Nga ca kuti capelulwilwe ukuti “imyaka” ifwile ukulingana ku myeshi yesu, lyene Enoshe asangwike wishi lintu aali ne myaka cinelubali iya bukulu, na Kenani aali fye ne myaka isano lintu afyele umwana mwaume. (Ukute. 5:9, 12) Ico, mu kulengama, te kuti cicitike.

Ukupende nshita ukwatantalila ukwapayanishiwe mu kulundana ne Lyeshi kulangilila ubutali bwa myeshi ne myaka ifyabomfiwe pali iyo nshita. Ukulinganya Ukutendeka 7:11, 24 na 8:3, 4 kulanga ukuti imyeshi isano (ukutula pa bwalenga 17, mu mweshi walenga 2 ukufika ku bwalenga 17 ubwa mweshi walenga 7) yalingene ne nshiku 150, nelyo imyeshi isano iya nshiku 30. Ukuloshako kwa kulungatika kwalicitwa ku “mweshi we kumi” na ku fiputulwa fimbi fyacila pali ico pa ntanshi ya kwisa ku mwaka wakonkapo. (Ukute. 8:5, 6, 8, 10, 12-14) Mu kumonekesha, imyaka yabo yapangilwe ne myeshi ya nshiku 30. Pa nshita ya mu kubangilila nga nshi, kalenda wa kubalika no kwililwa kwa mweshi mu kulungatika aliteulwilwe mu nshita mu nshita ku butali bwa mwaka wa kushinguluka akasuba ukwe sonde, nga fintu calangililwa ku kukwata kwa kwa Israele ukwa mitebeto ya fipande fya mwaka iya kulongana pa nshiku shaimikwa. Muli iyo nshila imitebeto yatwalilile ukucitika mu fipande fyalinga.—Lebi 23:39.

Sunga mu muntontonkanya ukuti Lesa acitile abantunse ukwikala kuli pe na pe. Caali lubembu lwa kwa Adamu e lwatungulwile ku mfwa. (Ukute. 2:17; 3:17-19; Rom. 5:12) Abo baikeleko pa ntanshi ya Lyeshi balipalamine ku kupwililika ukucila fintu tuli ilelo, e co baikeleko mu kucilapo kuleepa. Lelo umo na umo afwile mu kati ka myaka ikana limo.

Mulandu nshi Inte sha kwa Yehova basoselo kuti Ubufumu bwa kwa Lesa bwaimikwe mu 1914?

Imbali shibili isha bushinino shisonta kuli uyo mwaka: (1) Ukupende nshita ukwa Baibolo na (2) Ifiponako ukutula 1914 mu kufikilishiwa kwa busesemo. Pano twalalanguluka ukupende nshita. Ku kufikilishiwa kwa busesemo, mona umutwe ukalamba “Inshiku sha Kulekelesha.”

Belenga Daniele 4:1-7: Ifikomo 20-37 filanga ukuti ubu busesemo bwakwete ukufikilishiwa pali Nebukadnesari. Lelo na kabili bwakwete ukufikilishiwa kwacilapo bukulu. Twaishiba shani? Ifikomo 3 na 17 filanga ukuti iciloto ico Lesa apeele ku Mfumu Nebukadnesari cibomba no Bufumu bwa kwa Lesa no bulayo bwa kwa Lesa ubwa kubupeela “ku o atemenwe, no kulaasapo umuntu mulanda.” Baibolo yonse ilanga ukuti imifwaile ya kwa Yehova ya kuti Umwana wakwe wine, Yesu Kristu, akateke ngo mwiminishi Wakwe pa mutundu wa muntu. (Amalu. 2:1-8; Dan. 7:13, 14; 1 Kor. 15:23-25; Ukus. 11:15; 12:10) Ubulondoloshi bwa Baibolo ubwa kwa Yesu bulanga ukuti mu cituntulu aali “muntu mulanda.” (Fil. 2:7, 8; Mat. 11:28-30) Iciloto ca busesemo, lyene, cisonta ku nshita lintu Yehova aali no kupeela ukuteka pa mutundu wa muntu ku Mwana wakwe.

Cinshi caali no kucitika pa kati ka iyo nshita? Ukuteka pa mutundu wa muntu, nga fintu kwaimininweko ne cimuti ne cishiki ca uko, kwali no kupeelwa “umutima wa bunama.” (Dan. 4:16) Ilyashi lya kale ilya mutundu wa muntu lyali no kulamwa ku makamfulumende ayo yalangishe imibele ya nama sha mpanga. Mu nshita sha muno nshiku, bere ilingi line abomfiwa ukwimininako Russia; kapumpe, United States; inkalamo, Britain, iciŋwena, China. Baibolo na yo ibomfya inama sha mpanga nge fishibilo fya makamfulumende ya calo ne fya micitile yonse iya fintu ifya mitekele pe samba lya kusonga kwa kwa Satana. (Dan. 7:2-8, 17, 23; 8:20-22; Ukus. 13:1, 2) Nga fintu Yesu alangile mu busesemo bwakwe ukusonta ku kusondwelela kwa micitile ya fintu, Yerusalemu aali no ‘kunyantaulwapo ku nko, ukufikile nshita shasontwa isha nko’ shafikilishiwa. (Luka 21:24) “Yerusalemu” aiminineko Ubufumu bwa kwa Lesa pa mulandu wa kuti ishamfumu sha uko shasoselwe ukwikala pa “cipuna ca bufumu bwa kwa Yehova.” (1 Imila. 28:4, 5; Mat. 5:34, 35) E co, amakamfulumende ya Bena fyalo, ukwimininwako ku fiswango fya mu mpanga, yaali no ‘kunyantaula’ pa nsambu sha Bufumu bwa kwa Lesa ku kutungulula imilandu ya buntunse kabili ayene yene yali no kuteka pe samba lya kulama kwa kwa Satana.—Linganyako Luka 4:5, 6.

