“Icikuko ca Kwipaya Ica-anana Icishatala Acimonwa”

UULEMBA LOLENI! MU SOUTH AFRICA

“Takwaba inkondo pano isonde iingalofya abantu ukulingana ne cikuko ca kwipaya ica AIDS.”—E FYASOSELE COLIN POWELL, UMULASHI WA KU UNITED STATES.

LIPOTI washintililwapo uwa ntanshi pali AIDS (acquired immunodeficiency syndrome) amoneke mu June mu 1981. Peter Piot, umukalamba mu kabungwe kalolekesha pa fya AIDS aketwa Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (mu kwipifya UNAIDS) atile: “Tapali uuli onse pali ifwe uwabimbilwemo mu fya Aids ilya nshita uwaelengenye ukuti ici cikuko ca kwipaya cikafika ku cipimo cifikileko lelo.” Mu myaka 20 isangwike e cikuko ca kwipaya icishatala acimonwa, kabili cilemoneka kwati cili no kulailako fye pa muulu.

Catunganishiwa ukuti abantu ukucila pa mamilioni 36 balyambula akashishi ka HIV (akonaula amaka ya mubili aya kuicingilila ku malwele), kabili bambi amamilioni 22 balifwa kale kuli AIDS.a Mu mwaka wa 2000, abantu amamilioni yatatu e bafwile kuli AIDS mwi sonde lyonse, e mwaka abengi sana bafwile kuli AIDS ukutula apo yatendekela. Balifwile te mulandu no kubomfya imiti icilikila akashishi ka HIV ukusanduluka, maka maka mu fyalo ifikankaala.

AIDS Yaingilila Afrika

Ifyalo fyabela kuno lubali lwa Afrika, e ko abengi sana bayambukilwa ne ci cikuko ca kwipaya pantu catunganishiwa ukuti abayambula nomba bafika ku mamilioni 25.3. Muli ifi fyalo mweka, abantu amamilioni 2.4 balifwile kuli AIDS mu mwaka wa 2000, e kutila pa bafwile mwi sonde lyonse, ku fyalo fyabela kuno lubali lwa Afrika e kwafwile abengi sana. AIDS e ipaya abantu abengi sana muli fi fyalo.b

Icalo ca South Africa e cakwata impendwa ikalamba iya bayambula ubu bulwele mwi sonde lyonse, catunganishiwa ukuti bafika ku mpendwa ya mamilioni 4.7. Muli ci calo utunya 5,000 cila mweshi tufyalwa na kashishi ka HIV. Ilyo Nelson Mandela, uwali kale Kateka wa South Africa alelanda ku balongene pa kukumana kumo ukwalenga 13, ukwalelanda pali AIDS ukwabelele mu Durban mu July 2000, atile: “Nacitutulumusha ukwishiba ukuti mu South Africa mweka umo pa bantu babili, e kutila hafu wa bacaice besu bali no kufwa kuli AIDS. Iciletiinya sana ca kuti uku kwambula konse uko ifipendo filelandapo, e lyo no kucula kwa bantu ukufumamo . . . nga kwalicilikilwe, kabili kuti kwacilikilwa.”

Ifyo AIDS Ilesansa Ifyalo Fimbi

Impendwa ya bantu abaleambula ilenina lubilo lubilo mu fyalo fya ku Bulaya bwa ku Kabanga, mu Asia, na mu fishi fya Caribbean. Ku kupwa kwa 1999, impendwa ya bayambwile ku Bulaya bwa ku Kabanga yali 420,000. Ku kupwa kwa mwaka wa 2000, impendwa yacefiwako iyo bapimine yafikile kuli 700,000.

Ukufwailisha kwacitilwe mu misumba ikalamba 6 iya ku Amerika kwasokolwele ukuti abalumendo abalaala na baume banabo abaleambula HIV balefulilako na mapesenti 12.3. Kabili, pali bonse abayambula HIV, mapesenti fye 29 e baishiba ukuti balyambula. Uwasambilila ifya fikuko uwali solwesolwe wa uku kufwailisha atile: “Calituletele ubulanda sana ukusanga ukuti banono sana abaume bakwata HIV abaishiba ukuti balyambula. E kutila bambi abaleambula baleambukisha bambi ukwabula no kwishiba.”

