Ifyo Abantu Bamo Babebukisha

MUPEPI ne myaka 3,000 iyapitapo, Davidi afulumwike Imfumu Shauli iya Israele. Davidi atumine intumi kuli Nabali, umukankala wakwete impaanga ne mbushi ishingi nga nshi, ati bamupeko ifilyo na menshi. Na kuba, Nabali ali ne misha kuli Davidi na bali nankwe pantu bacingilile imikuni ya kwa Nabali. Lelo Nabali, akeene ukupeela Davidi ifyo alombele. Kabili aebawile abaume Davidi atumine. Nabali aleyobwela ubukali, pantu Davidi taali muntu wa kutwalilako amasange.—1 Samwele 25:5, 8, 10, 11, 14.

Umutima wa kwa Nabali tawali umwabelele ulutambi lwa bena Kabanga ulwa kusekelela abeni na balendo. E ico, bushe lishina nshi Nabali aipangile? Baibolo itila “ali uwayafya kabili umubi imicitile yakwe” kabili ali “cinangwa.” Ishina lyakwe lipilibula “umupumbu” kabili e fyo cali ifyo fine umwabelele ishina lyakwe. (1 Samwele 25:3, 17, 25) Bushe kuti mwatemwa ukwibukishiwa nge fi? Bushe muli bakali nelyo bushe mwaba abaumina kumo ilyo mulebomba na bantu bambi, pali bufi nga camoneka ukuti abo bantu nabacula? Nelyo bushe muli ba cikuuku, abasekelela abeni, kabili abalangulukila bambi?

Abigaili—Umwanakashi wa Mano

Pa mulandu wa uku kubipa umutima, Nabali aikatile ciinga ukwa kaba. Davidi na bantu bakwe 400 baiteyenye ne fyanso ku kuyakanda Nabali. Abigaili muka Nabali, aishileumfwa ifyacitike. Alishibe ukuti kwena palaba kantu. Cinshi acitile? Alyangufyenye ukupekanya ifilyo fyakumanina kabili aile ku kuyakumanya Davidi na bantu bakwe. Ilyo abakumenye, apaapaatile Davidi ukukanasumya umulopa apa fye. Umutima wa kwa Davidi walinashiwe. Aumfwilile ukupaapaata kwakwe kabili alekelele Nabali. Mu kwangufyanya pa numa ya ici, Nabali alifwile. Apo Davidi alimwene ifyo umutima wa kwa Abigaili wali uwawama, alimubuulile ukuba umukashi wakwe.—1 Samwele 25:14-42.

Bushe lishina nshi Abigaili aipangile? Aali mwanakashi ‘musuma mu kushilimuka’ nelyo ‘uwa mano’ nga fintu ishiwi lya mu ciHebere lipilibula. Afwile aali uwa mano kabili uwa bupanda kabili afwile alishibe ifya kucita pa kuitendekelako ne nshita ya kucite co. Abombele muli bucishinka ku kucingilila umulume wakwe uwatumpa ku kayofi na ba mu ng’anda yakwe. Mu kuya kwa nshita Abigaili alifwile, lelo afwile ne shina lisuma pantu ali mwanakashi wa mano.—1 Samwele 25:3.

Lishina Nshi Petro Ashiile Apanga?

Natwise ku nshita ya basambi ba kwa Yesu no kutontonkanya pa batumwa bakwe 12. Ukwabula no kutwishika uwalelanda sana ni Petro, nelyo Kefa, uwali kale umulondo mu Galili. Cimoneka kwati aali muntu wacincila uushaletiina ukulanda ifyo aletontonkanya. Ku ca kumwenako, kwali inshita ilyo Yesu asambile amakasa ya basambi bakwe. Bushe Petro acitile shani ilyo camufikile ukuti bamusambe?

Petro atile kuli Yesu: “Mwe Shikulu, bushe mulesamba amakasa yandi?” Na pa kwasuka, Yesu atile kuli wene: “Ifyo ndecita iwe tawishibe pali nomba, lelo uleishiba pa numa ya ifi fintu.” Petro atile kuli wene: “Ine tamwansambeko amakasa.” Moneni imyasukile ya kwa Petro iya maka lelo iya mu kwangufyanya. Bushe Yesu acitile shani?

