Amasambilisho ya Cine Ayateemuna Lesa

PA KUTI abekashi ba mu calo beshibe amasambilisho ya cine kabili ayateemuna Lesa, Lesa afwile ukusokolwela abantunse amatontonkanyo yakwe. Na kabili afwile ukulenga ifyo asokolola ukusangwa ku bantu bonse. Bushe abantu kuti baishiba shani amafundisho, imipepele, e lyo ne mibele iyo Lesa asuminisha? Bushe Lesa alitupeela ifyo fyebo? Nga ca kuti alicite fyo, ni mu nshila nshi atupeelela ifyo fyebo?

Bushe umuntu uwikala fye imyaka iinono kuti alanda ku bantu bonse no kubomba nge ca kulandilamo ca kwa Lesa? Awe nakalya. Icalembwa icibelelela e cingacite fyo. Kanshi kuti cabe calinga ukuti ifyo Lesa asokolola fipeelwe ku bantu mu musango we buuku. Icitabo cimo ica kale sana iciitunga ukupuutwamo na Lesa ni Baibolo. Kalemba umo uwa Baibolo atile: “Amalembo yonse yantu yapuutwamo kuli Lesa kabili ya mulimo ku kusambilisha, ku kwebaula, ku kulungika ifintu, ku kusalapula kwa mu bulungami.” (2 Timote 3:16) Natubebete Baibolo tumone nga yaba ni ntulo ya masambilisho ya cine.

Baibolo Yakokola Shani?

Pa mabuuku yakokwesha ayabomfiwa sana mu mipepele, paliba na Baibolo. Imbali sha kubalilapo isha Baibolo shalembelwe imyaka nalimo 3,500 iyapitapo. Ici citabo capwishishiwe ukulembwa mu 98 C.E.a Nangu cingatila abaume 40 e balembele Baibolo pa ciputulwa ca myaka 1,600, Baibolo yonse ilomfwana mu kukumanina. Baibolo ilomfwana pa mulandu wa kuti Lesa e Kalemba wa cine cine uwa iko.

Baibolo e buuku ilyasabankanishiwa no kupilibulwa sana pa mabuuku yonse ayalembwa. Cila mwaka, ukufika ku maBaibolo 60 milioni ayatuntulu nelyo ifiputulwa fya iko yalasabankanishiwa. Baibolo iituntulu nelyo ifiputulwa fya iko yalipilibulwa ukucila mu ndimi 2,300 ishikalamba ne shinono. Abantu abengi balikwata Baibolo, nelyo iciputulwa ca Baibolo, mu lulimi lwabo. Baibolo yalicimfya te mulandu no bwafya bwa fyalo fimo, imishobo ne fikulilo.

Bushe Baibolo Yalembwa Shani?

Nga ca kuti mwalikwata Baibolo, mukwai kupukuleni no kumona ifyo yalembwa.b Ica kubalilapo, kabiyeni apalembelwe umutande wa filimo. AmaBaibolo ayengi yalikwata uyu mutande ku ntendekelo ya Baibolo, apalembwa amashina ye buuku limo na limo kabili ne nambala ye bula apo lisangwa. Mwalasango kuti Baibolo yapangwa na mabuuku ayengi ayabikwa pamo, lelo ayakwata amashina ayapusanapusana. Ukutendeka e buuku ilya kubalilapo, kabili ibuuku lya kulekeleshako libuuku lya Ukusokolola. Aya mabuuku yabikwa mu fiputulwa fibili. Amabuuku ya kubalilapo 39 yetwa Amalembo ya ciHebere, pantu yalembelwe sana sana mu lulimi lwa ciHebere. Amabuuku ya kulekeleshako 27 yalembelwe mu lulimi lwa ciGriki kabili yapanga Amalembo ya ciGriki. Bamo beta ifi fiputulwa fibili ati Icipingo ca Kale ne Cipingo Cipya.

Pa kuti canguke ukusanga apo mulefwaya ukubelenga, amabuuku ya mu Baibolo yalikwata ifipandwa ne fikomo. Amalembo nga yaloshiwako muli uno magazini, inambala ya kubalilapo imininako icipandwa, kabili inambala yakonkapo imininako icikomo. Ku ca kumwenako, nga balosha kuli “2 Timote 3:16” cilepilibula ukuti ibuuku lya Bubili ilya kwa Timote, icipandwa 3, ne cikomo calenga 16. Esheni mumone nga kuti mwalisanga ili lembo muli Baibolo.

Inshila isuma iya kwishiba Baibolo kulaibelenga lyonse. Bamo cilabangukila ukutendekelapo kubelenga Amalembo ya ciGriki, ukutampila ne buuku lya kwa Mateo. Nga mulebelenga ifipandwa fitatu ukufika kuli fisano cila bushiku, kuti mwabelenga Baibolo yonse mu mwaka. Lelo kuti mwashininkisha shani ukuti ifyo mulebelenga mu Baibolo fyalipuutwamo na Lesa?

Bushe Kuti Mwacetekela Baibolo?