Ilyo incenshi pa lwa AIDS shakumene ku Switzerland mu May 2001, batile ubu bulwele e “cikuko ca kwipaya ica-anana icishatala acimonwa.” Nga fintu tumwene, AIDS ilesansa sana ifyalo fyabela luno lubali lwa Afrika. Icipande cikonkelepo calalanda umulandu cabele fyo.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 3]

“Iciletiinya sana ca kuti uku ukwambula konse. . . no kucula kwa bantu . . . nga kwalicilikilwe, kabili kuti kwacilikilwa.”—NELSON MANDELA

[Icikope pe bula 2, 3]

Abengi abayambula HIV tabaishiba no kwishiba

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 3]

Icikope ca ba UN/DPI 198594C/Greg Kinch

AIDS Ya-anana mu Afrika

“Tuleshomboka no busanso bwakulisha nga nshi.”

AYO mashiwi ya kwa Stephen Lewis, intumi yaibela iya ba United Nations pa fya HIV/AIDS mu Afrika, yalangilila ukusakamikwa kwa bengi pa fyo AIDS ili ku fyalo fyabela kuli luno lubali lwa Afrika.

Fingi filenga ukwanana kwa HIV. E lyo, AIDS na yo yalilenga amafya yambi ukubipilako. Imibele yaba mu fyalo fya mu Afrika fimo na mu fyalo fimbi umo AIDS ilesalangana ilingi line yaampana ne fyakonkapo.

Imisango. Inshila ikalamba abantu bambwilamo HIV kupitila muli bucilalelale, e calenga ubu bulwele ukusalangana sana kukanaba ne misango isuma. Lelo, bamo batila teti cibombe ukweba abashimbe ukutaluka ku kulaalana kwa bwaume no bwanakashi. Francois Dufour alembele mu nyunshipepala ya ku Johannesburg, ku South Africa iitwa The Star ati, “ukusoka fye abacaice ukutaluka kuli bucilalelale tacakabombe. Pe fye balamona ifikope ne fintu ifyakuma ku fya bwaume no bwanakashi ifibalanga ifyo bafwile ukumoneka ne fyo bafwile ukulacita.”

Uku kulingulula kulemoneka ukuba ukwa cine ilyo twalolesha pa myendele ya bacaice. Ku ca kumwenako, ukufwailisha mu calo cimo kwalangilile ukuti imisepela iingi pa kati ka myaka 12 na 17 kale kale balilaalapo no muntu.

Casoswo kuti ukulaala no muntu ukwa kupatikisha kuli kayofi mu South Africa. Ilyashi lyali mu nyunshipepala ya Citizen iya ku Johannesburg lyatile “uyu musango waliseeka sana ica kuti e nshila ikalamba iicilile inshila shonse isho abanakashi ba muli cino calo, na bana, bengambwilamo amalwele.” Ici cipande cimo cine casosele no kuti: “Ukucenda abana banono kwalifulilako sana muno nshiku . . . Cimoneka kwati ifi fintu ficitwa pa mulandu wa kucetekela ukuti uwakwata akashishi ka HIV nga aikata no kucenda umwanakashi uushatala alaalapo no mwaume, ninshi kuti apola.”

Amalwele yambukila muli bucilalelale. Amalwele yapishiwa mu kulaalana yalifulisha muli fi fyalo. Icitabo ca South African Medical Journal casosele ati: “Nga kuli amalwele yapishiwa mu kulaalana ninshi abengambula HIV-1 kuti bafulisha nga nshi.”

Ubupiina. Ifyalo ifingi mu Afrika fishomboka no bupiina, ne ci cilenga ubulwele bwa AIDS busange apasuma apa kusandulukila. Fimo ifyo aba mu fyalo fikankaala bamona fye ngo tuntu tunono utwacindama tamwaba mu fyalo fipiina ifingi. Mu mekashi ayakalamba tamwaba malaiti nelyo amenshi yasuma aya kunwa. Mu ncende sha mu mishi imisebo tayakumanina limo taiba na mo. Abengi tabakwata ifya kulya fyakumanina, kabili ifipatala ne miti finono nga nshi.