Ni ku butali bwaba shani amakamfulumende ya musango yo yali no kusuminishiwa ukubelesha uku kulama pa ntanshi Yehova talapeela Ubufumu kuli Yesu Kristu? Daniele 4:16 asosa ukuti “inshita cinelubali” (NW) (“imyaka cinelubali,” AT na Mo, na kabili futunoti wa JB pa cikomo 13). Baibolo ilanga ukuti mu kupende inshita ya busesemo, ubushiku bupendwa ngo mwaka. (Esek. 4:6; Impe. 14:34) Ni “nshiku” shinga, kanshi shabimbwamo? Ukusokolola 11:2, 3 mu kulengama kulondolola ukuti imyeshi 42 (imyaka 3 1/2) muli ubo busesemo ipendwa nge nshiku 1,260. Imyaka cinelubali kuti yaba ukwingilishako imiku ibili ubo bwingi, nelyo inshiku 2,520. Ukubomfya umulingo wa “bushiku bumo ku mwaka umo” kuti kwafumamo imyaka 2,520.

Ni lilali lintu ukupenda kwa “nshita cinelubali” kwatendeke? Pa numa ya kwa Sidekia, imfumu ya kupelako mu Bufumu bwalecite cikope ubwa kwa Lesa, afumishiwe pa cipuna ca bufumu mu Yerusalemu ku bena Babiloni (Esek. 21:25-27) Mu kupelako, mu kubangilila kwa October 2 wa 607 B.C.E. umulondo onse uwa bumulopwe bwa ciYuda waliile. Ukufika iyo nshita umulashi wa ciYuda Gedalia, uwashililwe ubulashi ku bena Babiloni, alipaiwe na baYuda bashelepo bafulumukile ku Egupti. (Yeremia, ifipandwa 40-43) Ukupende nshita kwacetekelwa ukwa Baibolo kulangilila ukuti ici cacitike imyaka 70 pa ntanshi ya 537 B.C.E., umwaka uo abaYuda babwelele ukufuma muli bunkole; uko e kuti, cacitike mu kubangilila kwa October wa 607 B.C.E. (Yer. 29:10; Dan. 9:2; ku fyebo fyalundwako, mona icitabo “Ubufumu Bwenu Bwise,” amabula 186-189.)

Ni shani, lyene fintu inshita ipendwa ukufika ku 1914? Ukupenda imyaka 2,520 ukufuma mu kubangilila kwa October wa 607 B.C.E. kutuleta ku kubangilila kwa October wa 1914 C.E., nga fintu cilangililwe pali charti.

UKUPENDE “NSHITA CINELUBALI”

“Inshita cinelubali” = 7 X 360 = imyaka 2,520

“Inshita” ya mu Baibolo, nelyo umwaka = 12 X 30 inshiku = 360. (Ukus. 11:2, 3; 12:6, 14) Mu kufikilishiwa kwa “nshita cinelubali” ubushiku bumo na bumo bwalingana no mwaka umo (Esek. 4:6; Impe. 14:34)

Mu kubangilila kwa October, 607 B.C.E., ukufika December 31, 607 B.C.E. = umwaka 1/4

January 1, 606 B.C.E., ukufika December 31, 1 B.C.E. = imyaka 606

January 1, 1 C.E., ukufika December 31, 1913 = imyaka 1,913

January 1, 1914, ukufika ku kubangilila kwa October, 1914 = 3/4 ya mwaka

Ubwingi bonse pamo: imyaka 2,520

Cinshi cacitike pali iyo nshita? Yehova apeele imitekele ya mutundu wa muntu ku Mwana wakwe, Yesu Kristu, uwakatamikwa mu myulu.—Dan. 7:13, 14.

Lyene mulandu nshi pacili pabela ububifi bwafulishe fi pe sonde? Pa numa lintu Kristu abikilwe pa cipuna ca bufumu, Satana ne fibanda fyakwe balipooselwe ukufuma mu mulu no kwisa pe sonde. (Ukus. 12:12) Kristu pamo nge Mfumu mu kwangufyanya taonawile bonse abakeene ukupokelela bumulopwe bwa kwa Yehova kabili no mwine wine pamo nga Mesia. Mu cifulo ca ico, nga fintu asobele, umulimo wa kushimikila uwa mu cibulungwa wali no kucitwa. (Mat. 24:14) Pamo nge Mfumu aali no kutungulula ukupaatukanya abantu na bantu ba nko shonse, abo bashininkishe ukuba abalungama ukupeelwa icilolelo ca bumi bwa muyayaya, na babifi ukupeelwa ku kuputulwako kwa ciyayaya mu mfwa. (Mat. 25:31-46) Pali iyo nshita, imibele iine iyayafya iyasobelwe ku “nshiku sha kulekelesha” yali no kwanana. Nga fintu calangwa mu mutwe wa “Inshiku sha Kulekelesha,” ifyo fiponako fyalimonekesha ukutula 1914. Ilyo ifilundwa fya kupelako ifya nkulo iyali iya mweo mu 1914 tabalafumapo, ifintu fyonse ifyasobelwe fikacitika, ukusanshako no “bucushi bukalamba” umo icalo cibifi icilipo cikapwila.—Mat. 24:21, 22, 34.

