Isubilo—Bushe Ukuba ne Subilo Kwalicindama?

ILYO DANIEL ali ne myaka 10 ninshi alilwala ubulwele bwa kansa pa mwaka umo. Badokota e lyo na balupwa lwakwe ne fibusa tabakwete isubilo lya kuti akapola. Lelo Daniel ena ali ne subilo. Ali ne subilo lya kuti akakula kabili akafwilishako no kusanga umuti wa kansa. Alesubila ukuti dokota uwaishibisha ifya kundapa ubulwele bwa kansa alwele nga aisa pa cipatala ali, akamundapa. Ilyo bulya bushiku bwafikile, dokota wakwe alifililwe ukuya pa mulandu wa kuti imicele tayali bwino. Ici calilengele Daniel aumfwa sana ububi, kabili ne subilo lyakwe lyalipwile. Pa numa fye ya nshiku ishinono, Daniel alifwile.

Uwashimike ilyashi lya kwa Daniel muntu uubomba ku cipatala uwalefwailisha pa fyo isubilo likuma ubumi bwa muntu. Na imwe mufwile mwalyumfwapo amalyashi ayaba nga ili. Ku ca kumwenako, nga ca kuti umukoloci uuli mupepi no kufwa pali ico alesubila pamo nga ukumonana na lupwa lwakwe nelyo ukubako ilyo ubushiku bumo bukafika kuti ashipikisha kabili te kuti afwe. Nga ca kuti ico acilasubila cacitika afwa no kufwa. Cinshi cilenga ifya musango ukucitika? Bushe ca cine ifi abantu balanda ukuti isubilo lilafwa sana?

Abafwailisha pa fya bumi abengi balanda ukuti umuntu nga nakwata isubilo ubumi bwakwe bulabako bwino. Lelo te bantu bonse abalanda ukuti ifi fya cine. Abafwailisha pa fintu bamo batila ifi abantu balanda pe subilo fya bufi. Abengi pali aba batila ifyo umuntu atontonkanya tafikuma ubumi bwakwe nangu panono.

Te lelo abantu batendeka ukutwishika nga ca kuti cine cine isubilo lyalicindama. Kale sana, Aristotle umuGriki uwasambilile amano ya buntunse balimwipwishe ukuti isubilo cinshi. Atile: “Isubilo cintu cakwelenganya fye.” Mu myaka ya nomba line ilyo baipwishe ba Benjamin Franklin ba politishani ba ku America ukuti isubilo cinshi, batile: “Umuntu uwacetekela mwi subilo akafwa ne nsala.”

Nomba bushe isubilo line e cinshi? Bushe kufwaya fye ukuti icintu cimo cikacitike, nelyo ukuyumfwisha bwino ukuti icintu cimo cikacitika e lyo ninshi te kuti cicitike? Bushe tulingile ukuba ne subilo? Bushe nga tuli ne subilo kuti twaba ne nsansa nelyo ubumi ubusuma? Bushe kwaliba ifishinka ifilanga ukuti ukuba ne subilo kwalicindama?

Cinshi Tulingile Ukubela ne Subilo?

BUSHE nga ca kuti Daniel uwacaice uwalwele kansa uo tulandilepo mu cipande cifumineko alitwalilile ukuba ne subilo, nga alipolele? Bushe na ino nshita nga acili no mweo? Nangu fye bantu abacetekela sana mwi subilo te kuti balande ukuti nga acili no mweo. Icishinka icacindama ico tulingile ukwishiba ca kuti isubilo te kuti liposhe umuntu.

Ilyo ba Dr. Nathan Cherney balelanshanya na bakalemba be lyashi aba ku CBS News, batile: “Tacawama ukulamona kwati isubilo lilaposha ilyo tuli na bantu abalwele sana.” Balandile no kuti: “Twalimona uko abalume bakalipila abakashi babo ukuti ico tabalepolela ni co tabale-etetula sana nelyo ukutontonkanya pa fintu ifisuma. Te cisuma ukulapeela umuntu umulandu pa mulandu wa kuti talepola nelyo ukulamona kwati ubumi bwakwe kuti bwaba bwino nga ca kuti aletontonkanya pa fintu ifisuma, pantu ifi fya kwelenganya fye.

Icishinka ca kuti, abantu abalwala amalwele ayakalamba balacula sana kabili balafwaisha ukuti bapole. Kanshi nga tulebapeela imilandu ninshi tulebabikilapo fye amafya na yambi. Nomba bushe kuti twatila isubilo talyafwa?