AIDS ilonaula imibombele ya fya makwebo na maindastri. Ilyo ababomfi abengi baleambula AIDS, icibwesha mu twampani twa mikoti cilabwelela pa nshi. Utwampani tumo tuletontonkanya pa kulabomfya sana bamashini pa mulandu wa kuti ababomfi balecepa. Catunganishiwe ukuti pa mukoti umo uwa platinum mu mwaka wa 2000, impendwa ya babomfi bali na AIDS yalifulileko imiku ibili, kabili ababomfi napamo amapesenti 26 balyambwile.

Icabipisha icifuma muli AIDS caba ni mpendwa ikalamba iya bana abashala aba nshiwa ilyo abafyashi babo bafwa kuli ubu bulwele. Ukulunda pa kulufya abafyashi no bwikalo bwabo, aba bana balacula ku museebanya uletwa na AIDS. Balupwa bambi nelyo aba mu bwikashi ilingi line baba abapiina ica kuti te kuti bafwilisheko e lyo bambi tabaitemenwa no kwafwa. Abana ba nshiwa abengi balaleka amasukulu. Bambi basanguka bacilende ne co cilenga ubu bulwele ukutwalilila ukusalangana. Ifyalo ifingi fyalipekanyako inshila sha buteko nelyo ishishili sha buteko isha kwafwilamo ishi nshiwa.

Ubumbuulu. Abengi sana abayambula akashishi ka HIV tabaishiba no kwishiba. Abengi tabafwaya ukuyapimwa pa mulandu wa museebanya wakuma ubu bulwele. Ilyashi limo ilyo akabungwe ka pa fya ubu bulwele aka Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS) kapeele bakalemba ba malyashi lyatile: “Abantu bakwata, nelyo abatunganishiwa ukukwata HIV kuti babakaanina ukundapwa ku fipatala, ukubatana amayanda, incito, balabakankamba ku fibusa, ukubakaanina inshuwalansi nelyo ukubakaanya ukwingila mu fyalo fimbi.” Bamo balipaiwa no kwipaiwa ilyo caishibikwa ati balikwata HIV.

Intambi. Mu fyalo fya mu Afrika ifingi, ilingi line abanakashi tabakwata amaka ya kwipukishisha abalume pa lwa bucilalelale bwabo, tabakwata amaka ya kukaana ukwampana kwa mu cupo, nelyo ukutubulula ukuti babomfyeko ifya kubacingilila pa kwampana. Ukulingana ne ntambi shimo tabaishiba kabili balakaana abati AIDS takwaba. Ku ca kumwenako, umuntu nga alwala kuti batila bamulowele fye, kabili kuti baya no kufwaya umuti ku ng’anga.

Ukubulwa ifipatala ne miti. Ifipatala ne miti kale kale fyalicepa, lelo nomba nacicila mu cipimo pa mulandu wa AIDS. Ifipatala fikalamba fibili ficita lipoti ukuti ukucila pali hafu wa balwele batekwa mu cipatala balikwata HIV. Umukalamba wa pa cipatala cimo mu citungu ca KwaZulu-Natal atile imiputule yakwe iya kutenseshamo abalwele yalisula ukucisha mu cipimo. Inshita shimo, abalwele babili bapeelwa ubusanshi bumo, uwa butatu ninshi kusendama pa nshi!—South African Medical Journal.

Nangula ifintu mu Afrika nafibipa, cilemoneka kwati kuti fyacilamo. Peter Piot uwa mu kabungwe ka UNAIDS atile, “ici cikuko ca kwipaya cili fye pa mubalo.”

Ukwabula no kutwishika mu fyalo fimo balebombesha ukucincintila ubu bulwele. Kabili pa muku wa kubalilapo, mu June 2001, aba mu cisaka cikalamba ica United Nations iciitwa General Assembly balikumene ku kulanda pali HIV/AIDS. Bushe ukweshaesha kwa muntu kukacincintila ici cikuko? Ni lilali ukwanana kwa bulwele bwipaya ubwa AIDS kukasuka kukacincintilwe?

