Icalo Cili no Bwafya—Bushe Bukapwa?

IFILECITIKA filelanga ukuti icalo cili no bwafya. Icalo cilekaba sana. Natulande pa cilecitika ku mushi umo uwa ku Alaska uo beta ukuti Newtok, uwabela ku kapinda ka ku kulyo ake sonde. Ukwabela uyu mushi, kwaliba sana ifimabwe fya menshi makaasa, nomba ifi fimabwe fyalyamba ukusunguluka. Frank uwikala muli iyi ncende ailishenye ukuti: “Nshilefwaya ukutwalilila ukwikala muli ino ncende ya menshi makaasa, pantu namufulisha amatipa.” Abasambilila batila, mu myaka 10 iileisa, uyu mushi wapalamina kuli bemba kuti wabundwa.

Akabungwe kalolekesha pa fya micele, aka Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), katile: “Tapali uwingakaana ukuti icalo cilekaba.” Ici cishinka pantu ukuli konse pano calo kulekaba. Ukukaba kwe sonde uko abasambilila sayansi balandapo, kulenga kuleba icilala, imfula ya citalawe, ukukabisha ne fipuupu fya mwela. Cinshi cikacitika kwi sonde ku ntanshi? Bushe kuli icingapwisha ubu bwafya?

Bushe ubu Bwafya Bwakula Shani?

Abasambilila pa micele, balefwailisha pa filecitika kwi sonde kwati ni filya dokota afwaisha ukwishiba ubulwele umuntu alwele. Balipanga fimashini ifyo babika mu muulu ifikopa ifyo amenshi makaasa yasunguluka, balapima imfula iloka, balibika ne fintu fyeleela pa menshi ifipima ukukaba no kutalala kwa menshi muli bemba, e lyo kwaba ne ndeke ishipima umwela waba mu muulu. Fyonse ifyo basanga balafibika mu makompyuta ayakalamba. Kabili ifi fine basanga balafibomfya ilyo bale-esha ukutunganya ifyo imicele ikaba ku ntanshi.

Nomba finshi ifi fine basanga? Bamo batila umwela uulenga isonde ukukaba naufula sana mu muulu. Magazini ya Time yatile, mu mwaka wa 2006 mweka, umwela wa carbon dioxide “walifulile icipesha amano.” Uyu wine mwela e ucilikila icikabilila icilingile ukufuma pe sonde kabili ici na co cilalenga isonde ukulakaba sana. Cinshi cikacitika ku ntanshi? Akabungwe ka IPCC katile, ukutwalilila ukufutumuna umwela wabipa kukalenga “imicele ukwaluka nga nshi” kabili ici cikalenga imicele ukubipa ukucila ne fyo yaba pali lelo. Abengi batila ubu bwafya kuti bwapwa nga ca kuti kwaba ukucefyako ukufutumuna umwela wa carbon dioxide. Lelo ifyo basanga filanga ukuti nangu kwingaba ukucefyako ukufutumuna umwela wabipa, “ukukaba kwe sonde no kupaasa kwa menshi muli ba bemba kwena kukatwalilila pa myaka imyanda ne myanda.”

Nani Engapwisha ubu Bwafya?

Ukwishibila libeela ifyo imiceele ikaba ku ntanshi kwalyafya. Ulupapulo lwa pa intaneti ulwa Earth Observatory lwalandile ukuti: “Cinshi cikacitika ku makumbi nga ca kuti Icalo catwalilila ukukaba? Bushe amakumbi ayacilikila icikabilila ayabela pa muulu sana kabili ayalenga kulekaba nga nshi, yakafula ukucila amakumbi ayacilikila imyengelele ya kasuba ukufika pe sonde?” Icasuko kuli aya mepusho ca kuti, “Pali ino nshita abasambilila ifya sayansi tabaishibapo nangu cimo pa fikacitika.”

Lelo Baibolo itila, Yehova Lesa e “Kelenganya wa muulu na pano isonde” kabili e wapangile na “makumbi mu muulu.” (Ukutendeka 14:19; Amapinda 8:28) Umwine atile abika “amano mu ntanda.” Kanshi Yehova ena alishiba bwino ifyo abasambilila sayansi bashingeshiba.—Yobo 38:36.