Bushe ibuuku lya bantu bonse ilyapuutwamo na Lesa talifwile ukubamo ukufunda ukushaluka pa fyo imikalile ifwile ukuba? Baibolo ilabomba ku bantu bonse aba nkulo shalekanalekana, kabili ifishinte fya iko filabomba bwino pali lelo nga fintu fye fyalebomba kale. Ici kuti camonwa bwino mu lyashi lyalumbuka ilyo Yesu Kristu, Katendeka wa buKristu, alandile. Lyalembwa muli Mateo ifipandwa 5 ukufika ku 7. Ili lyashi lyaishibikwa ukuti Ilyashi lya pa Lupili, kabili litusambilisha ifya kusange nsansa ne fyo twingapwisha ukukansana, ifyo twingapepa, ne fyo tufwile ukumona ifintu tukabila, na fimbipo. Muli ili lyashi, na mu Baibolo yonse fye, twaebwa ifya kucita ne fya kusengauka pa kuti tuteemune Lesa no kuwamyako imikalile yesu.

Umulandu umbi uwa kucetekela Baibolo wa kuti, nangu ca kuti yalikokwesha ifyo ilanda pa fya sayansi filaba fya cine. Ku ca kumwenako, inshita ilyo abantu abengi basumine ukuti icalo calipapaatala, Baibolo yalandile pa “cinshingwa-ng’anda ca calo.”c (Esaya 40:22) Ukucila pa myaka 3,000 ilyo sayantisiti waishibikwa sana Isaac Newton ashilalondolola ukuti amaplaneti yakobama apashaba kantu mu lwelele kabili amaka yatinta e yaikatilila aya maplaneti, Baibolo yasosele ukuti “akobeka ne calo apashaba kantu.” (Yobo 26:7) Moneni kabili ubulondoloshi na bumbi pa fyo amenshi yashinguluka pe sonde, ubwalembelwe imyaka nalimo 3,000 iyapitapo, ubutila: “Imilonga yonse iya kuli bemba, lelo bemba tesula; ukuntu imilonga iya, e ko ibwekeshapo ukuya.” (Lukala Milandu 1:7) Ca cine, Kabumba wa bubumbo bonse e Kalemba wa Baibolo.

Amalyashi ya kale aya cine ayaba mu Baibolo yalomfwana ne cishinka ca kuti Baibolo yalipuutwamo na Lesa. Ifyacitike ifyalembwa mu Baibolo tafyaba ni nshimi fye. Filosha ku nshiku sha cine cine na bantu ba cine cine ne ncende sha cine cine. Ku ca kumwenako, Luka 3:1 ilanda pa cacitike ica cine cine, itila mu “mwaka walenga ikumi na isano (15) uwa kuteeka kwa kwa Tiberi Kaisare, e lyo Ponti Pilato ali kateeka wa ku Yudea, na Herode ali kateeka wa ku citungu ca Galili.”

Nangu cingatila bakalemba ba pa kale ilingi line balelemba fye pa kutunguluka ne mibele isuma iya shamfumu shabo, bakalemba ba Baibolo bena bali abafumacumi kabili basumine apabuuta ifilubo fyabo. Ku ca kumwenako, Imfumu Davidi iya Israele yalisumine ifyo yacitile ilyo yatile: “Nimembuke cibi pa co ncitile. . . . Nacite ca bupumbu.” Aya mashiwi yalilembwa mu Baibolo ukwabula no kupita mu mbali. (2 Samwele 24:10, NW) Mose kalemba wa Baibolo alembele umwine wine ifyo afililwe ukushintilila pali Lesa wa cine.—Impendwa 20:12.

Baibolo yalikwata ubushinino na bumbi ubwa kuti yalipuutwamo na Lesa. Ubo bushinino bwaba kufikilishiwa ukwa kusesema kwa iko nelyo amalyashi ayalembelwe kale ilyo yashilacitika. Kumo pali uku kusesema kulanda pali Yesu Kristu. Ku ca kumwenako, ukucila pa myaka 700 ilyo Yesu ashilafyalwa, Amalembo ya ciHebere yalilandile libela mu kulungika ukuti uyu Uwalaiwa ali no kufyalilwa “mu Betlehemu wa mu Yudea.”—Mateo 2:1-6; Mika 5:2.

Moneni ica kumwenako na cimbi. Pali 2 Timote 3:1-5, Baibolo itila: “Mu nshiku sha kulekelesha mukesaba inshita shaibela ishayafya. Pantu abantu bakaba abaitemwa, abatemwe ndalama, aba mataki, aba matutumuko, aba miponto, abashumfwila abafyashi babo, abashitasha, abashaba na bucishinka, abashaba na citemwishi, abashifwaya fipangano, aba lwambo, abashailama, abakali, abashatemwa busuma, bashikamfutu, bamunshebwa, abatuumikwa ku cilumba, abatemwo kwangala ukucisho kutemwa Lesa, abamoneka kwati bali-ipeelesha kuli bukapepa lelo abakaana amaka ya buko.” Bushe ci tacilelondolola imibele ya bantu abengi pali lelo? Aya mashiwi yalembelwe mu mwaka wa 65 C.E., ukucila pa myaka 1,900 iyapitapo!

