Pashanyeni Yehova pa Kukansha Abana Benu
“Bushe abafyashi bonse tabalungika abana babo?”—ABAHEBERE 12:7, Contemporary English Version.
1, 2. Mulandu nshi pali ndakai abafyashi basangila ubwafya pa kukusha abana?
UKUFWAILISHA kumo ukwacitilwe ku Japan imyaka imo iyapita kwasokolwele ukuti mupepi na hafu wa bakalamba abaipushiwe batile abafyashi tabalanshanya sana na bana kabili batile abafyashi balatumpika abana. Ukufwailisha kumbi ukwacitilwe mu calo cimo cine, abengiko pa baipushiwe batile tabaishiba ifya kumfwana na bana. Iyi mibele taisangwa fye ku Kabanga. Inyunshipepala ya The Toronto Star yatile: “Abafyashi abengi aba ku Canada batile tabaishiba bwino ifya kuba umufyashi musuma.” Mwi sonde fye lyonse, abafyashi baleti umulimo wa kukusha abana walikosa.
2 Mulandu nshi abafyashi basangila ubwafya pa kukusha abana? Umulandu uukalamba wa kuti tuleikala mu “nshiku sha kulekelesha,” kabili mu “nshita ishayafya.” (2 Timote 3:1) Kabili, Baibolo itila, “ukulinga kwa mutima wa muntu kubi ukufuma ku bwaice bwakwe.” (Ukutendeka 8:21) Na kabili Satana uwaba nge “nkalamo iilelila,” asansa sana abacaice, pantu bena tabaishiba ifingi. (1 Petro 5:8) Abafyashi Abena Kristu balashingwana na mafya ayengi ilyo balekusha abana babo “mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.” (Abena Efese 6:4) Bushe abafyashi kuti bayafwa shani abana babo ukuba bakapepa ba kwa Yehova abakosoka, abengapatululo “busuma ukubulekanya no bubi”?—AbaHebere 5:14.
3. Mulandu nshi ukufunda no butungulushi bwa bafyashi fyakatamina pa kukusha abana bwino?
3 Imfumu ya mano Solomone yatile: “Ubupumbu bwakakatila ku mutima wa mwaice.” (Amapinda 13:1; 22:15) Pa kufumya ubupumbu bwa musango yo mu mitima yabo, abacaice bakabila ukulungikwa kusuma ukufuma ku bafyashi babo. Lelo kwena, te lyonse abacaice bomfwila ukulungika kwa musango yo. Na kuba, tabatemwa ukusalapulwa te mulandu no ulebasalapula. Kanshi, abafyashi bafwile ukwishiba ifya ‘kukanshisho mwaice umo afwile ukubela.’ (Amapinda 22:6) Nga ca kuti abana baikatisho kusalapula kwa musango yo, kuti bakwato mweo. (Amapinda 4:13) Cili icacindama ukuti abafyashi beshibe umwalola icasanshiwa mu kukansha abana babo!
Umwalola Ukusalupula
4. Cinshi ishiwi lya “ukusalapula” maka maka lipilibula ukulingana ne fyo lyabomfiwa mu Baibolo?
4 Pa kutila besekwa ati balacusha abana lwa ku mubili, mu nsoselo, nelyo mu nkuntu, abafyashi bamo tabalungika abana babo. Tatulekabila ukuba no mwenso wa musango yo. Ishiwi lya “ukusalapula” ukulingana ne fyo lyabomfiwa muli Baibolo talilangilila umusango onse uwa kucusha nelyo ubunkalwe. Ishiwi lya ciGriki ilyapilibula “ukusalapula” lilosha maka maka ku kufunda, ukusambilisha, ukulungika kabili, limo limo, ku kulopola kwalinga pa mulandu wa kutemwa umuntu.
