Yesu Umwine Wine

PA NUMA ya kuumfwa ku batumwa bakwe ifyo abantu balemumona, Yesu abepwishe ati: “Lelo imwe mutila nine ani?” Mwi Landwe lya kwa Mateo mulasangwa ubwasuko bwa kwa Petro ubutila: “Ni mwe Kristu, Umwana wa kwa Lesa wa mweo.” (Mateo 16:15, 16) Bambi na bo e fyo baletontonkanya. Natanaele, uwaishileba umutumwa, aebele Yesu ati: “Rabi, ni mwe Mwana wa kwa Lesa, ni mwe Mfumu ya kwa Israele.” (Yohane 1:49) Yesu umwine alandile pa bucindami bwa mulimo wakwe ati: “Nine nshila ne cine no mweo: takuli uwisa kuli Tata, kano aishila muli ine.” (Yohane 14:6) Imiku iingi, aaleita umwine ati “Umwana wa kwa Lesa.” (Yohane 5:24, 25; 11:4) Kabili ashininkishe ne ci pa kucite fipesha amano, no kubuusha fye abafwa.

Bushe Calilinga Ukulatwishika?

Lelo bushe cine cine kuti twacetekela ifyalanda Amalandwe pa lwa kwa Yesu? Bushe yalalondolola Yesu wine wine? Umuyashi Frederick F. Bruce, profesa wa masomo mu fya kwilula Baibolo pe sukulu likamba ilya University of Manchester, ku England, atile: “Te lyonse cayanguka ukulondolola bwino bwino ifyalembwa pa fyacitike kale, muli Baibolo nelyo mu mpapulo shimbi. Kuti cawama ukucetekela fye uwalembele ukuti ifyo alelanda fya cine; nga twasumine co, awe ninshi aishininkisha ukuti ne fyo alondolola fya cine. . . . Icipingo Cipya cilanda pa fya cine te pa mulandu fye wa kuti Abena Kristu bacimona ukuba ‘cashila.’”

Pa numa ya kubebeta ukutwishika uko bamo batwishika Yesu uwalondololwa mu Malandwe, James R. Edwards, profesa wa mipepele pa Jamestown College, ku North Dakota, mu U.S.A., alembele ati: “Ukwabula ukupita mu mbali kuti twatila mu Malandwe mwaba ubushininkisho ubwingi ubwa kuti Yesu cine cine e ko aali. . . . Umulandu Amalandwe yalondolwela Yesu muli ulya musango yamulondolwela ni co e fyo aali icine cine. Amalandwe yatweba bwino bwino filya fine abakonshi bakwe balemumona, ukuti atuminwe na Lesa kabili apeelwe amaka ukuba Umwana wa kwa Lesa kabili Umubomfi.”a

Ukusapika Yesu

Ni shani pa lwa fyebo fimbi ifishaba mu Baibolo ifyalanda pali Yesu Kristu? Kuti twafimona shani? Mu mpapulo sha kwa Tacitus, Suetonius, Josephus, Pliny the Younger, na bakalemba balumbuka bambi mwaba ifyebo ifingi pali Yesu. Ulwa bene, The New Encyclopædia Britannica (1995) itila: “Ubu bulondoloshi bushili bwa mu Baibolo bushininkisha ukuti kale nangu fye ni balya balekaanya ubuKristu tabaletwishika Yesu, icalandilwepo pa muku wa kubalilapo kabili ukwabula ne milandu ine ine ku kupwa kwa ba 1700, muli ba 1800, na ku kutendeka kwa ba 1900.”

Ku ca bulanda, abasoma aba nomba, pa kweshaesha ukwishiba Yesu “wine wine” nelyo “uwaliko,” balilenga na fintu aalemoneka ukwaluka pa mulandu wa fya kutunganya fyabo ifishaifulila, ukutwishika kwa fye, no kulondolola kwabula na po kwashintilila. E kutila aba e baba no mulandu wa kushike nshimi isho babepesha bakalemba ba Malandwe. Bamo balafwaisha nga nshi ukulumbuka no kwishibikwa pa lushimi lwa kucincimusha ulupya ica kuti balafilwa ukubebeta mu bufumacumi ubushininkisho pa lwa kwa Yesu. Na kuli pele pele, abasoma bapanga “Yesu” wa kwelenganya fye.