Umfweni ifyo Lesa alandile pa ficitika mu muulu, ifyalembwa muli Baibolo ifyo balembele imyaka 2,700 iyapita: “Ifyo iloke mfula . . . ukufuma mu muulu, no kukanabwelelamo, lelo itapililo umushili.” (Esaya 55:10) Ili lembo lilalondolola bwino bwino ifyo amenshi yashinguluka! Amenshi ayaba mu makumbi yalakumbinkana no kupanga imfula iiloka no ‘kutapilila umushili.’ Kabili pa mulandu wa cikabilila, amenshi yalema no ‘kubwelela’ mu muulu umo yakumbinkana no kupanga imfula na kabili. Icebo ca kwa Yehova calisokolwele kale sana ifyo amenshi yashinguluka, ninshi abantunse tabalati balembepo pali ili lyashi. Bushe ici tacilemulenga ukucetekela Kabumba no kucetekela amaka yakwe aya kucita ifintu? Kanshi ilyo tuletontonkanya pa fyo imiceele ikaba ku ntanshi, bushe te kuti ciwame ukucetekela ‘uulenga umwela’ ukubako kabili ‘wishi wa mfula’ uwaishiba umwine ifyo isonde lyesu lyaba?—Amose 4:13; Yobo 38:28.

Kwaliba Umulandu Isonde Lyapangiilwe

Nangu ca kuti ifyo abantu batontonkanya ukuti e fikacitika kwi sonde fyalipusanapusana, icishinka ca kuti: Isonde lyena lyali-ibeela. Ni pano pe sonde fye epela e paba ifya mweo ifyalekanalekana. Cinshi calenga? Abasambilila sayansi balondolola ukutila kwaba ifyalekanalekana ifyalenga. Batila icalenga maka maka ca kuti pe sonde paliba amenshi ayengi; kabili apo lyabela pasuma sana, talyatalukisha nelyo ukupalamisha ku kasuba; lyalikwata no mwela walekanalekana uwalinga kabili pali uyu mwela paliba no mwela wa oksijini uwingi.

Limbi kuti mwapapa nga mwaishiba ukuti ibuuku lya mu Baibolo ilya Ukutendeka, ililanda pa fyo ifintu fyapangilwe, lyalilandapo pali ifi fintu. Ku ca kumwenako, pa Ukutendeka 1:10 palanda ukuti Lesa alonganike ‘amenshi no kuyenika Bemba.’ Aya mashiwi yalanga ukuti amenshi yaba pe sonde yengi. Pa Ukutendeka 1:3, tubelengapo ukuti: “Lesa atile, Napabe ulubuuto, e lyo pali ulubuuto.” Isonde talyatalukisha ku kasuba pantu nga lyalitalukishe, amenshi kuti yaba amenshi makasa, kabili talyapalamisha ku kasuba pantu nga lyalipalamishe, amenshi yonse kuti yakama.

Pa Ukutendeka 1:6 patila, Lesa apangile “iulu” nelyo ulwelele. E lyo ifikomo 11 na 12 filanda ukuti Lesa ameseshe icani, ifimenwa, e lyo ne miti. Fyonse ifi filanga ukuti kwaliba oksijini, kabili uyu wine mwela e o ne nama na bantu bali no kulapeema pa kuti batwalilile abomi.

Ilyo twamona fyonse ifi kuti twatila shani? Ifi Lesa apangile icalo, ukubikamo amenshi, ukulitalusha ku kasuba icalinga no kubikamo umwela walekanalekana, kufwile kwali umulandu acitiile fyo. Baibolo ilanda pa calo ukuti: ‘Lesa tacilengele icalo icimfulumfulu, acibumbile ku kwikalwamo.’ (Esaya 45:18) Amalumbo 115:16 yatila: “Imyulu myulu ya kwa Yehova, ne calo apeela ku bana ba bantu.” Ca cine, Lesa apangile icalo pa kuti abantu baleikalamo.

Amalembo yalanda ukuti Lesa apangile abantu ba kubalilapo babili no kubabika mwi bala lya Edeni, ilyali ni paradaise yayemba. Bali no “kulilima no kulilinda.” (Ukutendeka 2:15) Lesa alibebele no kuti: “Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde no kupanasha.” (Ukutendeka 1:28) Tontonkanyeni pa fyo ifintu fyali no kubawamina! Bali no kukusha Paradaise no kulaikalamo inshiku pe. Bali no kulaikala bwino nga nshi!

