Cenjeleni ne Ntambi Ishifulwisha Lesa

IMBOKOSHI ili pa lubansa, nabakupukulapo kabili akasuba na ko nakabalika icine cine, nga filya fine kabalika ilingi mu Afrika. Ilyo abaleloosha baleenda bulanda bulanda mu mulongo ukupita apali icitumbi, umwaume umukoloci aiminina. Ninshi ali uwa bulanda icine cine, ashintilila mupepi ne cinso ca citumbi no kutendeka ukulanda ati: “Cinshi ushanjebele ati ulefwa? Ninshi wanshile fi? Apo nomba wabwelelamo, bushe ukatwalilila ukunjafwa?”

Kumbi na ko mu Afrika mwine, umwana nafyalwa. Takuli umuntu uulesuminishiwa ukumumona. Pa kuleta umwana pa cintubwingi kano papita inshita kabili ulutambi lwabo lwa kuti kano batala bamwinika ishina.

Abantu bamo, ukulanda no wafwa nelyo ukufisa umwana uwafyalwa kuti bacumfwa iceni. Lelo, icilenga balecita intambi shimo ilyo umuntu afwa na lintu umwana afyalwa, mulandu wa kuti “balisumina sana ukuti abafwa balaba no mweo kumo kabili baleshiba ifilecitika.”

Ici cisumino calikosa sana kabili e caba icacindama mu ntambi shonse no kusefya ificitwa mu mikalile yonse iya bantu. Ku ca kumwenako, abengi basumino kuti ukufyalwa, ukukula, ukuupana, ukufyala, ne mfwa fintu fyacindama ificitika mu bulendo bwa muntu ubwa kuya ku calo ca mipashi ya fikolwe. Batila uwafwa nga aya kulya, alakwata sana amaka ya kucita fimo ku bantu bakwe abacili no mweo. Kabili batila ubumi bwakwe kuti bwatwalilila mu kufyalwa cipya cipya.

Pa kuti ubumi bwakwe bwende bwino muli ubu bulendo, kulaba ukusefya no kukonke ntambi ishingi sana. Icalenga abantu ukulakonke shi ntambi, mulandu wa fyo basumina ukuti mu muntu mulafuma cimo ilyo afwa. Abena Kristu ba cine tabacitako ulutambi nangu fye lumo ulwafuma ku kusumina ica musango yo. Mulandu nshi?

Bushe Abafwa Baba Shani?

Baibolo ilalondolola bwino bwino ifyo abafwa baba. Ilondolola fye aiti: “Aba mweo bantu abaishibo kuti bakafwa; lelo abafwa, bantu abashaishiba kantu nangu kamo . . . Ukutemwa kwabo no kupata kwabo no kufinuka kwabo kwaliloba kale . . . Takuli ica kucita nangu ca kwelenganya nangu kwishiba nangu mano ku Mbo uko uleya.” (Lukala Milandu 9:5, 6, 10) Pa nshita ntali bakapepa ba cine aba kwa Lesa balicindika ici icine cacindama ica mu Baibolo. Balisumina ukuti takwaba nangu cimo icishifwa icifuma mu muntu. (Esekiele 18:4) Kabili balishiba no kuti takwaba imipashi ya bafwa. (Amalumbo 146:4) Kale sana, Yehova mu kulungatika aebele abantu bakwe ukuipaatula umupwilapo ku ntambi no kusefya ifyakumine ku kusumina ukuti abafwa baleshiba ifilecitika kabili balacita fimo ku ba mweo.—Amalango 14:1; 18:9-13; Esaya 8:19, 20.

Abena Kristu ba mu nshiku sha batumwa na bo bene tabalekonka intambi ishalimo amasambililo ya kupepa kwa bufi. (2 Abena Korinti 6:15-17) Pali lelo, Inte sha kwa Yehova, te mulandu no mushobo, umutundu, nelyo uko bakulila, balakaana ifishilano ne ntambi ifyakuma kwi sambilisho lya bufi ilya kuti mu muntu mulafuma cimo ilyo afwa.

