Ifingalenga Indupwa Ukuba ne Nsansa

Ifya Kumfwana na Bana Imisepela

Ba MIRIAM abekala ku MEXICO batile:“Kale taceleyafya ukulanda no mwana wandi umwaume, nomba ili akulile ukufika pa myaka 16, ine pamo na bena mwandi cilatwafya ukwishiba ifyo aletontonkanya. Aatemwa fye ukwikala eka mu cipinda cakwe kabili ilingi tatusosha!”

Ba SCOTT abekala ku AUSTRALIA na bo batile: “Inshita imo abana bandi balefwaisha sana ukwishiba ifyo nalalanda. Balelolela fye ukuti bomfwe nampo nga finshi nalalanda! Fino tulelanda, apo bena misepela, batontonkanya ukuti nalishalila ne calo te kuti njishibe ifyo batontonkanya.”

NGA ca kuti mwalikwata umwana uulekula, kuti mwasumina ukuti ifilandile abafyashi abo tulandilepo kale fya cine. Kale, ukulanda ilyashi no mwana tacaleyafya. Nomba mukwai muno nshiku mwena, ukulanda ilyashi na bana calikosa. Ba Angela abekala ku Italy batile: “Ilyo umwana wandi umwaume aali umwaice, alenjipusha sana ifipusho.” “Nomba ili akulile, nine fye ntendeka ilyashi. Nga ca kuti fye nshimusoseshe, awe mukwai ninshi inshiku limbi kuti shapita fye ukwabula ukuti tulandepo ilyashi line line.”

Kwati nge fyo cali kuli ba Angela, limbi na imwe mwalimona ukuti umwana wenu uwalensansamuka sana kale no kulamusosha sana, nomba alileka ekala fye tondolo. Nga mwaesha ukuletapo ilyashi, ena ninshi kulandako fye panono kwati no kufwaya talefwaya. Nga mwaipusha umwana wenu umwaume amuti: “Bushe wacibomba shani?” ena ninshi kwasuka fye akacasuko akepi ati “Bwino,” aleka no kuleka. E lyo nga mwaipusha umwana wenu umukashana amuti: “Ku sukulu kwaciba shani lelo?” pa kwasuka ninshi kwasuka fye tabikileko na mano ati “katwishi.” E lyo nga mwaesha ukumupatikisha amuti “cinshi te kuti ulandilepo na fimbi?” ala mukwai ninshi nomba alaikala fye tondolo kwati ni cibulu.

Lelo kwena abaice bamo, tabakwata ubwafya bwa kulanda na bafyashi babo. Nomba ifyo balanda na bo bene, te fyo abafyashi bafwaya ukumfwa. Nacifyashi umo uwe shina lya kuti Edna uwa ku Nigeria na o alibukishe ifyo umwana wakwe umukashana alemwasuka nga amwipusha. Ilingi line banyina nga bamweba ukubombako utumilimo tumo, aleasuka ati: “‘Mwilancusha. E lyo ba Ramón na bo aba ku Mexico balimwene ukuti ifyalecita umwana wabo umulumendo uwa myaka 16 fyalilingeneko ne fyalecita umukashana twafuma mu kulandapo. Umfweni ifyo balanda: “Tubikana fye ifikansa umo shacela.” “Nga naesha fye ukumweba ukucitako fimo, awe nakalya, ninshi ena kutampa fye ukulatelebwila.”

Ukwesha ukalalanda no mwana uushifwaya ukwasuka bwino abafyashi kuti kwalenga abafyashi bakwe ukufulwa. Na kuba Baibolo ilanda ukuti “ukushaba kupanda amano amapange yafulunganiwa.” (Amapinda 15:22) Ba Anna abashimbe abekala ku Russia balandile abati: “Nga nshishibe ifyo umwana wandi aletontonkanya, ndafulwa sana ica kuti ni cikanga fye ndepuke ku bukali. Bushe cinshi cilenga ukuti lilya fye inshita yafika iya kuti abafyashi na bana nomba baleumfwana e lyo nomba cayafya ica kuti ukumfwana ni patali patali fye?

