Ifunde lya Mulinganya—Icisambilisho Icisangwa Konse

“E ico fyonse ifyo mufwayo kuti abantu bacite kuli imwe, e fyo na imwe mucite kuli bene.”—Mateo 7:12.

AYA mashiwi yalandilwe na Yesu Kristu imyaka nalimo 2000 iyapita mu Lyashi lyakwe ilyalumbuka ilya pa Lupili. Imyaka yakonkelepo ukutula lilya, ifingi fyalilandwa no kulembwa pali aya mashiwi. Ku ca kumwenako, balanda ukuti aya “mashiwi e Malembo yene,” “yasupula umulimo wa Mwina Kristu ku munankwe,” kabili yaba “cishinte cacindama ica mibele isuma.” Aya mashiwi yalishibikwa sana ica kuti bayeta ati Ifunde lya Mulinganya.

Lelo, te baitunga fye ukuba Abena Kristu abakonka Ifunde lya Mulinganya. AbaYuda, abaBuddha, na ba mano ya ciGriki bonse balondolola ili funde mu nshila shalekanalekana. Amashiwi yaishibikwa sana, maka maka ku bantu ba ku Kabanga, yalandilwe na Confucius, uo bamona ku Kabanga nga uwa mano kabili kasambilisha mukalamba. Mu citabo ca The Analects, icitabo calenga butatu pa mabuuku ya kwa Confucius ayetwa Four Books, tusangamo amashiwi yalandwa imiku itatu ayapala kuli aya mashiwi. Imiku ibili, ilyo aleasuka abasambi bakwe, Confucius atile: “Ifyo mushilefwaya abantu balecita kuli imwe, na imwe mwilacita kuli bene.” Inshita imbi, ilyo umusambi wakwe Zigong aitakishe ati “Ifyo nshifwaya bambi ukucita kuli ine, na ine nshicita kuli bene,” uyu kasambilisha ayaswike ati, “Ca cine, lelo taucite ci.”

Ilyo umuntu abelenga aya mashiwi, kuti amona ukutila amashiwi ya kwa Confucius yalipusana nga nshi ne fyo Yesu alandile pa numa. Ubupusano bwabapo bwa kuti Ifunde lya Mulinganya ilyo Yesu alandile lifwaya ukucita ifisuma kuli bambi. Tutile abantu balecita umwabela amashiwi yasuma aya kwa Yesu, ukusakamana bambi, ukwafwa bambi, no kulacite fyo cila bushiku, bushe tamulemono kuti ici kuti calenga icalo ukuwama? Ukwabula no kutwishika.

Nampo nga balandila ili funde ukulosha ku kucitila bambi ifisuma, ku kukanabacitila ifyabipa nelyo ukulilandila mu nshila imbi, icacindama ca kuti abantu pa nshita yalekanalekana kabili mu fifulo fyalekanalekana kabili aba fikulilo fyalekanalekana balicetekela nga nshi Ifunde lya Mulinganya. Ici cilanga fye ukuti ico Yesu alandile mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili cisambilisho ca mwi sonde lyonse icikuma abantu bonse konse fye mu nkulo shonse.

Ipusheni ati: ‘Bushe kuti natemwa ukupeelwa umucinshi, ukukanafyengwa, no kukanabepwa? Bushe kuti natemwa ukwikala mu calo umwabula akapaatulula ka mushobo, imisoka, ne nkondo? Bushe kuti natemwa ukuba mu lupwa umo onse angwa ku banankwe no kubasakamana?’ Na kuba, nani wingakaana ifya musango yu? Ica bulanda ca kuti banono bakwata ifi twalandapo. Abantu abengi teti benekele ne fya musango yo.

Ifunde lya Mulinganya Talikonkwa

Ukutula fye kale, kwaliba imisoka yacitwa ku bantunse ukwabula ukusakamana insambu sha bantu. Iyi misoka isanshamo ukushitisha abasha mu Afrika, inkambi sha baNazi umwafwilile abantu, ukubomfya abana pa ncito, no kwipayaula abantu mu ncende ishingi. Fingi ifyo twingalanda ifya bulanda.

Muno nshiku, icalo cesu umwaisula ifya kupangapanga mwaba abantu abaitemwa. Bantu abanono abatontonkanya pali bambi ilyo bali mu bwafya. (2 Timote 3:1-5) Mulandu nshi abengi babelele sana abaitemwa, abankalwe, kabili abashisakamana bambi? Bushe te pa mulandu wa kuti Ifunde lya Mulinganya, nangu ca kuti lyalishibikwa konse, limonwa nge cintu icishingabomba, nge mibele yaliko kale? Ica bulanda ca kuti e fyo na bengi abaitunga ukusumina muli Lesa bamona. Kabili ukumona ifyo ifintu fili, abantu bali no kucilapo ukuba abaitemwa.

E co, ifipusho fyacindama ifyo tufwile ukubebeta ni fi: Bushe ukukonka Ifunde lya Mulinganya kwalola mwi? Bushe kwaliba abalikonka? Kabili bushe kukabako inshita ilyo abantunse bonse bakakonka Ifunde lya Mulinganya? Pa kusanga ifyasuko fya cine kuli ifi fipusho, shi belengeni icipande cakonkapo.

[Icikope pe bula 3]

Confucius na bambi basambilishe Ifunde lya Mulinganya mu nshila imbi