Nga Bena Kristu cinshi cingatwafwa ukumona nampo nga tufwile ukukonka ulutambi lumo nelyo iyo? Tufwile ukutontonkanya bwino bwino no kumona nga ca kuti ulo lutambi lwalyampana na masambilisho ayali yonse ayashili ya mu malembo, pamo nga ukusumina ukuti imipashi ya bafwa kuti yacita fimo ku ba mweo. Na kabili, tufwile no kumona nga ca kutila ukukonka ulo lutambi nelyo ukusefya kuti kwapunwisha bambi abaishiba ifyo Inte sha kwa Yehova basuminamo ne fyo basambilisha. Ilyo tuleibukisha ifi fishinka, lekeni tubebete ifintu fibili ifisakamika sana abantu, ukufyalwa ne mfwa.

Intambi sha pa Kufyalwa kwa Mwana na pa Kumwinika Ishina

Intambi ishingi ishakuma ukufyalwa kwa mwana shaliba fye bwino. Lelo, Abena Kristu ba cine bafwile ukucenjela mu fyalo umo ukufyalwa kumonwa ngo kukuuka ukufuma ku calo ca mipashi ya fikolwe ukwisa ku calo ca bantunse. Ku ca kumwenako, mu fyalo fimo ifya mu Afrika, umwana uwafyalwa asungilwa fye mu ng’anda kabili tapeelwe shina ukufikila papita inshita. Nangu cingatila inshita ya kulolela kuti yapusanapusana mu ncende mu ncende, iyi inshita nga yapwa e lyo kuba ukusefya kwa kwinika ishina, ukufumisha umwana pa nse no kumulanga kuli balupwa ne fibusa. Ilyo line, e pa kulanda ishina lya mwana kuli bonse abasangilweko.

Ukulondolola ifyo bacindika ulu lutambi, icitabo ca Ghana—Understanding the People and Their Culture (Ukulondolola Intambi na Bantu ba mu Ghana) citila: “Mu nshiku sha kubalilapo 7 isha bumi bwa kanya, bakamona fye nga kali pa ‘bulendo,’ bwa kufuma ku calo ca mipashi ukwisa pano isonde. . . . Akanya kasungilwa fye mu ng’anda kabili abashili ba pa ng’anda tabasuminishiwa ukukamona.”

Mulandu nshi kwabela ulu lutambi lwa kuleka papita inshita ukwabula ukwinika umwana ishina? Icitabo ca Ghana in Restrospect (Ukulondolola Intambi sha mu Ghana) citila: “Umwana taba muntu nga talakumanya inshiku 8. Amonwa ngo ucili ku calo ca mipashi uko afumine.” Icitabo catwalililo kuti: “Apo ishina e lilenga umwana ukuba umuntu, abafyashi nga balemona kwati umwana wabo nalimo kuti afwa, balatala balolela ukwabula ukumwinika ishina ukufikila bamona ati akaba fye bwino. . . . E ico kanshi, ukusefya ulu lutambi, ulo batila ukufumyo mwana, kumonwa ukwacindama sana ku mwana na ku bafyashi bakwe. Nga basefya ulu lutambi batila ninshi nomba umwana afika pa calo.”

Umukalamba mu lupwa ilingi line e o basala ukutungulula fyonse ifilecitika pali uku kusefya kwa kwinika ishina. Ificitika pali uku kusefya filapusana mu ncende mu ncende, lelo ilingi line pali uku kusefya lyonse kulaba ubwalwa, ukupepa ku mipashi ya fikolwe ukutasha ukuti umwana afika umutende, pamo ne ntambi shimbi.

Icipulamo pali uku kusefya kubilisha ishina lya mwana. Nangu cingatila abafyashi e bafwile ukwinika umwana, balupwa bambi na bo bene ilingi line balalandapo pa kusala ishina lya mwana. Amashina yamo yalaba no mo yalola mu lulimi balanda kuli iyo ncende, yamo yalola mu kuti “uwaile nabwela,” “Bamayo babwela na kabili,” nelyo, “Batata babwela na kabili.” Amashina yamo yaba yakukaanya ifikolwe ukusenda umwana wafyalwa ukumubwesesha ku calo ca bafwa.