5. Mulandu nshi cacindamina ukubebeta ifyo Yehova asalapula abantu bakwe?
5 Pa kupeela ukufunda kwa musango yo, Yehova Lesa aba ca kumwenako capwililika. Pa kupashanya Yehova kuli wishi, umutumwa Paulo alembele ati: “Bushe abafyashi bonse tabalungika abana babo? . . . Bashifwe balatulungika pa nshita iinono, kabili batulungika mu nshila bamona ukuti e yalinga. Lelo Lesa atulungika ukuti tumwenemo, pantu afwaya ukuti tube abashila.” (AbaHebere 12:7-10, Contemporary English Version) Ca cine, Yehova asalapula abantu bakwe pa kuti babe aba mushilo, nelyo abasanguluka. Ukwabula no kutwishika kuti twasambililako ifingi pa kusalapula abana pa kubebeta ifyo Yehova akansha abantu bakwe.—Amalango 32:4; Mateo 7:11; Abena Efese 5:1.
Ukutemwa E Maka Yalenga Ukusalapula
6. Mulandu nshi nalimo abafyashi cingabakosela ukupashanya ukutemwa kwa kwa Yehova?
6 Umutumwa Yohane atile: “Lesa kutemwa.” Kanshi ukukansha kwa kwa Yehova lyonse kucincishiwa no kutemwa. (1 Yohane 4:8; Amapinda 3:11, 12) Bushe ici cilolele mu kuti abafyashi abatemwa abana babo cikabangukila ukupashanya Yehova mu kukansha? Te sana. Ukutemwa kwa kwa Lesa kutemwa kwafuma pa cishinte. Kabili umuGriki umo uwasoma sana atile ukutemwa kwa musango yo “te lyonse kuba nga kulya ukwa cifyalilwa.” Lesa tacite fintu kwati nalimo camwisamo fye. Lyonse alamona icingawamina abantu bakwe.—Esaya 30:20; 48:17.
7, 8. (a) Ca kumwenako nshi ica kutemwa kwa pa cishinte Yehova aimike pa kukansha abantu bakwe? (b) Bushe abafyashi kuti bapashanya shani Yehova pa kwafwa abana babo ukulundulula amaka yakulacita ifishinte fyaba mu Baibolo?
7 Tontonkanyeni pa kutemwa Yehova alangile abena Israele. Mose alandile icilangililo cifika pa mutima ukulondolola ukutemwa kwa kwa Yehova ku luko lwapangilwe ulwa bena Israele. Tubelenga ati: “Nga kapumpe uwaimye cisansala cakwe, uushunda pali ba mwane, ayanshile utulume twa masako, alibabuulile, abasendeele pa mapindo yakwe: Yehova eka alimutungulwile [Yakobo].” (Amalango 32:9, 11, 12) Pa kuti kapumpe asambilishe utwana ukupupuka, ‘alemye cisansala cakwe,’ ukupampaila amapindo yakwe pa kutila akoseleshe utwana twakwe ukupupuka. Ilyo akana kasuka katoloka mu cisansala, iciba ilingi line pa cilibwe casumbuka, nyina ‘ashunda pa’ kana. Nga camoneka kwati akana kalapona, nyina apupukila pe samba lya kana no kukasendela “pa mapindo yakwe.” Yehova na o asakamene lulya luko lwapangilwe fye lilya line mu nshila ya kutemwa. Apeele abantu Amalango ya kwa Mose. (Amalumbo 78:5-7) Lyene Lesa acingilile bwino uluko lwakwe, ali uwaipekanya ukwafwa abantu bakwe ilyo baba na mafya.