Awe nakalya. Ba Dr. Cherney basambilila ifya kusakamana abalwele abalwala amalwele ayashipola pa kuti baleumfwako bwino mpaka apo bakafwila. Ba dokota ba musango uyu basanga ukuti cilawama nga ba-afwa umulwele ukuba ne nsansa nangu ca kuti nalwala sana. Basanga ukuti nga ca kuti umulwele ali ne subilo alaba ne nsansa.

Ifyo Isubilo Lyacindama

Ba Dr. W. Gifford-Jones abalemba amalyashi pa fya bumi batile: “Isubilo muti uusuma.” Balandile ifi pa numa ya kupituluka mu ma lipoti ayalekanalekana ayo abasakamana no kusansamusha abalwala sana balembele. Casangwa ukuti abantu abo basakamana muli iyi nshila balakwata isubilo lya kuti bakapola ku ntanshi. Ilyo bafwailishe pali ili lyashi mu 1989 basangile ukuti abalwele abo balesakamana muli uyu musango balekokolako. Na lyo line, ilyo bafwailishepo mu myaka ya nomba line, basangile ukuti nalimo ifi te fya cine. Nangu cibe ifi, ifyo bafwailishe nomba line filanga ukuti abalwele abo basansamusha tabasakamikwa sana nelyo ukukalipwa sana.

Tontonkanyeni na pa fyo basanga ukuti e ficitika nga ca kuti umuntu uwalwala ubulwele bwa ku mutima ubwa coronary heart disease (CHD) ali ne subilo. Pa nshita imo balifwailishe pa baume ukucila pali 1,300 pa kuti bamone nga ca kuti balikwete isubilo nelyo iyo. Ilyo papitile imyaka 10 abaume 156 pali aba balilwele ubulwele bwa ku mutima. Pali aba 156 abalwele, abo basangile pa kubala ukuti tabakwete isubilo balicilile 104. Ba Laura Kubzansky inkonkani kuli profesa wa fya bumi pe sukulu lya Harvard School of Public Health, batile: “Nangu ca kuti takwaba ifishinka ifine fine, casangwa ukuti ukuba ne subilo kulafwilishako umuntu ukukanalwala ubulwele bwa ku mutima.

Abafwailisha pa fintu bamo basanga ukuti abantu abatila ubumi bwabo te busuma, tabapola bwangu nga babalepula nga kubalinganya ku batila balikwata ubumi ubusuma. Na kabili casangwa ukuti abantu abakwata isubilo balekala imyaka iingi. Abafwailisha pa fintu bamo basangile ukuti, ifyo umukoloci amona ubukoloci filakuma ubumi bwakwe. Ilyo baebele abakoloci pa fisuma ificitika umuntu nga akota pamo nga ukukwata sana amano no kwishiba sana ifintu, balya abakoloci balitendeke ukwenda na maka. Casangilwe ukuti na kuba amaka balekwata yalelingana na ayo umukoloci engakwata nga atukusha umubili pa milungu 12.

Cinshi cilenga isubilo lilelenga ubumi bwa muntu ukubako ee filya? Nalimo ba sayantisti na ba dokota tabalaishiba bwino ifyo ubongo bwa muntu no mubili fibomba pa kuti bengasuka bwino ici icipusho. Nangu cibe ifyo kwaliba ifyo baishiba. Ku ca kumwenako, ba profesa bamo abasambilila ifyo bongobongo ya muntu ibomba batile: “Nga ca kuti uli ne subilo kabili uli ne nsansa, umubili ulomfwa bwino. Ici cilalenga twilasakamikwa sana kabili apo tatusakamikwa sana ubumi bulabako bwino. Kanshi nga tulefwaya ukuba no bumi ubusuma tufwile ukuba ne subilo.”

Abasambilila pa fya bumi bamo e lyo beshibe ici cishinka, lelo abasambilila Baibolo bena kale bacishiba. Napapita imyaka nalimo 3,000 ukutula Lesa aebele imfumu ya mano Solomone ukulemba amashiwi ya kuti: “Umutima wa nsansa muti uusuma, lelo umutima uwa bulanda umya ifupa.” (Amapinda 17:22) Nga fintu mwamona pali ili lembo, Baibolo tailandile ukuti umutima wa nsansa ulaposha lelo itile “umutima wa nsansa muti uusuma.”