Kwena tacabipa ukusekelela pa kufyalwa kwa mwana. Ukwinika umwana ishina lya muntu umbi na ko kwine kwaliba fye bwino. E cimo no kumupeela ishina ililanga ifyacitike ilyo afyelwe, na co tacabipa. Na kabili ukusala inshita ya kwinika umwana na co caba ku bafyashi abene. Lelo, Abena Kristu abashifwaya ukufulwisha Lesa balacenjela ukukanacitako intambi no kusefya ifingalenga abantu ukumona kwati umwana uwafyalwa ali fye pa “bulendo,” bwa kufuma ku calo ca mipashi ya fikolwe ukwisa pano isonde.

Ukulundapo, abantu abengi mu bwikashi bamona fye ukuti ulutambi lwa kusefya pa kwinika ishina lwalicindama sana, lelo Abena Kristu bena bafwile ukulangulukilako bakampingu ba bambi no kutontonkanya pa fyo abashasumina bengacimona. Ku ca kumwenako, cinshi bamo bengasondwelela nga ca kuti Umwina Kristu asunga umwana mu ng’anda ukwabula ukumulanga ku bantu ukufikila ilyo kwaba ukusefya kwa kwinike shina? Bushe abantu kuti bacimona shani nga baleinika abana amashina ayalepusana na fintu baitunga ukuti ni bakasambilisha ba cine ca mu Baibolo?

Abena Kristu kanshi, bafwile ukwesha na maka ‘ukucita fyonse ku kucindika Lesa’ pa kuti tabalengele bambi ukuipununa ilyo balesala amashina ya bana babo na lintu baletontonkanya pa nshita ya kwinika umwana ishina. (1 Abena Korinti 10:31-33) ‘Tabasuula ifunde ya kwa Lesa pa kuti basunge icishilano’ ca kutiina abafwa. Lelo, balapeela umucinshi no bukata kuli Yehova, Lesa wa mweo.—Marko 7:9, 13.

Uwafwa aya ku Calo ca Mipashi

Nga filya fine bamona ukufyalwa, abengi batila imfwa na yo bulendo, ubwa kufuma pano isonde ukuya ku calo ca mipashi ya bafwa. Abengi baishiba ukuti nga tabacitile intambi sha pa cililo no kusefya kumo ilyo umuntu afwa, ninshi imipashi ya fikolwe, iyo batila yaliba na maka ya kukanda nelyo ukulambula aba mweo, kuti yakalifiwa. Ukusumine co, e kulenga abantu ukukonka sana intambi sha pa cililo.

Ukufwaya ukuti uwafwa atuushe mu cibote, ilingi line kulenga abantu ukulanga ubulanda mu misango yapusanapusana, pamo ngo kuloosha ukwabula ukuilama, ukupundilila icitumbi no kusefya kwa kusekelela pa numa ya kushiika. Ilyo balesefya icililo, ilingi line kulaba ukulya sana, ukukolwa, no kucinda inyimbo sha congo. Abantu balicindika sana ifililo ica kuti nangu fye bapiina ilingi line balacula sana ukufwaya indalama ishingi pa kuti fye bacite ico abene bengamona ati e kushiika bwino, nangu cingatila kuti bashala fye na mu bucushi na mu nkongole.

Pa myaka iingi, Inte sha kwa Yehova balisansalika umupwilapo intambi sha pa fililo ishishili sha mu malembo.a Intambi pamo ngo kucesha pa cililo, ukwitila ubwalwa pa manda, ukulanda na bafwa, ukusefya pa bushiku umuntu umo afwile, kumo fye ne ntambi shafuma mu kusumina ukuti mu muntu mulafuma icintu cimo ilyo afwa. Ishi ntambi ishifulwisha Lesa shaba ‘ishakowela’, isha ‘bucenjeshi,’ shafuma fye ku “cishilano ca bantu,” tashafuma mu Cebo ca kwa Lesa ica cine.— Esaya 52:11; Abena Kolose 2:8.

