Bushe na Baibolo Isambilisha Ukuti Abantu Basangwike Fye?

BUSHE ca cine ukutila Lesa ateyenye ukuti abantu bakasanguke fye ukufuma ku finama? Bushe Lesa afwaile ukuti utushishi tukasanguke isabi e lyo isabi likasanguke inama, inama na sho shikabe bakolwe, e lyo na mu kupita kwa nshita aba bakolwe bakabe abantu? Abasambilila sayansi bamo e lyo na bashimapepo balisumina ifilanda Baibolo, kabili abantu bamo bene balisumina no kuti abantu basangwike fye. Batila ifyaba mwi buuku lya mu Baibolo ilya Ukutendeka, mulumbe fye. Napamo na imwe mulayipushako ukutila, ‘Bushe na Baibolo isosa ukutila abantu bafumine ku nama?’

Ukwishiba uko twatuntuka kuti kwatwafwa ukwishiba ifyo twaba, ifyo tukaba ku ntanshi e lyo ne fyo tufwile ukwikala pa calo. Nga twaishiba ifyo umuntu aishile pano calo e lyo twingeshiba ne co Lesa asuminishisha ukucula e lyo ne fyo akacitila abantu ku ntanshi. Te kuti tube ifibusa fya kwa Lesa nga tuletwishika ukuti e watulenga. Kanshi natumone ifyo Baibolo ilanda pa fyo abantu baishile pano calo, na pa fyo baaba pali ino nshita, e lyo ne fyo bakaba ku ntanshi. Lyena twalamona nga ca kutila Baibolo na yo isambilisha ukutila abantu basangwike fye.

Ilyo Pano Calo Pali fye Umuntu Umo

Abatila abantu basangwike fye ukufuma ku finama, basumina ukutila inama shaleya-shilesanguka panono panono shasuka shaba abantu. Tabasumina ukutila inshita imo pano calo pali fye umuntu umo. Lelo ifyo basumina te fyo Baibolo ilanda. Yena itila, twafumine ku muntu umo, no yu ni Adamu. Baibolo ilanda ukutila Adamu aali muntu wa cine cine. Ilatweba ishina lya mukashi wakwe na mashina ya bana bakwe bamo. Ilatweba bwino bwino fyonse ifyo acitile, ifyo asosele, inshita ali pano calo e lyo ne nshita afwile. Yesu talemona ati ilyashi lilanda pali Adamu mulumbe wa bashasambilila. Ilyo alelanda na bashimapepo abasambilile sana atile: “Bushe tamwabelengo kuti uwababumbile ukufuma pa kutendeka ababumbile umwaume no mwanakashi?” (Mateo 19:3-5) Yesu lyena alandile amashiwi yaba pa Ukutendeka 2:24 ayalanda pali Adamu na Efa.

Luka, kalemba wa Baibolo kabili uwasambilile sana ilyashi lya kale, alandile pali Adamu ukutila, aali muntu wa cine nga filya fine Yesu aali. Luka alandile no kutila ulupwa Yesu afyalilwemo lwatendekele pali Adamu. (Luka 3:23-38) E lyo umutumwa Paulo na o ilyo alelanda kwi bumba lya bantu, apaali na basambilile sana amano ya pano calo mu masukulu yalumbwike aya baGriki, asosele ukuti: “Lesa uwalengele pano calo na fyonse ifyabapo, . . . ku muntu umo alengele inko shonse sha bantunse, ukwikala pano isonde ponse.” (Imilimo 17:24-26) Nga fintu twamona, Baibolo isambilisha ukuti twafuma ku “muntu umo.” Bushe ifilanda abatila umuntu asangwike fye, e filanda na Baibolo pa fyo umuntu aali pa kutendeka?

Ifyo Ukupwililika kwa Muntu Kwapwile

Baibolo itila, Yehova apangile umuntu wa kubalilapo uwapwililika. Yehova te kuti apange umuntu uushapwililika. Ilyashi lilanda pa bubumbo litila: “Lesa alengele umuntu mu cata cakwe. . . . Kabili Lesa amwene conse ico acitile, kabili, moneni, naciwamisha.” (Ukutendeka 1:27, 31) Bushe umuntu uwapwililika aaba shani?