Ni lilali lintu impela ya ici calo cibifi ikesa?

Yesu ayaswike ukuti: “Lelo ulwa bushiku bulya na kashita kalya takuli uwaishiba, nangu ni bamalaika ba mu mulu, nangu Mwana, kano Tata.” Nangu cibe fyo, na kabili alondolwele ukuti: “Ndemwebe cine cine, ndeti, inkulo ino [iyali iya mweo lintu “icishibilo” ca “nshiku sha kulekelesha” catendeke ukufikilishiwa] tayakapite, fikasuke ifi fyonse afiisa.”—Mat. 24:36, 34.

Na kabili, pa numa ya kusobela ifiponako ifyali no kukonka pa kwimikwa kwa Bufumu mu maboko ya kwa Yesu Kristu mu 1914, Ukusokolola 12:12 kulundapo ukuti: “Sangalaleni, mwe myulu, na mwe baikalamo. Kalanda kuli imwe, mwe calo na bemba! pa kuti [Ciwa] naikila pali imwe, ali ne cipyu cikalamba, pa kwishibo kuti ali ne nshita inono fye.”

Inshiku sha Kulekelesha

Ubulondoloshi: Baibolo ibomfya inumbwilo “inshiku sha kulekelesha” ukulosha ku ciputulwa ca nshita ica kusondwelela ukutungulula ku kuputunkanishiwa kwasontwa na bulesa ukwishibisha impela ya micitile ya fintu. Imicitile ya ciYuda mu kuba no kupepa kwa iko yakuulilwe ukushinguluke tempele mu Yerusalemu yakumenye inshiku sha iko isha kulekelesha ukutula mu kati ka ciputulwa ca nshita ico icapwilile mu bonaushi bwa iko mu 70 C.E. Icacitike iyo nshita caali cikope ca caali no kukumanishiwa mu nshila yacilishapo bukulu kabili pa cipimo ca cibulungwa pa nshita lintu inko shonse shaali no kulolenkana no kuputunkanishiwa kwa bupingushi ukwabilishiwa na Lesa. Imicitile ya fintu iibifi ilipo, iyatanunuka mu kusalala kwa calo, yaingile mu nshiku sha iko isha kulekelesha mu 1914, kabili imo iya nkulo iyaliko iya mweo iyo nshita na kabili ikabako ku kumona impela ya iko yapwishishiwa mu “bucushi bukalamba.”

Cinshi cilangilila ukuti ifwe ilelo tuleikala mu “nshiku sha kulekelesha”?

Baibolo ilondolola ifiponako ne mibele ifishibisha ici ciputulwa ca nshita icacindama. “Icishibilo” cabamo ifingi icapangwa no bushininkisho ubwingi; muli ifyo ukufikilishiwa kwa ciko kufwaya ukuti imbali shonse isha cishibilo shimonekeshe mu kulengama mu kati ka nkulo imo. Imbali shalekanalekana isha cishibilo shalilembwa pali Mateo ifipandwa 24, 25, Marko 13, na Luka 21; kwaba ubulondoloshi bwalepa na bumbi pali 2 Timote 3:1-5; 2 Petro 3:3, 4, na Ukusokolola 6:1-8. Ku kulangilila, tulelanguluka ifiputulwa finono ifyapulamo ifya cishibilo.

“Uluko lukemino luko, no bufumu bukemino bufumu” (Mat. 24:7)

Inkondo shalyonaula ubumi pe sonde pa makana ya myaka. Inkondo sha ka pa kati ka nko ne nkondo mu kati ka nko shalilwikwa. Lelo ukutendeka mu 1914 inkondo ya calo iya kubalilapo yalilwikilwe. Uku takwali kushomboka fye pa kati ka milalo ibili pa cibansa ca bulwi. Pa muku wa kubalilapo, amaka yakalamba yonse yali mu nkondo. Inko shonse—ukusanshako icinabwingi ca bantu abashili bashilika—balilonganikwe ku kwafwilisha ukubombesha kwa nkondo. Catunganishiwa ukuti ukufika ku kupwa kwa nkondo 93 peresenti wa bwingi bwa bantu aba mu calo balibimbilwemo. (Ukukuma ku bucindami bwa lyashi lya kale ubwa 1914, mona amabula 176, 177.)

