Amafya Ayengalenga Mwaba ne Subilo

“Mu nshiku sha kulekelesha mukesaba inshita ishayafya nga nshi.”—2 TIMOTE 3:1.

BUSHE mwalyumfwapo nelyo ukumonapo ifi fintu fyabipaee filecitika?

● Ubulwele bwabipisha bwaipaya abantu abengi nga nshi.

● Icikuko caipaya abantu iminshipendwa.

● Icinkukuma caipaya abantu abengi sana kabili abengi bashala fye ukwabula amayanda.

Pa mabula yakonkelepo, mwalabelenga pa fintu fya musango yu ifyalalenga mutontonkanye sana pa filecitika mu calo. Mwalamona no kuti Baibolo yalisobele ukuti ifya musango yu fikalacitika mu nshita Baibolo ita ukuti “inshiku sha kulekelesha.”a

Ico ifi fipande filembelwe, te kumulenga ukusumina ukuti tuleikala mu calo umwaba amafya ayengi. Mufwile mulaimwena na menso ukuti mu calo mwaliba amafya. Ifi fipande filembelwe ukumulenga ukuba ne subilo. Fyalamulanga ukuti ukufikilishiwa kwa uku kusesema 6 kulelanga ukuti “inshiku sha kulekelesha” shili mupepi no kupwa. Ifi fipande fyalalanda na pa fyo abengi abakaana ukuti tuleikala mu nshiku sha kulekelesha balanda kabili fyalatulanga no mulandu twingacetekelela ukuti ifintu ifisuma fili mupepi.

[Futunoti]

1. Ifinkukuma

“Kukaba ifinkukuma ifikalamba.”—LUKA 21:11.

● Winnie, uwali fye no mwaka umo ne myeshi 4, bamusangile pa nshi ya cikuulwa icabongolweke mu Haiti ilyo kwali icinkukuma. Bakalemba we lyashi bashimike ukuti baumfwile ishiwi lya uyu mwana ninshi alelila fye panono. Winnie alipuswike, lelo abafyashi bakwe bena balifwile.

BUSHE IFILECITIKA FILANGA FINSHI? Ilyo icinkukuma icikalamba capitile mu Haiti mu January 2010, abantu ukucila pali 300,000 balifwile. Kabili 1.3 milioni bashele ukwabula amayanda. Nangu ca kutila icinkukuma capitile mu Haiti cali icikalamba, ifinkukuma fya musango yu filacitika mu ncende ishingi. Ifinkukuma ifikalamba ukucila pali 18 fyalicitike mu calo conse pa kati ka April 2009 na April 2010.

FINSHI ABANTU BALANDA ILINGI? Batila ifinkukuma tafyafulilako; ni co fye ino nshita kwaliba ubuyantanshi mu fya kupangapanga icilenga abantu baleishiba icinkukuma conse icacitika ukucila filya cali kale.

BUSHE IFYO BALANDA FYA CINE? Tontonkanyeni pali ici cishinka: Baibolo tailanda sana pa mpendwa ya finkukuma ifikalacitika mu nshiku sha kulekelesha. Lelo ilanda ukuti “ifinkukuma fikalamba” fikalacitika “mu ncende shimo shimo,” kabili fikaba pa fishibilo fikalamba ifikalalanga ukuti tuli mu nshiku sha kulekelesha.—Marko 13:8; Luka 21:11.

MULETIPO SHANI? Bushe ifinkukuma ifikalamba filacitika, nga filya fine Baibolo yasobele?

Ifinkukuma fyeka te fingaba e bushininkisho bwa kuti tuleikala mu nshiku sha kulekelesha. Lelo fyaba pa fintu fyasobelwe ifilefikilishiwa. Moneni ukusesema kwalenga bubili.

[Amashiwi pe bula 4]

“[Fwe basambilila ifyo isonde lyaba] tufita ukuti ifinkukuma fikalamba. Lelo abashala bafimona fye ukuti tuyofi.”—KEN HUDNUT, U.S. GEOLOGICAL SURVEY.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 4]

© William Daniels/Panos Pictures

2. Ifipowe

“Kukaba ne fipowe.”—MARKO 13:8.

