Nani Uwingalondolola Umwalola Ukusesema?
Mu nshiku sha kwa Alekisanda Mukalamba, ubwile ubukalamba ubwapelengenye abantu bwali bwa kukakula icifundo ico baleita ukuti Gordian knot. Abantu basumine ukuti uwali no kukakula ici cifundo muntu uwa mano kabili ali no kucimfya ifyalo ifingi nga nshi.a Inshimi sha baGriki shitila, Alekisanda e wapikulwile ubu bwile, ilyo apishishe ulupanga pali ici cifundo umuku fye umo.
PA MYAKA iingi, abantu ba mano tabalekakula fye ififundo fyapikana lelo balefwaya no kupikulula ubwile, ukulondolola ukusesema, no kusobela ifya ku ntanshi.
Lelo ilingi balefilwa ukulondolola ukusesema nelyo ukusobela ifya ku ntanshi. Ku ca kumwenako, aba mano ba mu Babiloni balifililwe ukulondolola ifilembo ifyalembelwe pa cibumba mwi sano lya Mfumu Belshasari ilyo bali pa mutebeto uukalamba, ukwali sana ne congo. Ni Daniele fye, kasesema umukoloci uwa kwa Yehova Lesa, uwaishibikwe ukuti ‘alepikulula ubwile,’ e walondolwele umwalolele yalya mashiwi yalembelwe pa cibumba. (Daniele 5:12) Uku kusesema, ukwalelanda pa fyabipa ifyali no kucitikila Ubuteko bwa Babiloni, kwalifikilishiwe bulya bwine bushiku!—Daniele 5:1, 4-8, 25-30.
Bushe Ukusesema E Cinshi?
Ukusesema kulandila limo ifikacitika ku ntanshi. Ukusesema ukwa cine kwaba mashiwi yafuma kuli Lesa, ayo aalanda nelyo ayalembwa ayasokolola ubufwayo bwakwe. Mu Baibolo mwaliba amasesemo ayalanda pa nshita Mesia ali no kumonekelapo ne fyo abantu bali no kumwishibilako, ayalanda pa ‘mpela ya calo,’ e lyo na pa mashiwi ya kwa Lesa ayalanda pa bupingushi bwakwe.—Mateo 24:3; Daniele 9:25.
“Aba mano” ba muno nshiku, e kutila, abasoma ifya sayansi, ifya bunonshi bwa calo, ifya bumi, amapolitiki, isonde ne fyabamo, e lyo ne fintu fimbi, balesha ukusobela ifikacitika ku ntanshi. Nangu ca kutila ifyo aba bantu basobela filasabankanishiwa sana pa milabasa na pa ma TV kabili na bantu abengi balaficetekela, e lyo limo filacitika no kucitika, ifyo basobela tafyaba masesemo ya cine. Na kabili, ilingi ifyo uwasoma umo asobela, abasoma banankwe abengi balafikaana kabili nabo balasobela fimbi pa lyashi limo line. Ukusobela ifya ku ntanshi takwawama nangu panono pantu takwaba uwaishiba ifikacitika ku ntanshi.
Intulo ya Kusesema kwa Cine
Nomba ninshi nani waba intulo ya kusesema kwa cine, kabili nani uwingalondolola umwalola ukusesema? Umutumwa Petro alembele ukuti: “Takwaba nangu umo uwingalondolola umwine ukusesema kwa mu Malembo.” (2 Petro 1:20) Ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ukuti ‘ukulondolola,’ lipilibula no kuti “ukusokolola,” icingalola mu kuti “ico bakakula ninshi calikakilwe.” E mulandu wine Baibolo ya The Amplified New Testament yapilibwila aya mashiwi Petro alembele ati: “Takwaba umuntu nangu umo uwingakakula ukusesema kwa mu Malembo.”
Tontonkanyeni pa muntu uwaishiba ifya kupikula-pikula. Tutile apikula sweta. Kwena, umuntu uushaishiba ukupikula kuti amona ifyo kotoni ipikene muli sweta, nomba nga bamweba ukusopolola, te kuti eshibe apa kutendekela. E fyo caba na ku bantu. Nangu ca kutila balamona ificitika mu calo ifilanga ukuti ku ntanshi kukacitika amafya ayakalamba, tabeshiba bwino bwino ifyo ayo mafya yakacitika.