8 Bushe abafyashi Abena Kristu kuti bapashanya shani ukutemwa kwa kwa Yehova? Ica ntanshi, bafwile ukusambilisha abana babo ifishinte na mafunde ifisangwa mu Cebo ca kwa Lesa. (Amalango 6:4-9) Ico bemininepo kufwaya ukwafwa abana babo ukusambilila ifya kupingula pa fintu ukulingana ne fishinte fya mu Baibolo. Ukulingana ne ci ca kumwenako, ciba kwati abafyashi abakwata ukutemwa baleshunda pa bana babo, ukumona ifyo abana balebomfya ifishinte basambilile. Ilyo abana balekula kabili panono panono balepelwako sana ubuntungwa, abafyashi abasakamana balaiteyanya “ukupupukila pe samba” no ‘kusenda abana babo pa mapindo yabo’ ilyo lyonse kwamoneka icingaleta ububi. Bubi nshi?
9. Bubi nshi ubo abafyashi bafwile ukuba abaibukilako? Langilileni.
9 Yehova Lesa asokele abena Israele ulwa fyabipa fyali no kufuma mu kubishanya kubi. (Impendwa 25:1-18; Esra 10:10-14) Ukubishanya na bantu bashawama na lelo kwaba musango umo uwa bwafya bwingaleta ububi. (1 Abena Korinti 15:33) Abafyashi Abena Kristu bafwile ukupashanya Yehova na pali uyu mulandu. Lisa umukashana wa myaka 15 atemenwe umulumendo uushali ne mibele nge ya lupwa lwakwe kabili uushakatamike ifya ku mupashi ifyo ulupwa lwa kwa Lisa lwakatamike. Lisa ashimika ati: “Tacabasendele inshita abafyashi bandi ukwishiba ifyo nayalwike kabili balyangilweko. Inshita shimo balenungika, kabili inshita shimbi balenkoselesha mutembo mutembo.” Abafyashi ba kwa Lisa baikele nankwe no kumukutika mu muteekatima, ica kuti bamwafwile ifyo engapwisha ico bamwene ukuti e bwafya bukalamba, e kutila ukufwaya ukuti abanankwe balemupenda ukuti na o ni kantwa.a
Mwileka Ificilikila Ukulanshanya Fibepo
10. Ni mu nshila nshi Yehova abelele ica kumwenako mu kulanshanya na bena Israele?
10 Pa kutila abafyashi batunguluke ukukansha abana, bafwile ukutukuta ukufumyapo ificilikila ukulanshanya. Nangu ca kuti Yehova alishiba bwino ifyaba mu mitima yesu, atukoselesha ukulalanshanya na wene. (1 Imilandu 28:9) Ilyo apeele abena Israele Amalango, Yehova apeele abena Lebi umulimo wa kusambilisha abena Israele, kabili abatumine bakasesema ukuti apelulushanye na bo no kubalungika. Kabili alilangile ukuipeelesha kwakwe ukukutika ku mapepo yabo.—2 Imilandu 17:7-9; Amalumbo 65:2; Esaya 1:1-3, 18-20; Yeremia 25:4; Abena Galatia 3:22-24.
11. (a) Bushe abafyashi kuti bacita shani pa kuti balelanshanya bwino na bana babo? (b) Mulandu nshi cakatamina ukuti abafyashi balekutikisha ilyo balelanshanya na bana babo?
11 Bushe abafyashi kuti bapashanya shani Yehova ilyo balelanshanya na bana babo? Ica kubalilapo fye, bafwile ukusanga inshita ya kuba na bana babo. Kabili kuti cawama nga ca kuti abafyashi tabalelanda amashiwi yashumfwika bwino aya kupumya abana, pamo nga mashiwi ya kuti, “Nomba iwe ako kene fye e kakusakamike? Ine nacilati kuli cimo icikulu”; “Te kutumpa fye uko”; “Nomba, iwe ulemona ati nga cali shani? Mano ya bwaice fye ayo.” (Amapinda 12:18) Pa kukoselesha abana ukuti balande, abafyashi bacenjela balatukuta ukupoosako amano ilyo balekutika. Abafyashi abashangwa ku bana ilyo bacili abanono kuti basanga ukuti nabo tababapooseleko amano ilyo abana babo bakula. Ukutula fye na ku kale Yehova alaitemenwa ukukutika ku bantu bakwe. Alakutika ku baicefya abalanda nankwe mwi pepo—Amalumbo 91:15; Yeremia 29:12; Luka 11:9-13.