● Umwaume umo mu calo ca Niger abutwike insala mu mushi aleikala no kuya ku mushi wa Quaratadji. Balupwa lwakwe na bo balibutwike insala ku ncende baleikala no kuya kuli uyu wine mwaume. Lelo uyu mwaume alambalele fye pa butanda, alefwaya fye ukuba eka. Cinshi alefwaila ukuba eka? Ba Sidi, ba mwine mushi batile: “Takwete ifya kulya fya kupeela [balupwa lwakwe] kabili aleumfwa fye no bubi nga abalolesha.”

BUSHE IFILECITIKA FILANGA FINSHI? Mu calo conse, umuntu umo pa bantu 7, talya ifya kulya fyakumanina cila bushiku. Nga ni mu fyalo fyabela ku kapinda ku ku kulyo aka ciswebebe ca Sahara mu Africa, mwena icipowe calicila. Umuntu umo pa bantu batatu ilingi takwata ifya kulya. Pa kwishiba umo ici cilolele, tontonkanyeni pa lupwa umwaba umulume, umukashi, no mwana umunono. Bushe nga bakwete ifya kulya ifilingile fye abantu babili, nani pali aba uushingalyako? Bushe mulume, umukashi, nelyo umwana? Ifya musango yu e fyo indupwa ishingi shipitamo cila bushiku.

FINSHI ABANTU BALANDA ILINGI? Batila isonde lilafumya ifya kulya ifingi sana ifingakumana abantu bonse. Abantu balingile fye ukwishiba ifyo bafwile ukucita pa kuti ifilyo filefika kuli bonse.

BUSHE IFYO BALANDA FYA CINE? Kwena cishinka, ino nshita bashibulimi kuti balima ifya kulya ifingi nga nshi no kufitwala ku ncende shalekanalekana. Pa kupwisha insala, ubuteko bufwile ukushininkisha ukuti ifya kulya filefika ku bekala calo bonse. Lelo nangu ca kutila ubuteko bwalyesha ukucite fi pa myaka iingi, bwalifilwa.

MULETIPO SHANI? Bushe ifyo Marko 13:8 ilanda filecitika? Nangu kwaba ubuyantanshi mu fya kupangapanga, bushe abantu abengi nga nshi tabalecula ku nsala?

Ilingi nga kwaba ifinkukuma ne fipowe kulaba amafya na yambi ayaba pa cishibilo ca nshiku sha kulekelesha.

[Amashiwi pe bula 5]

“Abana abengi abafwa ku bulwele bwa kalaso, ukupolomya, na malwele yambi te kuti bafwe nga ca kutila balelya ifya kulya ifyakumanina.”—ANN M. VENEMAN, UWALI UMUKALAMBA MU KABUNGWE KA BA UN AKALOLEKESHA PA BAICE.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 5]

© Paul Lowe/Panos Pictures

3. Amalwele

“Abantu . . . bakalalwala amalwele yabipisha.”—LUKA 21:11, Contemporary English Version.

● Ba Bonzali, abaleundapa abantu mu calo cimo ica mu Africa umwaba sana inkondo, bale-esha na maka ukundapa bashimaini mwi tauni bekala, abalwele ubulwele bwa Marburg Hemorrhagic Fever.a Balombele abali mwi tauni ilikalamba ukuti babafwe, lelo takwali ababafwile. Ilyo papitile imyeshi 4, e lyo abo balombele ukuti babafwe baishile, lelo pali iyi nshita ninshi ba Bonzali balifwa. Balyambwile ubulwele bwa Marburg Hemorrhagic Fever kuli bashimaini abo baleundapa.

BUSHE IFILECITIKA FILANGA FINSHI? Amalwele (pamo nga akalaso), ukupolomya, HIV/AIDS, TB, na maleria yaba pa malwele ayakalamba ayepaya sana abantu. Mu mwaka wa 2004, aya malwele yasano yaipeye abantu nalimo 10.7milioni. Mu mashiwi yambi kuti twatila, nga papita fye amasekondi yatatu, umuntu umo aalefwa ku bulwele bumo pali aya.

