Bushe Ponti Pilato Ali Nani?

ANN WROE alemba mu citabo cakwe ica Pontius Pilate ukuti: “Pilato muntu uwali ne misuula kabili talecetekela bambi. Uyu mwaume alilandwapo sana ukutula kale kabili alenga abantu ukukanaishiba bwino untu aali. Bamo batila mutakatifu, bambi batontonkanya ukuti aba e ca kumwenako cisuma icilangilila ifyo abantu baba no bunake, e lyo bambi bena batila ali ni ntungulushi iyaipekenye ukwipaya umuntu pa kuti fye itwalilile ukuteka.”

Nampo nga mutontonkanya nga aba bantu nelyo iyo, Ponti Pilato alishibikwe sana pa mulandu wa fyo acitile kuli Yesu. Bushe Pilato ali nani? Finshi abantu baishiba pali wena? Ukwishiba bwino icifulo akwete kwalalenga twishibe bwino sana icintu icacindamisha icacitike pe sonde.

Icifulo, Imilimo, na Maka Akwete

Kateka wa Buteko bwa Roma Tiberi asontele Pilato ukuba umulashi wa citungu ca Yudea mu 26 C.E. Abalashi ba musango yu bali baume bacuma abaleikala mu Roma abo balesala ukuba ifita fyale-endela pali bakabalwe, kabili balipuseneko na balashi bambi abali bashimucindikwa. Ilyo Pilato atendeke ubushilika, afwile aali fye mushika munono, kabili bamupeele ififulo ifikalamba pa mulandu wa kucimfya mu nkondo shalekanalekana. Pilato bamusontele ukuba umulashi ninshi talafika ne myaka 30.

Ifya kufwala fya bulwi ifyo Pilato alefwala fyali mwingila wa mpapa ne ca kucinga icifuba ica cela. Nga ali pa ntanshi ya cintubwingi alefwala umwingila wabuuta ne nsalu iyafitulukila. Nalimo akwete umushishi uwipi kabili alebeya umwefu. Nangu ca kuti bamo batila afumine ku Spain, ishina lyakwe lilangilila ukuti ali mwina Pontii. Abena Pontii bali ni bashimucindikwa abena Samnium abafumine ku kapinda ka ku kulyo aka Italy.

Ilingi line, abalashi abakwete icifulo nga cilya Pilato akweteko balebatuma mu fitungu umwali abantu ba cimfulumfulu. Abena Roma balemona kwati mu Yudea mwali icimfulumfulu. Umulimo Pilato akwete wali kusungilila umutende, no kwangalila umulimo onse uwa kusonkesha imisonko. Ukupingula imilandu ya bantu iyalekanalekana kwena kwali mulimo wa filye fya baYuda, nomba umuntu uulepingwilwa ukwipaiwa ena balemutwala ku mulashi pantu e wali shicilye mukalamba.

Pilato no mukashi wakwe baleikala mu musumba wa Kaisare pamo pene na bakalemba bamo bamo, ifibusa, ne nkombe. Pilato ali mushika pa mabumba ya sano aya fita ifyale-enda pa makasa ne fyale-endela pali bakabalwe. Muli aya mabumba mwaleba ifita 500 ukufika na kuli 1,000. Umulimo ifita fyakwe fyalebomba sana wa kukobeka bampulamafunde pa cimuti. Mu nshita ya mutende, ilyo bashilakobeka umuntu, balemulubulwisha pa nshita inono, nomba nga kuli icimfulumfulu, ifipondo balefipaya fye apo pene mu mabumba. Ku ca kumwenako, pa kuti abena Roma bapwishe bucipondoka bwa kwa Spartacus, bakobeke abantu abapondweke 6,000. Mu Yudea nga mwaba icimfulumfulu, Pilato aleipusha umulashi wa mu Suria, uwali mushika wa fita 3,000 ukufika na kuli 6,000 ukuti amwebe ifyo ali no kucita. Nomba, pa nshita iikalamba iyo Pilato ali umulashi, umulashi wa mu Suria talipo, kanshi e mulandu wine Pilato aebele ifita ukucincintila icimfulumfulu mu kwangufyanya.

Libili libili, abalashi balelanshanya na kateka. Baleishibisha kateka imilandu yalekuma ukuteka kwakwe nelyo iyaleleta icintiinya ku buteko bwa bena Roma. Nga cabe fyo, kateka nomba e wale-eba abalashi ifya kucita. Umulashi alefwaisha ukweba kateka ifyalecitika mu citungu cakwe ilyo bambi bashilatendeka ukuilishanya. Ifi fine e fyalefwaya ukucita Pilato ilyo mu Yudea mwali ifimfulunganya.

