 7:12) Ukupusanako ne ndalama, ukwishiba kwafikapo e lyo na mano kuti kwatwafwa muli fyonse, lelo maka maka ku fikumine ubumi bwesu.—Amapinda 4:5-9.

Lintu Amano Yeka fye Yakatucingilila

Nomba line, amano yene yene yakalenga ‘abayakwata ukuba no mweo’ mu nshila yaibela, pantu bakabakililwa mu “bucushi bukalamba,” ilyo Lesa akonaula ababifi. (Mateo 24:21) Baibolo itila pali ilya nshita abantu bakapoosa indalama shabo mu misebo nge “ca makombela.” Mulandu nshi? Pantu ifintu fyabipa ifyabacitikile fyabalanga ukuti golde, na silfere te kuti fishite ubumi “mu bushiku bwa kububuka kwa kwa Yehova.” (Esekiele 7:19) Lelo, “ibumba likalamba,” abacenjele no ‘kulonganike fyuma mu muulu’ pa kwangwe fya Bufumu intanshi mu bumi bwabo, bakamwenamo mu kusungishe fyuma kwine kwine kabili bakanonka umweo wa muyayaya muli paradise pe sonde.—Ukusokolola 7:9, 14; 21:3, 4; Mateo 6:19, 20.

Kuti twakwata shani iyi nshita ya ku ntanshi iya mutelelwe? Yesu ayasuka ati: “Awe uyu e mweo wa muyayaya, ukuti bamwishibe, mwe Lesa wine wine mweka, no yo mwatumine, ni Yesu Kristu.” (Yohane 17:3) Abengi balisanga uku kwishiba mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo. Aba musango yo tabakwata fye isubilo lishaiwamina ilya ku nshita ya ku ntanshi, lelo balikwata umutende no mutelelwe na pali nomba. Caba fye nge fyo kemba wa malumbo asosele ati: “Ndesendamo mutende, na kabili ndelaalo tulo; pantu imwe, mwe Yehova, nelyo ndi neka munengo kwikalo mutelelwe.”—Amalumbo 4:8.

Bushe kuti mwatontonkanya pa ntulo imbi iya fyebo fingamwafwa ukucefyanyako ifilenga amasanso ku bumi na ku mikalile yenu nga fintu Baibolo icita? Takwaba icitabo cimbi icakwata ubulashi buntu Baibolo yakwata, kabili takuli icitabo cimbi icingamwafwa ukusanga umutelelwe mu calo caisulamo amasanso.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 6]

Baibolo Ilafwa Ukukwata Ubumi Busuma no Mutelelwe

Pa kulaba ku mafya ya bumi, umukashana we shina lya Janea lyonse alepeepa ibange, fwaka, ne miti ikola pamo nga cocaine, amphetamines, LSD, na imbi fye. Kabili alenwa sana ubwalwa. Jane atila, abalume bakwe nabo lwali lumo lwine. Inshita yabo iya ku ntanshi yalemoneka iya kubombomanika. Lyene Jane akumene ne Nte sha kwa Yehova. Atendeke ukusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu no kubelenga Ulupungu lwa kwa Kalinda na magazini ubiye, uwa Loleni! Aleebako abalume bakwe, ifyo alebelenga. Bonse batendeke ukusambilila Baibolo ne Nte. Ilyo batendeke ukukonka ifipimo fyapulamo ifya kwa Yehova, balekele ukubomfya imiti ikola yonse. Cinshi cacitike? Ilyo papitile imyaka, Jane alembele ukuti: “Imikalile yesu ipya yalituletela insansa sana. Ndatasha sana kuli Yehova pa maka ya kusangulula aya Cebo cakwe na pa mikalile yawama iyo tuipakisha nomba.”

Ubucindami bwa kuba umufumacumi bwalangililwa bwino na Kurt, uo incito yakwe yasanshishemo ukusakamana bakompyuta. Pa ncito balekabila bakompyuta abapya, e co umukalamba wa ncito aebele Kurt ukufwaya bakompyuta bengashitwa pa mutengo uunono. Kurt afwaile akampani bengashitako, kabili balisuminishenye umutengo. Lelo, kalaliki wa kalya kampani alilufyenye ukulemba umutengo, ica kuti acefesheko umutengo wa fipe na badola 40,000. Ilyo bamwene ici cilubo, Kurt atumine foni ku kampani, kabili maneja atile mu myaka 25 iyo abombele uyu mulimo, tabalile amonapo uwa bucishinka nga Kurt. Kurt alondolwele ati kampingu wa kwe alimumungwa na Baibolo. Ici calengele ukuti maneja alombe bamagazini ba Loleni! 300 abalelanda pali bucishinka mu fya makwebo pa kuti akapeele ababomfi banankwe. Bucishinka bwa kwa Kurt bwalengele ukuti akwate icifulo ca pa muulu pa ncito.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 7]

“Ine ndi Yehova Lesa obe, uukusambilisho kuti ucenjele.”—ESAYA 48:17