FINSHI ABANTU BALANDA ILINGI? Batila ifi abantu balefulilako pa calo, e cilengele na malwele ukulafulilako. Abantu abengi baleambula amalwele pantu nabafulisha.

BUSHE IFYO BALANDA FYA CINE? Cishinka ukuti abantu nabafula sana pa calo. Lelo abantu na bo e lyo bacenjeleleko ukwishiba amalwele, ukwishiba ifya kuyacilikila ne fya kundapa abantu. Kanshi nga kukonka, ifi abantu beshibishe ifintu, amalwele yafwile ukucepa. Lelo e lyo yalefulilako.

MULETIPO SHANI? Bushe abantu balecula ku malwele yabipisha nge fyo Baibolo yasobele?

Ifinkukuma, ifipowe, na malwele filacusha sana abantu abengi nga nshi. Abantu na bambi abengi balabacusha ku bantu banabo, kabili abengi bacushiwa ku bantu abalingile ukubacingilila. Umfweni ifyo Baibolo yasobele ukuti e fikalacitika.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 6]

“Ukuliiwa ku nkalamo nelyo icinama cimbi kwabipa fye ngo kufwa ku bulwele bwabipisha, kabili cilomfwisha ububi ukumona abantu baletwalilila fye ukufwa ku malwele.”—MICHAEL OSTERHOLM, UWASAMBILILA PA MALWELE.

[Abatusuminishse Ukubomfya Icikope pe bula 6]

© William Daniels/Panos Pictures

4. Ukukanatemwana

“Abantu tabakaletemwa . . . balupwa lwabo.”—2 TIMOTE 3:1-3, Baibolo ya God’s Word

● Ba Chris baba mu kabungwe kafwilisha abantu abapumwa mu mayanda ku North Wales. Batile: “Ndebukisha umwanakashi umo uo naishibe uwaishile ninshi nabamupuma icine cine ica kuti nalifililwe no kumwishiba. Abanakashi bamo nga babapuma balomfwa sana ububi ica kuti balafilwa no kwinamuka, benamina fye pa nshi.”

BUSHE IFILECITIKA FILANGA FINSHI? Mu calo cimo mu Africa, umwanakashi umo pa banakashi batatu balimucendele ilyo ali umwaice. Mu kufwailisha uko bacitile muli ici cine calo basangile ukuti abaume abengi baleti caliba fye bwino ukupuma umukashi. Lelo te banakashi fye abo bapuma. Ku ca kumwenako, mu Canada, pa baume 10, batatu balabapuma nelyo ukubacusha ku bakashi babo.

FINSHI ABANTU BALANDA ILINGI? Batila ukufuma fye na kale, abantu balapumana mu mayanda. Ni co fye ino nshita abantu balipooseshako amano.

BUSHE IFYO BALANDA FYA CINE? Kwena ca cine ukuti mu myaka ya nomba line abantu balipoosa sana amano kuli ubu bwafya. Lelo bushe ifi bapooseshako amano fyalilenga ukupumana mu mayanda ukucepako? Awe nakalya. Ukukanatemwana kulekulilako fye.

MULETIPO SHANI? Bushe ifyo 2 Timote 3:1-3 yalanda filefikilishiwa? Bushe abantu abengi balitemwa aba mu lupwa lwabo nge fyo cifwile ukuba?

Ukusesema kwalenga 5 ukulefikilishiwa uko muleimwena na menso kwakuma isonde lyesu. Umfweni ifyo Baibolo yalanda pali ili lyashi.

[Amashiwi pe bula 7]

“Ukupumana mu mayanda kwaba pa milandu abantu bashicita sana lipoti ku kapokola. Ilingi line, pa kuti fye umwanakashi acite lipoti ninshi umulume alimupumapo imiku nalimo 35.”—UMWANAKASHI UULANDILAKO AKABUNGWE KA MU WALES AKAFWILISHA ABAPUMWA MU MAYANDA.

5. Ukonaula Isonde

“[Lesa] akonaula abaleonaula isonde.”—UKUSOKOLOLA 11:18.