Isubilo muti uusuma uo badokota bengapeela umuntu uuli onse. Na kuba isubilo talitwafwa fye ukuba no bumi ubusuma lelo lilatwafwa na mu fintu ifingi.

Ifyo Ukuba ne Subilo Nelyo Ukukanaba ne Subilo Kukuma Ubumi Bwenu

Abafwailisha pa fintu basanga ukuti abantu abakwata isubilo balacita bwino mu fintu ifingi pamo nga ku sukulu, ku ncito e lyo na mu fyangalo fya kucimfyanya. Ku ca kumwenako, balifwailishe pa banakashi ababa mwi bumba lya babutuka ulubilo lwa kucimfyanya. Abakansha aba abanakashi babalile bafwailisha pa maka cila mwanakashi akwata aya kubutuka. Lyena balifwailishe na pe subilo bakwete ilya kucimfya. Casangilwe ukuti isubilo cila mwanakashi akwete lyalikumine sana ifyo ali no kubutuka ukucila na maka bakwata aya kubutuka. Cinshi isubilo lyacindamina?

Kwaliba ifintu ifingi ifyo abantu basambilila pe subilo ukupitila mu kusambilila pa ficitika nga ca kuti umuntu takwete isubilo. Muli ba 1960, abafwailisha pa fintu balyeseshe ukucusha inama pa kuti bamone ifyo shingacita nga shacula sana. Lyena basangile ukuti shaleleka ukucitapo icili conse pa kuti shi-icingilile. Basangile ukuti na bantu bene nga bacula sana balaleka ukucitapo ifili fyonse pa kuti baicingilile. Ku ca kumwenako, kwali abantu bamo abo babikile umwali sana icongo e lyo babeba ukuti ici icongo kuti capwa nga ca kuti batinika amabatani yamo. Ilyo bacitile ifyo babebele icongo calipwile.

Ifi fine e fyo bacitile na kwi bumba lyalenga bubili, nomba ilyo aba muli ibumba baeseshe ukutinika amabatani icongo tacapwile. Ici calengele abengi pali aba ukutendeka ukumona kwati tapali ifyo bengacita pa kuti icongo cipwe. Na lyo line, na muli ili line ibumba abantu abakwete isubilo tabatendeke ukumona kwati tapali ifyo bengacita pa kuti ifintu fibeko bwino.

Ba Dr. Martin Seligman abali pa balefwailisha, mu kuya kwa nshita balitendeke ukufwailisha pe subilo na pa kukanaba ne subilo. Balitendeke ukufwailisha na pa fyo abantu abanenuka bwangu batontonkanya. Basangile ukuti abantu abanenuka bwangu balafilwa ukutunguluka mu bumi kabili nshita shimo balafilwa ukucitapo ifili fyonse pa kuti bapwishe amafya yabo. Ba Seligman batile: “Ukulingana ne fyo nafwailisha pa myaka 25 iyapita, umuntu uuipeela imilandu pali fyonse ifimucitikila no kumona kwati alishama fye kabili te kuti atunguluke, tatunguluka mu bumi. Lelo umuntu uwakwata isubilo ena alatunguluka.”

Abantu bamo kuti bamona kwati ifi ba Dr. Seligman balandile fipya, lelo abantu abasambilila Baibolo balishiba kale ukuti ici cishinka. Ipinda lya mu Baibolo limo litila: “Bushe ulanenuka mu bushiku bwa macushi? Awe ninshi amaka yobe yanono.” (Amapinda 24:10) Baibolo ilanda ukuti ukunenuka nelyo ukufuupulwa kuti kwalenga twafilwa ukucitapo ifili fyonse pa kupwisha nelyo ukucefyako amafya tukwete. Nomba kuti mwacita shani pa kuti mwilanenuka nelyo ukufuupulwa bwangu lelo mulekwata sana isubilo?

[Icikope]

Isubilo kuti lyatwafwa mu fintu ifingi

Ifyo Twingacita pa Kuti Twilafuupulwa Bwangu

BUSHE mumfwa shani nga ca kuti mwafilwa ukucita fimo ifyo mwalefwaya ukucita? Abengi abafwailisha pali ili ilyashi basanga ukuti ifyo umuntu aasuka ici icipusho kuti fyalanga nampo nga muntu uufuupulwa bwangu nelyo muntu uwaba ne subilo lya kuti ifintu fikawama ku ntanshi. Bonse fye tulakwata amafya mu bumi lelo amafya tukwata yalapusanapusana. Cinshi cilenga bamo balefuupulwa ilyo bakwata ubwafya nangu ca kuti ubwafya bakwete tabukulile sana e lyo bambi bena nangu ubwafya bakwete bukule shani tabafuupulwa?