Bonse abafwaya ukumwishiba, Yesu umwine wine asangwa muli Baibolo. Luke Johnson, kafundisha wa ntendekelo ya Cipingo Cipya no Bwina Kristu pa Candler School of Theology ku Emory University, atila ukusapika ukwingi pali Yesu kususha ifyalembwa mu Baibolo. Asoso kuti cilomfwika bwino ukubebeta imikalile, imitungulwile, intuntuko, ne ntambi ifya kwa Yesu ne fyaliko mu nshita yakwe. Lelo, alundapo ati ukusanga ico abasoma batila Yesu wine wine “te co Amalembo yabelako,” pantu yena “yalondolola sana imibele ya kwa Yesu,” ubukombe bwakwe, no mulimo wakwe ngo Mulubushi. E co, imibele ya cine iya kwa Yesu no bukombe bwakwe fyali shani?

Yesu Wine Wine

Amalandwe, e kutila amabuuku yane ayalondolola imikalile ya kwa Yesu yatweba ukuti aali muntu uwalelangulukilako nga nshi. Inkumbu ne cililishi fyalelenga Yesu ukwafwa abantu abalecula ku kulwala, ubupofu, na malwele yambi. (Mateo 9:36; 14:14; 20:34) Imfwa ya kwa cibusa wakwe Lasaro no bulanda iyi mfwa yaleteele inkashi sha kwa Lasaro fyalengele Yesu ‘ukushinshimukila no kulile filamba.’ (Yohane 11:32-36) Na kuba, Amalandwe yalondolola imibele yalekanalekana iya kwa Yesu, pamo nga icililishi ku wa fibashi, ukusamwa ilyo abasambi bakwe batungulwike, ukukalifiwa pa kukanalangulukilako kwa bantu balemenene sana ku mafunde, no bulanda ubo aikatile Yerusalemu pa kukaana Mesia.

Yesu nga acite cipesha amano, ilingi line alelanda ukuti umuntu uwaposhiwa nalengako ukuti ici cicitike pa kusoso kuti: “Icitetekelo cobe nacikuposha.” (Mateo 9:22) Atashishe Natanaele ukuti aali “umwina Israele wa cine cine,” ati “Muli wene tamwaba bucenjeshi!” (Yohane 1:47) Ilyo bamo batontonkenye ukuti ubupe umwanakashi umo apeele ku kutasha Yesu bwali fye konaula indalama, Yesu alimupokolweleko, ati ico acitile cali no kulaibukishiwa imyaka iingi. (Mateo 26:6-13) Ali ni cibusa wine wine ku bakonshi bakwe, “abatemenwe na ku mpela.”—Yohane 13:1; 15:11-15.

Kabili Amalandwe yalanga ukuti Yesu aleishiba bwangu ifyalekabila abengi abo alekumanya. Lintu alandile no mwanakashi pa cishima, kasambilisha wa malango mwi bala, no mulondo ku mbali ya bemba, alebafika bwangu pa mutima. Ilyo fye Yesu alanda na bo amashiwi ayanono, abengi pali aba bantu balemusokolwela ifili mu mutima. Alebalenga ukwankulako. Nangu ca kutila abantu ba pali ilya nshita baletiina intungulushi, Yesu wena abantu balemukunga. Baletemwa ukuba pamo na Yesu; baleishe fyefu nga bali nankwe. Abana banono tabalemutiina, kabili pa kubomfya umwana ku kulangilila, taimike fye akana pa ntanshi ya basambi bakwe lelo ‘alikapakatile.’ (Marko 9:36; 10:13-16) Cine cine, Amalandwe yalanga ukuti Yesu aali muntu uo batemenwe nga nshi ica kuti abantu baikele inshiku shitatu ukulakutika fye ku fyebo fyakwe ifya kupembesula.—Mateo 15:32.

