Ni shani fintu Lesa amona “amano” yatambikwa ku maele ya buntu?

1 Kor. 1:19-25: “Calembwa, aciti, Nkonaula amano ya ba mano, no mucetekanya wa ba mucetekanya nkasuula. Ali kwi uwa mano? Ali kwi kalemba? Ali kwi uwa fikansa wa bwikashi buno? Bushe Lesa tatumpika amano ya ba pano isonde? Pantu apo, mu mano ya kwa Lesa, aba pano isonde tabaishibile Lesa ku mano yabo, Lesa, mu buwelewele [nge fyo cimoneka ku calo] bwa mbila nsuma, abekelwe ukupususha abatetekela . . . Pa kuti ubuwelewele bwa kwa Lesa [nga fintu icalo cimona] bwa mano ukucila abantu, kabili ukunaka kwa kwa Lesa [nga fintu icalo cingakumona] kwakosa ukucila abantu.” (Imimwene ya musango yo pa lubali lwa kwa Lesa taili mu kushininkisha iya kupingulapo fye atemwa iyabulwamo kupelulula. Alipayanya mu Baibolo, ibuku ilyacilapo kusabankanishiwa mu kusalala mu calo, ubulondoloshi bwalengama ubwa mifwaile yakwe. Alitume Nte shakwe ukulilanshanya na bonse abakakutika. Fintu caba buwelewele ku cibumbwa icili conse ukutontonkanya ukuti calikwata amano ukucila pali ayo aya kwa Lesa!)

Amaholide

Ubulondoloshi: Inshiku isho shishibikilwa ku kukanabomba ku ncito ya ku mubili na ku sukulu sha kwibukisha kwa cicitika. Inshiku sha musango yo na kabili shaba tushita twa mitebeto ya lupwa nelyo ubwikashi. Abakanamo kuti bashimona nge sha butotelo nelyo ukuba apakalamba imilandu ya kwangalila pamo.

Bushe Krisimasi kusefya kwashimpwa pali Baibolo?

Ubushiku bwa kusefya

Cyclopædia ya kwa M’Clintock na Strong isoso kuti: “Ukusunga Krisimasi takwaba ukwasontwa na bulesa, nelyo ukuba ukwa ntulo ya Cipingo Cipya. Ubushiku bwa kufyalwa kwa kwa Kristu te kuti bushininkishiwe ukufuma mu Cipingo Cipya, nelyo, mu cituntulu, ukufuma ku ntulo iili yonse imbi.”—(New York, 1871), Vol. II, ibu. 276.

Luka 2:8-11 alanga ukuti bakacema bali mu mpanga ubushiku pa nshita ya kufyalwa kwa kwa Yesu. Icitabo Daily Life in the Time of Jesus cilondololo kuti: “Imikuni . . . yalepwisha akapepo mu cifulo cacingililwa; kabili ukufuma kuli ici ceka kuti camonwa ukuti ubushiku bwa cishilano ubwa Krisimasi, mu kapepo, mu kupalako tabwingaba ubwalungikwa, apantu Ilandwe lisoso kuti bakacema bali mu mpanga.”—(New York, 1962), Henri Daniel-Rops, ibu. 228.

The Encyclopedia Americana itwebo kuti: “Umulandu wa kwimikila December 25 nga Krisimasi mu nshila imo wabo uushaumfwika, lelo ilingi line calimonwo ukuti ubushiku bwasalilwe ku kuumfwana ne mitebeto ya cisenshi iyacitike mupepi ne yo nshita ya kulingana kwa kasuba no bushiku, lintu inshiku shatendeka ukulepa, ku kusefya ‘ukufyalwa cipya cipya ukwa kasuba.’ . . . Saturnalia ya ciRoma (umutebeto wapeelwe kuli Saturn, lesa wa bulimi, na ku maka yapuputulwa aya kasuba), na o wacitike pali iyi nshita, kabili ifibelesho fimo ifya Krisimasi fyatontonkanishiwa ukukwate mishila muli uku kusefya kwa cisenshi ukwa pa kale.”—(1977), Vol. 6, ibu. 666.