Ku ca kumwenako, tutile mulefwaya incito. Muleti uko mwaya mu kufwaya incito bakana ukumwingisha, bushe kuti mwamona kwati tamwakatale amwingila incito? Nalimo kuti mwafuupulwa no kutendeka ukulanda ukuti tapali nangu umo uwinganjingisha incito, ne cingabipisha ca kutila kuti mwatendeka ukumona kwati tapali nangu cimo ico mwingacita bwino mu bumi, tapali nangu cimo ico mwingacita ico abantu bengatemwa. Nga ca kuti mwatendeka ukumfwa ifi ninshi mulanenuka bwangu.

Ifingamwafwa Ukukanafuupulwa Bwangu

Kuti mwacita shani pa kuti mwilafuupulwa bwangu? Ica kubalilapo ico mufwile ukucita kwishiba ukuti mulafuupulwa bwangu. Icalenga bubili, mufwile ukwesha na maka ukucimfya ubu ubwafya. Ku ca kumwenako, bushe nga ca kuti tabamwingishe incito ninshi cilepilibula ukuti tapali nangu umo uwingamwingisha? Nelyo bushe icalengele bemwingisha ni co abaleingisha incito balefwaya umuntu uwaishiba imilimo iyo imwe mushaishiba?

Nga mwatontonkanyapo sana e lyo mwingamona ukuti mwacifuupulwa fye bwangu. Bushe nga ca kuti ifintu fimo tafyendele bwino ninshi tapali nangu cimo ico mwingacitamo bwino? Tontonkanyeni pa fintu ifyo mucitamo bwino pamo nga ifyo mucita mu fya kwa Lesa, ifyo mumfwana na balupwa lwenu, ifibusa fyenu nelyo ifintu fimbi ifyo mucitamo bwino. Nga ca kuti ifintu tafyendele bwino tamulingile ukulamona kwati tapali nangu fye fimo ifyo mwingacita bwino mu bumi, pantu na kuba bushe kuti mwaishiba ukuti tamwakatale amwingilapo incito? Kwaliba na fimbi ifyo mwingacita pa kuti mwilafuupulwa.

Mulepangila Libela Ifyo Mwingafwaya Ukucita

Muno nshiku abafwailisha pa fintu te fyonse ifyo balanda pe subilo ifya cine. Ku ca kumwenako batila isubilo kwenekela ukuti fyonse ifyo tufwaya ukucita fikacitika. Nga fintu twalamona mu cipande cikonkelepo, ifi balondolola isubilo te mo fye isubilo lyalola epela. Nangu cibe ifyo, ifyo balanda inshita shimo kuti fyaba ifya cine

Nga ca kuti natukwata isubilo lya kuti fyonse ifyo twapanga ukucita kuti twaficita ninshi tukalabombesha pa kuti tuficite. Nga tulefwaya ukukwata isubilo lya kuti tukacita fyonse ifyo twapanga ukucita, tulingile ukulapanga ukucita utuntu utunono tunono no kulabombelapo. Nga ca kuti tapali nangu fimo ifyo mwapangile ukucita ifyo mwakumanishapo ukucita ninshi mulingile ukutontonkanyapo sana. Ica kubalilapo, bushe kwaliba ifili fyonse ifyo mwapanga ukucita? Nga tatucenjele kuti tulecita fye ifintu ukwabula ukupanga ukucitapo nangu cimo icacindama kabili icingalenga twaba ne nsansa. Kale sana Baibolo yalilandile pa kupangila libela ukucita ifintu ifyacindama, yatile: “Mwishibe bwino bwino ifyacilapo ukucindama.”—Abena Filipi 1:10.

Nga twaishiba ifintu ifyacindama cilanguka ukupanga ifyo tufwaya ukucita mu fya kwa Lesa, mu lupwa nelyo ku ncito. Ilyo twatendeka fye ukupanga ifya kucita, tatulingile ukupanga ukucita ifintu ifingi pa muku umo kabili tulingile ukupanga ukucita ifintu ifyo twishibe ukuti kuti twakumanisha ukuficita. Nga ca kuti tulepanga ukucita ifintu ifya-afya ukucita, kuti twalafuupulwa. Nga pali icintu cikalamba ico twingatemwa ukucita kabili icingasenda inshita iikalamba tulingile ukucakanya mu tuntu utunono utwinganguka ukucita kabili utushingasenda inshita iikalamba sana.