Ukupwililika kwa kwa Yesu takwamulengele ukulalengulula nelyo ukulaituumika no kuba uwa lucu ku bantu abashapwililika, abafinininwa ne membu abo aleikala na bo no kushimikilako. (Mateo 9:10-13; 21:31, 32; Luka 7:36-48; 15:1-32; 18:9-14) Yesu talepinda nangu panono. Talundileko ku fisendo fya bantu. Lelo, atile: “Iseni kuli ine, bonse mwe bacucutika . . . ine nalamupeelo kutusha.” Abasambi bakwe bamumwene ukuti aali “uwafuuka kabili uwapetama umutima”; ikoli lyakwe lyali ilyayanguka, ne cisendo cakwe cali icapepuka.—Mateo 11:28-30.

Imibele ya kwa Yesu yalisokololwa mu Malandwe kabili ilamoneka fye ukuti ya cine. Te kuti cibe icayanguka ku bantu bane abapusana ukwelenganya umuntu uwaibela nga nshi no kumulondolola cimo cine fye mu malandwe yonse yane. Te kuti cicitike kuli bakalemba bane abapusana ukulemba pa muntu umo wine no kumulondolola cimo cine fye nga ca kutila uyo muntu tatalile abako.

Kalemba wa lyashi lya kale Michael Grant aipusha icipusho ca kulenga umuntu ukukutumana. Atila: “Kuti caba shani ukuti, mu Malandwe fye yonse, mwalilondololwa mu kuibela nga nshi umulumendo watemwikwa sana uwalebishanya na banakashi ba misango misango, pamo pene na baletwishikwa, ukwabula ukukuntukilwa nangu panono, ukukalifiwa, nelyo ukupenampena, lyonse ukuba fye ne mibele iisuma?” Ubwasuko bwaumfwika bwa kuti uyo muntu e ko aali icine cine kabili alicitile umwabela fyonse ifyo Baibolo ilanda pa lwa wene.

Yesu Wine Wine ne Nshita Yenu iya ku Ntanshi

Ukulondolola na fimbi pa lwa mibombele ya cine cine iya kwa Yesu ilyo aali pano isonde, Baibolo itila ilyo ashilaba umuntunse e ko aali pamo ngo Mwana wafyalwa eka uwa kwa Lesa, “libeli lya ku cibumbwa conse.” (Abena Kolose 1:15) Imyaka 2000 iyapitapo, Lesa akuushishe ubumi bwa Mwana wakwe uwa ku muulu ukububika mwi fumo lya kwa nacisungu umuYuda pa kuti akafyalwe ngo muntu. (Mateo 1:18) Ilyo alepyunga pano isonde, Yesu abilile ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa e subilo fye lyeka ilya bantunse bapelelwa, kabili akanshishe abasambi bakwe ukukonkanyapo uyu mulimo wa kushimikila.—Mateo 4:17; 10:5-7; 28:19, 20.

Pa Nisani 14 (mupepi na April 1), 33 C.E., Yesu aliketwe, ukulubulushiwa, ukupingulwa, no kwipaiwa pa milandu ya bufi iya kuti alepinuna ubuteko. (Mateo 26:18-20; 26:48–27:50) Imfwa ya kwa Yesu yali cilubula, ukulubula abantunse abasumina ku lubembu lwabo no kwisula inshila ya ku mweo wa muyayaya kuli bonse abamutetekela. (Abena Roma 3:23, 24; 1 Yohane 2:2) Pa Nisani 16, Yesu alibuushiwe, kabili bwangu bwangu pa numa ya ico, alininine ukubwelela ku muulu. (Marko 16:1-8; Luka 24:50-53; Imilimo 1:6-9) Apo ni Mfumu yasontwa iya kwa Yehova, Yesu wabuushiwa aliba na maka yonse aya kufikilisha ubufwayo bwa kwa Lesa ubwa pa kutendeka ku muntu. (Esaya 9:6, 7; Luka 1:32, 33) Cine cine, Baibolo ilondolola ukuti ukwabula Yesu ubufwayo bwa kwa Lesa te kuti bufikilishiwe.