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 5]

UMUTI WA KUCINCINTILA AIDS UWA NEVIRAPINE NO BWAFYA BULI MU SOUTH AFRICA

Bushe nevirapine cinshi? Ukulingana na kalemba wa lyashi Nicole Itano, waba “muti ucilikila akashishi ka HIV ukusanduluka uyo ukulingana no kupima cimonwa kwati kuti wacefyanyako AIDS ukwambukila umwana [uli muli nyina].” Akampani ka miti aka ku Germany kaliitemenwe ukupeelako icalo ca South Africa uyu muti ukwabula ukulipilisha pa myaka ili no kukonkapo isano. Lelo ilyo calefika mu August 2001, ubuteko bwali tabulasumina ukupokelela uyu muti. Bwafya nshi bulipo?

Icalo ca South Africa cakwata ababa na HIV amamilioni 4.7, e cacila ifyalo fyonse pano isonde. Ulupapulo lwa ku London ulwa The Economist lwashimike mu February 2002 ukuti kateka wa ku South Africa Thabo Mbeki “alatwishika ico bonse basumina ukuti HIV e ilenga ubulwele bwa AIDS” kabili “alatwishika ulwa mutengo wa iyi miti ya kucincintila AIDS, alatwishika nga yaliba fye bwino kabili nampo nga ilakabilwa. Taibinda, lelo badokota ba mu South Africa tababakoselesha ukubomfya iyi miti.” Mulandu nshi ici cisakamikile sana abantu? Pantu amakana ya bana mu South Africa cila mwaka bafyalwa na kashishi ka HIV kabili amapesenti 25 aya banakashi bali pa bukulu balikwata aka kashishi.

Pa mulandu wa uku kupusana, umulandu watwelwe ku filye ukuti bapatikishe ubuteko ukulapeela uyu muti wa nevirapine. Icilye ca mu South Africa calandile ifyo calemone fintu mu April 2002. Ukulingana na Ravi Nessman, uwalembele mu nyunshipepala ya The Washington Post, icilye capingwile ukuti “ubuteko bufwile ukuleka uyu muti ulesangwa mu fipatala fingakumamo ukupeela abaukabila.” Ilintu ubuteko bwa South Africa bwalituma uyu muti ku fifulo 18 muli cilya calo uko baleeshaesha, casoswa ukuti uku kupingula kupya ukwa cilye kwalipeela isubilo ku banakashi ba muli cilya calo abali pa bukulu abakwata HIV.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 6]

AKASHISHI KA BUCENJESHI KABEPA ULUSANDESANDE

Taleni tontonkanyeni panono pa fyaba aka kashishi kacepesha aketwa HIV. Sayantisti umo atile: “Pa numa ya myaka iingi sana iya kufwailisha pa tushishi twa musango yo ukubomfya ica kumwenako ciitwa maikroskopo, ncili ndapapa nga nshi no kucincimushiwa ku fyo akantu kanoononoono nga aka kapangwa bwino bwino kabili akapikana.”

Aka kashishi kanono sana pa lusandesande lwa muntu. Ukulingana no lupapulo lumo, akashishi ka HIV kanono sana ica kuti “[utushishi twa HIV] amamilioni 230 kuti twalingana fye na kalitoni kali pa mpela ya uno sentensi.” Aka kashishi takasanduluka akene keka kano nga kaingilila ulusandesande no kutendeka ukulutungulula.

Ilyo akashishi ka HIV kaingilila umubili wa muntu, kafwile ukulwa na maka ya mubili aya kucingilila amalwele.a Ifya kucingilila ifyaba ni nsandesande shabuuta fipangwa mu bufyompo. Insandesande shabuuta shabamo insandesande shipaya utushishi tuleta amalwele ishiitwa T cells na B cells. Insandesande shabuuta shimbi “sha kulya insandesande.”

Ishi nsandesande shiitwa ama T cells shalipusanapusana kabili shakwata imilimo yapusanapusana. Shimo shakwata umulimo wa kulwisha. Shileshiba ifyana fya bene ifyaingila mu mulopa no kutuma ubukombe ukuti insandesande sha kusansa shitendeke ukupangwa uleke shonaule umulwani. Nomba ilyo HIV yasansa, isansa sana ishi shine nsandesande shiitwa ama T cells. Ishi nsandesande shipaya shitendeka ukonaula insandesande sha mu mubili ishisanshilwe. Insandesande shimbi ishiitwa ama B cells shilapanga fimo ifya kulwisha amalwele.