Ipinda lya ciNgeleshi limo litila: “Nga pali ico ulefwaisha ukucita ukasanga ne nshila ya kucicitilamo.” Ilingi line ifyo ili ipinda lilanda filacitika, nga ca kuti twaishiba ifyo tufwaya ukucita tulingile no kulafwaisha ukuficita. Pa kuti tulefwaisha ukucita icintu cimo, tulingile ukulatontonkanya sana pa fisuma ifikafumamo mu kucita ico cintu na pa fyo tukaba ne nsansa nga twacicita. Ca cine ukuti ilyo mulecita ifyo mwapanga ukucita mwakulakwata amafya, na lyo line mufwile no kwishiba ukutila kuti mwayacimfya.

Na lyo line tulingile no kutontonkanya pa fyo twingacita pa kuti twingafikilisha ifyo twapanga ukucita. Ba C. R. Snyder bakalemba ba fitabo kabili abasambilila sana pe subilo balandile ukuti calicindama ukufwaya inshila ishalekanalekana isha kucitila ifyo twapanga ukucita. Pantu nga ca kuti inshila imo taibombele kuti twabomfyako inshila na shimbi.

Ba Snyder balandile no kuti cilawama nga twaishiba inshita ilyo tulingile ukuleka ukubika amano ku cintu cimo ico tufwaisha ukucita pa kuti twingabika amano ku cintu cimbi. Nga ca kuti cishinka te kuti tukumanishe ukucita cimo ico tupanga ukucita nomba twatwalilila fye ukulwisha kuti twafuupulwa sana. Nomba nga ca kuti twaleka ukubika amano ku cintu ico tumwene ukuti te kuti tukumanishe ukucicita pa kuti twingabika amano ku co tumwene ukuti cena tukakumanisha ukucicita isubilo lyesu likakulilako.

Baibolo yalilanda pa muntu umo uwacitile ifi twalandapo. Imfumu Davidi yalefwaisha ukukuulila Yehova Lesa wa iko itempele. Nomba Lesa aebele Davidi ukuti umwana wakwe Solomone e wali no kubomba uyu umulimo. Mu nshita ya kuti Davidi atwalilile ukulwisha ukuti mpaka fye e o akakuule itempele atendeke ukupekanya ifyalekabilwa pa kuti umwana wakwe akesebomba bwino uyu umulimo wa kukuula itempele.—1 Ishamfumu 8:17-19; 1 Imilandu 29:3-7.

Nangu ca kuti twalikwata isubilo, inshita shimo ifintu filafya ica kutila ne subilo kuti lyapwa. Mulandu nshi? Ni co ilingi line ifilenga abantu ukukanaba ne subilo fintu ificitika mu calo ifyo bashakwatapo amaka. Nomba kuti twatwalilila shani ukuba ne subilo nangu ca kuti twikala mu calo umwaba ifipowe, inkondo, ulufyengo, amalwele e lyo ne mfwa?

[Icikope]

Bushe nga ca kuti bakana ukumwingisha incito, ninshi tamwakatale amuisanga?

[Icikope]

Imfumu Davidi yalyalwile ifyo yalefwaya ukucita

Finshi Twingacita pa Kuti Tube ne Subilo lya Cine?

ELENGANYENI ukuti inkoloko yenu nayonaika. Tamwishibe ukwa kutwala mu kulungisha pantu kuli abantu abengi abaletila kuti bamulungishisha. Nomba icilemupapusha ca kuti ifyo bonse balelanda ukuti e fyo bengacita pa kumulungishisha nafipusana. Lyena mwaumfwa ukuti umuntu uo mwaishiba bwino e wapangile iyo inkoloko, e lyo atila kuti amulungishisha ukwabula ukumulipilisha. Ukwabula no kutwishika, uyu wine e o mwingapeela inkoloko ukuti amulungishishe, bushe te fyo?

Kuti twalinganya iyi nkoloko kwi subilo twakwata. Nga mwasanga ukutila tamukwete isubilo nga fintu caba ku bantu abengi pano isonde, nani engamwafwa ukuba ne subilo? Kwaliba abantu abengi abalanda ukutila kuti bamwafwa ukuba ne subilo, nomba ifyo balanda filaipilika kabili kuti fyamufulunganya fye. Kanshi tulingile ukuleka uwatubumbile e o atwafwe ububa ne subilo. Baibolo itila Lesa “taba kutali kuli ifwe umo umo” kabili alafwaisha ukutwafwa.—Imilimo 17:27; 1 Petro 5:7.