Imyaka 2000 iyapitapo, abengi balisumine muli Yesu pa mulandu wa fyo aali, e kutila Mesia nelyo Kristu walaiwe, uwatuminwe kwi sonde ku kwebela bumulopwe bwa kwa Yehova no kufwa imfwa ya kulubula abantunse. (Mateo 20:28; Luka 2:25-32; Yohane 17:25, 26; 18:37) Ilyo ukupakasa kwabipisha kwabaponene, abantu nga tabatemenwe ukuba abasambi ba kwa Yesu abalatwishika nga e ko aali icine cine. Basumine ukubomba umulimo abapeele no kushipa kabili balipimpile, ukuya ku ‘kulenga aba nko shonse ukuba abasambi.’—Mateo 28:19.

Pali lelo, imintapendwa ya Bena Kristu bafumaluka kabili abasambilishiwa bwino balishiba ukuti Yesu te muntu fye wa mu lushimi. Balisumina ukuti ni Mfumu yabikwa pa cipuna ca Bufumu bwa kwa Lesa ubwa mu muulu, uwalaswa acitepo cimo pa fintu fya pano isonde. Ubu buteko bwa kwa Lesa ni mbila nsuma pantu bwalaya ukufumyapo amafya ya mu calo. Abena Kristu ba cine balalanga ukuti balatungilila muli bucishinka Imfumu yasalwa na Yehova ukupitila mu kwebako bambi “imbila nsuma iyi ya bufumu.”—Mateo 24:14.

Abatungilila Ubufumu bwa kwa Kristu, Umwana wa kwa Lesa wa mweo, bakaipakisha amapaalo ku ciyayaya. Na imwe kuti mwaipakishako aya mapaalo! Abasabankanya uno magazini kuti baba aba nsansa ukumwafwa ukwishiba Yesu wine wine.

[Futunoti]

[Akabokoshi/Icikope pe bula 6]

Ifyo Bambi Basosa

Mu lupapulo lwa The Message of Jesus Christ, Mohandas K. Gandhi atile: “Mona Yesu wa ku Nasarete na o aba pali bakasambilisha bakalamba abo icalo cakwatapo. . . . Nkasosa ku baHindu ukuti nga tamusambilile ifisambilisho fya kwa Yesu ubumi bwenu bukabulisha fimo.”

Mu citabo ca History of the Christian Church, Philip Schaff asosele ukuti: “Umuntu wa cine cine ngo yu, uwapwililila, uushaleyaluka, uwapwililika, uwa mibele isuma kabili umukalamba ukucila abantunse bonse te kuti abe uwa bufi nelyo uwa kwelenganya. . . . Kuti capinda umuntu uwacila pali Yesu ukwelenganya ukuti Yesu e ko ali.”

Mu citabo ca Caesar and Christ, Will Durant atile: “Ukutungo kuti abantu yaweyawe kabili abanono kuti baelenganya mu nkulo imo umuntu wa maka nga nshi kabili uwatemwikwa, uwa mibele isuma nga nshi kabili uwalangilile abantunse bumunyina bwine bwine, kuti caba cipesha mano icingacila na pa fipesha mano fyonse ifyalembwa mu Malandwe.”

Mu citabo ca Beside Still Waters, Gregg Easterbrook asosele ukuti: “Ukutunga kwa kuti imipepele ya mwi sonde lyonse napamo yatendekwe no muntu wa kwelenganya te kuti kumfwike, apo abantu abengi balyesha ukutendeka imipepele kabili balifilwa.”

Mu citabo ca God in the Dock C.S. Lewis atile: ‘Pamo nga kalemba wa lyashi lya kale nalishininwa umupwilapo ukuti Amalandwe te nshimi iyo. Tayalembwa mu kuti yalaumfwika nge nshimi. Ifingi pa bumi bwa kwa Yesu tatwafishiba, kabili takwaba abantu abalepanga ulushimi bengaleka ica musango yo ukucitika.’

[Ifikope pe bula 7]

Amalandwe yalanga imibele yalekanalekana iya kwa Yesu