Yesu amwaswike ati: “Nga nshikusambile, tauli ne senge na ine.” Simone Petro atile kuli wene: “Mwe Shikulu, mwinsamba fye ku makasa, lelo na ku maboko na ku mutwe.” Nomba Petro aya fye kumbi kumbi! Lelo abantu balishibe imibele ya kwa Petro. Taali uwa bumbimunda.—Yohane 13:6-9.

Petro ebukishiwa na ku bunake bwa buntunse. Ku ca kumwenako, akeene Kristu imiku itatu pa menso ya bantu abalemushinina ukuti aali mukonshi wa kwa Yesu umwina Nasarete bapingwile. Ilyo Petro aishibe ici cilubo, alilile cibi. Taali na nsoni sha kulila no kumfwa ubulanda. Kabili calicindama ukuti ili lyashi ilya fyo Petro akeene Kristu lyalilembelwe ku balembele Amalandwe—kabili kwati uwabashimikile ifyacitike ni Petro umwine! Aali uwaicefya ica kuti asumine ifilubo acitile. Bushe na imwe e fyo mwaicefya ifi ica kuti kuti mwasumina ifilubo fyenu?—Mateo 26:69-75; Marko 14:66-72; Luka 22:54-62; Yohane 18:15-18, 25-27.

Pa numa fye ya milungu inono apo Petro akanine Kristu, aiswilemo umupashi wa mushilo, no kushimikila mu kushipa kwi bumba likalamba ilya baYuda pa Pentekoste. Ici cali cishibilo cashininkishiwa ukuti Yesu aali acili no bucetekelo muli wene.—Imilimo 2:14-21.

Pa nshita na imbi, Petro aishileponena mu citeyo na cimbi. Umutumwa Paulo alondolwele ukuti ilyo abaYuda bamo tabalafika ku Antioke, Petro alebishanya na Bena fyalo basumina ukwabula ubwafya. Lelo, ali-ipaatwileko kuli bene “pa kutiina abasembululwa” abafumine ku Yerusalemu. Paulo asansalike ubumbimunda bwa kwa Petro.—Abena Galatia 2:11-14.

Na lyo line, nani pa basambi uwali uwashipa pa nshita yaafya ilyo calemoneka ukuti abakonshi ba kwa Yesu balefwaya ukumusha? Cali ni lilya Yesu abasambilishe cipya, pa bucindami bwa kulya umubili no kunwa umulopa wakwe. Atile: “Ndemwebe cine cine, nati, Nga tamuliile umubili wa Mwana wa muntu no kunwo mulopa wakwe, tamukwete bumi muli imwe.” Abengi pa bakonshi bakwe aba ciYuda bali-ipunwine no kutila: “Ici cebo cayafya; nani uwingacumfwa?” Cinshi cakonkelepo? “Pa mulandu wa ici abengi aba mu basambi bakwe babwelele ku fya ku numa, tabaendele nankwe kabili.”—Yohane 6:50-66.

Pali yi nshita yaafya Yesu aalukile ku batumwa ikumi na babili no kubepusha icipusho mu kulungatika ati: “Bushe na imwe mulefwaya ukuya?” Petro amwaswike ati: “Mwe Shikulu, ni kuli nani twingaya? Ni mwe muli ne fyebo fya bumi bwa muyayaya; kabili twalitetekela no kwishiba ukuti ni mwe Wa Mushilo wa kwa Lesa.”—Yohane 6:67-69.

Lishina nshi Petro apangile? Nga mwabelenga pali wene kuti mwatemwa sana ubufumacumi bwakwe no kukanaifisa, na pali bucishinka, no kuitemenwa kwa kusumina ifilubo fyakwe. We shina ubusuma ilyo apangile!

Cinshi Abantu Baleibukisha Pali Yesu?

Yesu abombele ubutumikishi pe sonde mu myaka fye itatu na hafu. Lelo bushe abakonshi bakwe batila aali shani? Apo aali uwapwililika, uwabula ulubembu, bushe aleitalusha kuli bambi? Bushe imitungulwile yakwe yali iyakaluka pa mulandu wa kuba Mwana Lesa? Bushe aletiinya abakonshi bakwe no kubapatikisha ukumumfwila? Bushe aali uwangwa sana pa fyo bambi balelanda pali wene ica kuti taleseka no kuseka? Bushe aali uwapamfiwa ica kuti takwete na nshita ya kuba na banaka na balwala nelyo fye ku bana? Bushe alisuulile abantu ba mishobo imbi na banakashi, nga filya cali ku baume abengi? Cinshi icalembwa citweba?