12. Mibele nshi abafyashi balingile ukukwata iingalenga cayangukila abana ukubatununuka?
12 Moneni ne fyo imbali shimo shimo isha buntu bwa kwa Lesa shalenga cangukile abantu bakwe ukupalama kuli wene ukwabula ubwafya. Ku ca kumwenako, Imfumu Davidi iya mu Israele wa ku kale yabembwike icine cine pa kucito bucende na Bati-sheba. Apo ali muntu uushapwililika, Davidi alicitile imembu na shimbi ishabipisha mu bumi bwakwe. Lelo, tatalile afilwa ukutununuka Yehova no kulomba ubwelelo no kusalapulwa. Ukwabula no kutwishika, icikuuku ca kutemwa ica kwa Lesa no luse fyalengele cangukile Davidi ukubwelela kuli Yehova. (Amalumbo 103:8) Pa kulanga imibele ya musango yo iya bulesa pamo nga inkumbu no luse, abafyashi kuti bayafwa ukulenga ukulanshanya kusuma ukutwalilila na lintu abana balufyanya.—Amalumbo 103:13; Malaki 3:17.
Beni Aba Mutembo
13. Bushe ukuba no mutembo e cinshi?
13 Ilyo abafyashi balekutika ku bana babo, bafwile ukuba aba mutembo no kulangisha “amano ayafuma mu muulu.” (Yakobo 3:17) Umutumwa Paulo alembele ati: “Lekeni umutembo wenu wishibikwe ku bantu bonse.” (Abena Filipi 4:5, NW) Bushe ukuba no mutembo e kuti shani? Ubulondoloshi bumo ubwe shiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “umutembo” butila “te kupampamina fye pa fyo ifunde lifwaya.” Bushe kuti bacita shani abafyashi pa kuti babe no mutembo kabili pa nshita imo ine ukusunga amafunde ya mibele isuma aya ku mupashi?
14. Bushe Yehova alangile shani umutembo kuli Lote?
14 Yehova aba ca kumwenako capulamo ica kuba uwa mutembo. (Amalumbo 10:17) Ilyo acincishe Lote no lupwa lwakwe ukusha umusumba wa Sodomu uwali no konaulwa, Lote “aleshingashinga.” Pa numa, ilyo malaika wa kwa Yehova amwebele ukubutukila ku lupili, Lote asosele ati: “Nafilwa ukubutukila ku lupili lulya . . . shi mona, uyo mushi [Soari] mupepi ku kufulumukilako, kabili unono: shi mbutukileko (bushe te unono ulya?)” Bushe Yehova acitile shani pali uku kulomba? Atile: “Mona, nakusuminisha na kuli ici cintu, ndeleko kuwisho mushi uo wasosa.” (Ukutendeka 19:16-21, 30) Yehova alisumine ukucita ifyo Lote alombele. Ca cine, abafyashi balekabila ukulakonka ifipimo ifyo Yehova Lesa aapima muli Baibolo, Icebo cakwe. Nalyo line, kuti cacitika ukucita ukulingana no kulomba kwa mwana kulila fye ifishinte fya mu Baibolo tafiletobwa.
15, 16. Lisambililo nshi abafyashi bengasambililako ku cilangililo caba pali Esaya 28:24, 25?
15 Ukuba aba mutembo kusanshamo ukupekanya umutima wa bana pa kuti bengomfwila ukufunda. Ku ca kumwenako, Esaya alingenye Yehova ku mulimi no kusosa ati: “Bushe inshiku shonse umulimi alimino kutanda? Bushe asankabula no kukubila pe umushili wakwe? Bushe nga alinganyo mushili tatandamo ketsa, no kukubamo kumini, no kubyalamo ingano na barle, na masaka mu mbali?”—Esaya 28:24, 25.
