Ubumi Bwabo

Ukwitaba ku Bwite bwa kwa Yehova Kulaleta Amapaalo

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA MARIA DO CÉU ZANARDI

“Yehova naishiba ico alecita. Nga akwita, ufwile ukuicefya no kwitaba.” Apo batata balandile aya mashiwi napapita nalimo imyaka 45, aya mashiwi yangafwile ukwitaba ku bwite bwa kubalilapo ukufuma ku kuteyanya kwa kwa Yehova, ubwa kuba umutumikishi wa nshita yonse. Ukufika na lelo, ncili ndatasha pa kupanda amano kwa batata pantu ukumfwila ubwite bwa musango yo kwalindetela amapaalo yene yene.

MU 1928, batata balembeshe ukulapokako magazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda kabili batemenwe ifyaba mu Baibolo. Apo baleikala mu kati na nkati ka Portugal, inshila fye balebishanishishamo ne cilonganino ca kwa Lesa yali kupitila mu mpapulo balepokelela mu melu e lyo na muli Baibolo iyali iya bashikulu na bamama. Mu 1949, ilyo nali ne myaka 13, twakuukile ku Brazil, ku calo ukwafuma bamayo, kabili twaikele mupepi na ku musumba wa Rio de Janeiro.

Abena mupalamano besu abapya batulaalike ukusangwa ku calici cabo, kabili twaleyako limo limo. Batata balitemenwe ukubepusha pali helo wa mulilo, pa mweo, na pa fili no kucitikila isonde—lelo balefilwa ukwasuka. Batata batemenwe ukusosa ati: “Natulolele fye ilyo abasambi bene bene aba Baibolo bakesa.”

Bushiku bumo, impofu yapikile oti pa mwesu no kututambika Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! Batata baipwishe uyu mwaume ifipusho fimo fine, na o abaswike bwino ukufuma muli Baibolo. Umulungu wakonkelepo, Nte na umbi alitutandalile. Pa numa ya kwasuka ifipusho na fimbi, alitushalikepo no kutila natala naya mwi “bala, NW.” Batata bafililwe ukumfwa umo aloseshe, e calengele ukuti uyu mwanakashi ababelengele Mateo 13:38 (NW) apaba amashiwi yatila: “Ibala ni pano calo.” Batata baipwishe ati: “Bushe na ine kuti nakonka?” Abaswike ati: “Tapali ubwafya.” Twalisaminwe pa kusanga icine ca mu Baibolo na kabili! Batata babatishiwe pe bungano lyakonkelepo, kabili papitile fye inshita iinono na ine nabatishiwa, umo mwali ni mu November 1955.

Ukwitaba ku Bwite bwa Ntanshi

Ilyo papitile umwaka umo ne myeshi 6, napokelele enifulupu mukalamba uwa kaki ukufuma ku maofeshi ya Nte sha kwa Yehova mu Rio de Janeiro umwali kalata wa kunjipusha ukutendeka umulimo wa kushimikila inshita yonse. Pali yo nshita ninshi bamayo balilwala, e co naipwishe batata ukuti bampandeko amano. Banjaswike ati: “Yehova naishiba ico alecita. Nga akwita, ufwile ukuicefya no kwitaba.” Pa kukoseleshiwa na ya mashiwi, napwishishishe ukulemba uyu formu kabili natendeke umulimo wa nshita yonse pa July 1, 1957. Napeelwe intanshi umulimo wa kubombela mu Três Rios, itauni lya mu Musumba wa Rio de Janeiro.

Pa kubala, abekashi ba mu Três Rios baleshimunuka ukukutika ku bukombe bwesu pantu tatwalebomfya Baibolo wa ba Katolika. Ubwafwilisho bwaishile lintu twatendeke ukusambilila Baibolo na Geraldo Ramalho, Katolika mwine mwine. Pa kwafwiwa na wene nasukile nakwata Baibolo umo shimapepo wa cikaya alembele ishina lyakwe. Ukutule lyo, lyonse ilyo umo apaasha, nalemulanga fye ishina lya kwa shimapepo, kabili tapaleba na wa kukonkanyapo ukwipusha. Pa numa Geraldo alibatishiwe.

Natemenwe icibi ilyo ukulongana kwa muputule kwabelele mu kati na nkati ke tauni lya Três Rios mu 1959. Umukalamba wa bakapokola, uwalesambilila Baibolo pali ilya nshita, ateyenye no kuti bakakatike insalu apalembelwe programu wa kulongana mwi tauni lyonse. Pa numa ya kubomba imyaka itatu mu Três Rios, naebelwe ukuyabombela mwi tauni limbi ilya Itu, apali nalimo bakilomita 110 ku masamba ya musumba wa São Paulo.