Nga fintu casobelwe pa Ukusokolola 6:4, ‘umutende walisendelwe ukufuma pe sonde.’ Muli ifyo icalo catwalilila ukuba mu mibele ya cimfulumfulu lyonse ukutula 1914. Inkondo ya Calo iya II yalwikilwe ukutula 1939 ukufika 1945. Ukulingana no waleke ncito Admiral Gene La Rocque, ukufika mu 1982 kwali inkondo na shimbi 270 ukutula 1945. Ukufika ku bantu 100 milioni balipaiwa mu nkondo mu kati ka uyu mwanda wa myaka. Na kabili, ukulingana no kulembwa kwa mu 1982 ukwa World Military and Social Expenditures, muli ulya mwaka kwaliko abantu 100 milioni abaibimbile mu kulungatika nelyo mu kukanalungatika mu mibombele ya nkondo.

Bushe ifyafulilako filafwaikwa pa kufikilisha ulu lubali lwa busesemo? Kwaba amakumi ya makana aya fyanso fya manyukiliya ifyapekanishiwa ku kubomfiwa kwa apo pene. Basayantisiti bakalamba basosa ukuti nga ca kuti inko shali no kubomfya nelyo fye kaciputulwa aka fyapu fyabo ifya manyukiliya, ukutumpuluka kabili nakalimo no mushobo onse uwa buntunse kuti fyaonaulwa. Lelo ico te ca kufumamo ico ubusesemo bwa Baibolo busontako.

“Kukaba ne fipowe . . . mumo mumo” (Mat. 24:7)

Kwaliba ifipowe ifingi mu lyashi lya kale ilya buntunse. Kufika ku cipimo nshi umwanda wa myaka uwalenga 20 wacululushiwa kuli fyene? Inkondo ya Calo yatungulwile ku kulunguluka kwa mu kusalala kwa calo ukufuma mu Europe na Asia. Africa yalipumwa ne cilala, ukufumamo ukucepelwa kukalamba ukwa fya kulya. Ku kupwa kwa 1980 Food and Agriculture Organization yatungile ukuti abantu 450 milioni baali aba nsala ukufika ku cipimo ca kulunguluka, kabili ukufika kuli bilioni tabakwete fya kulya fyakumanina. Pali aba, mupepi na 40 milioni cila mwaka balafwa—mu myaka imo ubwingi bwa 50 milioni—pa mulandu wa kucepelwe fya kulya.

Bushe icili conse cili icapusanako pa lwa uku kucepelwe fya kulya? Ukusokolola 6:6 kwalangilile ukuti ubwingi bwacepesha pamo nga ingano nelyo barle fyali no kushitishiwa pa malipilo ya kasuba kamo (denarius imo; mona Mateo 20:2), kabili casokele ukukanabomfya mu kwangufyanya nga nshi ukwananya kwa mafuta ya muolife no mwangashi. Fyonse ifi fintu fyamwenwe nge fifwaikwa mu Middle East pali ilya nshita; e co ici casobele ukucepelwa kwa fya kulya kwabipisha. Iyi mibele taili na kabili mu bwikashi bumo, lelo ya cibulungwa. Mu 1981 The New York Times yashimike ukuti: “Ukulunduluka kwa fipimo fya mikalile no kufwaya kulekulilako ukwa fya kulya ukushinguluke calo kwalibika ukutitikisha pa mitengo ya fya kulya, ukucilengo kube cakosa ku fyalo fyacilishapo ubupiina ukushita ku fyalo fimbi ukukabila kwabo ukwa fya kulya.” Mu fyalo ifingi ukuletwako kwa fya kulya, nelyo fye mu kuba no kwafwilisha kwa sayansi wa muno nshiku, takwaba na maka ya kwendela pamo no kwingilishiwako mu bwingi bonse pamo ubwa bantu. Ifiŋombe fya muno nshiku ifya fya kulya tabamona kupikulula kwine kwine ukwa mpika.

“Kukaba ne finkukuma fikalamba” (Luka 21:11)

Ca cine ukuti kwali ifinkukuma fikalamba mu myanda ya myaka iyapita; mu kulundapo, mu kuba ne fibombelo fyabo ifilengula mu kucishapo basayantisiti nomba beshiba ukucila pali milioni wa finkukuma mu mwaka. Lelo takwaba fibombelo fyaibela ifikabilwa ku bantu ukwishiba lintu kuli icinkukuma cikalamba.

Bushe mu cishinka kwaliba impendwa ikalamba iya finkukuma fikalamba ukutula 1914? Mu kuba ne fipendo fyasangwa ukufuma ku National Geophysical Data Center mu Boulder, Colorado, ukukumanishiwa ku fitabo ifingi ifya kuloshako, ukupenda kwalicitilwe mu 1984 ukwasanshishemo ifinkukuma fye fyapiminwe pali 7.5 nelyo ukucilapo pa cipimo ca Richter, nelyo icafuminemo ubonaushi bwa mamilioni ikumi aya maKwacha nelyo ukucilapo mu fipe, nelyo icalengele imfwa 100 nelyo ukucilapo. Calipendelwe ukuti kwali ifinkukuma fya musango yo 856 mu kati ka myaka 2,000 pa ntanshi ya 1914. Ukupenda kumo kwine kwalangile ukuti mu myaka fye 69 pa numa ya 1914 kwali 605 ifinkukuma fya musango yo. Ico cipilibula ukuti, mu kulinganishiwako ne myaka ya ku numa 2,000, avareji pa mwaka aba miku 20 ukucilapo ukutula 1914.

