Baibolo iyo Bedell Apilibwile Yalilenga Abantu Bamo Baumfwikisha Ifyaba mu Baibolo
ILYO shimapepo umwina England, William Bedell aile ku Ireland mu 1627, alipapile pa fyo asangile. Asangile ukuti ici icalo mwali sana baKatolika nangu ca kuti caletekwa ne calo ca Britain, umwafulile sana baProtestanti. Pali iyi nshita, ninshi abatendeke amacalici ya baProtestanti balipilibula kale Baibolo mu ndimi isho abantu balanda mu fyalo fya ku Bulaya. Na lyo line, takwali nangu umo uwapilibwile Baibolo mu ci Irish.
Bedell atontonkenye ukuti alingile ukucitapo cimo pa kuti abena Ireland balebelenga Baibolo mu lulimi lwabo, ukucila ukuibelenga fye mu ciNgeleshi. E ico asalilepo ukupilibula Baibolo mu ci Irish nangu ca kuti kwali abalemukaanya, maka maka baProtestanti. Cinshi balemukaanisha?
BABAKAANYA UKUBOMFYA ICI IRISH
Pa kuti apilibule Baibolo, Bedell abalilepo ukusambilila ici Irish. Ilyo ali umukalamba pa sukulu lya Trinity College ilya mu Dublin, alekoselesha abana be sukulu ukulabomfya ici Irish kabili ifi e fyo alecita na lintu bamusalile ukuba shikofu wa mu Kilmore. Na kuba, ilyo Namfumu wa ku England, Elizabeth I, aiswile Trinity College, alefwaya ukuti bonse bashimapepo nga bapwisha amasambililo, baleya mu kusambilisha abantu Baibolo mu ndimi shabo. Ifi fine e fyo na Bedell alefwaisha ukucita.
Abantu abengi abaali mu citungu ca kwa shikofu wa ku Kilmore, balelanda ici Irish. E ico Bedell, alefwaisha ukuti bashimapepo balelanda ici Irish. Alefwaisha ukulacita nga filya Paulo alandile ifyalembwa pa 1 Abena Korinti 14:19 apatila: “Mu cilonganino cawama nalanda amashiwi yasano ayo njishibe, pa kuti nsambilisheko na bambi, ukucila ukulandila mu lulimi lumbi amashiwi amakana ikumi (10,000) ayo nshishibe,” e kutila ululimi ulo abantu bashingomfwa.
Na lyo line, abalashi balemukaanya. Abasambilila amalyashi ya kale batile, abantu bamo balemona kwati abantu nga balebomfya ici Irish, kuti “baisaimina Ubuteko” kabili bambi baletila “Ubuteko tabwalefwaya abantu ukulalanda ici Irish.” Bambi nabo balelanda ukuti abantu ba mu England tabalefwaya abena Ireland ukwishiba ululimi lumbi. Ici calengele aba mu buteko bwa mu England babikeko amafunde ayalekaanya abena Ireland ukulabomfya ululimi lwabo e lyo balibikileko na mafunde yambi pa kuti abena Ireland basambilile iciNgeleshi kabili balekonka fyonse ifyo abena England balecita.
BEDELL ATENDEKA UKUPILIBULA BAIBOLO
Ifyo abantu balecita tafyafuupwile Bedell ilyo alepilibula Baibolo. Ku kutampa kwa ba 1630, Bedell atendeke ukupilibula Baibolo ya King James Version iya mu 1611, ukufuma mu ciNgeleshi no kutwala mu ci Irish. Alefwaya ukupilibula Baibolo iyo abantu abengi bengomfwa. Bedell aletontonkanya ukuti abantu abashasambilila te kuti beshibe ifyaba mu Baibolo, ifingalenga baba no mweo wa muyayaya, nga ca kuti yalembwa mu lulimi ulo bashaishiba.—Yohane 17:3.
Bedell te wabalilepo ukutontonkanya pa kupilibula Baibolo muli ulu ululimi. Mu kutampa kwa ba 1600, shikofu, William Daniel, na o alimwene ifyo cayafishe ku bantu ukusambilila Baibolo mu lulimi ulo bashaishibe. Daniel apilibwile Baibolo ya Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki mu ci Irish. Bedell ena alefwaya ukupilibula Amalembo ya ciHebere mu ci Irish. E ico muli Baibolo iyo Bedell apilibwile mwaliba ne fyo William Daniel apilibwileko. Kanshi Baibolo iyo Bedell apilibwile, e Baibolo fye yonse iyapilibwilwe mu ci Irish kabili e yo abantu balebomfya pa myaka 300 iyakonkelepo.