Ukwishiba Icilenga

Ukumfwana kwalicila pa kulalanda fye ilyashi. Yesu alandile ukuti ‘ku kupaka kwa mutima wa muntu e ko akanwa kakwe kalandila.’ (Luka 6:45) E ico kanshi nga tulelanshanya bwino na bantu, kuti tulesambililako fimo kuli bena e lyo na ifwe kuti tulebebako ifyaba mu mutima wesu. Nomba kwena abana nga batampa ukulakula cilafya ukuti balelanda ifili mu mutima, pantu inshita ya kukosoboka nga yafika fye nangu fye mwana uusansamukila sana abantu kuti mwamona fye uko atampa ukulaba uwa nsoni nsoni. Abasambilila sana pa fyo umuntu aba batila abaice nga baya balekula lyonse fye bamona kwati kuli abalemona ifyo balecita, e lyo kabili batontonkanya no kuti conse fye ico bacita kufwile kuli uwalabakalipila. Kanshi pa kuti abantu belaishiba ifyo balecita ne fyo baletontonkanya, balafwaya inshila ya kuicingililamo, no kuifungushanya ukulafwaya ukuba fye beka pa kuti abafyashi bekwata na pa kupekela ukwishiba ifyo baletontonkanya.

Na cimbi icilenga ukuti ukulaumfwana na bana imisepela kuleyafya, mulandu wa kuti nga baya balekula balafwaya sana ubuntungwa. Kwena takwaba inshila imbi iya kusengulwilamo, pantu umwana alingile aya alekula, e lyo ukufwaya ukuipaatula ku lupwa cilangililo ca kuti nomba atampa ukulakula. Nga alacita ifi, tacilola mu kuti ninshi umwana wenu akula alefwaya ukuikalila. Ilingi line nga mwamona alacita ifi ninshi alefwaikwa sana ukuti mulemutungulula. Lelo inshita ya kufwaya ukuti umwine aleipingula ilatampa bwangu ninshi ne nshita ya kufikapo ukuba umukalamba tailafika. Cimbi na co icilangilila ukuti umwana nomba atampa ukukula ca kuti, abaice abengi balafwaya babala baitontonkanishisha abene ilyo tabalaeba bambi ifyo baletontonkanya.

Nacifyashi umo uwa ku Mexico uwe shina lya Jessica alisumine ukuti abana kukula tabafisa sana abaice banabo ifyo baletontonkanya ne fyo balefwaya ukulanda no kucita. Atile, “Ilyo umwana wandi umukashana aali umwaiceko, lyonse fye aleisa kuli ine nga akwata ubwafya.” “Nomba shino nshiku atemwa ukuya ku banankwe.” Nga ca kuti ifi e fyo umwana wenu alecita tamulingile ukutontonkanya ukuti ninshi namusuula mwe bafyashi. Na kuba, abantu abengi basanga ukuti nangu ca kuti abana kukula limo tabafwaya ukulanda ifintu ku bafyashi babo lelo kwena balacindikapo ifyo abafyashi babo babafunda ukucila ifibafunda abanabo. Nomba bushe, kuti mwacita shani pa kuti umwana aleisa fye ulubilo nga alefwaya ukulanda nenu?

Ifingamwafwa pa Kuti Mwilakwata Ubwafya bwa Kulaumfwana na Bana Benu

Elenganyeni ukuti mule-ensha motoka mu musebo uukalamba, uutali kabili uwaololoka. Pa makilomita ayengi muleyalulako fye motoka panono. Awe mwati mutiile, mwafika apo umusebo wakooneka sana. Pa kuti fye motoka iifuma mu musebo, mufwile fye ukwalula motoka. E fyo caba na ku mwana nga atampa ukukula. Pa myaka iingi, kuti limbi inshila mwalekushishamo abana yali fye bwino. Nomba mukuya kwa nshiku, umwana wenu asuka akula, kanshi ifyo mulingile ukucita kwalula fye inshila ya kumfwaninamo no mwana, kwati ni filya ciba kuli namutekenya nga afika pa koona. Muipushe ifipusho fyakonkana pe samba.