Ku ca bulanda, mu nshita ya kumfwila Lesa, Adamu na Efa balefwaya ukulaitungulula abene, nge fyo na bantu abengi lelo bacita. (Ukutendeka 3:1-6) Nomba cinshi cafumamo? Mu nshita ya kulalima no kulasakamana isonde, abantu “baleonaula isonde” icipesha mano. (Ukusokolola 11:18) Lelo kuti catusansamusha ukwishiba ukuti ifyo Lesa alefwaya isonde ukuba tafyayaluka na nomba. Baibolo itweba ukuti: “[Lesa] atekele pano isonde pa fya kulimbapo fya pako ukuti pekatelentenshiwa umuyayaya umuyayaya.” (Amalumbo 104:5) Na Yesu wine ilyo alandile Ilyashi lya pa Lupili alilaile ukuti: “Ba nsansa abafuka imitima, pantu bakapyana isonde.” (Mateo 5:5) Bushe Lesa akafikilisha shani ukufwaya kwakwe?

Ifintu ku Ntanshi Fikawama

Uwali kale kateka wa calo ca America alandile ukuti: “Ukwaluka kwa micele bwafya ubuli mwi sonde lyonse.” Bushe tamwingasumina ukuti inshila ya kupwishishamo ubu bwafya ubuli mwi sonde lyonse ilekabilwa? Yesu Kristu alandile ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa e bukapwisha ubu bwafya. Aebele abasambi bakwe ukulapepa ukuti: “Ubufumu bwenu bwise.” (Mateo 6:9, 10) Ukusesema kwa mu Baibolo kulanda ukuti ubu Bufumu bwa ku muulu, buteko ubukateka isonde lyonse kabili nomba line “bukashonaula no kupesha aya mabufumu yonse [nelyo, imitekele yonse iyabako lelo].” (Daniele 2:44) Ne cikalamba ca kuti, ubu Bufumu ‘bukonaula abaleonaula isonde.’ (Ukusokolola 11:18) Kanshi abonaula isonde ne filengwa na Lesa bakapingulwa no kukandwa.

Nga pe sonde lyesu ilyakowela pena cikaba shani? Ilyo Yesu ali pano isonde, alangile amaka ya kupapa ayo akwata pa fintu pamo nga umwela na fibemba. Atalalike icipuupu ca mwela ku mashiwi fye ayanono. (Marko 4:35-41) Yesu uuteka mu muulu nga “Shikulu wa bashikulu kabili Imfumu ya shamfumu,” akalanga amaka akwata pa calo na fyonse ifyabapo ukucila ne fyo acitile kale. (Ukusokolola 17:14) Na kuba Yesu atile, ilyo akateka icalo, ifintu ‘fikabumbwa cipya cipya.’ (Mateo 19:28) Yesu akabumba nelyo ukulenga ifintu mu calo ukuba ifipya, nga filya fine fyali mwi bala lya Edeni. Icalo cikaba Paradaise na kabili. (Luka 23:43) Ubufumu bwa kwa Lesa bukapwisha amafya yonse ayo icalo cakwata.

Nangu fye ni lelo line, ubu Bufumu kuti bwamwafwa. Kuti bwamwafwa shani? Yesu atile: “Ne mbila nsuma iyi ya bufumu ikashimikilwa pano isonde ponse ku kubo bunte ku nko shonse.” (Mateo 24:14) Abantu amamilioni ayengi balekutika ku mbila nsuma. Balealula ne mibele yabo. Baleleka ifibelesho fyabipa. Baleikala bwino mu ndupwa. Abapatene pa mulandu wa kapatulula ka mishobo nomba balitemwana. Ifyo Ubufumu bwa kwa Lesa bulebomba naficila ifyo ubuteko bwa bantunse ubuli bonse bwingacita. Ubufumu bwa kwa Lesa bwalilenga abantu mupepi na 7 milioni mu fyalo ukucila 235 ukuba abaikatana! Apo aba bantu bakalatekwa no Bufumu bwa kwa Lesa, baleipekanya ukwikala umuyayaya muli Paradaise pe sonde.

Icalo ku ntanshi cikaba bwino. Tulesuubila na imwe mukekala bwino ku ntanshi!

[Icikope pe bula 27]

Baibolo yalisokolwele kale sana ifyo amenshi yashinguluka, libe takulaba ne fyo abantunse balembelepo pali ili lyashi

[Icikope pe bula 28]

Yesu “akalipile umwela no kweba bemba ati: ‘Talala! Ba tondolo!’ No mwela walilekele, awe kwatalele na tondolo”

[Icikope pe bula 29]

Ilyo icalo cikaba Paradaise na kabili, amafya yonse ayo icalo cakwata yakapwa

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 26]

Godo-Foto