Umo Calola Ukuba ne Subilo

Ifyo Baibolo ilondolola ishiwi lya kuti isubilo, fyalipusana ne fyo basayantisiti na ba ku cipatala balilondolola. Mu ndimi balembelemo Baibolo pa kubala, ishiwi lya kuti “isubilo”, lipilibula ukulolela e lyo no kwenekela ifintu ifisuma ukucitika. Mwi subilo mwaba ifintu fibili. Mwaba ukufwaya ukuti icintu cimo cicitike e lyo no kushininkisha ukuti ico cintu cikacitika. Baibolo nga yabomfya ishiwi lya kuti isubilo, ninshi tailelanda fye pa kufwaya ukuti icintu cimo cicitike. Pa kukwata isubilo ufwile ukwata ifishinka ifilelangilila ukuti ico cintu cikacitika.

Kanshi kuti twatila isubilo lyalipalana sana ne citetekelo, pantu pa kuti umuntu akwate ifi fibili, afwile ukukwata ifishinka kabili talingile ukwelenganya fye ukuti icintu cimo ca cine. (AbaHebere 11:1) Nangu cibe ifyo, Baibolo ilalanda no kuti isubilo ne citetekelo fyalipusana.—1 Abena Korinti 13:13.

Ku ca kumwenako, nga mwaeba cibusa wenu ukuti amwafweko icintu cimo, kuti mwasubila ukuti alamwafwa. Icilengele mukwate isubilo ni co mwalicetekela cibusa wenu kabili mwalimwishiba bwino sana. Na kabili, mwalimona ifyo aafwilishapo abantu. Kanshi isubilo e lyo ne citetekelo fyalipalana sana kabili ilingi line fyendela pamo, nangu ca kuti fyalipusana. Kuti mwacita shani pa kuti mube ne subilo muli Lesa?

Ifilenga Tuleba ne Subilo

Lesa e ulenga tuleba ne subilo. Mu nshiku balelemba Baibolo, Yehova balemwita ukuti “isubilo lya kwa Israele.” (Yeremia 14:8) Icalengele abena Israele balemwita ukuti isubilo lyabo, ni co e walelenga balekwata isubilo. Ili isubilo talyali kufwaya fye ukuti icintu cimo cicitike. Ifyo Lesa alecitila abena Israele fyalilengele bashininkishe ukuti akabacitila fyonse ifyo abalaile. Pa myaka yonse iyo bali abantu bakwe, alebacitila fyonse ifyo abalaile. Yoshua uwali intungulushi yabo atile: “Namwishiba bwino . . . ukuti tapali amashiwi nangu yamo pa mashiwi yonse ayasuma ayo Yehova amwebele ayashacitika.”—Yoshua 23:14.

Nangu ca kuti napapita imyaka iingi ukutula apo Yoshua alandile aya amashiwi, fyonse ifyo Yehova alanda filacitika na muno nshiku. Mu Baibolo mwaliba ifintu ifingi ifyo Lesa alaile abantunse e lyo ne fyo fyafikilishiwe. Lesa nga alaya icintu, alacicita. Ici calengele bamo abalelemba Baibolo ukulalemba ifintu ifyo Lesa alaile kwati no kufikilishiwa na fifikilishiwa.

E mulandu wine twingalandila ukutila Baibolo citabo icilenga twaba ne subilo. Ilyo mulesambilila pa fyo Lesa afikilisha fyonse ifyo alaya abantunse, isubilo lyenu likalaya lilekoselako. Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Fyonse ifyalembelwe kale fyalembelwe ku kutufunda, pa kuti mu kushipikisha kwesu na mu cisansamushi ca mu Malembo tube ne subilo.”—Abena Roma 15:4.

Lisubilo lya Finshi Lesa Atupeela?

Finshi filenga twalafwaisha ukuba ne subilo? Ni mfwa. Abantu abengi cilabakosela sana ukuba ne subilo nga bafwilwa, pantu na kuba umuntu nga afwa cimoneka kwati calala capwa takabale amoneka. Ne cabipisha ca kuti bonse fye kuti twafwa inshita iili yonse. Tatwakwata amaka ya kuicingilila ku mfwa nelyo aya kubuusha uufwile. Ici e calenga Baibolo ileita imfwa ukuti “umulwani wa kulekelesha.”—1 Abena Korinti 15:26.