Ifitabo fya Kashika, ifya Bulu, ne fya Mutuntula

Pa numa ya kufwayafwaya, ine na painiya munandi twasukile twasanga ing’anda isuma mu kati na nkati ke tauni iya ba Maria, bamukamfwilwa wa cikuuku. Ba Maria batusungile fye nga bana babo. Tapakokwele, shikofu wa ku Roma Katolika mwi tauni lya Itu alibatandalile no kubeba ati batutamfye, lelo balikene no kumweba ati: “Ilyo umulume wandi afwile, tapaali nangu umo uwa kunsansamusha. Aba ba Nte sha kwa Yehova nabangafwa nangu ca kuti nshipepa ku mwabo.”

Pali ilya nshita, umwanakashi umo alitwebele ukuti bashimapepo ba ku Katolika aba ku Itu balibindile abantu babo ukupokako “ifitabo fyakashika ifilanda pali Kaseebanya.” Icitabo balelandapo citabo ca “Lekeni Lesa Abe Uwa Cine,” icashimpwa pali Baibolo ico twalepeela abantu muli ulya mulungu. Apo bashimapepo “balibindile” ici citabo cakashika, twapekenye ifya kulanda pa kutambika abantu icitabo ca bulu (“Imyulu Ipya ne Calo Cipya”). Pa numa, ilyo bashimapepo baumfwile ukuti tuleshalika icitabo cimbi, twatendeke ukushalika icitabo ca mutuntula (What Has Religion Done for Mankind?), ifyo fine e fyo twalecita. Cali bwino pantu twalikwete ifitabo fyalekanalekana kabili ifya malangi yalekanalekana!

Nalimo ilyo papitile umwaka umo mu Itu, napokelele telegramu umo banjebele ukuyabombelako pa Bethel, pa maofeshi ya Nte sha kwa Yehova mu Rio de Janeiro, pa kupekanishisha ukulongana kwa calo. Nalitemenwe nga nshi ukusumina ubu bwite.

Imilimo Yalundwako E lyo na Mafya

Pa Bethel, pali ncito ishingi, kabili nalitemenwe ukwafwilishako muli iyi yonse. Nalemwenamo icine cine ukusangwa ku kulanshanya kwe lembo lya bushiku cila lucelo no kusangwa kwi sambililo lya lupwa ilya Ulupungu lwa kwa Kalinda lyonse pali Cimo mu cungulo! Amapepo ya pa mutima aya kwa Otto Estelmann na bambi abakokole aba mu lupwa lwa Bethel yalemfika sana pa mutima.

Pa numa ya kulongana kwa calo, nalongele ifyola fyandi apo nali no kubwelela ku Itu, lelo icansungwishe ca kuti, umubomfi wa musambo, Grant Miller, ampeele kalata uwaleti mbe uwa mu lupwa lwa Bethel. Twaleikala na Nkashi Hosa Yazedjian, uucili alebomba mu Bethel ya ku Brazil. Muli shilya nshiku ulupwa lwa Bethel lwali ulunono—twali fye 28—kabili bonse twali ifibusa fine fine.

Mu 1964, João Zanardi, umutumikishi wa nshita yonse uwacaice, aishile ku Bethel ku kukanshiwa. Pali ilya nshita ali mubomfi wa muputule, nelyo kangalila wenda, mu ncende ya mupepi. Limo limo twalemonana nga aisa ku Bethel ku kuleta amalipoti yakwe. Umubomfi wa musambo asuminishe João ukulasangwako kwi sambililo lya lupwa pali Cimo icungulo, ne ci calengele ukuti tulepoosako inshita iikulu na o. Twasukile twaupana na João mu August 1965. Nalitemenwe nga nshi ukusumina ubwite bwa kulabombela pamo no mulume wandi mu mulimo wa muputule.

Muli shilye nshiku umulimo wa kwenda mu Brazil wali kwati bulendo bwa kuya mulepansa impanga. Nshakatale ndaba ifyo twaletandalila amabumba ya bakasabankanya mu Aranha, itauni lyaba mu Citungu ca Minas Gerais. Twalenina ishitima no kutwalilila ubulendo pa makasa uku ninshi natusenda ifyola, taipi, mashini wa kutambishapo ubunkolanya, ifyola fya mwi bala, ne fitabo. Ala twaletemwa icine cine ukusanga Lourival Chantal, munyinefwe umukoloci, uwaletulolela lyonse pa citesheni ukutwafwako ukusenda ifyola.