Ubucenjeshi bwa aka Kashishi

HIV yaba mwi bumba lya tushishi twikala mu mubili pa nshita yalepa ukwabula ukulanga ifishibilo fya kuti nailwalika umuntu.

Ilyo akashishi ka HIV kaingila mu lusandesande, kabomfya amaka ya lusandesande ku kucita ifyo kalefwaya. “Kalaalula” ulo lusandesande no kulubomfya ku kuisandulula ukupanga utushishi twa HIV utwingi. Lelo aka ka HIV intanshi kalasanguka. Kafwile ukuisangula pa kuti komfwane ne nsandensade sha mu mubili. E lyo kabomfya ulo lusandesande ku kuisandulula. Mu kuya kwa nshita, ulusandesande lulafwa, lelo cibe ninshi nalusandulula amakana ya tushishi twa HIV. Utu tushishi tufyalwa na to tuya mu kwingilila insandesande shimbi.

Ilyo impendwa ya nsandesande shipaya utushishi tuleta amalwele ishiitwa ama T cells yacepa sana, ifintu fimbi kuti fyacimfya umubili ukwabula ukutiina ukusanswa. Umubili lyena ulanashiwa ku malwele yapusanapusana ne fya kwambulaambula. Uyo muntu wayambula ninshi alwala AIDS. Ninshi HIV yatunguluka mu konaula imibombele ya mubili iya kucingilila amalwele.

Ubu bulondoloshi bwayangushiwa. Mufwile ukwishiba ukuti fingi abafwailisha bashaishiba pa lwa maka ya mubili aya kuicingilila na pa fyo akashishi ka HIV kabomba.

Pa myaka mupepi na 20, aka kashishi kanono e kalenga abasapika ifya malwele ukupamfiwa ukufwailisha mwi sonde lyonse, kabili ici calenga paye indalama ishingi nga nshi. Ici calenga ukuti basambilile ifingi pali HIV. Dokota Sherwin B. Nuland, uwaishiba ifya kulepula, mu myaka inono iyapita atile: “Ifyebo fyasangwa . . . pa lwa kashishi kepaya amaka ya mubili aya kuicingilila no buyantanshi bucitilwe ku kupekanya ifya kuicingilila ku kusansa kwa kako fyaba fya kupapusha icine cine.”

Lelo ukwanana kwa bulwele bwipaya ubwa AIDS kulebutukisha kabili kuletiinya.

[Futunoti]

[Icikope]

Akashishi ka HIV kengilila insandesande shicingilila amalwele ku kushibomfya ku kusandulula utushishi na tumbi utwa HIV

[Abatusuminishe]

CDC, Atlanta, Ga.

[Icikope pe bula 7]

Kwaba abacaice abengi abomfwila ifipimo fya mu Baibolo

Bushe AIDS Ikacincintilwa? Nga Ni Fyo, Ikacincintilwa Shani?

PA MYAKA iingi nomba ifyalo fya mu Afrika ifingi filakaana ulwa cikuko ca AIDS. Cintu ico abantu bamo bashifwaya ukulandapo. Lelo, mu myaka ya nomba line, kwaliba ukweshaesha ukusambilisha, maka maka imisepela no kubakoselesha ukulalandapo ukwabula ukufisa. Uku kweshaesha takwabomba sana. Imibele ya bantu ne ntambi fyalishikama muli bene, kabili calyafya icine cine ukubaalula.

Ubuyantanshi mu fya Miti

Ukukuma ku fya miti, basayantisti balisambilila ifingi pali HIV kabili balipanga imiti iyatantalishako imyeo ya bengi. Ukukumbinkanya imiti icilikila akashishi ka HIV ukusanduluka napamo itatu, iiloshiwako nge miti icilikila sana akashishi ka HIV ukusanduluka, yalibomfiwa kabili yalibomba bwino.

Nangula iyi miti tayundapa, yalibomba bwino ku kucefyako imfwa pa kati ka bakwata HIV, maka maka mu fyalo ifikankaala. Abengi balilandapo ukuti cintu cacindama sana ukupeelako ifyalo fipiina iyi miti. Lelo, iyi miti yalyumo mutengo, kabili abengi muli fi fyalo teti bakumemo ukushita.