16 Yehova “alimino kutanda” kabili ‘asankabula no kukubila umushili wakwe.’ Kanshi alatala apekanya imitima ya bantu bakwe ilyo ashilabasalapula. Pa kuti abafyashi balungike abana babo, kuti ‘balima’ shani umutima wa mwana wabo? Wishi umo apashenye Yehova pa kulungika kalume wakwe uwa myaka ine. Ilyo mwane aumine kalume munankwe umwina mupalamano, wishi atalile akutika mu muteekatima ifyo mwane ailubulwilile. Lyene, acitile kwati ‘kulima’ umutima wa kwa kalume wakwe, wishi ashimike ilyashi ilya kwa kalume umo uo bacushishe nga nshi ku muntu umo uwatemenwe ukucusha abanankwe. Ashumfwa fye ili lyashi, kalume atile ulya muntu wa mucusha alingile ukukandwa. ‘Ukulima’ kwa musango yo kwateyenye umutima wa kwa kalume no kulenga cimwangukile ukumona ukuti ukuuma kalume umwina mupalamano kwalingene ne fyacitile ulya muntu wa mucusha kabili tacaweme.—2 Samwele 12:1-14.
17. Lisambililo nshi abafyashi bengasambililako pa kulungika abana ukulingana ne fyaba pali Esaya 28:26-29?
17 Kabili Esaya akonkenyepo ukupashanya ukulungika kwa kwa Yehova ku mulimo na umbi uwa bulimi, uwa kupuula. Shibulimi abomfya ifya kupuulilako fyalekanalekana ukulingana no kukosa kwa fipaapa fya mbuto. Icipompolo cibomfiwa ku kupuulila ketsa kabili inkonto kuli kumini, lelo umupeto we celeta ubomfiwa kukupuulilako imbuto sha fipaapa fyakosesha. Nalyo line, shibulimi takapuule imbuto sha fipaapa fyakosa ukufikila shashonaulwa. E fyo na Yehova acita ilyo alefwaya ukufumya conse icabipa mu bantu bakwe, alapima ico engacita ukulingana no kukabila kuliko pali yo nshita ne mibele. Taba uwaumina kumo, te mukalushi kabili tatitikisha. (Esaya 28:26-29) Abana bamo balaleka ifyo balecita ilyo baishiba fye ukuti kanshi abafyashi babo nababamona, tapafwile ukuba umulandu wa kulundilapo na fimbi. Bambi bakabila ukucinkulwako lyonse, kabili bambi nabo bakabila nga nshi ukubanashanasha. Abafyashi ba mutembo bakalungika umwana ukulingana no kukabila kwa mwana umo umo.
Lengeni Ukulanshanya kwa Lupwa Ukuwama
18. Bushe abafyashi kuti basanga shani inshita ye sambililo lya Baibolo ilya lupwa kabili ilya lyonse?
18 Pa nshila shisuma isha kukanshishamo abana benu paba ne sambililo lya Baibolo ilya lupwa kabili ilya lyonse no kulanshanya Amalembo cila bushiku. Isambililo lya lupwa libomba bwino nga lilebako lyonse. Nga ca kuti lilebako fye apo mwatemenwa nelyo ukwabula ukulipekanisha bwino, tacilemoneka ukuti mukafuma ifisuma. Kanshi abafyashi bafwile ‘ukulubula inshita’ ye sambililo. (Abena Efese 5:15-17, NW) Pa kusala inshita iingawamina bonse iya kulakwatilapo lyonse isambililo e paba ubwafya. Wishi umo asangile ukuti ilyo abana balekula, caleyafya sana ukukolonganya ulupwa lonse pa mulandu wa kutantika kwapusapusana ukwa cila muntu. Lelo, aba muli lulya lupwa lyonse baleba pamo pa nshiku sha kulongana kwa cilonganino mu nshita ya cungulo bushiku. Ici calengele ukuti wishi atantike isambililo lya lupwa pa bushiku bumo ubwa nshiku sha kulongana. Uku kutantika kwalibombele bwino. Abana bakwe bonse batatu nomba babomfi ba kwa Yehova ababatishiwa.