Mu Aranha twalelonganina mu ng’anda ya kusonkela. Ku lukungu lwa ng’anda kwaliko akamuputule umo twalesendama. Lubali lumo muli ulya muputule kwali umulilo wa nkuni uo twaleipikilapo no kukafishapo amenshi ayo bamunyinefwe baletuletela mu mbeketi. Mwi bala lya nsengu mwali icilindi ico twalebomfya nge cimbusu. Ubushiku twalesha koloboi ileyaka ku kutamfya ifishishi beta ati barber beetles—ifi fishishi filaleta ubulwele bwa Chagas. Nga bwaca ulucelo twalesanga imyona naifita ku mulandu wa cushi. Nalyo line twaliipakishe ukuba kulya!

Ilyo twalebombela mu muputule mu Citungu ca Paraná, na kabili twapokelele ulya enifulupu wa kaki umukalamba ukufuma kwi ofeshi linono ilya Nte sha kwa Yehova. Bwali bwite na bumbi ukufuma ku kuteyanya kwa kwa Yehova—uno muku ukuya mu kubombela ku Portugal! Muli kalata batwebele ukutontonkanya pa cishinte ca ba pali Luka 14:28 no kumona nga kuti twakumanisha ilyo tushilasumina ukutendeka uyu mulimo pantu umulimo wesu uwa Bwina Kristu walibindilwe kulya, kabili ubuteko bwa ku Portugal kale kale bwalipoosele bamunyinefwe abengi mu cifungo.

Bushe tukaye ku calo uko tuli no kupakaswa ifyo? João atile: “Nga ca kuti bamunyinefwe abena Portugal kuti baikala kulya no kubombela Yehova mu cishinka, ninshi cinshi twingafililwa?” Ilyo naibukishe amashiwi ya nkosho ayanjebele batata, na ine natile: “Nga ca kuti Yehova atwita, tufwile ukwitaba no kumutetekela.” Pashipita fye inshita iinono, awe tuli na pa Bethel mu São Paulo, ukupokelela ifyebo na fimbi no kupekanya ifipepala fya lwendo lwesu.

João Maria na Maria João

Ubwato bwesu, ubwaleitwa ati Eugênio C, bwatendeke ubulendo ukufuma pa cabu ca Santos, mu Citungu ca São Paulo, pa September 6, 1969. Twaendele pali bemba inshiku 9, e lyo twafika mu Portugal. Pa kubala, twabombele na bamunyinefwe babelesha pa myeshi iingi mu misebo iishapabuka iya mu Alfama na mu Mouraria, mu citungu ca kale ica Lisbon. Batusambilishe ukuba abaibukila pa kutila tatwiketwe bwangu kuli bakapokola.

Twalelonganina ukulongana kwa cilonganino mu mayanda ya Nte. Ilyo twamwene ukuti abena mupalamano batendeka ukutunganya, twatendeke ukulonganina kumbi pa kutila ing’anda isanswa nelyo bamunyinefwe beikatwa. Ukulongana kukalamba, uko twalelongana kwati twile fye mu kwangala, kwalebela mu Parka ya Monsanto, iyabelele ku nse ya Lisbon, na ku Costa da Caparica, impanga yabamo imiti sana iyabela mupepi no lulamba. Twalefwala kwati tuli pa kwangala ilyo tulelongana, kabili twalekwata amabumba ya bamalonda abaleiminina mu ncende shalekanalekana balelonda. Nga kwamoneka uo baletwishika, baletwishibisha bwangu pa kuti twapyanishapo ubwangalo, ukuteyanya apa kuliila, nelyo ukutampa ukwimba inyimbo sha cikaya.

Pa kutila bakapokola tabatwishibe, tatwalebomfya amashina yesu aya cine cine. Bamunyinefwe batwishibe ati ni fwe João Maria na Maria João. Amashina yesu tatwaleyabomfya pa kutumishanya bakalata nelyo mu fyalembwa. Lelo, twapeelwe amanambala ayo twalebomfya. Naliibikilisheko ukuti nshifwile ukwibukishapo akeyala nangu kamo aka bamunyinane pa kutila na lintu banjikata ni kasokolola bamunyinane.