Ici calileta umulandu wakakala: Bushe indalama shalicindama ukucila ubumi bwa muntu? Umukalamba wa programu wa HIV/AIDS mu Brazil, Dokota Paulo Teixeira alisumine ulwa uyu mulandu ati: “Teti tulekeleshe abantu abengi nga nshi ukulaimwena pa mulandu wa kuti tabakwete imiti ya kupusukilamo, pa kuti fye tupange indalama ishacila na pa sho tupanga ilingi.” Asosele no kuti: “Ninsakamikwa sana pantu balecindikisha indalama ukucila ubuntu ne fikumine abantunse.”

Ifyalo fimo fimo fyalisuula ku nsambu shakwata utwampani tukalamba utupanga imiti ya kulesha bambi ukupangako umuti umo wine nelyo ukushita imiti yapalako pa mutengo uwanakako.a Ulupapulo lwa South African Medical Journal lushimika ukuti ukulingana no kufwailisha kumo, “[iyi miti bambi bakopako no kupanga] yali iyanaka sana umutengo nga kulinganya ku mutengo wasuminishiwa ku United States.”

Amafya mu fya Kundapa

Mu kuya kwa nshita, utwampani tukalamba utwa miti twatendeke ukushitisha imiti ya kucincintila AIDS pa mutengo wanaka sana ku fyalo fipiina ifileukabila. Calesubilwa ukuti muli yi nshila abengi kuti babomfyako iyi miti. Lelo kwaba amafya yakalamba aya kulwishanya na yo pa kuti iyo miti isangwe mu fyalo fipiina. Ubwafya bumo bwaba mutengo. Nelyo fye umutengo baubwesha shani, ucili ulaba uwaluma ku bengi abalekabila iyi miti.

Ubwafya bumbi bwakuma ku minwene ya iyi ine miti. Amapilushi ayengi ya kunwa cila bushiku, pa nshita shatantikwa. Nga umo alufyanya nelyo apumfyanya iminwene ya muti, kuti calenga kwaba utushishi twa HIV utushumfwa muti. Ukulingana ne mibele yaba mu Afrika, e kutila ukwaba ifya kulya finono, uko amenshi ya busaka yashisangwasangwa, e lyo ne fya cipatala fyacepa, calyafya ukushininkisha ukuti abalwele balekonka amakambisho ya kunwenamo iyo miti.

Kabinge, abalenwa iyo miti bafwile ukulabebetwa. Nga ca kuti umuti watendeka ukufilwa ukubomba, ukutumbinkanya kwa iko kufwile ukwalulwa. Ababelesha ifya miti balakabilwa pa kucite fyo, kabili ukupimwa kwalilumo mutengo. Kabili iyi miti ilaleta na fimbi, kabili akashishi kalalundulula na tumbi utushishi utushumfwa muti.

Mu June 2001 pa kukumana kwa cisaka cikalamba ica United Nations iciitwa General Assembly, batubulwile ukuti kube icipao ca mwi sonde lyonse ica kwafwilishako ifyalo ifipiina mu fya bumi. Catunganishiwe ukuti indalama shalefwaikwa madola pa kati ka mabilioni 7 na 10. Indalama shonse abantu balaile ukusangwilako, ukufika pali ino nshita tashapalamanako ku shilefwaikwa.

Basayantisti balasubila sana ukuti bali no kusanga umuti wa kucingilila abantu kuli aka kashishi, kabili baleeshaesha iyi miti mu fyalo fyapusanapusana. Nangu ca kuti uku kweshaesha kwabomba, pakapita imyaka iingi pa kuti kukasangwe umuti wa kucingilila, uwaeshiwa, kabili uo bengatila uli fye bwino ukubomfya ku cintubwingi.

Ifyalo fimo ifyapala Brazil, Thailand, na Uganda, fyalitunguluka mu kucincintila ubu bulwele. Icalo ca Brazil calicefyako ukufika kuli hafu impendwa ya bafwa ku bulwele bwa AIDS ukupitila mu kubomfya imiti ya kucincintila iyo baipangila mu calo cabo. Icalo cinono ica Botswana, icakwata indalama, cilebombesha ku kupayanya imiti icilikila akashishi ka HIV ukusanduluka kuli bonse abaleikabila mu calo kabili cileeshaesha ukupekanya ififulo fya kundapilapo.