Bakasesema aba kale abo Lesa alebomfya, pamo nga Daniele, tabalemona fye ifyalecitika mu nshiku shabo e lyo basesema ukuti ifintu fimo fikacitika ku ntanshi ukulingana ne fyo baletontonkanya. Abalasesema muli uyu musango, ifyo balesesema nga tafyalefuma kuli Lesa. Lelo Petro atwalilile ukulanda ukuti: “Bakasesema tabaitendekele fye abene ukulanda amashiwi ya kusesema, lelo umupashi wa mushilo e walengele ukuti balande ayo mashiwi ayafumine kuli Lesa.”—2 Petro 1:21.
‘Lesa E Wilula’
Imyaka napamo 3,700 iyapita, abaume babili balibakakile mu cifungo ku Egupti. Bonse babili balilotele ifiloto ifyabapeseshe amano. Apo balibesalile mu cifungo, tacayangwike ukumonana na ba mano aba kubelwila ifiloto balotele, e ico baebele umufungwa munabo Yosefe ukuti: “Natulota ifiloto, kabili tapali uwa kutwilwila.” Yosefe, umubomfi wa kwa Lesa, abebele ukuti bamulondolwele ifiloto balotele, kabili atile: “Bushe Lesa te wilula ifiloto?” (Ukutendeka 40:8) Ni Yehova Lesa fye e wingalondolola amasesemo nga filya fine umuntu uwaishiba ukupikula engasopolola ico apikwile. Pantu na kuba, Lesa wine e ntulo ya masesemo. Kanshi, e o twingenekela ukutulondolwela umo yalola. Cine cine, Yosefe alilungike pa kulanda ukuti Lesa e wilula ifiloto.
Nomba ni mu nshila nshi umo ‘Lesa elwila’ ukusesema? Kwaliba inshila ishingi isho elwilamo. Amasesemo yamo ayalembwa mu Baibolo balilemba ne fyo yafikilishiwe. Amasesemo ya musango yu yalyanguka ukulondolola.—Ukutendeka 18:14; 21:2.
Amasesemo yambi pa kuyalondolola kano mwabebeta ne fikomo fimbi. Kasesema Daniele amwene icimonwa umwali ‘sukusuku uwali ne nsengo shibili’ uo baumine kuli “sawe” uwakwete “ulusengo ulwamonekesha pa kati ka menso yakwe.” Ifikomo fimbi muli ici cipandwa filangilila ukuti sukusuku uwali ne nsengo shibili ni “mfumu sha ku Madai na Persia,” na sawe ni “mfumu ya ku Grisi.” (Daniele 8:3-8, 20-22) Ilyo papitile imyaka ukucila 200, “ulusengo ulukalamba,” e kutila, Alekisanda Mukalamba, atendeke ukucimfya ifyalo fya bena Persia. Josephus, kalemba we lyashi lya kale umuYuda atile, ilyo Alekisanda aile alecimfya ifyalo afikile mupepi na Yerusalemu uko bamulangile uku kusesema kabili alisumine ukuti uku kusesema kwalelanda pali ena.
Kwaliba inshila na imbi iyo ‘Lesa elwilamo’ amasesemo. Apo Yosefe, umubomfi wa cishinka uwa kwa Yehova Lesa aletungululwa no mupashi wa mushilo, calengele ukuti eshibe umwalolele ifiloto abafungwa banankwe balondolwele kuli ena. (Ukutendeka 41:38) Muno nshiku, ababomfi ba kwa Lesa nga tabeshibe umulolele ukusesema kumo, balapepela umupashi wa kwa Lesa kabili balabelenga no kufwailisha mu Cebo ca kwa Lesa, icalembelwe ukubomfya umupashi wa mushilo. Lesa kuti abatungulula pa kuti basange amalembo ayalondolola umwalola amasesemo yamo. Takuli umuntu nangu umo uwingacita icipesha amano no kwishiba umulolele ukusesema. Lesa umwine e ulondolola ukusesema pantu abomfya umupashi wakwe ne Cebo cakwe pa kuti abantu bakwe beshibe umo ukusesema kulolele. Ni muli Baibolo fye e mo balondolola umwalola amasesemo, te bantunse abasobela ifya ku ntanshi abengalondolola.—Imilimo 15:12-21.