● Ba Pirri, abekala ku Kpor, mu Nigeria, babomba umulimo wa kupanga waini ukubomfya ifisabo fya tuncindu. Ubukwebo bwabo bwalyonaika pa mulandu wa fimafuta betila mu mumana wa Niger. Ba Pirri batile: “Ifi fimafuta filepaya isabi, filonaula inkanda yesu, filakowesha na menshi. Ino nshita nshakwata no mwa kuliila.”

BUSHE IFILECITIKA FILANGA FINSHI? Abasambilila sana basanga ukuti cila mwaka, amatani aya fiko 6.5 milioni yalaya muli babemba. Hafu ya ifi fiko iba maplastiki ayasenda imyaka iingi pa kuti yabole. Ukulunda pa konaula isonde, abantu baleonaula sana ifilengwa na lesa. Abasambilila balanda ukuti pa kuti ifintu ifyo abantu bonaula mu mwaka umo fipyanikwepo, pafwile ukupita umwaka umo ne myeshi 5. Inyunshipepala ya ku Australia, iya Sydney Morning Herald yatile: “Nga ca kutila abantu batwalilila ukufulilako pe sonde kabili batwalilila no konaula ifilengwa na lesa, ninshi ilyo cikalafika mu 2035, tukakabila Isonde na limbi.”

FINSHI ABANTU BALANDA ILINGI? Batila abantu balishiba ifya kucita pa kuti bawamye ifintu. Kuti twapwisha aya mafya no kulenga isonde ukukanaonaika.

BUSHE IFYO BALANDA FYA CINE? Abantu abengi e lyo no tubungwe balisambilisha abantu ifya kusunga isonde, lelo abantu e lyo bacililemo ukulikowesha.

MULETIPO SHANI? Bushe Lesa alingile ukucitapo cimo pa kuti isonde lyesu likonaikilila, nga filya alaya?

Baibolo tayasobele fye ifintu fisano ifyo twalandapo, lelo yalisobele ne fintu ifisuma ifyali no kulacitika mu nshiku sha kulekelesha. Natulande pa ca kumwenako cimo mu kusesema kwalenga 6.

[Amashiwi pe bula 8]

“Ng’umfwa kwati incende naleikalamo iyali nga paradaise nomba yaba fye nge cishala.”—ERIN TAMBER, UWIKALA KU GULF COAST, MU UNITED STATES, ALEILINSHANYA PA FYACITIKE MU 2010 ILYO ABANTU BAITIILE IFIMAFUTA MU COFI CA MEXICO.

[Akabokoshi pe bula 8]

Bushe Lesa E Ulenga Ifyabipa Ukulacitika?

Apo Baibolo e yasobele ukuti ifyabipa ifyo tulemona fikalacitika, bushe ninshi Lesa e ulenga ukuti filecitika? Bushe e ulenga ukuti tulecula? Kuti mwasanga amasuko kuli aya mepusho mu cipandwa 11 mu citabo citila Bushe Cinshi Baibolo Isambilisha? Abalemba ici citabo ni Nte sha kwa Yehova.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 8]

U.S. Coast Guard photo

6. Ukushimikila Imbila Nsuma Mwi Sonde Lyonse

“Imbila nsuma iyi iya bufumu ikabilwa ku bantu bonse aba pe sonde.”—MATEO 24:14.

● Ba Vaiatea bekala pa cishi ca Pacific icaba pa fishi fya Tuamotu. Ici cishi cabela ukutali sana. Nangu ca kuti pa Tuamotu paba ifishi mupepi na 80 kabili incende fyabapo yaba amakilomita 802,900, pekala fye abantu 16,000. Na lyo line, Inte sha kwa Yehova balitandalilapo ba Vaiatea na bantu bambi abekala pali ifi fishi. Mulandu nshi? Pantu balafwaya ukushimikila abantu imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa, te mulandu no ko bekala.