19. Bushe abafyashi kuti bapashanya shani Yehova ilyo baletungulula isambililo lya lupwa?
19 Lelo, tacikumanina ukupitamo fye ukwa pa muulu mu fyebo fya mu Malembo ilyo muli pe sambililo lya lupwa. Yehova asambilishe abena Israele babweshiwe ukupitila muli bashimapepo, ‘abaletungulula no kushilimuna’ Amalango, “ukuleka beluke icabelengwa.” (Nehemia 8:8) Wishi umo uwakushishe bwino abana bakwe bonse 7 ukutemwa Yehova, lyonse aleya ku muputule wakwe ilyo isambililo talilatendeka pa kuti apekanye, ukumona ifyo e ngabomfya bwino ifyebo ukulingana no kukabila kwa mwana umo umo. Alengele isambililo ukulawamina abana bakwe. Umwana wakwe umo umukalamba pali nomba e bukisha ati: “Lyonse isambililo lyalewama. Nga ca kuti tuli pa nse tuleteya umupila ilyo batwita kwi sambililo, apo pene fye twalebika umupila no kubutukila mu ng’anda. Icungulo ca bushiku bwe sambililo e cungulo twaleipakisha sana mu mulungu onse.”
20. Bwafya nshi bwingabako pa kukusha abana ubo tufwile ukulandapo?
20 Kemba wa malumbo atile: “Moneni, abana baume cikwatwa icafuma kuli Yehova; ubufyashi bwa mwi fumo e cilambu apeela.” (Amalumbo 127:3) Ukukansha abana mulimo uufwaya inshita no kuibikilishako, lelo ukucita fye ico cine kuti kwafumamo umweo wa muyayaya ku bana besu. Fintu ico cikaba icilambu cisuma! Kanshi, shi natufwaishe ukupashanya Yehova ilyo tulekansha abana besu. Lelo, nangu ca kuti abafyashi balishingamwa umulimo wa ‘kukusha [abana] mu kusalapula no kukonkomesha kwa kwa Yehova,’ ico tacilolele mu kuti ninshi calala capwa bakatunguluka. (Abena Efese 6:4, NW) Nangu ni lintu abafyashi balefundisha fye bwino abana babo, umwana kuti apondoka no kuleka ukubombela Yehova. Cinshi mwingacita nga cabe fyo? Ico e co tukalandapo mu cipande cikonkelepo.
[Futunoti]
a Ifyacitike fyonse ifyo tushimike muli ici cipande napamo kuti fyapusana ne ficitika ku mwenu. Esheni fye ukumona ifishinte filimo, kabili fibomfyeni ukulingana no ko mwikala.
Kuti Mwayasuka Shani?
• Bushe abafyashi kuti bapashanya shani ukutemwa kwa kwa Yehova ukwalondololwa pa Amalango 32:11, 12?
• Cinshi mwasambililako ku fyo Yehova alelanshanya na bena Israele?
• Cinshi tusambililako ku fyo Yehova akutike ku kulomba kwa kwa Lote?
• Lisambililo nshi pa kulungika abana mwasambilila ku fyalembwa muli Esaya 28:24-29?
[Icikope pe bula 8, 9]
Mose apashenye ifyo Yehova akansha abantu bakwe ku fyo kapumpe akansha utwana twakwe
[Ifikope pe bula 10]
Abafyashi bafwile ukusanga inshita ya kuba na bana babo
[Icikope pe bula 12]
“Icungulo ca bushiku bwe sambililo e cungulo twaleipakisha sana mu mulungu onse”