Bedell, uwasambilile sana iciHebere, abombeele pamo na baume babili abaishibe ici Irish pa kupilibula Baibolo ukufumya mu ci Ngeleshi no kutwala mu ci Irish. Ilyo balepilibula iyi Baibolo, alebombela capamo no mwaume umo nelyo babili ukupituluka mu cikomo cimo na cimo ica fyo balepilibula. Nga balefwaya ukusapika ifyebo, balebomfyako Baibolo ya mu ci Italian iyapilibulwa na Giovanni Diodati, shimapepo umwina Switzerland, Septuagint ya mu ciGriki e lyo na manyuskripti ya kale iya mu ciHebere.
Pa kupilibula, Bedell na ba abaume babili balekonka ifyo abapilibwile Baibolo ya King James Version bapilibwile (abengi pali aba Bedell afwile alishibene nabo) kabili balibikilemo ne shina lya kwa Lesa mumo mumo muli Baibolo bapilibwile. Ku ca kumwenako, pa Ukufuma 6:3, balibikilepo ishina lya kwa Lesa ukuti “Iehovah.” Manyuskripti iyo Bedell alembele baliisunga mu Marsh’s Library, mu Dublin, ku Ireland.—Belengeni akabokoshi akaleti “Bedell Bamutasha pa Mulimo Abombele.”
BAIBOLO IYO BEDELL APILIBWILE YASABANKANISHIWA
Bedell apwishishe ukupilibula Baibolo nalimo mu 1640. Na lyo line, tasabankenye iyi Baibolo ilyo line fye. Mulandu nshi? Ni co abantu balitwalilile fye ukumukaanya. Abantu bamo balesuusha uo Bedell acetekele sana pali bakapilibula bakwe pa kuti etwalilila ukupilibula iyi Baibolo. Uyu kapilibula balimwikete no kumubika mu cifungo. Ne cabipishe ca kuti, Bedell na o balimucushishe ku bantu abashalefwaya abena England abaliko mu 1641. Nangu ca kuti Bedell ali mwina England, abena Ireland balimupokolweleko pantu balishibe ukuti alibatemenwe. Na lyo line, mu kuya kwa nshita abashilika balimubikile mu cifungo umwabipa nga nshi. Ukwabula no kutwishika ici e calengele Bedell afwe mu 1642 ninshi talasabankanya ne fyo apilibwile.
Ibula lya kubalilapo ilya manyuskripti iyo Bedell apilibwile muli ba 1640, e lyo na Baibolo iyasabankanishiwe mu 1685
Kwashele fye kwempe Baibolo iyo Bedell apilibwile nga yalilobele pantu abantu balisokwete mu ng’anda yakwe, batoba ne ng’anda. Icawemeko fye ca kuti uwali cibusa wa kwa Bedell alifumishe mu ng’anda fyonse ifyo Bedell apilibwile. Mu kuya kwa nshita, Narcissus Marsh, uwaishileba shikofu mukalamba uwa ku Armagh kabili shimapepo mukalamba mwi calici lya Church of Ireland, balimupeele ifyo Bedell apilibwile. Narcissus Marsh balimupeele indalama kuli sayantisti, Robert Boyle kabili mu 1685 alisabankenye Baibolo iyo Bedell apilibwile.
BAIBOLO IYO BEDELL APILIBWILE TAYALUMBUKA SANA LELO YALYAFWA ABENGI
Abantu abengi tabalandapo sana pali Baibolo iyo Bedell apilibwile. Na lyo line, iyi Baibolo yalyafwa abantu bamo bamo pamo nga abena Ireland, abena Scotland e lyo na bekala mu fifulo fimbi ukumfwikisha ifyaba mu Baibolo. Aba bantu pali ino nshita balasambilila pali Lesa nga babelenga Icebo ca kwa Lesa mu lulimi lwabo.—Mateo 5:3, 6.
“Ilyo twabelengele Baibolo iyo Bedell apilibwile, twalyumfwile amashiwi yaba mu Baibolo mu lulimi lwesu. Ici e calengele sana sana ine no lupwa lwandi twishibe icine icacindama icaba mu Malembo”
Baibolo iyo Bidell apilibwile na pali ino ine inshita ileafwa abantu abatemwa icine ukwishiba Lesa. Umuntu umo uulanda ici Irish uwasambilile icine icaba mu Baibolo nomba line atile: “Ilyo twabelengele Baibolo iyo Bedell apilibwile, twalyumfwile amashiwi yaba mu Baibolo mu lulimi lwesu. Ici e calengele sana sana ine no lupwa lwandi twishibe icine icacindama icaba mu Malembo.”