“Uku no ku kukabe . . . fikuko” (Luka 21:11)

Pa kupwa kwa nkondo ya calo iya kubalilapo flu ya ciSpanishi yapyangilile icibulungwa, ukusenda ukufika ku mamilioni 20 aya bumi kabili pa cipimo cishingalinganishiwako mu lyashi lya kale ilya malwele. Ukwabulo kusakamana ukulunduluka muli sayansi wa fya cipatala, icipendo cikalamba cilasendwa cila mwaka kuli kansa, ubulwele bwa kufilwa kwa mutima, amalwele yafulisha ayapishiwa ku kwampana kwa bwamba, multiple sclerosis, malaria, ubupofu bwa ku mumana, no bulwele bwa Chagas.

‘Ukubulwe funde kwaingilishiwako ukwendela pamo no kushibantukila kwa kutemwa pa lubali lwa cinabwingi’ (Mat. 24:11, 12)

Umukalamba uwaishibishe fya misoka asoso kuti: “Icintu cimo icipunkana ne linso lyobe lintu walolesha pa misoka pa cipimo ca calo, cili kwingilishiwako kwapaasuka kabili ukwatwalilila ukuli konse. Ukuibela kwa musango yo kubo kwapulamo ngo kwaba kweka, kabili mu kwangufyanya kuti kwabunda mwi bimbi lileima.” (The Growth of Crime, New York, 1977, Sir Leon Radzinowicz na Joan King, amabu. 4, 5) Ukwingilishiwako kuli ukwa cine cine; te mulandu fye wa kucita lipoti kwawaminako. Cili ica cine, inkulo shapita na sho shalikwete intalamisoka, lelo takwabala akubako kale lyonse lintu imisoka yaba iyaanana nga fintu ili nomba. Abantu abatantalilako mu myaka balishiba ico ukufuma ku fyakukumanya fya pa lwabo.

Ukubulwe funde kwaloshiwako mu busesemo kusanshamo ukusuula amafunde yaishibikwa aya kwa Lesa, ukuibika umwine pa cifulo ca pa kati mu bumi mu cifulo ca kwa Lesa. Pamo nge ca kufumamo ca iyi mibele, ifipimo fya kulekana filesumbana, ukwampana kwa bwamba ku nse ya cupo no kulalana kwa ba bwamba bumo bwine filepokelelwa mu kusalala, kabili amakumi ya mamilioni ya kuponya amafumo yalecitwa cila mwaka. Ukubulwe funde ukwa musango yo kwalundanishiwa (muli Mateo 24:11, 12) no kusonga kwa bakasesema ba bufi, abo ababika pa mbali Icebo ca kwa Lesa mu kusobolapo ukusambilisha kwabo kwine. Ukumfwila amaele yabo mu cifulo ca kwikatilila kuli Baibolo kulasangwila ku calo cabulwamo ukutemwa. (1 Yoh. 4:8) Belenga ubulondoloshi bwa ciko pali 2 Timote 3:1-5.

“Abantu bakaleko mweo ku mwenso, na ku kulolele fikesapona pa ba pano nse” (Luka 21:25, 26)

“Icishinka cili ca kuti ilelo inkuntu imo iyakulisha iiteka imyeo yesu mwenso,” e fyasosele U.S. News & World Report. (October 11, 1965, ibu. 144) “Takwabala akubako kale ilyo umutundu wa muntu waba mu mwenso nga nshi pamo nga ino nshita,” e fyashimike magazini ya ciGermany Hörzu.—No. 25, June 20, 1980, ibu. 22.

Ifya kulenga ifingi filasangwila kuli iyi mibele ya cibulungwa iya mwenso: imisoka ya lukakala, ukubulwe ncito, ukubulwo kushikatala kwa fya makwebo pa mulandu wa kuti inko ishingi mu kubulwe subilo shili mu nkongole, ukukowesha kwa mu kusalala kwa calo ukwa fyashingulukako, ukubulwa ifikakilo fyakosa kabili ifyabamo kutemwa ifya lupwa, no kuyumfwa kwakulisha ukwa kuti umutundu wa muntu uli mu busanso bupalamine ubwa kulofiwa ku manyukiliya. Luka 21:25 alumbula ‘ifishibilo mu kasuba, umweshi, ne ntanda, no kululuma kwa bemba’ mu kulundana no kushikitika kumfwikwa ku nko. Ukutula kwa kasuba ilingi line kulenga, te kwenekela kwa nsansa, lelo ukwa mwenso wa cintu akasuba pambi kaleletako; lintu umweshi ne ntanda fyabalika, ukutiina imisoka kulenga abantu ukwikala ku numa ya fiibi fyaisalwa. Mu mwanda wa myaka uwalenga 20, lelo te pa ntanshi, indeke ne fifwintwa fyabomfiwa ku kutuma ubonaushi ukubyata ukufuma mu mulu. Ingalaba sha pa nshi ya bemba ishisenda ififwintwa fya konaula shendauka muli babemba, ingalaba fye imo ukube yaipangasha ku kulofya imisumba 160. Te ca kupapa ukuti inko shili mu kushikitika!