Ukucimfya AIDS

Kwaba icintu cimo icikalamba icalenga AIDS ukupusana ne fikuko fimbi: Kuti yacilikilwa. Nga ca kuti abantu nabaipekanya ukukakatila ku fishinte fyayanguka ifya mu Baibolo, ilingi line, napamo lyonse te kuti bambule.

Ifipimo fya mibele ifya mu Baibolo fyaliba ifyaololoka. Abashaupa nelyo ukuupwa bafwile ukutaluka ku bulalelale. (1 Abena Korinti 6:18) Abaupana balingile ukwishiba fye umwina myabo no kutaluka ku kucito bulalelale. (AbaHebere 13:4) Ukumfwila ukukonkomesha kwa mu Baibolo ukwa kutaluka ku mulopa na ko kuti kwacingilila umuntu.—Imilimo 15:28, 29.

Abo abayambula kale kuti basekelela no kusansamuka pa kwishiba pa lwa calo umwabula amalwele ico Lesa alaya icileisa nomba line fye e lyo no kupitila mu kumfwila ifyo Lesa afwaya.

Baibolo itulaya ukuti mu kuya kwa nshita ubulanda bonse ubwa bantunse, ukusanshako amalwele, fili no kupwa. Ubu bulayo bwaba mwi buuku lya Ukusokolola kabili butila: “E lyo naumfwile ishiwi likalamba ukufuma ku cipuna ca bufumu lileti: “Moneni! Ihema lya kwa Lesa lili pamo na bantunse, kabili akekala pamo na bo, kabili bakaba abantu bakwe. Na Lesa umwine akaba pamo na bo. Kabili akafuuta ifilamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo, nangu kuloosha nangu kukuuta nangu kukalipwa tafyakabeko kabili iyo. Ifya ntanshi nafiya.”—Ukusokolola 21:3, 4.

Ubo bulayo te bwa abo fye abengakumamo ukushita imiti ya mutengo. Ubulayo bwa mu kusesema kwa mu Ukusokolola icipandwa 21 bwalishininkishiwa pali Esaya 33:24 apatila: “E lyo umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala” Lyene bonse abakekala pe sonde bakomfwila amafunde ya kwa Lesa kabili bakaba no bumi butuntulu. E fyo ukwanana kwa bulwele bwipaya ubwa AIDS—no kwa malwele yambi—kukacincintilwa umuyayaya.

[Futunoti]

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 9, 10]

UKU E KUNDAPA KWINE KWINE NALEFWAYA

Njikala mu calo cabela ku kapinda ka ku kulyo aka Afrika, kabili ndi ne myaka 23. Ndeibukisha ubushiku nasangile ukuti nalikwata akashishi ka HIV.

Nali na bamayo mu muputule wa kulanshanishishamo na dokota ilyo dokota anjebele iyo mbila. E mbila ya bulanda nga nshi iyo naumfwapo apo nafyalilwa. Nalifulungana. Naleti bufi. Naleti napamo balilufyanya uko baile mu kupima. Nshaishibe ifya kusosa nelyo ifya kucita. Nalefwaya ukulila, lelo mu menso mwalyumine. Dokota atampile ukulanda na bamayo pa lwa miti icilikila akashishi ka HIV ukusanduluka ne fintu fimbi, lelo nalitulumushiwe ica kuti nshaumfwilepo nangu kamo.

Naishilekutuluka ukuti nalimo uwanyambukishe mulumendo umo pa yuniversiti nalesambilila. Nalefwaya ukulanda fye no uli onse uwingomfwikisha imibele nalimo, lelo tapali uo naletontonkanyapo. Natampile ukuyumfwa uwa cabe cabe kabili cifilwafilwa. Nangula ulupwa lwandi lwalenjafwa, nayumfwile uwapelelwa kabili uwa mwenso. Nalikwete amabuyo ayengi filya fine fiba fye uwacaice uuli onse. Kwashele fye imyaka ibili ukuti mpwishe amasambililo yandi aya digiri muli sayansi, lelo ilyo subilo lyalipasangene.