Nomba kuti twacita shani pa kuti tube ne subilo nga natufwilwa? Ilembo lya mu Baibolo ililanda ukuti imfwa mulwani, lilanda no kuti ‘ikonaulwa.’ Yehova Lesa alikwata amaka ya kupwisha imfwa. Na kuba alilangile ukuti alikwata aya amaka pa miku iingi. Alangile shani ico? Alebuusha abafwa. Baibolo yalilanda pa bantu 9, abafwile abo Yehova abushishe ukubomfya amaka yakwe.

Pa nshita imo, Yehova alipeele Umwana wakwe Yesu amaka aya kubuusha cibusa wakwe Lasaro uwafwile pa nshiku 4. Yesu tabuushishe Lasaro mu bumfisolo, lelo ilyo alemubuusha kwali abantu abengi abalemonako.—Yohane 11:38-48, 53; 12:9, 10.

Nalimo kuti mwaipusha amuti, cinshi Lesa alebuushisha abantu? Pantu na kuba balikotele no kufwa na kabili. Na lyo line, pa mulandu wa kuti kwaliba amalyashi ayalanda pa bantu abo Lesa abuushishe pamo nga ilyashi lya kwa Lasaro, twalishinkisha ukuti isubilo twakwata ilya kuti Lesa akabuusha abafwa lya cine. Te cintu tufwaya fye ukuti cikacitike.

Yesu atile: “Nine kubuuka kabili umweo.” (Yohane 11:25) Yesu e o Yehova akapeela amaka ya kubuusha abantu mwi sonde lyonse. Atile: “Inshita ileisa ilyo bonse ababa mu nshiishi bakebukishiwa kabili bakomfwa ishiwi lyakwe [Yesu] no kufumamo.” (Yohane 5:28, 29) Twalikwata isubilo lya kuti ababa mu nshishi bakabuuka no kwikala mu paradaise pe sonde.

Kasesema Esaya alandile pa fikacitika ku bafwa ukuti: “Abantu bobe abafwa bakaba no mweo. Ifitumbi fyesu, fikabuuka. Shibukeni no kusekelela, mwe bekashi ba mu lukungu! Pantu umume wenu waba ngo mume wa ku musalu, kabili isonde likaleka abafwa ukufyalwa.”—Esaya 26:19.

Aya amashiwi yalatusansamusha icine cine. Bushe te fyo? Takwaba icabipa nangu cimo icingacitikila abafwa. Kanshi kuti twatila balicingililwa nga filya umwana uuli mwi fumo lya kwa nyina acingililwa. Bonse ababa mu nshishi, Lesa wa Maka Yonse alabebukisha. (Luka 20:37, 38) Nomba line fye akababuusha pa kuti bakaleikala mu calo cipya umukaba insansa kabili tukabasengela nga filya balupwa basengela umwana uwafyalwa. Ukwishiba ici icishinka kulalenga twaba ne subilo nangu natufwilwa.

Umulandu Cacindamina Ukuba ne Subilo

Paulo alilandile pa mulandu isubilo lyacindamina. Atile isubilo e ca kucinga umutwe pa fya kufwala fya bulwi ifya kwa Lesa. (1 Abena Tesalonika 5:8) Ni mwisa aloseshe? Mu nshiku balelemba Baibolo, umushilika nga afwala icisote ca nsalu nelyo ica mpapa, ilingi line ku nse alebikako ne cisote ca cela. Ici icisote ca cela, calelenga umushilika efwa nga bamuuma ku mutwe. Finshi Paulo alelandapo? Filya fine icisote cicingilila umutwe, e fyo ne subilo licingilila amatontonkanyo yesu. Nga twakwata isubilo lyakosa ilya kuti Lesa akacita fyonse ifyo afwaya ukutucitila, ilyo twakwata amafya tatwakalepelenganishiwa. Ukwabula no kutwishika, bonse fye tulakabila ici ica kucinga umutwe.

Paulo alibomfeshe icilangililo na cimbi pa kulanda pe subilo twakwata mu fyo Lesa atulaya. Atile: “Ili isubilo tukwete lyaba nge nanga ya mweo, ilyashininkishiwa kabili ilyakosa.” (AbaHebere 6:19) Paulo alishibe bwino ifyo inanga yacindama pantu pa miku iingi alipuswike ilyo ubwato alimo bwabundile. Nga kwaba amabimbi, abale-ensha ubwato balapoosa inanga pa nshi ya bemba. Nga ca kuti inanga yaikata pa nshi ya bemba, ilingi line ubwato tabusensenunwa na mabimbi ica kutila bwaitobaula ku mabwe no konaika bwaonaika.