Umuntu uwapwililika alaisalila ico umwine alefwaya ukucita e lyo alapashanya imibele ya kwa Lesa ukufikapo. Baibolo itila: “Lesa alenga abantunse abatambalala; lelo bene nabafwaye fya kwelenganya ifingi.” (Lukala Milandu 7:29) Adamu asalilepo ukupondokela Lesa. Ukupondoka e kwalengele Adamu na bana bakwe ukukanaba abapwililika. Ukukanapwililika e kulenga ilingi line tulecita ifyabipa na lintu tulefwaisha ukucita icisuma. Umutumwa Paulo alembele ukutila: “Ico mfwaya, cena nshicita; lelo ico napata e co ncita.”—Abena Roma 7:15.

Baibolo itila, umuntu uwapwililika aali no kwikala umuyayaya ukwabula ukulwala. Ici ca cine pantu Lesa aebele Adamu, umuntu abumbile intanshi ukutila, omfwila ifyo Lesa amwebele nga alikele umuyayaya ukwabula ukufwa. (Ukutendeka 2:16, 17; 3:22, 23) Ilyo abumbile umuntu, Yehova nga tatile “naciwamisha” nga ca kutila umuntu ali no kulalwala nelyo ukupondoka. Ukukanapwililika e kwalenga ukutila umuntu alelemana no kulwala nangu ca kutila umubili wakwe walipangwa bwino sana. Kanshi ifyo abatila umuntu asangwike fye balanda, te fyo Baibolo isambilisha. Bena batila umuntu kale ali ni nama. Lelo Baibolo yena itila fwe bantu twafuma kuli Adamu uwali uwapwililika kabili ulubembu e lulenga tulelwala no kucula.

Filya batila Lesa ateyenye ukuti umuntu akasanguke fye ukufuma ku nama, te kuti cibe ca cine nga mwatontonkanya pa fyo Baibolo ilanda pa mibele ya kwa Lesa. Nga ca kutila Lesa e wabikileko ukusanguka, ninshi e walenga no kuti abantu bafike ku kulwala no kuba na malanda. Lelo Baibolo itila: “Cilibwe icasansuka, ya mpomfu imicitile yakwe; pantu imibele yakwe yonse bupingushi: Lesa wa cishinka kabili uwabulo bupondamishi, uwalungama kabili uwatambalala. Bayonaula—tabali bana bakwe, e kalema kabo.” (Amalango 32:4, 5) Kanshi icalenga abantu balecula te kutila ni co Lesa alibikileko ukusanguka. Lelo, ni co umuntu wa kubalilapo aishileba umubembu pamo na bana bakwe pa mulandu wa kuti alipondokele Lesa. Nomba apo twalanda pali Adamu, natulandeko na pali Yesu. Bushe ifyo abatila umuntu asangwike fye basumina filomfwana ne fyo Baibolo ilanda pali Yesu?

Bushe Kuti Mwasumina Muli Kristu na mu Kusanguka?

“Kristu afwilile imembu shesu.” Napamo mwalishiba ukutila ili sambililo lyalicindama sana ku Bena Kristu. (1 Abena Korinti 15:3; 1 Petro 3:18) Pa kuti tumone ukuti ifilanda abatila abantu basangwike fye fyalipusana ne fyo Baibolo isambilisha, intanshi tufwile ukwishiba ico Baibolo isosela ukutila tuli babembu ne co ulubembu lucita kuli ifwe.

Bonse tuli babembu pa mulandu wa kutila tulafilwa ukupashanya imibele yawamisha iya kwa Lesa mu kufikapo. Ne yi, mibele pamo nga ukutemwa no mulinganya. E ico Baibolo itila: “Bonse balibembuka kabili balapelebela ku bukata bwa kwa Lesa.” (Abena Roma 3:23) Baibolo isambilisha ukutila ulubembu e lwalenga abantu ukulafwa. Pa Abena Korinti 15:56 patila: “Ulubola ululeta imfwa lubembu.” Ulubembu twafumya kuli Adamu e lulenga no kutila tulelwala. Yesu alilangile ukutila ukulwala kwaisa pa mulandu wa lubembu. Aebele uwali no bulebe ukutila: “Shalekelelwa imembu shobe,” no yu muntu alipolele.—Mateo 9:2-7.