Te mulandu ne fibindo, ine na João twapampamine pa kushukila inshita yonse iyamoneka ukushimikilamo, pantu twalishibe ukuti bushiku bumo kuti batupoka ubuntungwa. Twasambilile ukushintilila pali Shifwe wa ku muulu, Yehova. Nga Kacingilila wesu, abomfeshe bamalaika bakwe mu nshila yatulengele ukumona kwati ‘tulemona Imfumu iishimoneka.’—AbaHebere 11:27.

Bushiku bumo, ilyo twaleshimikila ku ng’anda ne ng’anda mu Porto, twakumenye umuntu umo uwakoselepo fye ukuti twingile mu mwakwe. Nkashi nalebomba nao asumine bwangu ukwabula no kushimunukako, na ine nafililwe na pa kukanina, awe nakonkamo fye. Nalyumfwile umwenso ilyo namwene icikope ca mushilika mu ng’anda. Cinshi nalacita? Awe umwine wa ng’anda atwebele ukwikalako, e lyo anjipwishe ati: “Bushe kuti waleka umwana obe umwaume ukwingila ubushilika nga ca kuti alisalilwe?” Apa palekabila ukutekanya. Mu mutekatima, pa numa ya kupepa mu mutalalila, nayaswike ati: “Nshakwatapo umwana, kabili ndecetekela na imwe bene kuti mwanjasuka cimo cine nga na mwipwishe icipusho ca musango yu.” Aikele fye tondolo. Nakonkenyepo ukusosa ati: “Nomba nga mwanjipusha ifyo cumfwika ukufwilwe ndume nelyo batata, kuti nayasuka pantu ndume yandi na batata balifwa.” Ilyo nalelondolola ifi ninshi ne filamba fyaisula mu menso kabili namwene ukuti uyu mwaume na o apene alile. Alondolwele ukuti ni nomba line fye umukashi wakwe afwile. Alikutikishe ilyo namulondolwele ulwe subilo lya kubuushiwa. Lyene twalimulaile kabili twafuminepo umutende, ukutuula ulya mulandu mu maboko ya kwa Yehova.

Nangu ca kuti kwali icibindo, abafumacumi balyafwiwe ukwishiba icine. Mu Porto e mo umulume wandi atendeke isambililo na Horácio, shimakwebo, uwalundulwike bwangu. Pa numa umwana wakwe umwaume Emílio, kalapashi muli budokota, na o ainashishe kuli Yehova no kubatishiwa. Ca cine, takuli icingalesha umupashi wa mushilo uwa kwa Yehova.

“Tamwishibe ico Yehova Akasuminisha”

Mu 1973, ine na João balitwitile ukusangwa kwi bungano lya pa kati ka Nko mu Brussels, ku Belgium ilyaleti “Ukucimfya kwa Bulesa.” Bamunyinefwe abengi nga nshi aba ku Spain na ku Belgium epo bali, e lyo na makombe ukufuma ku Mozambique, Angola, Cape Verde, Madeira, na ku Azores. Mu mashiwi yakwe aya kusondwelela, Munyinefwe Knorr, ukufuma ku maofeshi yakalamba mu New York, atucincishe ati: “Twalilileni ukubombela Yehova mu cishinka. Tamwishibe ico Yehova akasuminisha. Nani wingeshiba ukuti, napamo ukulongana kwa pa kati ka nko ukukonkelepo kukabela mu Portugal!”

Umwaka wakonkelepo umulimo wa kushimikila mu Portugal walisuminishiwe ne funde. Kabili ukulingana ne fyalandile Munyinefwe Knorr, pa April 25, 1978, twakwete ukulongana kwa pa kati ka nko ukwa kubalilapo mu Lisbon. Ala lyali lishuko line line ukuya mu misebo ya mu Lisbon, ukushimikila ukubomfya ifipampa, bamagazini, no kulalika abantu ukwisakutika ku lyashi lya cintubwingi! Cali kwati ciloto cabe ca cine.

Twalitemenwe sana bamunyinefwe aba ku Portugal, kabili abengi balipooselwepo mu fifungo no kulopolwa pa mulandu wa kukanaitumpa mu milandu ya calo. Twalefwaisha ukutwalilila ukubombela mu Portugal. Lelo, twalifililwe ukutwalilila ukubombelamo. Mu 1982, João alwele ubulwele ububi ubwa ku mutima, kabili iofeshi linono ilya Nte sha kwa Yehova lyatile tubwelelemo ku Brazil.