▪ ‘Nga ca kuti umwana wandi umulumendo nangu umukashana alefwaya ukutendeka ukuti tulelanshanya bushe ndalangilila ukuti ndefwaya?’ Baibolo itila: “Nga maapele ya golde mu fipe ifyacekwa fya silfere, icebo icasoswa apayene e fyo caba.” (Amapinda 25:11) Nga fintu ili ilembo lilanda, ukwishiba inshita ya kulanda na bana e cikalamba. Ica kumwenako fye: Shibulimi te kuti asuswe ukulobolola ifya kulya ifishilapya e lyo kabili te kuti atile nkalobolola limbi nga ca kuti inshita ya kulobolola naifika. Alingile fye ukutampa ukulobolola inshita ya kulobolola nga yafika. No mwana wenu wine na o, ilyo aleya alekula kuti kwaba fye inshita imo iyo engalafwaya sana ukulanda. E nshita ya kulanda nankwe iyo iine. Frances nacifyashi umushimbe uwa ku Australia atile: “Imiku fye iingi nalemona uko umwana wandi umukashana aisa ku cipinda ku mwandi ubushiku, limo limo alekokola mpaka ne awala limo lyakumana. Kwena ine nshatemwa ukwisha mpaka bwaila sana, ala kanshi caleyafya nga aisa, nomba kwena nga aisa tatwalelala bwangu, kanshi twalelanda ifingi nga nshi.”

ESHENIKO IFI: Nga ca kuti umwana wenu talefwaya sana ukuti mulelanshanya, esheni ukubombela nankwe ifintu pamo, pamo nga ukuya muleololako amolu, nga mwalikwata motoka kuti mwaesha ukuyapo kumo nankwe, nangu kuti mwafwayako akacangalo kamo, nangu fye ukubombela pamo utumilimo twa pa ng’anda. Ilingi line, ukucitila ifintu fya musango yu pamo na bana imisepela kuti kwalenga bafwaye ukutampa ukulanshanya nenu.

▪ ‘Bushe Ndeshiba umulolele amashiwi ya mwana wandi?’ Pali Yobo 12:11 patila: “Bushe ukutwi takulinge fya kulanda, ifyo akanwa komfwe filyo fya kako?” Kanshi umwana nga atampa ukukula, e nshita ya ‘kulinga’ ifyo umwana wenu alelanda. Abana kukula ilingi line nga balelanda, balanda kwati ico balelandapo e fyo lyonse ciba. Lekeni tulangilile, umwana wenu umwaume nangu umukashana kuti limbi atila, “Lyonse muncita kwati ndi kaice!” nangu limbi kuti alanda ati “Tamufwaya ukumfwa nga ndelanda!” Mu nshita ya kulacolekana no mwana no kubika sana amano ku tumashiwi pamo nga “lyonse” na “tamufwaya,” mulingile ukwishiba ukuti limbi fye e nshila alelandilamo lelo te kuti ninshi e fyo mwaba. Ica kumwenako fye, amashiwi ya kuti, “Lyonse muncita kwandi ndi kaice” kuti yalola mu kuti “Imona kwati tamwancetekela,” e lyo amashiwi ya kuti “Tamufwaya ukumfwa nga ndelanda” na yo kuti yalola mu kuti “Ndefwaya ukumweba ifyo ng’umfwa nangu ifyo ntontonkanya.” Mulingile ukwesha ukwishiba umulolele amashiwi.

ESHENIKO IFI: Nga ca kuti umwana wenu alanda amashiwi ayayafya nangu aya bukali, nalimo kuti mwalanda amuti: “Kwena namona ukuti naufulwa, nomba ndefwaya ukwishiba umo uloseshe. Ale njeba ico uletontonkanishisha ukuti lyonse nkucita kwati uli kaice.” Lyena mulingile ukulakutika fye nga alelanda ukwabula ukumucilima.

