Apo Badokota Bafika mu Kufwaya Umuti wa Aids

Dokota Gerald J. Stine alembele mu citabo cakwe icitila AIDS Update 2003 ati: “Takwatala akuba ubulwele bwayafya ifi ubo abantu basambililapo ifyafula nge fi.” Asosa ukuti ukusambilila pali ubu bulwele “ni cimo icikalamba ico abasambilila ifya sayansi bacita.” Bushe finshi fimo ifyo bacita?

IFYO abantu basambilila no kwishiba pa fya miti kwalenga badokota ukupanga imiti imo iyalenga abakwata akashishi ka HIV ukuba ne subilo lya kuti nalimo bushiku bumo bakapola. Kabili, mu masambililo ya kusambilisha abantu pali AIDS mwalifuma ifisuma mu fyalo ifingi. Lelo bushe ukutunguluka kwabo kulanga ukuti ubu bulwele buli no kupwa? Bushe ifyo basayantisti balecita e lyo no kwesha ukusambilisha abantu pali AIDS kuti fyapwisha ubu bulwele? Moneni fyebo fyakonkapo.

Umuti Wakuposha

Umutwe ukalamba uwali muli magazini ya Time iya pa September 29, 1986 waleti: “Nalimo Umuti Wa Aids Kuti Wasangwa.” Batendeke ukukwata isubilo ilyo bamwene ifyo umuti bapangile uwa kundapa akashishi ka HIV, uo beta ukuti azidothymidine, wabombele. Awe na cine abakwata akashishi ka HIV baletantalilako nga banwa umuti wa azidothymidine. Ukutula lilya, imiti ya AIDS iyo beta abati ama antiretroviral drugs yalenga abantu abengi ukwikala imyaka iingiko. (Moneni umukululo uleti “Bushe Umuti wa Antiretroviral Drugs Finshi?” pe buula 7.) Bushe iyi miti ya-afwa shani mu kundapa abakwata akashishi ka HIV?

Nangu ca kuti abantu batemenwe nga nshi ilyo umuti wa azidothymidine wapangilwe, magazini ya Time yatile abafwailisha pali AIDS “balishibe bwino ukuti ama azidothymidine te yali no kundapa ubulwele bwa AIDS.” Balilungike. Ama azidothymidine tayalebomba ku balwele bamo, kanshi bapangile umusango umbi uwa muti uo baleita ati ama antiretroviral drugs. Ilyo papitile inshita ababa mu kabungwe ka United States Food and Drug Administration basuminishe ukuti kuleba ukunwa ama antiretroviral drugs ayalekanalekana nga ca kuti akashishi ka HIV kalifika mu nama nkati. Ababomfi ba mu fipatala ababomba umulimo wa kusakamana abalwala AIDS balitemenwe sana iyi nshila ya kunwa imisango itatu nelyo ukucilapo iya ma antiretroviral drugs. Na kuba, pa kulongana kukalamba ukwaliko mu 1996 ukwasangilwe aba ku fyalo fyalekanalekana uko balelanda pali AIDS, dokota umo abilishe fye no kuti iyi miti kuti yapwisha utushishi tonse utwa HIV mu mubili!

Ica bulanda ca kuti ilyo no mwaka ushilapwa, basangile ukuti ukulanwa imisango itatu iya uyu muti te kuti kupwishe akashishi ka HIV. Lelo, akabungwe ka UNAIDS katile “ukunwa imisango yalekanalekana iya ma antiretroviral kwalilenga abantu abengi abakwata akashishi ka HIV ukwikala imyaka iingiko, ukuba no bumi busuma, no kubomba bwino.” Ifi e fyo basangile ku United States na ku Europe, uko ukubomfya ama antiretroviral drugs kwalenga abalefwa ku bulwele bwa AIDS ukucepa. Kabili fimbi ifyo basambilila filanga ukuti ukunwa umusango umo uwa ma antiretroviral drugs kuti kwacefyako nga nshi ubwafya bwa kuti nyina uuli pa bukulu ayambukisha umwana wakwe ubu bulwele.

Lelo, abantu abengi nga nshi abakwata akashishi ka HIV tabakwata ama antiretroviral drugs. Cinshi cilenga?