Cinshi Cintu Baibolo Itusambilisha?

Ilyo mulebelenga Baibolo, mukamona ukuti Baibolo ni ntulo ya mano yasumbuka. Ilapayanya amasuko yafikapo ku mepusho pamo nga aya: Lesa nani? Bushe Kaseebanya e ko aba icine cine? Yesu Kristu nani? Mulandu nshi ukucula kwabelako? Cinshi cicitika nga twafwa? Amasuko mwingomfwa kuli bambi yaba ayapusanapusana nge fyo ifisumino ne intambi shabo fyaba. Lelo Baibolo isosa icine pali aya mepusho na malyashi yambi. Na kabili, ulwa mibele tulangisha ku bantu bambi na ku baletutungulula, Baibolo ilapeela ubutungulushi busuma.d

Cinshi Baibolo isokolola pa fyo Lesa afwaya ukucita kwi sonde no kucitila abantu? Yalayo kuti: “Pashala panono, e lyo umubifi takabepo; . . . lelo abalanda bakapyaninine calo, no kuilemeno bwingi bwa mutende.” (Amalumbo 37:10, 11) “Lesa umwine akaba pamo na [bantu]. Kabili akafuuta ifilamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo, nangu kuloosha nangu kukuuta nangu kukalipwa tafyakabeko kabili iyo. Ifya ntanshi nafiya.” (Ukusokolola 21:3, 4) “Abalungama bakapyaninine calo, no kwikalamo inshiku pe.”—Amalumbo 37:29.

Baibolo na kabili isobela ukuti inkondo, imisoka, ulukaakala, no bubifi fili no kupwa nomba line. Ukulwala, ubukote, ne mfwa tafyakabeko. Ubumi bwa muyayaya muli paradaise pe sonde bukabako icine cine. We malayo busuma! Ifi fyonse filangisha fye ifyo Lesa atemwa abantunse.

Cinshi Mukacita?

Baibolo bupe ubusuma nga nshi ukufuma kuli Kabumba. Mufwile ukucita shani nga mwabelenga ifyo ili buuku lisosa? Umwaume umo umuHindu asumine ukuti pa kuti ibuuku ilyafuma kuli Lesa libe ilya kunonsha ku bantunse bonse, lifwile ukulembwa akale sana. Ilyo aishileishiba ukuti imbali shimo isha Baibolo shalikokola sana ukucila ifyalembwa fya ciHindu ifya kale, pamo nga Veda, apingwilepo ukubelenga Baibolo no kubebeta ifyalembwamo.e Profesa wa ku yuniversiti mu calo ca United States na o wine amwene ukuti nacicindama ukubelenga Baibolo, icitabo casabankanishiwa sana mwi sonde lyonse, ilyo ashilasuusha ifyalembwamo.

Ukubelenga Baibolo no kucite fyo isosa kukamuletela amapaalo ayengi. Baibolo itila: “Alishuko muntu . . . [uyo] mu malango ya kwa Yehova e mwabo kubekwa kwakwe, ne fili mu malango yakwe afitontonkanya akasuba no bushiku. Aba ngo muti uwalimbwa pa tumilonga twa menshi, uutwale fisabo fya uko mu nshita ya fiko, kabili amabuula ya uko tayalokota; conse ico acita cikalengwo kushuka.”f (Amalumbo 1:1-3) Ukusambilila Baibolo no kutontonkanya pa fyo ilanda kukamuletela insansa pantu insala yenu iya ku mupashi ikapwa. (Mateo 5:3) Baibolo ikamusambilisha ifyo mwingekalo bumi busuma ne fyo mwingashipikisha amafya. Ca cine, ‘mu kuyabaka [amafunde ya kwa Lesa ayalembwa mu Baibolo] e mukonke cilambu icikalamba.’ (Amalumbo 19:11) Na kabili, ukucetekela amalayo ya kwa Lesa kukamuletela amapaalo pali lelo kabili kukalenga mukakwate isubilo line line ilya ku nshita ya ku ntanshi.

Baibolo itukonkomesha ukuti: “Ngo tunya utwafyalwa nomba, fulukeni umukaka uwasanguluka uwa cebo.” (1 Petro. 2:2) Akanya kashintilila pa mukaka kabili takaleka ukulila mpaka bakapeele ifyo kalekabila. Cimo cine na ifwe, twashintilila sana pa kwishiba ukufuma kuli Lesa. E ico “fulukeni” nelyo fwaisheni ukusambilila Icebo cakwe. Baibolo citabo icabamo amasambilisho ya cine ayafuma kuli Lesa. Cipangeni ubuyo bwenu ukusambilila Baibolo lyonse. Inte sha kwa Yehova uko mwikala bakatemwa ukumwafwa ukusambilila ifingi. Mukwai kuti mwabeshibisha, nelyo kuti mwalembela bakalemba ba uno magazini.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 7]

“Fulukeni” Icebo ca kwa Lesa. Sambilileni Baibolo lyonse

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 5]

Icikope ca baNASA