Muno nshiku, ificitika mu ndupwa ishingi ku fyalo fya basungu fyalyaluka. Kale, abana balekonka ifyo abafyashi balefwaya. Nomba ino nshita mu ndupwa ishingi, abafyashi ebacita ifyo abana balefwaya. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa fyebo fyakonkapo ifilelanga ificitika mu ndupwa shimo.

• Banyina no mwana uwa myaka ine bali mwituuka, e lyo umwana abula aka kwangasha. Banyina baesha ukumulesha, abati, “Bushe tawakwata ifya kwangasha ifingi?” Lyena bailuka ukuti kanshi nga tabacimwipusha. E lyo umwana alilila ati: “Nakakeene ndekafwaya!” Banyina batiina ukuti alatampa ukulila filya fine acita lyonse, eco bamuleka asenda.

• Umwana uwa myaka 5 acilima bawishi ninshi baleshimika ilyashi na banabo. Alanda ati, “Nanaka mwe, tiyeni ku ng’anda!” Bawishi baputukisha ilyashi, bainamako e lyo baeba umwana mwi shiwi ilisuma abati, “Twalaya nomba line, waumfwa?”

• James uuli ne myaka 12 na kabili na bamupeela umulandu wa kusasukila bakafundisha bakwe. Mu nshita ya kukalipila umwana bawishi ba kwa James bafulilwa kafundisha, abati “Awe kafundisha obe alikupata fye, nkaya musoselela ku bakalamba be sukulu!”

Ifi twalandapo nangu fya kwelenganya fye, ukucitika kwena filacitika. Filelangilila fye amafya yaba mu mayanda umo abafyashi balekelesha abana babo, umo babapeela fyonse fye ifyo balilila, e lyo no kulabafumya mu mulandu na lintu balufyenye. Icitabo citila The Narcissism Epidemic, citila “Muno nshiku naciseeka sana abafyashi ukulatungululwa na bana. Lelo kale, abana balishibe ukuti abafyashi e balingile ukulabatungulula.”

Kwena abafyashi abengi balesha ukusambilisha abana imibele iisuma, tabapelela fye pa kucita ifisuma pa kuti abana basambilileko lelo balabalungika mu nshila iisuma. Na lyo line, icitabo tulandilepo kale citila abafyashi abasalapula abana babo, ‘babamona ukuti tababa bwino.’

Cinshi calenga ifintu ukuba ifi? Bushe abafyashi balileka ukusalapula abana?

Amaka Abafyashi Bakwata pa Bana Yaliya Yalecepelako

Abantu bamo batila amaka abafyashi bakwata pa bana babo yatendeke ukuceepa muli ba 1960, ilyo abasambilila sana balecincisha abafyashi ukulatentemba sana abana. Baleti: ‘Muleba ifibusa fyabo, mwilalenga balemona ukuti ni mwe mwakwatapo amaka pa ng’anda.’ ‘Ukutasha abana kwaliwama ukucila ukubasalapula.’ ‘Mu nshita ya kulungika abana nga balufyanya, mulebatasha fye.’ Mu nshita ya kweba abafyashi ukuti balingile ukulatasha abana nga calinga e lyo no kubalungika nga balufyanya, abasambilila sana baletila apo abana tabakosa mu nkuntu, ukubasalapula kuti kwalenga balaumfwa sana ububi kabili nga bakula kuti bapata abafyashi babo.

Tapakokwele batendeke ukulanda ukuti ukucita ifi kulalenga abana ukuicetekela. Cali kwati e lyo baishibe ifyo umo afwile ukucita pa kuba umufyashi umusuma, e kutila: Ukulacita ifingalenga abana balaicetekela. Kwena, calicindama ukuti tuleafwa abana ukulaicetekela, lelo ifi balelanda fyalicilile mu cipimo. Abasambilila sana baleeba abafyashi ukutila: ‘Mwilaeba abana amashiwi pamo nga awe na ici wacita cibi.’ ‘Muleeba abana amashiwi ayalanga ukuti balicindama sana no kutila kuti baba conse ico bafwaya ukuba.’ Cali kwati aba bantu baleti ukusansamusha abana kwalicindama ukucila ukubakusha bwino.

Nomba icafumamo muli ifi abasambilila sana balelanda ca kuti, balenga fye abana balamona kwati abantu bonse balingile ukulabatentemba. Icitabo ca Generation Me citila, ici calilenga abacaice abengi “ukukanaishiba ifya kucita nga babakalipila nelyo bafilwa ukucita ifintu fimo mu bumi.” Umufyashi umo uo balandapo muli ici citabo atile, ‘Ku ncito tabatentemba umuntu nangu umo, nga wafilwa ukulemba bwino ifyo abakalamba ba ncito balefwaya ulembe tabakakutashe pa mulandu wa kuti wacilemba pe pepala ilisuma. Kanshi ukukusha abana muli uyu musango kubonaula.’

Abantu Balaaluka-aluka mu fyo Balanda

Mu myaka iingi iyapita, ifyo balanda ukuti e nshila isuma iya kukushishamo abana filaya fileyaluka. Ba Ronald G. Morrish batile, “Ifi inshila sha kusalapwilamo abana shaaluka-aluka, cilanga fye ifyo abantu mu calo balaaluka.”a Kanshi nga filya Baibolo ilanda, abafyashi nga tabacenjele, nabo bene kuti ‘balasendwa nga ku mabimbi nangu ukutwalwa uku no ku, ku mwela onse uwe sambilisho.’​—Abena Efese 4:14.