BUSHE IFILECITIKA FILANGA FINSHI? Imbila nsuma ya Bufumu ileshimikilwa mwi sonde lyonse. Mu mwaka fye wa 2010, Inte sha kwa Yehova babombele ama-awala ukucila pali 1.6 bilioni mu kushimikila imbila nsuma mu fyalo 236. Nga kwakanya iyi nshita kuti twatila Nte umo aleshimikila abantu pa mamineti 30 cila bushiku. Mu myaka 10 iyapita, ba Nte balifumya no kusabankanya impapulo shilanda pa fya mu Baibolo ukucila pali 20 bilioni.

FINSHI ABANTU BALANDA ILINGI? Batila icebo ca kwa Lesa calishimikilwa pa myaka iingi nga nshi.

BUSHE IFYO BALANDA FYA CINE? Ca cine ukuti abantu abengi balishimikilapo icebo ca kwa Lesa. Lelo abengi tabashimikila pa nshita ntali e lyo na mu ncende ishingi. Nomba Inte sha kwa Yehova balashimikila imbila nsuma mwi sonde lyonse kabili ku bantu abengi nga nshi. Ba Nte balitwalilila ukushimikila nangu ca kutila balabakaanya ku ba mu tubungwe tumo utwakwata amaka kabili utwaba ne mpatila.a (Marko 13:13) E lyo kabili ba Nte tababalipila pa mulimo babomba uwa kushimikila. Baipeelesha fye ukubomfya inshita yabo, kabili tabashitisha ne mpapulo bapeela abantu. Umulimo wabo utungililwa ne misangulo ya kuitemenwa.

MULETIPO SHANI? Bushe ‘imbila nsuma ya bufumu’ ilebilwa mwi sonde lyonse? Bushe ukufikilishiwa kwa uku kusesema kulelanga ukuti ifintu fili no kuwama nomba line?

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 9]

“Cikulu fye Yehova alesuminisha, tukatwalilila ukushimikila imbila nsuma ya Bufumu no kucincila, twakulabomfya inshila shalekanalekana pa kushimikila kuli bonse.”—2010 YEARBOOK OF JEHOVAH’S WITNESSES.

Ifintu Fili no Kuwama Nomba Line!

“Pashala fye panono no mubifi takabepo. . . . Lelo abafuuka e bakekala mu calo, kabili bakasekelela nga nshi pantu umutende ukafula.”—AMALUMBO 37:10, 11.

BUSHE kuti mwatemwa ukwisamona uko uku kusesema kukafikilishiwa? Ukwabula no kutwishika kuti mwatemwa. Kwaliba imilandu ine ine iya kucetekelela ukuti kukafikilishiwa nomba line.

Ifipande fifumineko filandile pa kusesema kumo kumo ukwa mu Baibolo ukulelangilila ukuti tuleikala mu “nshiku sha kulekelesha.” (2 Timote 3:1-5) Lesa apeele umupashi wakwe uwa mushilo ku balelemba Baibolo ukuti basobele ifi fintu pa kuti tube ne subilo. (Abena Roma 15:4) Ukufikilishiwa kwa uku kusesema kulelanga ukuti amafya tulepitamo yali no kupwa nomba line.

Finshi fikakonka pa nshiku sha kulekelesha? Pakakonka Ubufumu bwa kwa Lesa ubukateka abantu bonse. (Mateo 6:9) Moneni ifyo Baibolo yalondolola ifyo ifintu fikaba pe sonde ilyo ubu Bufumu bukalateka:

● Takwakabe insala. “Ingano shikafula nga nshi pano isonde; pa muulu wa mpili shikafula icine cine.”—Amalumbo 72:16.

● Takwakabe ukulwala. “Takuli umwikashi uukatila: ‘Nindwala.’”—Esaya 33:24.

● Isonde likawama. “Amatololo ne mpanga yauma fikasekelela, kabili iciswebebe cikasansamuka no kubalula nga maluba ya ntongola.”—Esaya 35:1.

Aya masesemo fye ayanono aya mu Baibolo ayali no kufikilishiwa nomba line. Mukwai ipusheni Inte sha kwa Yehova pa kuti bamulondolwele umulandu bashininkishisha ukuti ifintu fili no kuwama nomba line.