Yesu alitemenwe abantu. Nga twasambilila pa butumikishi abombele kuti twamona ukuti ilingi aleundapa abalemana na balwala. Aleipeelesha ku kwafwa bambi abalecula. Alitemenwe na bana bene, kabili aebele fye na basambi bakwe ati: “Lekeni abana banono bese kuli ine; mwibakaanya.” Lyene Yesu “afukatile abana, alabapaala, abikile ne minwe yakwe pali bene.” Bushe mulakwata inshita ya kuba na baice, nelyo bushe mwaliba abapamfiwa ica kuti tamwishiba na baice nge po bali?—Marko 10:13-16; Mateo 19:13-15.

Ilyo Yesu ali pe sonde, abaYuda balecucutika ku mafunde ya mipepele ne fipope ifyacilile pa fyalekabilwa mwi Funde. Bashimapepo baletwika abantu ifisendo fyafina, lelo bena tabalefikumya na ko ku munwe wabo. (Mateo 23:4; Luka 11:46) Ala bali abapusaninina fye na Yesu! Atile: “Iseni kuli ine imwe bonse mwe balecucutika kabili abafininwa, na ine ndemupuupuutula.”—Mateo 11:28-30.

Abantu balepuupuutulwa nga babishanya na Yesu. Taletiinya abasambi bakwe, ica kuti balafilwa no kulandapo. Na kuba, alebepusha amepusho pa kuti balandepo. (Marko 8:27-29) Bakangalila ba Bwina Kristu bafwile ukuipusha ati: ‘Bushe na ine e fyo naba ku basumina banandi? Bushe baeluda banandi balanjeba ifyo baletontonkanya, nelyo bushe balashimunuka?’ Ala cisuma nga nshi ukukwata bakangalila bashaifinya, abakutika kuli bambi, kabili abashaumina kumo! Ukumina kumo kulenga fye ukukanaba ukulanshanya kwafumaluka.

Nangula Yesu aali mwana wa kwa Lesa, tatalile abomfya bubi bubi amaka yakwe nelyo ubulashi. Ukucila ukucite co, alepelulula na bantu pa kulanda. E fyo cali ilyo abaFarise baeseshe ukumuteya pa kumwipusha icipusho ca mucenjelo ati: “Bushe calisuminishiwa ukusonka umusonko kuli Kaisare nelyo iyo?” Yesu abebele ukumulanga ikobili kabili abepwishe ati: “Bushe ici icipasho ne filembo fya kwa ani?” Batile: “Fya kwa Kaisare.” Lyene atile kuli bene: “E ico peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa.” (Mateo 22:15-21) Pa kwasuka apelulushenye fye na bo mu kwanguka.

Bushe Yesu alelandapo ifintu ifingalenga abantu ukuseka? Ababelenga bamo kuti basanga ukuti ca cine ilyo balebelenga apo Yesu atile kuti cayangukapo ku ngamali ukupula mu linso lya nshindano ukucila uwa fyuma ukwingila mu Bufumu bwa kwa Lesa. (Mateo 19:23, 24) Ukulanda fye ati ingamali ukufwaya ukwingila mu linso lya nshindano kukukumya. Ica kumwenako cimbi ica kukukumya ca kumona akani mu linso lya kwa munonko lelo ukufilwa ukumona ulusonta luli mu linso lyobe. (Luka 6:41, 42) Yesu talesalapula fye bambi umo shacela. Aali muntu umusuma uushaifinya. Ku Bena Kristu lelo, ukulandapo tumo utwingalenga bambi ukuseka kuti kwaafwa ukufumyapo ukukungumana.

Icililishi ca kwa Yesu ku Banakashi

Bushe abanakashi baleyumfwa shani nga bali pamo na Yesu? Te kuti tutwishike ukuti alikwete abakonshi ba cishinka abengi abanakashi, kabili pali aba pali na nyina Maria. (Luka 8:1-3; 23:55, 56; 24:9, 10) Abanakashi balyangukilwe ukuya kuli Yesu ica kuti pa nshita imo umwanakashi ‘uwaishibikwe ukuti mubembu’ asambile amakasa yakwe ku filamba fyakwe no kuyasuba amafuta ayanunke cisuma. (Luka 7:37, 38) Umwanakashi na umbi, uwaculile ku kufuma umulopa pa myaka, asookelele mwi bumba pa kuti akumye ku ca kufwala cakwe pa kuti apole. Yesu atashishe icitetekelo ca mwanakashi uyu. (Mateo 9:20-22) Kanshi abanakashi balyangukilwe ukuya kuli Yesu.