Ilyashi lilanda pali Pilato lisangwa sana mu Malandwe na mu fyalembwa fya bakalemba wa malyashi ya kale pamo nga Flavius, Josephus, na Philo. Nangu fye ni Tacitus kalemba wa lyashi lya kale umwina Roma na o alembele ukuti Pilato e waipeye Christus, uo Abena Kristu bafumyako ishina.

Bapula mwi Funde lya BaYuda

Josephus alembele ukuti pa mulandu wa kulangulukilako abaYuda, ico bena balekaanya ukupanga ifipasho, abalashi abena Roma balesengauka ukwingisha imendela ya bashilika iyakwetepo ifipasho fya kwa kateka mu Yerusalemu. Apo Pilato tasengawike ukucite ca musango yo, abaYuda balikalifiwe kabili baile ku Kaisarea ku kuilishanya. Pilato tacitilepo nangu cimo pa nshiku shisano. Nomba pa bushiku bwalenga 6, aebele abashilika ukushinguluka abaYuda baimishe ifimfulunganya no kubatiinya ukuti nga tabasalangene, bali no kubepaya. Ilyo abaYuda batile kuti cawama bafwa ukucila ukumona uko bambi balepula mu Mafunde yabo, Pilato alinakilile no kweba abashilika ukuti bafumye ifipasho mu Yerusalemu.

Nga alefwaya Pilato nga alibomfeshe amaka. Mu lyashi limo ilyo Josephus alembele, Pilato atendeke ukwimba umunyangala wa kutwala amenshi mu Yerusalemu kabili abomfeshe indalama shali mu cipao ca mwi tempele ku kulipila abaleimba. Pilato tapokele indalama ku maka, pantu alishibe ukuti ukusenda ifipe fya mwi tempele kwali kupula mwi funde kabili nga kwalengele abaYuda ukukalifiwa no kweba Tiberi ukuti amufumye pa cifulo cakwe. Kanshi cimoneka kwati Pilato alinashanasha abakalamba ba pe tempele. Indalama shali mu cipao ca mwi tempele isho baleita ati “korbani,” shali fye no kubomfiwa ku milimo iyo aba mu musumba onse bali no kunonkelamo. Lelo abaYuda abengi balikalipe ica kuti baimishe ifimfulunganya.

Pilato aebele ifita ukucilikila abaYuda baimishe ifimfulunganya kabili aebele ifita ukuti tabali na kubomfya ulupanga, lelo bali no kubafopaula fye. Alefwaya ukucilikila ifimfulunganya ukwabula ukwipayapo nangu umo. Cimoneka kwati ipange lyakwe lyalibombele nangu ca kuti bamo balifwile. Nalimo abaebele Yesu ukuti Pilato asakenye umulopa wa bena Galili na malambo yabo balelosha kuli ici cine cacitike.—Luka 13:1.

“Icine Cinshi?”

Icalengele ukuti Pilato asuulwe, kufwailisha acitile pa milandu ya bufi iyo bashimapepo bakalamba na bakalamba bapeele Yesu iya kuti ali-icitile Imfumu. Ilyo Pilato aishibe ukuti umulimo wa kwa Yesu wali wa kushimike cine ubunte, ailwike ukuti uyu mufungwa tali na cintiinya ku bena Roma. Pilato aipwishe ukuti: “Icine cinshi?” Afwile aletontonkanya ukuti icine calikosele ica kuti umuntu te kuti acishibe. Bushe asondwelele shani? Atile: “Nshisangile mulandu kuli uyu muntu.”—Yohane 18:37, 38; Luka 23:4.

Palya pene, e pali no kupwila umulandu wa kwa Yesu, lelo abaYuda bakoselepo fye ukuti alepinuna ubuteko. Pilato alishibe ukuti icalengele bashimapepo bakalamba batwale Yesu kuli wena ni mpatila. Kabili alishibe no kuti nga akakula Yesu, kwali no kuba ifimfulunganya, ifyo alesengauka. Talefwaya kube ifimfulunganya nga fintu cali pa kubala, ilyo Baraba na bambi bapooselwe mu cifungo pa mulandu wa busangu no kwipayaula ukwaliko. (Marko 15:7, 10; Luka 23:2) Na kabili, ifimfulunganya fyaliko pa kubala fyalengele Tiberi ukusuula Pilato, pantu Tiberi ali uwakaluka ku balashi abashalebomba bwino imilimo. Nga ca kuti Pilato anakile ku fyo abaYuda balefwaya, cali no kulanga ukuti ali no bunake. Kanshi Pilato ali no bwafya ubukalamba nga nshi.