Natendeke ukunwa imiti icilikila akashishi ka HIV ukusanduluka iyo banjebele kabili naile ku mpanda mano shibomba na balwala AIDS, na lyo line nali uwapopomenwa. Nalipepele kuli Lesa ukuti akanange ubuKristu bwine bwine ilyo nshilafwa. Nali muli limo ilya macalici ya ciPentecostal, lelo takwali nangu umo uwa ku calici uwaishile ku kumpempulako. Nalefwaya ukwishiba bwino uko nali no kuya nga nafwa.

Ulucelo lumo mu kutendeka kwa August 1999, Inte sha kwa Yehova shibili shakonkonseshe pa mwinshi pa mwandi. Nalilwele nga nshi ubo bushiku, lelo nalikweteko utumaka twa kwikala mu muputule wa kutuushishamo mu n’ganda. Aba bakashana babili baliilondolwele no kusosa ati baleafwa abantu ukusambilila Baibolo. Fintu naumfwile bwino ukuti ipepo lyandi lyalisuka lyayasukwa. Lelo pali yo nshita, nali uwanakuka nga nshi ica kuti nalefilwa ukubelenga nelyo ukukutika pa nshita ntali.

Nangu ni fyo, nabebele ukuti nalefwaya ukusambilila Baibolo, kabili twalipangene ilyo bali no kubwela. Ku ca bulanda, ilyo bashilabwela, nalitwelwe ku cipatala ca balwala amatontonkanyo pa mulandu wa kupopomenwa. Nafumine ilyo papitile imilungu itatu kabili umutima walikeele ilyo nasangile ukuti shilya Nte tashandabileko. Ndeibukisha ukuti umo uwa bene alitwalilile ukulaisa ku kumpempula. Nalyumfwileko eyefilya, kabili natampile ukusambilila Baibolo ku mpela ya ulya mwaka. Lelo tacayangwike, pantu inshita shimo nalelwalisha, shimbi naumfwako eyefilya. Lelo ulya walensambilisha aali uulangulukilako kabili uwatekanya.

Nalitemenwe sana ilyo nasambilile pali Yehova ne mibele yakwe mu Baibolo, pamo na fintu cipilibula ukumwishiba no kupembelela umweo wa muyayaya. E lyo naumfwikishe pa muku wa kubalilapo umulandu abantunse baculila. Nalisekelele apakalamba ukwishiba pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa, ubuli no kupyana pa mabuteko ya bantunse yonse nomba line. Ico canengele ukwalula imikalile yandi umupwilapo.

Uku e kundapa kwine kwine nalefwaya. Ifyo cansansamwishe ukwishiba ukuti Yehova acili alintemwa kabili alansakamana! Kale, naleti Lesa alimpata kabili e mulandu wine nayambwilile ubu bulwele. Lelo nasambilile ukuti Yehova mu kutemwa alipekenye inshila ya kulekelelwa kwa membu shesu pa cishinte ce lambo lya cilubula ilya kwa Yesu Kristu. E lyo naishibe ukuti Lesa alasakamana, nga fintu ilembo lya kwa 1 Petro 5:7 lisosa ati: “Mulepoosa amasakamika yenu yonse pali wene, pantu asakamana imwe.”

Ukupitila mu kusambilila Baibolo cila bushiku no kusangwa ku kulongana pa Ng’anda ya Bufumu, ndeesha nga nshi ukupalama kuli Yehova ukufika apo ningapesha. Nangula tacayanguka lyonse, ndapongolwela Yehova amasakamika yandi yonse ukupitila mwi pepo no kulomba ukuti ampeko ubukose bwakwe ne cisansamushi. Aba mu cilonganino balantungilila na bo bene, e ico naliba uwa nsansa.

Ndabombako umulimo wa kushimikila imbila nsuma libili libili capamo ne cilonganino nabamo. Ndefwaya ukwafwa bambi lwa ku mupashi, maka maka ababa na malwele nga ine. Nabatishiwe mu December 2001.

[Icikope]

Nalisansamwike sana ukusambilila pa lwa Bufumu bwa kwa Lesa

[Icikope pe bula 8]

Ibumba lilanshanya na ba AIDS mu Botswana

[Icikope pe bula 10]

Muli Paradise wa pe sonde, bonse bakaba no bumi bwapwililika