‘Abakonshi ba cine aba kwa Kristu ukupatwa ku nko shonse pa mulandu we shina lyakwe’ (Mat. 24:9)

Uku kupakaswa te pa mulandu wa kuibimba mu mapolitiki lelo ‘pa mulandu we shina lya kwa Yesu Kristu,’ pa mulandu wa kuti abakonshi bakwe balambatila kuli wene pamo nge Mfumu ya kwa Yehova iya buMesia, pa mulandu wa kumfwila kwabo Kristu pa ntanshi ya kwa kateka wa pe sonde, pa mulandu wa kulambatila kwabo muli bucishinka ku Bufumu bwakwe kabili te kuba ababimbwamo mu milandu ya makamfulumende ya buntunse. Nga fintu ilyashi lya muno nshiku licitilo bunte, ico caba e cakukumanya ca Nte sha kwa Yehova mu mbali shonse ishe sonde.

‘Imbila nsuma iyi ya bufumu ikabilwa kwi sonde lyonse ilyaikalwamo ku kubo bunte’ (Mat. 24:14)

Ubukombe ubwali no kushimikilwa bwa kuti Ubufumu bwa kwa Lesa mu maboko ya kwa Yesu Kristu nabutendeko kuteka mu myulu, ukuti mu kwangufyanya bukaleta ku mpela imicitile ibifi yonse iya fintu, ukuti pe samba lya kuteka kwa buko umutundu wa muntu ukaletwa ku kupwililika ne sonde likasanguka paradise. Iyo mbila nsuma ileshimikwa ilelo mu fyalo ukucila pali 200 na mabumba ya fishi, ukufika ku mpela she sonde. Inte sha kwa Yehova bapeelesha imyanda ya mamilioni ya maawala kuli iyi mibombele cila mwaka, ukucita ifipempu fyabwekeshiwapo ifya ku ŋanda ne ŋanda pa kuti uuli onse nga cingacitika apeelwe ishuko lya kuumfwa.

Ni kuli cinshi ifi fiponako fyonse ifya nshiku sha kulekelesha fisonta?

Luka 21:31, 32: “Ilyo mukamona ifi fintu fileisa, ishibeni ukuti ubufumu bwa kwa Lesa buli mupepi [uko e kuti, inshita lintu bukonaula icalo cibifi icilipo kabili bwene ukubuula ukulama kwakumanina ukwa milandu ya pe sonde]. Ndemweba cine, nati, Inkulo ino tayakapite iyo, kano fikasuke afipona fyonse ifi.” (“Inkulo” iyali iya mweo pa kutendeka kwa kufikilishiwa kwa cishibilo mu 1914 nomba naitantalilako mu myaka. Inshita isheleko ifwile ukuba iipi nga nshi. Imibele ya calo ipeela icilangililo icili conse ukuti e fintu cili.)

Mulandu nshi Inte sha kwa Yehova basoselo kuti caali ni mu 1914 e lintu “inshiku sha kulekelesha” shatendeke?

Umwaka wa 1914 waishibikilwa ku busesemo bwa mu Baibolo. Ku fyebo fyafulilako ukukuma ku kupende nshita ukwa mu Baibolo, mona amabula 168-170, pe samba lya mutwe ukalamba “Inshiku.” Ukulungikwa kwa bushiku kwalangwa ku cishinka ca kuti imibele ya calo iyasobelwe ukwishibisha ici ciputulwa ca nshita yalicitika ukutula 1914 nga fintu fye casobelwe. Ifishinka fimikwe pa mulu filalangilile ci.

Ni shani fintu bakalemba ba malyashi ya kale aba mu calo bamona umwaka wa 1914?

“Ukulolesha ku numa ukufuma ku cifulo cisuma ica lelo tumona mu kulengama ilelo ukuti ukutendeka kwa Nkondo ya Calo iya I kwaleteleko ‘Inshita ya Mafya’ iya mu mwanda wa myaka uwalenga amakumi yabili—mu mashiwi ya kulumbulula aya kwa kalemba wa malyashi ya kale uwa ciBritish Arnold Toynbee—uko kutumpuluka kwesu kushilati kufumeko. Mu kulungatika nelyo mu kukanalungatika ifimfulumfulu fyonse ifyacitika ifya mwanda wa myaka uwafumako fyafuma ku 1914.”—The Fall of the Dynasties: The Collapse of the Old Order (New York, 1963), Edmond Taylor, ibu. 16.

“Abantu aba nkulo ya Nkondo ya Calo iya II, inkulo yandi, lyonse bakalatontonkanya pa lwa kushomboka kwabo pamo nga malekano yakalamba aya muno nshiku aya kwaluka. . . . Tulingile ukusuminishiwa bucafye bwesu, ukukumana kwa pa lwesu ne lyashi lya kale. Lelo tulingile ukwishibo kuti, mu mashiwi ya kwangalila capamo, ukwaluka kwacilishapo kwaishile pamo ne Nkondo ya Calo iya I. Caali ni iyo nshita e lintu imicitile ya bupolitiki ne ya kwangalila capamo, iya myanda ya myaka mu kukuulwa, yapatukene—inshita shimo mu milungu fye. Kabili imbi yalyalwilwe mu kubelelela. Caali mu Nkondo ya Calo iya I e lintu ukushininkishiwa kwakokola pa nkulo kwalufiwe. . . . Inkondo ya Calo iya II yatwalilile, yakushishe no kukosha uku kwaluka. Mu mashiwi ya kwangalila capamo Inkondo ya Calo iya II yaali e bulwi bwa kupelako ubwa Nkondo ya Calo iya I.”—The Age of Uncertainty (Boston, 1977), John K. Galbraith, ibu. 133.