Na kabili, kuti twatila ‘Lesa e wilula’ amasesemo pantu e utungulula no kulinga inshita iyo alefwaya ukuti ababomfi bakwe aba cishinka pe sonde beshibe umulolele uko kusesema. Ababomfi ba kwa Lesa kuti baishiba umulolele ukusesema ilyo kushilafikilishiwa, ilyo kulefikilishiwa, nangu pa numa ya kufikilishiwa. Apo Lesa e ntulo ya kusesema, e wingalondolola umwalola ukusesema pa nshita yakwe iyalinga.
Mu lyashi lya kwa Yosefe na bafungwa babili, Yosefe alondolwele umwalolele ifiloto fyabo ninshi kushele fye inshiku shitatu ukuti fifikilishiwe. (Ukutendeka 40:13, 19) Pa numa, ilyo Yosefe bamutwele ku mfumu Farao ukuti alondolole iciloto yalotele, ninshi imyaka 7 iya fya kulya ifingi ili fye mupepi no kutendeka. Umupashi wa mushilo wa-afwile Yosefe ukulondolola umwalolele iciloto ca kwa Farao pa kuti bakalonganike ifya kulya ilyo fikafula muli ilya myaka 7.—Ukutendeka 41:29, 39, 40.
Amasesemo yamo, ababomfi ba kwa Lesa besa mu kuyomfwikisha ninshi yalifikilishiwa. Ifintu ifingi ifyo basobele pali Yesu imyaka iingi sana ninshi talafyalwa, abasambi bakwe baishilefishiba ninshi alibuushiwa no kubuushiwa. (Amalumbo 22:18; 34:20; Yohane 19:24, 36) Na mu kulekelesha, ukulingana na Daniele 12:4, amasesemo yamo yali no ‘kukomenenwa’ “ukufika ku nshita ya ku mpela,” iyo Daniele atile, “ukwishiba kwine kwine kukafula.” Tuleikala mu nshita ilyo aya masesemo yalefikilishiwa.b
Ifyo Ukusesema kwa mu Baibolo Kwamukuma
Yosefe na Daniele baiminine pa ntanshi ya shamfumu no kulondolola ukusesema ukwakumine abantu babo no bufumu bwabo. Abena Kristu ba kubalilapo, balelandilako Yehova Lesa, umwine wa kusesema, kabili abantu abalekutika ku fyo balelanda balinonkelemo nga nshi.
Muno nshiku, Inte sha kwa Yehova icalo conse balebila ubukombe bwa kusesema, e kutila imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa, kabili bale-eba abantu ukuti ukusesema kwa kwa Yesu ukwa kuti “icalo cili ku mpela,” kulefikilishiwa. (Mateo 24:3, 14) Bushe uku kusesema mwalikwishiba, kabili bushe mwalishiba ne fyo kukamukuma? Inte sha kwa Yehova bakatemwa sana ukumwafwa ukwishiba uku kusesema ne fyo mwinganonkelamo muli uku kusesema ukwaba pa masesemo yacindama nga nshi aya mu Baibolo.
[Amafutunoti]
a Ulushimi lwa baGriki lutila mu Gordium, umusumba ukalamba uwa Frugia, bakakilile iceleta ku mulando no kukakako icifundo icapikene nga nshi kabili uwali no kucikakulula e wali no kucimfya Asia. Ili celeta lyali lya kwa Gordius uwasokwele umusumba wa Gordium.
b Belengeni icipande caleti “Ukusesema kwa mu Baibolo 6 Ukulefikilishiwa,” mu Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa May 1, 2011.
[Ifikope pe bula 13]
Bonse babili, Yosefe na Daniele batile ni Lesa e walengele ukuti balondolole umwalolele ukusesema