▪ ‘Bushe nalimo nine nenga ukuti twilalanshanya bwino pa mulandu wa kuti nalimo ndapatikisha umwana wandi ukulalanda ilyo umwine talefwaya?’

Baibolo itila: “Ulubuto lwa cisabo ca bulungami lubyalwa mu mutende ku bacita umutende.” (Yakobo 3:18) Ifyebo mulanda ne nshila mucitilamo ifintu, kuti yalenga paba “umutende” ica kuti umwana wenu kuti alafwaya no kuti mulelanshanya. Tamulingile ukulaba ukuti, ni mwe mulingile ukulatungilila umwana wenu. Kanshi nga mulelanda no mwana pa mulandu umo, tamulingile ukulalanda kwati umwana ali mu cilye ca milandu. Umufyashi umo umwaume uwa ku Korea uwe shina lya kuti Ahn atile: “Umufyashi wa mano teeba umwana ati, ‘Kanshi iwe ukakula lilali?’ nangu ukulanda ukuti, ‘Bushe ulefwaya nkalande shani pa kuti ukomfwe?’” Alundilepo no kuti: “Pa numa ya kupanga ifilubo ifingi pa kulanda na bana bandi, nalimwene ukuti abana bandi abalumendo balifulilwe, ne co bafulilwe te nshila fye nalelandilamo na bo lelo ne fyo nalelanda fiine.”

ESHENIKO IFI: Nga ca kuti muleipusha umwana e lyo mwamona taleasuka, kuti mwaeshako inshila imbi. Katulangilile, mu nshita ya kulaipusha umwana wenu umukashana ifyo acibomba, kuti mwatampa fye ukumweba ifyo mwacibomba no kumona nga ca kuti alatampa ukulanda. Nangu nga mulefwaya ukuti mwishibe ifyo umwana wenu umukashana atontonkanya pa cintu cimo, pa kumwipusha kuti mwaipusha kwati te o mulefwaya mwishibe ifyo aletontonkanya. Kuti limbi mwamwipusha ukuti alande ifyo umunankwe atontonkanya pa co mulelandapo. Lyena kuti mwamwipusha ukuti alande ifyo engapanda amano umunankwe.

Ukulaumfwana na bana te cintu cimo icayafya ica kuti te kuti cicitike. Kuti mwayalula fye inshila ya kumfwaninamo ukulingana ne fyo abana balefwaya. Kuti mwaesha ukulanshanyako na bafyashi abalanshanya na bana babo bwino. (Amapinda 11:14) Ilyo mulelanshanya no mwana wenu, mulingile ukuba, ‘abayanguka ukuumfwa, abakokola ukulanda, abakokola ukukalipa.’ (Yakobo 1:19) Icikalamba ico mulingile ukwishiba ca kuti, tamulingile ukunenuka pa kukusha abana “mu kusalapula no kukonkomesha kwa kwa Yehova.”—Abena Efese 6:4.

MUIPUSHE MWE BENE AMUTI . . .

▪ Kwaluka nshi namona mu mwana wandi ukutula fye apo abela umusepela?

▪ Ni mwi umo ningile ukuwamyako inshila ya kumfwaninamo na bana?

[Akabokoshi pe bula 12]

Inshila Isho Abafyashi Bamo Babomfyapo

Ba ANGELA aba ku ITALY batile: “Umwana wandi umwaume alalanda sana ukwabula no bwafya nga ca kuti pali abantu na bambi. Abantu nga baya, twashala fweka, ndatwalilila ukulanda ilyashi limo line ilyo twaciba tulelandapo.”

E lyo ba DONIZETE aba ku BRAZIL na bo batile: “Twasanga ukuti abana besu balatemwa sana ukulanda nga twabala twabatasha e lyo no kubeba ifyo twabatemwa.”

Kumfwa ba DAWN aba ku BRITAIN bena batile: “Nalibalile nalandapo na bakalamba abo bakushishe mu nshila ya Bwina Kristu, nalibepwishe ukulanda ifyo baleumfwa ilyo bali imisepela ne fyo abafyashi babo babafwile. Nalisambilileko ifingi.”