Ukupatikishiwa Ukukonkelesha Bambi

Ukukaana intambi sha cishilano kwaliba ukwayafya kuli bamo, na kucilisha mu fyalo umo bacindika sana ulutambi lwa kutiina abafwa. Pa mulandu wa kukanakonka intambi sha musango yo, Inte sha kwa Yehova balatwishikwa nelyo ukupeelwa imilandu ukuti tabacitila ifintu pamo na bantu bambi no kuti tabacindika abafwa. Ukulengululwa no kupatikishiwa fyalilenga Abena Kristu bamo ukufilwa ukusengauka ishi ntambi , nangu line balyumfwikisha fye bwino bwino icine ca mu Baibolo. (1 Petro 3:14) Bamo batila ishi ntambi ni ntambi sha ku mwabo isha kale na kale kanshi te kuti bashikaninine fye umupwilapo. Bamo na bo batontonkanya ukuti ukukanakonka intambi kuti kwalenga fye abantu ukupata bakapepa ba kwa Lesa.

Kwena tatufwaya ukukalifya abantu na pashilingile. Lelo, Baibolo yalitusoka kale ukuti ukwiminina abashangila ku cine kukalenga tukapatwe ku ba pano calo abanunuka kuli Lesa. (Yohane 15:18, 19; 2 Timote 3:12; 1 Yohane 5:19) Tulaitemenwa ukucite fyo, pantu twalishibo kuti tatufwile ukuba nge fyaba ababa mu mfifi ya ku mupashi. (Malaki 3:18; Abena Galatia 6:12) Filya fine Yesu akeene ukutunkwa na Satana ukucita ififulwisha Lesa, na ifwe tulakaana ukutupatikisha ukucita ifintu ififulwisha Lesa. (Mateo 4:3-7) Ukucila ukutiino muntu, Abena Kristu ba cine bacindika ukuteemuna Yehova Lesa no kumupeela umucinshi nga Lesa wa cine. Bacite co pa kukanapula mu fipimo fya mu Baibolo ifya kupepa kwa cine pa mulandu fye wa kupatikishiwa na bantu bambi.—Amapinda 29:25; Imilimo 5:29.

Ukucindika Yehova mu fyo Tumona Abafwa

Ca cifyalilwa ukumfwa sana ubulanda no kuba na malangulusha ilyo umutemwikwa wesu afwa. (Yohane 11:33, 35) Tacabipa ukwibukisha ifisuma pa batemwikwa besu no kubashiika bwino, e cilanga no kuti twalibatemenwe. Lelo, Inte sha kwa Yehova balashipikisha ubulanda bukalamba ubwa mfwa ukwabula ukukonkelela intambi ishili shonse ishifulwisha Lesa. Ici tacayanguka ku baba mu fyalo umo abantu batiina sana abafwa. Bwafya sana ukuilama ilyo tuli no bulanda bwa mfwa ya wapalamisha kuli ifwe. Lelo, Abena Kristu ba citetekelo balakoseleshiwa na Yehova, “Lesa wa cisansamushi conse,” kabili balamwenamo mu kutungilila kwa kutemwa ukwa basumina banabo. (2 Abena Korinti 1:3, 4) Abena Kristu balikwata icitetekelo cakosa ica kuti abafwa abashaishiba nangu cimo ababa mu cibukisho ca kwa Lesa kasuba kamo bakaba abomi na kabili. Ico cine e cilenga bakaane umupwilapo intambi sha pa cililo ishishili sha Bwina Kristu ishilenga camoneka kwati isubilo lya kubuuka te lya cine cine.

Bushe tatwaba aba nsansa ukuti Yehova alitwita ‘ukufuma mu mfifi ukwingila mu lubuuto lwakwe ulwapesha amano’? (1 Petro 2:9) Ilyo tulesekelela lintu umwana afyalwa na lintu tuleshipikisha ubulanda bwa mfwa, shi ukufwaisha kwesu ukwa kucita icalungama no kutemwa kwesu ukukalamba kuli Yehova Lesa kutulenge ‘ukwenda nga bana ba lubuuto.’ Shi twikakoweshiwa lwa ku mupashi ku ntambi shishili sha Bwina Kristu ishifulwisha Lesa.—Abena Efese 5:8.