“Ubulwele bwa Bapiina”

Ama antiretroviral drugs yalasangwa mu fyalo ifikankaala. Lelo, akabungwe ka World Health Organization (WHO) katila mu fyalo fimo ifipiina, abantu abanono sana pa bafwile ukunwa ama antiretroviral drugs e bakumanisha ukushita uyu muti. Inkombe sha ba United Nations shitila ulu “lufyengo icine cine” kabili “kulufyanya kwabipisha muli cino calo.”

Ulu lufyengo lwa kuti bamo fye e balekwata uyu muti lulacitika na pali balya abekala mu calo cimo cine. Ulupapulo lwa The Globe and Mail lutila abantu bamo abafwa ku bulwele bwa AIDS mu Canada tababala abanwapo ama antiretroviral drugs. Nangu ca kuti mu Canada abalwele balapeelwa uyu muti ukwabula ukulipilishiwa, abantu bamo tababapako. Ulupapulo lwa The Globe lwatila: “Abo bashipako umuti ni balya bene abaukabila sana: e kuti abekashi ba mu mishi, abanakashi e lyo na bapiina.” Ulupapulo lwa The Guardian lwatile umwanakashi umo umwina Afrika uwakwata akashishi ka HIV atile: “Kwena nalifilwa ukumfwa umo ici calola. Bushe cinshi abasungu abaume abasendama na baume banabo babapeelela imiti ya kuti bekaleko imyaka iingi e lyo ine ndefwa fye ifi fine?” Kwena pa kwasuka icipusho ca uyu mwanakashi kano twaishiba indalama shipooswapo pa kupanga no kusalanganya umuti.

Nga ca kuti umuntu alefwaya ukushita ama antiretroviral drugs mu United State na mu Europe ayapangwa ne miti itatu, afwile ukupoosa indalama K47,200,000.00 ukufika kuli K70,800,000.00 pa mwaka. Nangu ca kuti imiti iyapala kuli iyi ilasangwa nomba mu fyalo fimo ifipiina apo umuntu engapoosa indalama ukukanacila pali K1,416,000.00 pa mwaka, banono sana pa bakwata akashishi ka HIV kabili abekala umo ama antiretroviral drugs yakabilwa sana abengashita. Dokota Stine wene atila fye: “AIDS bulwele bwa bapiina.”

Ukupanga Imiti

Ukupanga imiti yapala kuli ilya iya mutengo no kwesha ukushitisha pa mutengo unono takwayanguka. Amafunde ya mu fyalo ifingi yalilesha ukupanga imiti imo ukwabula ukulomba insambu ku bene. Umukalamba pa kampani kamo akakalamba akapanga umuti atile, “uku kulwishanya pa mulandu wa ndalama.” Atile ukupanga imiti no kushitisha ku fyalo ifipiina pa kufwaya ukupanga indalama “kufyenga abapangile iyo miti.” Abapanga imiti kabili batila nga ca kuti tabalepanga indalama, ninshi te kuti balekwata indalama sha kubomfya pa kufwaya inshila sha kuwamishamo imiti nelyo ukupanga iipya. Bambi balatiina ukuti ama antiretroviral drugs aya mutengo unono ayo batila ya kutwala ku fyalo ifipiina nalimo kuti yalashitishiwa mulya mwine mu fyalo ifikankaala.

Abatila ukupanga ama antiretroviral drugs ayashakosa umutengo kwaba fye bwino bene batila imiti ipya kuti yapangwa ukubomfya fye indalama ishinono sana ukucila shilya abapanga imiti batila e shingapooswapo. Kabili batila utwampani utupanga imiti tatupoosa amano ku kufwaya inshila sha kupangilamo imiti imbi nelyo ukuwamya iyapangwa kale pa kuti bondape amalwele yaba mu fyalo ifipiina. E ico, Daniel Berman, umukalamba mu kabungwe beta Access to Essential Medicines atile: “Ilyo imiti ipya ilepangwa, kufwile kwaba akampani kafwilishiwa ne fyalo ifingi aka kuti kalecefyako imitengo ya miti pa kuti abantu ba mu fyalo fipiina baleshitako iyi miti.”

Apo abantu abengi nga nshi balekabila ama antiretroviral drugs, akabungwe ka World Health Organization kalepanga ukuteyanishisha abantu amamilioni yatatu abalwala HIV na AIDS umuti ilyo umwaka wa 2005 ushilapwa. Uubomba mu kabungwe ka Médecins Sans Frontières, Nathan Ford asokele ukuti uku kupanga kwa ba United Nations na ko takufwile ukupelela fye pa kati, filya caba kuli fimbi ifyo balefwaya ukucita. Iyi mpendwa ya bantu amamilioni yatatu ni hafu fye wa bantu balwala HIV na AIDS abalekabila ukundapwa kabili iyi mpendwa ikakula nga nshi mu 2005.