Ilyo Pilato aishibe uko Yesu afumine, afwaile ukutuma umulandu kuli Herode Antipa, umulashi wa mu Galili. Lelo, ilyo afililwe ukucite fyo, alonganike amabumba ayali ku nse ye sano lyakwe no kubepusha ukuti akakule Yesu, pantu lyonse pa Cakucilila balekakula umufungwa umo. Lelo, amabumba yabilikishe ukuti bakakule Baraba.—Luka 23:5-19.

Pilato alefwaya ukucita icalungama. Lelo, na kabili, alefwaya ukusekesha abalongene no kusungilila icifulo cakwe. Na mu kupelako, asalilepo ukucindamika icifulo cakwe ukucila ukucita icalungama no kumfwila ifyo kampingu wakwe alemweba. Pilato alombele amenshi no ku samba iminwe yakwe, ukulangilila ukuti ali uwa kaele ku mfwa iyo ali no kusuminisha.a Nangu ca kuti alishibe ifyo Yesu tali na mulandu, Pilato aebele abashilika ukumufopaula kabili abasuminishe fye no kumupumya, ukumuma, no kumufwishila amate.—Mateo 27:24-31.

Na kabili Pilato alyeseshe ukukakula Yesu, lelo amabumba yabilikishe ukuti nga acite fyo, ninshi tali cibusa wa kwa Kaisare. (Yohane 19:12) Ilyo aumfwile ifyo, Pilato anakile ku fyo abaYuda balefwaya. Uwasoma umo asosele pa fyo Pilato apingwilepo ukuti: “Ukupwisha ubwafya takwayafishe: icalefwaikwa kwipaya fye uyo muntu. Uwali no kufwa muYuda fye umo limbi uushacindeme no kucindama; ukuleka bulya bwafya ukutwalilila nga cali buwelewele.”

Cinshi Cacitike Kuli Pilato?

Ilyashi lya kulekelesha ilyalanda pali Pilato na lyo line lya fimfulunganya. Josephus ashimika ukuti abena Samaria abengi nga nshi abali ne fyanso balongene pa Lupili lwa Gerisimu balefwaya ukushula ifyuma ifyo baleti Mose ashikile palya. Pilato alibacilikile kabili ifita fyakwe fyaipeye abantu abengi. Abena Samaria baileilishanya kuli Lucius Vitellius umulashi wa ku Suria uwakwete icifulo icikalamba ukucila pa cifulo ca kwa Pilato. Tacaishibikwa nampo nga Vitellius atontonkenye ukuti ico Pilato acitile calilubene. Na lyo line, aebele Pilato ukuya ku Roma ku kulubulula kuli kateka pa fyo acitile. Lelo, ilyo Pilato ashilafika ku Roma, Tiberi alifwile.

Icitabo cimo citila: “Ukutula lilya line, tapaba ilyashi nangu limo ilyalanda icacitike kuli Pilato, lelo kwaba fye inshimi ishingi ishilanda pali wena.” Nomba abengi balyesha ukulanda ifyacitike pa numa. Batunga ukuti Pilato asangwike Umwina Kristu. Kabili baOrthodox “Abena Kristu” ba ku Ethiopia bamusalile ukuba “umutakatifu.” Eusebius, kalemba wa lyashi uwaikeleko mu myaka ya ba200 ne ya ba300, e wabalilepo ukulemba ukuti Pilato ali-ipeye kwati ni filya Yuda Iskariote acitile. Lelo, icishinka ca kuti takwaba uwaishiba bwino bwino icacitike kuli Pilato.

Kuti mwatila Pilato ali umumankonso, uwa misuula, kabili uwakaluka. Lelo ali umulashi mu Yudea pa myaka 10. Abalashi abengi abatekele mu Yudea tabaleteka pa myaka iingi. Kanshi ukulingana na bena Roma, Pilato alilingile ukuba umulashi. Bamwita ukuti ni camwenso uwacushishe no kwipaya Yesu pa kuti fye acingilile icifulo cakwe. Abengi batila umulimo wakwe uukalamba tawali kupingula, lelo wali kusungilila umutende no kushininkisha ukuti ifyo abena Roma balefwaya fyacitwa.

Inshiku Pilato aikelemo shalipusana sana ne sho tuleikalamo. Kanshi takuli kapingula uwingapingula umuntu uo eshibe ukuti wa kaele. Nga ca kuti Pilato takumenepo na Yesu, nga tabamusuusha no ku musuusha.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 11]

Ici cipapatu icilangilila ukuti Ponti Pilato ali mulashi mu Yudea bacisangile mu Kaisarea