Ifyo Yehova Asobela Filacitika

“I NE ndi Lesa, takuli na umbi, ni ne Lesa, takuli no waba nga ine; nongole mpelekesho ukutula pa kutendeka, ukutula ku kale ifishilacitwa.” (Esaya 46:9, 10) Yehova, uusobela ifya ku ntanshi ukwabula ukubepa, e walanda aya mashiwi.

Calishibikwa sana ukutila umuntunse alafilwa ukusobela ifikacitika ku ntanshi. Bonse abafwaya ukwishiba icine nga baishiba ukutila Baibolo citabo umwaba ubusesemo, kuti cawama nga balafwaya no kwishiba uwalemba ici citabo. Natulande pali fimo fimo ifyo Baibolo yasobele ifyacitika kale.

Ifyalo Fyalumbwike Sana Kale

Lesa asobele ukutila ifyalo fya Edomu, Moabu, na Amone fikonaulwa no kuloba. (Yeremia 48:42; 49:17, 18; 51:24-26. Obadia 8, 18; Sefania 2:8, 9) Ukuloba kwa ifi fyalo na bantu balimo, kulangilila fye ukuti ifyo Icebo ca kwa Lesa cisobela filacitika.

Kwena, bamo kuti batila uuli onse kuti alanda ukuti icalo nangu cikwate shani amaka, ku ntanshi cikonaika. Lelo abalande fyo balalaba ukutila Baibolo yalilandile na fimbi pali ifi fyalo. Fimo ifyo yalandilepo, fintu fimbi ifyali no kucitika ilyo umusumba wa Babiloni wali no konaulwa. Baibolo yasobele ukutila abali no konaula uyu musumba, bena Madai, no kutila Koreshe e ukatungulula abashilika ku kusansa uyu musumba, e lyo no kuti umumana wacingilile uyu musumba ku balwani, wali no kukama.—Esaya 13:17-19; 44:27–45:1.

Te lyonse Baibolo yalesobela ukutila icalo nga casanswa ninshi calala capwa caloba. Lelo ilyo asobele pa fyo Yerusalemu ali no konaulwa ku bena Babiloni, Lesa atile abantu bakekalamo na kabili, nangu ca kutila abena Babiloni balibikile ifunde lya kuti tabakulalubula abasha baikata. (Yeremia 24:4-7; 29:10; 30:18, 19) Na cine balibwelelemo, kabili na bafuma muli lulya lupwa lwa baYuda e po bacili pano calo.

Na kabili, Yehova asobele ukutila icalo cakwatishe amaka ica Egupti cikawa, lelo asobele no kuti “pa numa ya ifi . . . mu Egupti mukekalwa, nga mu nshiku sha kale.” Mu kuya kwa nshita, ici calo cakwatishe amaka kale cali no ‘kubo bufumu ubwasaaluka.’ (Yeremia 46:25, 26; Esekiele 29:14, 15) Ici na co calicitike. Yehova asobele no kuti ubufumu bwa Greece ubwali ubwa maka sana bukawa, lelo talandile ukuti ubu bufumu bukaloba na bantu ba buko. Nga fintu twamona, ifyalo fya maka ifyo Yehova asobele ukuti fikawa no kuloba fikalobe, fyalilobele, e lyo filya ifyo ashasobele ukuti fikaloba, fyawile fye lelo tafyalobele. Kuli ifi cinshi twasambililako? Twasambililako ukuti ifyo Icebo ca kwa Lesa cisobela fyonse fye filacitika.

Fyonse Fyacitike Filya Fine Fye

Nga fintu tulandilepo, Yehova alilandile ifingi pa fyo Babiloni aali no konaulwa. E lyo na lintu asobele ukuti Turi akonaulwa, ibuuku lya kwa Esekiele lyatile, amabwe, ifimuti bakuulile amayanda, e lyo no lukungu fikaba “mu kati ka bemba.” (Esekiele 26:4, 5, 12) Ubu busesemo bwafikilishiwe mu 332 B.C.E. ilyo Alekesandere Mukalamba atungulwile abashilika bakwe ukuti babule ifyakuulilwe umusumba wa ku mulundu uo baonawile no kufibika pali bemba bapanga apa kupita ukuya ku ciputulwa cimbi ica musumba wa Turi icali pa cishi. Ici ciputulwa ca musumba icali pa cishi, na co baliconawile.