New Catholic Encyclopedia isumino kuti: “Ubushiku bwa kufyalwa kwa kwa Yesu Kristu tabwaishibikwa. Amalandwe tayalanga ubushiku nelyo umweshi . . . Ukulingana no kutubulula kwa kwa H. Usener . . . kabili ukwapokelelwa ku basambi abengi ilelo, ukufyalwa kwa kwa Kirstu kwapeelwe ubushiku bwa nshita ya kulingana kwa bushiku na kasuba ukwa mu kapepo ka (December 25 muli kalenda wa kwa Julian, January 6 uwa cina Egupti), pa mulandu wa kuti pali ubu bushiku, ilintu akasuba katendeke ukubwela kwa kako ku lwelele lwa ku kapinda ka ku kuso, abasenshi baipeelesha aba Mithra basefeshe dies natalis Solis Invicti (ubushiku bwa kufyalwa kwa kwa kasuba ashingacimfiwa). Pa Dec. 25, 274, Aurelian abilishe lesa kasuba nga kafwilisha mukalamba uwa buteko no kupeele tempele kuli wene mu Campus Martius. Krisimasi yatendeke pa nshita lintu ukupepa akasuba ukucilisha kwali ukwakosa pa Roma.”—(1967), Vol. III, ibu. 656.

Aba mano, nelyo baMagi batungulwilwe ku lutanda

Abo baMagi mu cishinka baali ni bakalengula ba ntanda ukufuma ku kabanga. (Mat. 2:1, 2, NW; NE) Nelyo cingatila ukulengule ntanda kwabo kwaseeka pa kati ka bantu abengi ilelo, icibelesho mu kukosa calisenukwa muli Baibolo. (Mona amabula 205, 206, pe samba lya mutwe ukalamba “Ishamo Lishingalulwa”) Bushe Lesa kuti atungulula kuli Yesu afyelwe nomba line abantu abo ifibelesho fyabo Asenwike?

Mateo 2:1-16 alanga ukuti ulutanda lwatungulwile abalengule ntanda mu kubalilapo ku Mfumu Herode kabili lyene kuli Yesu no kuti Herode afwaile Yesu ukwipaiwa. Takwaba ukulumbulula ukuli konse ukwa kuti uuli onse umbi pa mbali ya balengule ntanda alimwene “ulutanda.” Pa numa lintu baile, malaika wa kwa Yehova asokele Yosefe ukufulumukila ku Egupti ku kucingilila umwana. Bushe ulo “lutanda” lwali cishibilo cafumine kuli Lesa nelyo cafumine ku muntu umo uwalefwaya Umwana wa kwa Lesa ukonaulwa?

Mona ukuti ubulondoloshi bwa Baibolo tabusoso kuti basangile akanya mu mulimba, nga fintu cilangililwa mu cishilano mu kulenga kwa Krisimasi. Lintu abalengule ntanda bafikile, Yesu na bafyashi bakwe baleikala mu ŋanda. Ukukuma ku mushinku wa kwa Yesu pali iyo nshita, ibukisha ukuti, ukushimpwa pa cintu Herode aumfwile ukufuma ku balengule ntanda, abilishe ukuti abalumendo bonse mu citungu ca Betelehemu aba myaka ibili no kucepako baali no konaulwa.—Mat. 2:1, 11, 16.

Ukupeele fya bupe pamo ngo lubali lwa kusefya; amalyashi ya kwa Santa Claus, Wishi wa Krisimasi, na fimbipo

Icibelesho ca kupeele fya bupe fya Krisimasi tacashimpwa pa cacitilwe na baMagi. Nga fintu cilangilwe pa mulu, tabafikile pa nshita ya kufyalwa kwa kwa Yesu. Mu kulundapo, bapeele ifya bupe, te kuli umo no munankwe, lelo ku mwana Yesu, mu kumfwana ne caali icibelesho iyo nshita pa kutandalila abantu bacindama.