Inshita ya Bwesho

Bamunyinefwe pa maofeshi ya mu Brazil baletutungilila sana kabili batupeele umulimo wa kubombela mu Cilonganino ca Quiririm mu Taubaté, mu Citungu ca São Paulo. Amalwele ya kwa João yalikosele bwangu, awe nga fino aleka no kufumina pa nse. Abalefwaisha ukusambilila baleisa pa mwesu ku kusambilila Baibolo, kabili kwaleba ukukumana kwa mulimo wa mwi bala cila bushiku, e lyo no kukumana mu mabumba ye sambililo lya citabo cila mulungu. Uku kutantika kwaletwafwa ukusungilila bumupashi bwesu.

João atwalilile ukubomba apapelele amaka yakwe mu mulimo wa kwa Yehova ukufika nelyo afwile pa October 1, 1985. Nalibipilwe no kupopomenwa, lelo napampamine ukutwalilila mu mulimo wandi. Ica kucilinganya umulimo wandi na cimbi caishile mu April 1986 ilyo abapuupu basanshile ng’anda yandi no kwiba nalimo fye fyonse. Nshatalile mpopomenwapo musango ulya e lyo no kumfwa umwenso nga ulya naumfwile. Pa kulangisha ukutemwa kuli ine, abaupana bamo banjebele ukwikalako na bo, kabili nalitashishe icine cine.

Imfwa ya kwa João no kwibilwa fyalikumine umulimo wandi kuli Yehova. Nalilekele ukuicetekela mu butumikishi. Pa numa ya kulembela iofeshi lya Nte sha kwa Yehova pa bwafya nalesanga, napokelele ubwite bwa kwikalako pa Bethel nge nshila ya kunjafwilamo ukuba uwashikatala na kabili. Mwandini iyo yali ni nshita ya kunkosha!

Pa numa fye ya kumfwako bwino, napeelwe umulimo wa kubombela mu Ipuã, itauni lya mu citungu ca São Paulo. Umulimo wa kushimikila wanengele ukuba uwapamfiwa, lelo kwaleba inshita ilyo nalefuupulwa. Nga cabe fyo, naletumina foni bamunyinane mu cilonganino ca Quiririm, kabili kwaleba ulupwa ulwaleisa ku kuntandalila pa nshiku ishinono. Kulya kutandala kwalenkoselesha sana! Mu mwaka wa kubalilapo mu Ipuã, bamunyinane na bankashi 38 baleenda intamfu iitali ku kwisamona fye.

Mu 1992, imyaka 6 pa numa ya mfwa ya kwa João, napokelele ubwite na bumbi ukufuma ku kuteyanya kwa kwa Yehova, uno muku ukuya ku musumba wa Franca, mu Citungu ca São Paulo, uko ncili ndebomba ubutumikishi bwa nshita yonse. Abantu kuno balafwaisha ukusambilila. Mu 1994, natendeke ukusambilila Baibolo na mwine mushi. Pa nshita natendeke ukusambilila na o, alecita kampeni ukuti bakamusale mu ng’anda ya mafunde mu Brazil, lelo nangu ca kuti ali uwapamfiwa twalesambilila lyonse pali Cimo akasuba. Pa kutila elapumfyanishiwa aleshimya foni wakwe. Nali ne nsansa ukumona uko aleya alefumamo panono panono mu fikansa fya calo kabili, icine camwafwile ukuwamya icupo cakwe! Abatishiwe pamo no mukashi wakwe mu 1998.

Nga napituluka mu fyo napitamo, kuti natila ubumi bwandi pamo ngo mutumikishi wa nshita yonse bwaisulamo amapaalo ayengi na mashuko ya kubombela Yehova. Ukwitaba ku bwite bufuma kuli Yehova ukupitila mu kuteyanya kwakwe kwalindetela amapaalo yene yene. Kabili ncili uwaitemenwa ukwitaba ku bwite bonse ubukesa ku ntanshi.

[Ifikope pe bula 25]

Mu 1957, ilyo natendeke umulimo wa nshita yonse, ne lelo

[Icikope pe bula 26]

Ndi pamo no lupwa lwa Bethel mu Brazil mu 1963

[Icikope pe bula 27]

Ubwinga bwesu mu August 1965

[Icikope pe bula 27]

Ukulongana mu Portugal pa nshita umulimo wabindilwe

[Icikope pe bula 28]

Ubunte bwa mu musebo mu Lisbon ilyo kwali Ibungano lya pa kati ka Nko mu 1978 ilyaleti “Icitetekelo Icicimfya”