Mu busesemo bwaba pali Daniele 8:5-8, 21, 22 na pali Daniele 11:3, 4 na mo mwaba na fimbi ifyo balondolwele bwino sana pa “mfumu ya ku Yabani [Greece]” ifyaishilecitika. Ubusesemo bwatile ilyo iyi mfumu ikakwata sana amaka, e lyo ikafwa kabili abantu bane abashakafume mu lupwa lwa iko e bakakana ubufumu bwa iko. Ilyo papitile imyaka ukucila 200 ukutula apo ubu busesemo bwalembelwe, Alekesandere Mukalamba e waishileba iyi mfumu ya maka. Ilyashi lya kale lilanda ukutila imfwa yakwe yaishile ukwabula ukwenekelwa no kuti bamushika bakwe bane abashali balupwa lwakwe, e bayakene ubufumu bwakwe.

Abasuusha batila ubu busesemo bufwile bwalembelwe ninshi ifyo bwalandapo fyalicitika kale. Nomba tontonkanyeni na kabili pa lyashi line ilyaba mwi buuku lya kwa Daniele. Nga tulelimona ukuti bwali busesemo, kuti twamona ukuti fyonse ifyo balandilepo fyalicitike. Nomba nga tulelimona kwati lyashi fye lya kale, ilyo balefwaya lyumfwike kwati busesemo, bushe te kuti tupape umulandu bashalandile fimo fimo ifyakumine ili lyashi ifyaishibikwe? Tutile muntu umo uwa bufi uwali pano calo ninshi Alekesandere alifwa, e walengele ili lyashi lyamoneka kwati busesemo, mulandu nshi ashalandile ukutila ilyo Alekesandere akafwa fye, abana bakwe abaume babili bakesha ukupoka ubufumu e lyo bakabepaya? Mulandu nshi ashalandile ukutila, paali no kupita imyaka iingi pa kuti bamushika bane bakatendeke ukuteka mu fitungu fine ifyali mu bufumu bwa kwa Alekesandere? E lyo cinshi ashalumbwilile ishina lya iyi mfumu ya maka e lyo na mashina ya bamushika bakwe bane?

Ni kale abantu batendeke ukusosa ukuti ubusesemo bwa mu Baibolo bwalembelwe ninshi ifyo bwalandapo fyalicitika kale, lelo abasose fyo tabakwata fishinka, balande fyo ukwabula no kufwailisha ifishinka pantu bena baishiba ukuti tapaba uwingasobela ifya ku ntanshi. Apo balakaana abati Baibolo te Cebo ca kwa Lesa, balondolola ifintu ukulingana no kutontonkanya kwa buntunse fye. Lelo, Lesa wa mano, alengele bakasesema balemba fyonse pa busesemo ifingatwafwa ukumona ukutila e walesobela ifikacitika.a

Ubusesemo bwaba mu Baibolo kuti bwakosha icitetekelo cenu nga ca kutila muletontonkanya sana pa busesemo bwalekanalekana e lyo ne fyo bwafilishiwe. Tulemukoselesha ukulasambilila ubusesemo bwa mu Baibolo. Amacharti yalanda pa busesemo ayaba pa mabula 343 na 346 mu citabo citila: “Amalembo Yonse Yantu Yapuutwamo Kuli Lesa, Kabili ya Kunonsha” kuti yamwafwa.b Pa kusambilila ubusesemo, mulebika sana amano ku kukosha icitetekelo cenu. Te kwesha ukukwankwanya pa kuti fye mupwishe bwangu. Lelo muletontonkanyapo sana pa cishinka ca kutila fyonse ifyo Yehova asobela filacitika.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 24]

IFYA MU BAIBOLO IFINGAMWAFWA MU MIKALILE

Moneni na cimbi ico mufwile ukutontonkanyapo. Lesa uwasobele ukuti kukaba amabufumu yakakwata sana maka e lyo yakawe, alitweba na fimbi mu Baibolo ifingatwafwa mu mikalile. Fimo ifyo alandapo ni fi:

Tulobolola ico Tubyala.—Abena Galatia 6:7.

Mwaba insansa ishingi mu kupeela ukucila ishaba mu kupokelela.—Imilimo 20:35.

Ukwishiba ifya kwa Lesa e kuleta insansa.—Mateo 5:3.

Nga mulekonka ifi Baibolo yalanda, mukekala bwino kabili mukaba ne nsansa.

[Ifikope pe bula 22, 23]

Icebo ca kwa Lesa calisobele ukuti ifi fyalo fikonaulwa no kuloba . . .

EDOMU

BABILONI

. . . lelo ifi fyena tatile fikaloba

GREECE

EGUPTI

[Abatusuminishe]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

Icikope ca ba WHO ico ba Edouard Boubat bakopele

[Icikope pe bula 23]

Alekesandere Mukalamba