The Encyclopedia Americana ilondololo kuti: “Mu kati ka Saturnalia . . . imitebeto yali iyaanana, kwali no kupeelana ifya bupe.” (1977), Vol. 24, 299) Mu milandu iingi ico cimininako umupashi wa kupeela kwa Krisimasi—ukupeeleshanya ifya bupe. Umupashi ubelebeshiwa mu kupeela ubupe ukwa musango yo tauleta nsansa sha cine cine, pantu utoba ifishinte fya bwina Kristu pamo nge fyo fisangwa pali Mateo 6:3, 4 na 2 Abena Korinti 9:7. Mu kushininkisha umwina Kristu kuti apeela ifya bupe kuli bambi pamo nge numbwilo ya kutemwa pa nshita shimbi mu kati ka mwaka, ukucite fyo imiku iingi ukulingana na fintu alefwaya.

Ukushintilila pa cifulo twikalako, abana bebwa ukuti ifya bupe filetwa na Santa Claus, St. Nicholas, Wishi wa Krisimasi, Père Noël, Knecht Ruprecht, baMagi, intuse Jultomten (nelyo Julenissen), nelyo indoshi yaishibikwa nga La Befana. (The World Book Encyclopedia, 1984, Vol. 3, ibu. 414) Kwena, takwaba nangu limo ilya aya malyashi lyaba ilya cine mu cishinka. Bushe ukushimika amalyashi ya musango yo kulakuula mu bana umucinshi wa cine, kabili bushe icibelesho ca musango yo cilacindika Yesu Kristu, uwasambilishe ukuti Lesa afwile ukupepwa mu cine?—Yoh. 4:23, 24.

Bushe kwaliba icili conse icalubana ku kwakana mu kusefya uko pambi kwingakwata intulo ishili ya bwina Kristu cikulu fye takulecitwa pa milandu ya butotelo?

Efes. 5:10, 11: “Esheni ukwishibe fintu ifitemuna Shikulu, Kabili mwiba ne senge na bo mu milimo iishitwala iya mfifi; lelo ukwebaula kwena mwebaule.”

2 Kor. 6:14-18: “Ubulungami no bupulumushi kuti fyayampana shani? napamo ulubuuto ne mfifi kuti fyakwate senge shani? Kabili kuli ukuumfwana nshi kuli Kristu na Beliali? napamo ukulingana nshi ku watetekela no ushatetekela? Kabili kuli ukusuminishanya nshi kwi tempele lya kwa Lesa no tulubi? . . . E ico fumeni mwi bumba lyabo, mupaatukeko, e fyo asosa [Yehova], kabili mwiikatako ku cishasanguluka; na ine nkamusekelela, . . . na imwe mukaba abana bandi abaume na bana bandi abanakashi, e fyo asosa [Yehova] wa maka yonse.” (Ukutemwa kwa cine cine ukwa kuli Yehova no kufwaisha kwakosa ukwa kumutemuna kukafwilisha umuntu ukulubukako ukufuma ku fibelesho fishili fya bwina Kristu ifyo pambi fyakwete ukwipukisha kwa mu nkuntu. Umuntu uo mu cishinka aishiba no kutemwa Yehova tayumfwa ukuti pa kusengauka ifibelesho ifyo ficindika balesa ba bufi nelyo ifyo filundulula ubufi mu nshila iili yonse alepusulwe insansa. Ukutemwa kwa cine cine kumulenga ukusekelela, te pa cishilungeme, lelo pamo ne cine. Mona 1 Abena Korinti 13:6.

Linganyako Ukufuma 32:4-10. Mona ukuti abena Israele bapokelele icibelesho ca butotelo bwa cina Egupti lelo bacipeele ishina lipya, “umutebeto we lambo kuli Yehova.” Lelo Yehova alibakandile icabipisha pa lwa ici. Ilelo tumona fye ifibelesho fya mwanda wa myaka uwalenga 20 ukulundanishiwa na maholide. Fimo kuti fyamoneka ukuba ifyabulo kucena. Lelo Yehova aliimwenene ifibelesho fya butotelo