Bushe tumwenamo shani mu mfwa ya kwa Yesu? Baibolo ilanga ubupusano bwaba pali Adamu na Yesu Kristu ilyo isosa ukutila: “Pantu ifyo fine muli Adamu e mo bonse bafwila, e fyo na muli Kristu e mo bonse bakalengelwa aba mweo.” (1 Abena Korinti 15:22) Ilyo Yesu apeele umweo wakwe, alipile icalefwaikwa pa kufumyapo umulandu wa lubembu twapyana ukufuma kuli Adamu. E ico, bonse abacetekela Yesu no kumumfwila, bakapokelela umweo wa muyayaya ulya Adamu apanishe.—Yohane 3:16; Abena Roma 6:23.

Bushe mwamona ukutila uwasumina muli Kristu te kuti asumine mu kutila abantu basangwike fye? Nga ca kutila tulatwishika ukutila “muli Adamu e mo bonse bafwila,” kuti twasuubila shani ukutila “muli Kristu e mo bonse bakalengelwa aba mweo”?

Icilenga Abantu Ukusumina Ukuti Twasangwike fye

Baibolo yalilanda ico amasambilisho pamo nge li ilya kutila abantu basangwike fye, yaseekela. Itila: “Pantu ikese nshita ilyo bakaleka ukukonka isambilisho ilituntulu, lelo, umwabela ifya lunkumbwa fyabo abene, bakailonganikila bakasambilisha aba kubapeepula amatwi; kabili bakatalusha amatwi yabo ku cine, no kuyalwila ku malyashi ya bufi.” (2 Timote 4:3, 4) Nangu ca kutila isambilisho lya kuti umuntu asangwike fye lyafuma ku basambilila sayansi, na basumina muli Lesa bene balalikonka. Ili sambilisho lilakuma imikalile yabo ne fyo bamona Lesa. Ifyo ili sambilisho lilandapo filamoneka kwati fisuma sana ku bantu abafwaya ukusumina ifyo batemenwe kabili abashifwaya ukutungululwa. Abengi abasumina ukuti twasangwike fye, balisumina no kuti Lesa e ko aba. Lelo batila apo Lesa te wabumbile ifintu, tabika amano ku fyo abantu balecita, kabili takabapingule. Ici cisumino abantu balicitemwa sana.

Abasambilisha ukuti twasangwike fye tabakwata ne fishinka ifilanga ukuti ico ca cine, lelo balanda fye ifyo “abene bafwaya.” Napamo icilenga balesambilisha ifi, kufwaya fye ukusumina ico abasambilila sayansi abengi basumina. Michael Behe, uwasambilila sana pa myaka iingi ifyo insandesande sha mu mubili wa muntu shibomba, alondolwele ukutila abasambilisha ukuti insandesande shilasanguka tabakwata ifishinka. Bushe insandesande kuti shayaluka? Behe alembele ukutila: “Abasambilila sayansi tabalandapo ukuti insandesande shilaaluka. Takwaba ulupapulo lwa sayansi, nampo nga ni magazini abantu abengi batemwa sana, nelyo amabuuku ayali yonse umo balondolola ukuti insandesande shilaaluka nelyo ukutila ku ntanshi kuti shayaluka. . . . Icalengele Darwin alande ukuti insandesande shilaaluka kufwaya fye ukuitakisha.”

Nga ca kutila abasumina ukutila twasangwike fye tabakwata ifishinka ifilangilila ukuti e fyo cali, cinshi bakoselapo ukusambilisha abantu ifyo? Behe alondolola ukutila: “Abantu abengi pamo nga abasambilila sayansi abacindama sana tabafwaya fye ukusumina ukuti kwaliba uwapulamo, uwabumbile ifintu fyonse.”

Bashimapepo abengi abafwaya ukumoneka kwati balicenjela sana, e basambilisha ukuti abantu basangwike fye. Baba nga balya Paulo alandilepo muli kalata alembele Abena Kristu ba mu Roma umo atile: “Icingeshibikwa pali Lesa cilamoneka muli bene. . . . Imibele yakwe iishimoneka ilamonwa bwino bwino ukutula fye pa kubumbwa kwa pano calo, pamo na maka yakwe yene aya pe na buLesa bwakwe, pa kuti fiilukilwa ku fyalengwa, ica kuti babulwa umwa kubepesha; pantu, nangu line baishibe Lesa, tabamucindike nga Lesa nangu kumutootela, lelo basangwike aba fye mu kupelulula kwabo no mutima wabo uwa buwelewele walifiishiwe. Nangu ca kuti baaleitunga ukuti ba mano, basangwike abatumpa.” (Abena Roma 1:19-22) Cinshi tufwile ukucita pa kuti bakasambilisha ba bufi tabatulufishe?