Na ifwe nga ca kuti isubilo twakwata lili “ilyashininkishiwa kabili ilyakosa,” tatwakalesensenunwa ilyo twakwata amafya. Yehova alitulaya ukuti inshita ileisa ilyo tatwakalecula ku nkondo, ubunkalwe, ubulanda nelyo fye imfwa. (Moneni akabokoshi kali pe bula 10.) Nga ca kuti natukwata ili isubilo, tukalacita ifyo Lesa afwaya nangu ca kuti twikala mu calo umwaba abantu abacita sana ifyabipa.

Yehova afwaya ukuti na imwe bene mukabeko ilyo akalatucitila ifyo atulaya. Afwaya ukuti “abantu balekanalekana bakapusuke.” Finshi bafwile ukucita pa kuti bakapusuke? Ica kubalilapo, bafwile “ukwishiba bwino bwino icine.” (1 Timote 2:4) Abalemba ino magazini balemukoselesha ukuti na imwe mutendeke ukusambilila icine icaba mu Cebo ca kwa Lesa. Isubilo ilyo Lesa engamupeela lyalicila sana isubilo ilyo umuntu uuli onse engamupeela.

Nga mwakwata ili isubilo tamwakulaumfwa abapeleelwa, pantu Lesa kuti amupeela amaka ya kucita icili conse ico mwapanga ukucita, kulila fye nacilingana no kufwaya kwakwe. (2 Abena Korinti 4:7; Abena Filipi 4:13) Bushe na imwe te kuti mutemwe ukukwata isubilo lya musango uyu? Nga mulafwaisha ukuba ne subilo kabili mulafwaisha ukwishiba ifya kucita pa kuti mwingalikwata, tamufwile ukusakamana, pantu muli no kulikwata.

[Akabokoshi/Icikope]

Ico Tulingile Ukubela ne Subilo

Aya amashiwi ya mu Baibolo kuti yamwafwa ukuba ne subilo:

◼ Lesa alitulaya ukuti ifintu fikawama ku ntanshi.

Icebo cakwe citila isonde lyonse likaba paradaise umukaba abantu aba nsansa kabili abaikatana.—Amalumbo 37:11, 29; Esaya 25:8; Ukusokolola 21:3, 4.

◼ Lesa tabepa.

Alipata ubufi ubwa misango yonse. Yehova wa mushilo icine cine kabili alisanguluka, kanshi te kuti abepe nangu cingaba shani.—Amapinda 6:16-19; Esaya 6:2, 3; Tito 1:2; AbaHebere 6:18.

◼ Lesa alikwata amaka ya kucita icili conse.

Yehova fye e wa Maka Yonse. Tapali nangu cimo icingalenga afilwa ukucita ifyo atulaya.—Ukufuma 15:11; Esaya 40:25, 26.

◼ Lesa afwaya mukekale umuyayaya.

​Yohane 3:16; 1 Timote 2:3, 4.

◼ Lesa tafwailisha ifilubo muli ifwe.

Lesa tabika amano ku fyabipa ifyo tucita nelyo ku filubo, lelo abika sana amano ku fisuma ifyo tucita na ku fyo tubombesha ukucita ifisuma. (Amalumbo 103:12-14; 130:3; AbaHebere 6:10) Enekela ukuti twakulacita ifyalungama kabili nga amona tulecita ifyalungama alatemwa sana.—Amapinda 27:11.

◼ Lesa akulamwafwa ukucita ifyo mwapanga ukucita nga tafipusene no kufwaya kwakwe.

Ababomfi bakwe tabalingile ukumona kwati tabakwata uwa kubafwa. Lesa alatupeela umupashi wakwe uwa mushilo uutwafwa ukucila icintu icili conse.—Abena Filipi 4:13.

◼ Nga twatetekela Lesa tatwakaiseke.

Lesa te kuti acite icili conse icingalenga twaiseka pa mulandu wa kuti twalimutetekela.—Amalumbo 25:3.

[Icikope]

Nga filya fine ica kucinga umutwe ica cela cicingilila umutwe e fyo ne subilo licingilila amatontonkanyo

[Icikope]

Isubilo lyakosa lyaba nga inanga pantu lilalenga twilasensenunwa

[Abatusiminishe]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo