Pali Bemba wa Galili

ILYASHI ilyalembwa pali Marko 4:35-41 lilanda pali Yesu na basambi bakwe ilyo baninine mu bwato ukwabuka Bemba wa Galili. Pali ili lembo tubelengapo ukuti: “Awe kwaimine icikuuku ca mwela icikalamba na mabimbi yalapama mu bwato, ica kuti ubwato bwapene bwisule. Lelo [Yesu] ali ku cisolo ca ku numa, nalaala pa musao.”

Pali ili lembo e pantu fye ishiwi lya ciGriki ilya “musao” lisangwa mu Baibolo. Kanshi abasoma Baibolo tabaishiba bwino bwino ifyo ili shiwi lipilibula nga fintu lilebomfiwa pali ili lembo. AmaBaibolo ayengi yapilibula ili shiwi “umusao.” Lelo, uyu wine wali musao wa musango nshi? Amashiwi ya kwa Marko yalangilila ukuti uyu musao wali cimo ica fibombelo fya bwato. Ubwato ubwasangilwe mupepi na Bemba wa Galili mu mwaka wa 1986, bwasokolola ico ishiwi lya ciGriki ilyo Marko abomfeshe lingapilibula.

Ukufwailisha kulangisha ukuti pa kwensha ubu bwato bwalepa amamita 8 balebomfya amatanga ne nkafi. Ubu bwato balebubomfya mu kwipaya isabi kabili bwalikwete ne cisolo icaletungilila isumbu lya mukwau. Ifyashalako kuli ubu bwato filangilila ukuti bwabomfiwe pa kati ka 100 B.C.E. na 70 C.E. kabili bwapala umusango wa bwato Yesu na basambi bakwe babomfeshe. BaShellely Wachsmann, abali mwi bumba lyashulile ubwato, balembele icitabo icitila The Sea of Galilee Boat—An Extraordinary 2000 Year Old Discovery. Batubulula ukuti “umusao” Yesu alelepo wali lisaka umwali umucanga balebomfya mu bwato kukulenga ukuti ubwato bufininine konsekonse. Uwabomba imyaka iingi mu fya bulondo bwe sabi uwa ku Jaffa kabili uwaishibisha ifya kwipaya isabi ukubomfya amasumbu atile: “ Ilyo nali umwaice, amato nalebomba nayo pali Bemba wa Mediterranean yalesenda isaka limo nelyo yabili aya mucanga. . . . Aya masaka baleyabika mu bwato pa kuti ubwato bufinineko. Lelo, nga tatuleyabomfya, twaleyabika pe samba lya cisolo ca bwato. Lyena, umo nga anaka, aleya pe samba lya cisolo ca bwato, no kubomfya isaka lya mucanga ngo musao, no kulala.”

Abasoma abengi balisumina ukuti fintu Marko alondolwele fyapilibwile ukuti Yesu alilele pe saka umwali umucanga pe samba lya cisolo ca bwato. Icisolo cali e cifulo cacingililwa sana nga kuli amabimbi. Te mulandu no musango wa cine cine uwa ulya musao, lelo icacindamisha cintu cacitike pa numa. Yesu atalalike bemba wapuminwe na mabimbi pa kutungililwa na Lesa na maka yakwe. E mulandu wine na basambi baleipushisha abati: “Nga kanshi uyu nani pantu nangu mwela na bemba filamuumfwila?”