“Citika wa mwanda wa myaka napita, lelo icishibilo ca kayofi ka Nkondo Ikalamba [Inkondo ya Calo iya I, iyatendeke mu 1914] icashala pa mubili no mweo ifya nko tacashibantukila . . . Ubukulu bwa ku mubili ne mibele ya ici ca kucitika bwali bwa kuti takwali nangu cimo icashele icali cimo cine nga kale. Sosaite yonse; imicitile ya makamfulumende, imipaka ya nko, amafunde, imilalo ya fita, ukwampana kwa pa kati ka fyalo, lelo na kabili ne mfundo, ubumi bwa lupwa, amashuko, ififulo, ukwampana kwa bantu—icili conse calyalwilwe ukufuma pa mulu ukufika pe samba. . . . Abantunse mu kupelako balufishe ukushikatala kwabo, ukukanakupuputula na kabili ukufika kuli buno bushiku.”—General Charles de Gaulle, ukulanda mu 1968) (Le Monde, Nov. 12, 1968, ibu. 9).

Bushe uuli onse akaba uwa mweo pe sonde pa numa ya mpela ya micitile ya calo iilipo?

Mu kushininkisha ee. Impela ya micitile ilipo iya cibulungwa ikesa, te pamo nge ca kufumamo ca kwipayaululwa kwabulwo kusalulula mu nkondo ya manyukiliya, lelo mu bucushi bukalamba ubusanshamo “ukulwa kwa bushiku bukalamba bwa kwa Lesa wa maka yonse.” (Ukus. 16:14, 16) Iyo nkondo tayakonaule isonde, kabili tayakonaule umutundu wa muntu onse.

Mat. 24:21, 22: “Pantu lilya kukabo bucushi bukalamba ubushatala abubako ukutula pa kutendeka kwa pano isonde ukufika kuli nomba, nangu takwakabeko. Inshiku shilya ashibulaipifiwa, nga tengapusuka umuntunse nangu umo; lelo pa mulandu wa basalwa, inshiku shilya shikepifiwa.” (E co “abantunse” bamo, bamo aba mutundu wa muntu, bakapusunsuka.)

Amapi. 2:21, 22: “Abatambalala bakekala mu calo, na ba mpomfu bakashalamo; lelo ababifi bakaputulwa mu calo, na bafutika bakafumpulwamo.”

Amalu. 37:29, 34: “Abalungama bakapyaninine calo, no kwikalamo inshiku pe. Lolela Yehova, no kukomena mu nshila yakwe, na o akakusansabika ku kupyaninine calo; ababifi pa kufitwa, ukamonako.”

Mulandu nshi Lesa asuminishisha inshita yakule fi ukupita pa ntanshi talaonaula ababifi?

2 Pet. 3:9: “[Yehova] talafyalafyala ku kufishe co alaile, filya bamo batungo kulafyalafya; lelo atekanya kuli imwe pa kukanafwayo muntu ukonaika, lelo onse ukulola ku kulapila.”

Marko 13:10: “Ne mbila nsuma ili no kubililwa kabela ku nko shonse.”

Mat. 25:31, 32, 46: “Ilyo Umwana wa muntu [Yesu Kristu] akesa mu bukata bwakwe, na bamalaika bonse pamo nankwe, e lyo akekala pa cipuna ca bukata bwakwe, ne nko shonse shikalonganikwa ku cinso cakwe; kabili akabapaatukanya, ifyo umucemi apaatukanye mpaanga ku mbushi. Kabili aba [abafilwa ukupokelela bamunyina ba ku mupashi aba kwa Kristu pamo nga bemininako Imfumu iine] bakafumapo, bakaya ku kulimunwa kwa muyayaya; lelo abalungami bakaya ku mweo wa muyayaya.”

Mona na kabili amabula 243, 244 na 248-251.

Nga Umo Asoso Kuti—

‘Imibele taili iyacilapo kubipa ilelo; lyonse kwaliba inkondo, ifipowe, ifinkukuma, imisoka’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Kuti naumfwikisha umulandu muleyumfwila muli iyo nshila. Twafyalilwa mu calo umo ifi fintu fyaba lyashi lya cila bushiku. Lelo bakalemba ba malyashi ya kale balondolola ukuti kwaba icintu cimo ico cabe capusanako apakalamba pa lwa mwanda wesu uwa myaka uwalenga 20. (Belenga ukwambula pa mabula 176, 177.)’