Ifishinka Ifingalenga Mwacetekela Kabumba

Baibolo ilalandapo sana pa fyo cacindama ukukwata ifishinka ilyo tamulacetekela. Ilanda ukutila: “Icitetekelo kwenekela kwashininkishiwa ukwa fintu ifilesubilwa, e bushininkisho bwa fintu fya cine cine nangu fishilamoneka.” (Aba Hebere 11:1) Pa kuti umuntu acetekele Lesa, pafwile ukuba ubushininkisho bwa kuti Kabumba e ko aba. Baibolo ilatulanga uko mwingasanga ubo bushininkisho nelyo ifishinka.

Davidi, kalemba wa Baibolo, alembele ukutila: “Ndemutootela, pa kuti nalengelwe mu musango wa kutiinya.” (Amalumbo 139:14) Amano ya kwa Kabumba yalatupapusha nga twatontonkanya pa fyo imibili yesu yapangwa ubusaka pamo ne fyo ifya mweo fimbi fyaba. Mu mibili yesu mwaba ifintu fyalekanalekana ifibombela pamo pa kutila tube abomi. Nangu fye fya mu muulu ne fya pano calo, fyalipangwa bwino sana ica kutila fyenda mu muyano. Davidi alembele ukuti: “Imyulu ilelondololo bukata bwa kwa Lesa, ne ulu lilelongolo mulimo wa minwe yakwe.”—Amalumbo 19:1.

Baibolo iine yalitupeela ifishinka ifingi ifilanga ukuti Lesa e wabumbile ifintu. Nga ca kutila mwabelenga amabuuku yonse 66 aya mu Baibolo no kumona bwino bwino ifyo isambilisha pa mibele isuma, e lyo ne fyo amasesemo ilandapo yafikilishiwa, mukamona ukutila fingi ifilanga ukuti Kabumba e mwine wa Baibolo. Kabili nga mwaumfwikisha ifyo Baibolo isambilisha, mukasumina ukutila Baibolo cine cine, Cebo ca kwa Lesa Kabumba. Na kabushe, nga mwaumfwikisha ifyo Baibolo isambilisha pa calenga tulecula, pa Bufumu bwa kwa Lesa, pa fyo abantu bakekala ku ntanshi, e lyo ne cingatwafwa ukusanga insansa, mukamona ukutila Lesa wa mano sana. Mukomfwa nga filya Paulo aumfwile ilyo alembele ukutila: “We kushika kwa bucindami bwa kwa Lesa na mano yakwe no kwishiba kwakwe! Mwandini ifya bupingushi fyakwe tafingelulwa ne mibele yakwe taingelukwa!”—Abena Roma 11:33.

Nga mwamona ifi fishinka ne citetekelo cenu cakula, mukasumina ukufuma pa nshi ya mutima ukutila nga mulebelenga Baibolo ninshi mulekutika kuli Kabumba umwine uwalando kutila: “Ine ne wacitile icalo, ne walengelepo na bantunse; ne o iminwe yandi yayanshile imyulu, no mulalo onse wa iko napeeleko ifunde.” (Esaya 45:12) Ala ukufwailisha ifilanga ukutila Yehova ni Kabumba wa fintu fyonse, kukamuletele insansa sha ciyayaya.

[Amashiwi pe bula 14]

Umutumwa Paulo aebele abaGriki abasambilile sana ukuti: “Lesa . . . ku muntu umo alengele inko shonse sha bantunse”

[Amashiwi pe bula 15]

Abasumina mu kusanguka batila umuntu kale ali ni nama. Lelo Baibolo yena itila twafuma kuli Adamu uwali uwapwililika kabili ulubembu twapyana e lulenga tulelwala no kucula

[Amashiwi pe bula 16]

“Abasambilila sayansi tabalandapo ukuti insandesande shilaaluka”

[Amashiwi pe bula 17]

Amano ya kwa Kabumba yalatupapusha nga twatontonkanya pa fyo ifya mweo fyapangwa ubusaka