Inshita na imbi, Yesu alandile no mwanakashi umwina Samaria pa cishima. Umwanakashi alisungwike ica kuti atile: “Nga cinshi iwe, we muYuda ulenombela amenshi ya kunwa, ne mwanakashi umwina Samaria?” Namwishiba, abaYuda tabaleendelana na bena Samaria. Yesu atwalilile ukumusambilisha pa cine ca kusungusha pa ‘menshi ayafukauka ku kupeelo bumi bwa muyayaya.’ Taleifinya ku banakashi. Taletontonkanya ukuti ukulanda na bo ninshi kuti asuulwa.—Yohane 4:7-15.

Yesu ebukishiwa ku mibele iyingi isuma iyo akwete, pamo no mutima wa kuipeelesha. Aali e kutemwa kwine ukwa kwa Lesa. Yesu ashilile bonse abafwaya ukuba abakonshi bakwe icilangililo ca kukonka. Bushe mulamupashanya bwino bwino?—1 Abena Korinti 13:4-8; 1 Petro 2:21.

Bushe Abena Kristu ba Lelo Bebukishiwa Shani?

Mu nshiku shesu, Abena Kristu abengi aba busumino balifwa, abengi mu bukote, na bambi bafwa fye abaice. Lelo balisha ishina lisuma. Bamo, abapala Crystal uwafwile ninshi mukote, bebukishiwa ku kutemwa bakwete no kutemwa kwa kubishanya na bambi. Bambi, abapala Dirk, uwafwile ninshi ali muli ba40, bebukishiwa ku nsansa no mutima wa kuitemenwa.

Lyene kwaba na baba nga José uwa ku Spain. Muli ba1960, ilyo ukushimikila kwa Nte sha kwa Yehova kwabindilwe muli cilya calo, José alikwete umukashi na bana banakashi batatu. Alikwete incito iisuma mu Barcelona. Lelo pali ilya nshita, kwali ukukabila kwa baeluda ba Bwina Kristu abakosoka ku kapinda ka ku kulyo aka Spain. José alilekele incito yakwe isuma no kuselela ku Málaga no lupwa lwakwe. Bapitile mu mafya ya fya ndalama, ilingi line ukwabula incito ya malipilo iya kubomba.

Na lyo line, José aishibikwe ukuba uwa busumino, uwashintililwapo mu butumikishi kabili abana bakwe bali aba misango isuma, kabili umukashi wakwe Carmela amwafwile ukucite ci. Ilyo balefwaya uwa kuteyanya amabungano ya Bwina Kristu muli ci citungu, José aleitemenwa ukubombako. Ku ca bulanda, ilyo acili mu myaka ya ba50, alilwele cibi no kufwa. Nangu cibe fyo, ashile ishina lisuma pa kuba umulume uwashintililwapo, eluda uubombesha kabili wishi wakwata ukutemwa.

E co bushe mukebukishiwa shani? Nga cali mwafwile mailo, bushe abantu kuti balati mwali shani lelo? Napamo ici e cipusho calatucincisha bonse ukuwamyako ifyo twaba.

Bushe kuti twacita shani pa kupanga ishina lisuma? Tufwile ukutwalilila ukulunduluka mu kutwala ifisabo fya mupashi—ukutemwa, ukushishimisha, icikuuku, ukufuuka, ukuilama na fimbipo. (Abena Galatia 5:22, 23) Ee, ca cine, “Lisuma ishina lya mucinshi ukucila amafuta yasuma ayanona, no bushiku bwa mfwa bwawamo kucilo bushiku bwa kufyalwa.”—Lukala Milandu 7:1; Mateo 7:12.

[Icikope pe bula 5]

Abigaili ebukishiwa ati aali uwa mano

[Icikope pe bula 7]

Petro ebukishiwa ku mibele yakwe iyabula ubumbimunda

[Icikope pe bula 8]

Yesu alekwata inshita ya kuba na baice