Nelyo kuti wasoso kuti: ‘Te cishinka fye ca kuti lyonse kwaliba inkondo, ifipowe, ifinkukuma, ne misoka e cacindama. Bushe mwalishiba ukuti icishibilo Yesu apeele caali icabamo ifingi?’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: ‘Tasosele ukuti ica kucitika cimo mu cine cine kuti cashininkisha ukuti tuli mu “inshiku sha kulekelesha.” Lelo lintu icishibilo conse camoneka, e cacindama—kabili ukucilisha lintu camoneka pa cipimo ca cibulungwa no kutendeka no mwaka uwapampamikwa mu kupende nshita ukwa mu Baibolo.’ (Mona amabula 171-176, na kabili amabula 168-170.)

‘Mwaishiba shani ukuti inkulo imo iya ku ntanshi tayakalinge ubusesemo mu kucilapo pali iyi?’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Ico cipusho ca kusekesha, kabili icasuko cebekesha icishinka ca kuti mu cituntulu tuleikala mu “inshiku sha kulekelesha.” Shani? Cisuma, ulubali lwa cishibilo icapeelwe na Yesu lusanshamo inkondo pa kati ka nko na mabufumu. Lelo cinshi cingacitika ilelo nga ca kuti ukufikilishiwa kwa cishibilo kwafwaile ukuti tupembelele ukufikila inkondo ya mupwilapo na imbi ukutendeka pa kati ka maka yakalamba? Inkondo ya musango yo kuti yashako fye bakapusunsuka abanono nga kwingabako abali bonse. E co, mwamona, imifwaile ya kwa Lesa iya kuti kukabe bakapunsunsuka ilangilila ukuti nomba natupalamina nga nshi ku mpela ya iyi micitile ikote.’

Nelyo kuti wasoso kuti: ‘Ukulinganya ifiponako fya calo kuli ubu busesemo capala ukulinganya icifwati ca munwe ku mwine. Takwakabe umuntu umbi uwakwata icifwati cimo cine. Mu kupalako, icipasho ca fiponako ifyatendeke mu 1914 tacakabwekeshiwepo mu nkulo imo iya ku ntanshi.’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: (1) ‘Icili conse icipanga icishibilo cilemoneka mu kulengama.’ (2) ‘Mu kushininkisha tatulefwaya ukupala abantu ba mu kasuba ka kwa Noa. (Mat. 24:37-39)’

‘Tatwakamone impela mu nshita yesu iya bumi’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Lelo bushe mwalisumino kuti Lesa akacilima mu nshita imo iya ku ntanshi, bushe te ifyo?’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: (1) ‘Inshila fye yeka iyo uuli onse uwa ifwe engeshibilamo ilyo ico cikabako ya kuti nga alilengele ifyo fyebo ukubako kuli ifwe. Nomba, Yesu alondolwele mu kulengama ukuti takwaba umuntu uwaishiba ubushiku nelyo kashita, lelo alondolwele mu kutantalila ifintu ifyali no kucitika mu kati ka nkulo lintu ingesa.’ (2) ‘Ubo bulondoloshi bubomba ne fiponako ifyo pa lwenu mwaba ababeleshanya na fyo. (Nga cingacitika, lanshanyeni ifyebo fya cishibilo, ukubomfya ifishinka ifipayanishiwe pa mabula yafumineko.)’

‘Nshisakamikwa pa lwa ifi fintu; njikala fye akasuba kamo pa nshita imo’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Mu kushininkisha cisuma ukukanaba uwacishamo kusakamikwa pa lwa nshita ya ku ntanshi. Lelo ifwe bonse tulesha ukupekanishisha ubumi bwesu mu nshila ya kuicingilila fwe bene na batemwikwa besu. Ukupekanya kwa cine cine kulabomba. Baibolo ilanga ukuti kwaba ifintu fyawamisha, ku ntanshi, kabili tulaba aba mano nga ca kuti twapekanya pa kumwenamo muli fyene. (Amapi. 1:33; 2 Pet. 3:13)’

‘Nshitontonkanya pa lwa iyi mibele yonse iyabipa; natemwa ukwenekele fisuma pa lwa nshita ya ku ntanshi’

Pambi kuti wayasuko kuti: ‘Ku ca kusekesha, Yesu asosele ukuti kwali no kubako umulandu usuma ku bakonshi bakwe uwa kubela aba kwenekele fisuma mu kasuba kesu. (Luka 21:28, 31)’ Lyene nakalimo lundapo ukuti: ‘Lelo moneni ukuti talebeba ukwisala amenso yabo ku cilecitika mu calo no kuba aba nsansa. Alesosa ukuti ukwenekela kwabo ifisuma kuti kwaba ukwashimpwa bwino; kuti kwaba pa mulandu wa kuti balyumfwikishe ubupilibulo bwa fiponako mu calo no kwishiba icingaba ica kufumamo.’

Inte sha kwa Yehova

Ubulondoloshi: Ni sosaite ya bwina Kristu mu kusalala kwa calo abo mu kucincila basendo bunte ukulosha kuli Yehova Lesa ne mifwaile yakwe ukwambukilo mutundu wa muntu. Bashimpa ifisumino fyabo pali Baibolo yeka.

Fisumino nshi ifya Nte sha kwa Yehova fyababika pa lubali nga baibela ukufuma ku mabutotelo yambi?

(1) Baibolo: Inte sha kwa Yehova basumino kuti Baibolo