Kanshi ukutentemba sana abana takwawama nangu fye panono. Takwalenga fye abafyashi ukukanakwata amaka pa bana lelo kwalenga abana ukukanakwata ubutungulushi bwine bwine ubo balingile ukukwata pa kuti balesala bwino ifya kucita, no kulacita ifintu ifilanga ukuti baliicetekela.

Bushe kwaliba inshila iisuma iya kusalapwilamo abana?

UKWABULA no kupita mu mbali, ukukusha abana kwalyafya. Lelo ukufilwa ukusalapula abana ilyo calinga kulalenga uyu mulimo ukukoselako. Mulandu nshi? Pantu abana nga tabalesalapulwa (1) kuti batwalilila ukukanaumfwa, kabili ici kuti calalenga abafyashi ukulanaka sana, na (2) abafyashi nga balealula-alula amafunde, abana balafilwa ukwishiba ifyo balingile ukucita ne fyo bashilingile ukucita.

Nomba ukusalapula umwana mu nshila ya kutemwa kuti kwalenga aba na mano e lyo ne mibele iisuma. Na kabili, ici kuti calenga abana baicetekela no kukula bwino. Nomba ni kwi mwingasanga ukupanda amano ukusuma ukwingamwafwa ukulasalapula bwino abana benu?

Ukufunda Ukusuma Ukwaba Muli Baibolo

Abalemba ino magazini e kutila Inte sha kwa Yehova, basumina ukuti Baibolo “ya mulimo ku kusambilisha, ku kukalipila, ku kulungika ifintu, ku kusalapwila mu bulungami.” (2 Timote 3:16) Baibolo te citabo ca kumwafwa fye ukuba umufyashi musuma, lelo ukufunda ukwabamo kulafwa ne ndupwa. Moneni ifya kumwenako fimo.

BAIBOLO ITILA: “Ubuwelewele. . . bwakakatila ku mutima wa mwaice.”—Amapinda 22:15.

Nangu ca kuti abana balalangulukilako kabili baliba ne cikuuku, limo balacita ifintu ifya buwelewele. Kanshi abana balingile ukulasalapulwa. (Amapinda 13:24) Ukusumina ici cishinka kukalenga mukakushe bwino abana benu.

BAIBOLO ITILA: “Wishimunuka ukusalapula umwaice.”—Amapinda 23:13.

Tamulingile ukufilwa ukusalapula abana benu pa mulandu wa kutiina ukukalifya abana nelyo ukutiina ukuti bakamupata nga bakula. Nga ca kuti mulesalapula abana mu nshila iisuma, mukabafwa ukulaumfwa abantu nga babalungika, ne ci cikabafwa nga bakula.—AbaHebere 12:11.

BAIBOLO ITILA: “Ico umuntu alebyala, e co akalobolola.”—Abena Galatia 6:7.

Kwena abafyashi bonse fye balafwaya ukulacingilila abana babo, e lyo na kuba e fyo cifwile fye no kuba. Lelo abafyashi balingile ukwishiba ilyo bengacingilila abana. Nga ca kuti mulecingilila abana na ku fintu ifyo balufyenye nelyo ukubalandilako ilyo kafundisha nelyo umukalamba umo amweba ifyabipa ifyo bacicita, ninshi tamuleyafwa abana benu. Mufwile ukumona aba bantu ukuti balemwafwa. Nga mulecita ifi, ninshi mulesambilisha umwana wenu ukucindika abaletungulula, ukubikako fye na imwe bene.—Abena Kolose 3:20.

BAIBOLO ITILA: “Kalume uo balekelesha alenga nyina insoni.”—Amapinda 29:15.

Kwena abafyashi tabafwile ukulacusha abana, na lyo line tabalingile ukuba no mulekelesha. Icitabo ca The Price of Privilege citila: “Abana abakwata abafyashi ababa no mulekelesha bamona kwati abakalamba tabakwata amaka pa ng’anda.” Nga tamulebomfya bwino amaka mwakwata, umwana kuti alamona kwati e wakwata amaka pa ng’anda. Ne ci kuti calenga alacita ifintu ifingalenga ena e lyo na imwe ukuba no bulanda.—Amapinda 17:25; 29:21.

BAIBOLO ITILA: ‘Umwaume akalambatila ku mukashi wakwe, kabili aba babili bakaba umubili umo.’—Mateo 19:5.

Baibolo itila, umwaume no mwanakashi balingile ukuupana ilyo bashilatendeka ukukwata abana kabili bafwile ukutwalilila ukuba pamo na lintu abana bakula bafuma na pa ng’anda. (Mateo 19:5) Kanshi, mwabalilepo ukuupa nelyo ukuupwa, e lyo pa numa mwaisaba abafyashi. Nga ca kuti mwabika sana amano ku mwana wenu ukucila ku cupo cenu, umwana wenu kuti atendeka ‘ukuitunga ukucila pa fyo aba.’ (Abena Roma 12:3) Icupo tacikosa sana nga ca kuti abafyashi babika sana amano ku bana ukucila ku cupo cabo.

Ifingafwa Abafyashi

Pa kuti mubombe bwino umulimo wa kukusha abana benu, ilyo mulebasalapula mufwile ukumfwila uku kufunda.

Muleba no kutemwa. “Mwilakalifya abana benu, epali baba no bulanda.”—Abena Kolose 3:21.

Mwilaaluka-aluka. “Lekeni Ee wenu abe Ee, na Iyo wenu abe Iyo.”—Mateo 5:37.

Mwilapampamina fye pa cintu cimo. “Nkakusalapula ukusalapula ukwalinga.”—Yeremia 30:11.a