Amafya Yambi

Kwena ubwafya bwa kukanatuma ama antiretroviral drugs ku fyalo ifipiina te bwafya bweka ubuliko. Kuli amafya na yambi. Pa kunwa umuti umo umuntu afwile ukulya ifya kulya no kunwa amenshi yasuma, lelo abantu abengi nga nshi mu fyalo fimo balya fye umuku umo mu nshiku shibili. Umuntu afwile ukunwa utubulungwa twa ma antiretroviral drugs 20 nelyo ukucilapo cila bushiku pali ilya ine nshita bamweba ukunwa uyu muti, lelo abalwele abengi tabakwata inkoloko. Nga ca kuti umulwele alekabila ukucila pa musango umo uwa muti, badokota bafwile ukumona apo ubulwele bufikile no kumweba umuti afwile ukunwa. Lelo mu fyalo ifingi badokota tabafula nakalya. Kanshi ukuteyanishisha ifyalo ifipiina ama antiretroviral drugs bwafya ubukalamba nga nshi.

Nangu fye balwele ba mu fyalo ifikankaala balacula pa kunwa ukucila pa musango umo uwa muti. Basanga ukuti abantu abengi nga nshi tabanwa umuti pa nshita bafwile ukunwenapo. Ici kuti calenga umuti waleka ukubomba. Kabili kuti kwaba ukwambukishako bambi ica kuti na bo umuti waleka ukubomba kuli bene.

Dokota Stine alondolola ubwafya bumbi abakwata akashishi ka HIV bakwata. Atila: “Cimo icipapusha pa lwa kuundapa ubu bulwele ca kuti umulwele alacula sana ilyo alenwa umuti ukucila ifyo acula ku bulwele, maka maka nga atendeka ukunwa umuti ilyo kushilaba ifishibilo fya kuti nakwata akashishi ka HIV.” Abakwata akashishi ka HIV abanwa ama antiretroviral drugs limo balalwala amalwele yambi pa mulandu wa kunwa uyu muti. Pali aya malwele paba ubulwele bwa shuga, amafuta ukufulisha, ubulwele bwa mu mafupa na malwele yambi. Amalwele yamo yalepaya no kwipaya.

Ukwesha Ukucilikila Ubulwele

Bushe ukwesha ukucilikila ubulwele bwa AIDS kwayafwa shani mu kucefyanyako ukusalangana kwa ubu bulwele e lyo no kwafwa abantu ukuleka ukuipoosa mu misango ileta ubu bulwele? Ukusambilisha abantu pali AIDS mu Uganda muli ba 1990 kwalengele ubu bulwele ukucepako mu mwaka wa 2000. E fyo caba na mu Senegal. Balyesha nga nshi ukusambilisha abantu pa kashishi ka HIV kabili ici calyafwa nga nshi ukuti abantu abengi bela-ambula ubu bulwele. Kwena amalyashi ya musango yo yalomfwika bwino nga nshi.

Lelo, ukusambilisha abantu pali AIDS takwayafwa sana abantu mu fyalo fimbi. Mu kufwailisha kumo ukwacitilwe mu 2002 umo baipwishe imisepela 11,000 iya ku Canada, basangile ukuti citika pa misepela iili mu gredi 9 yaishiba ukuti ubulwele bwa AIDS kuti bwapola. Kabili mu kufwailisha kwacitilwe ku Britain mu mwaka umo wine, basangile ukuti abalumendo nalimo hafu abali ne myaka 10 na 11 tababala abomfwapo pa lwa kashishi ka HIV nelyo pa lwa bulwele bwa AIDS. Lelo, nangu fye misepela abaishiba ukuti kwaliba ubulwele bwa HIV na AIDS kabili abaishiba kuti aya malwele tayapola tababikako amano iyo. Dokota umo atile: “Abaice abengi bamona kwati HIV bwafya fye na bumbi ubuponena abantu. Bamona kwati bwaba fye nga mafya yambi pamo ngo bwafya bwa kukanakwata ifya kulya fisuma, bantu ba musango nshi bakalaikala nabo, nelyo ukukanaya ku sukulu.”

Kanshi te kuti tupape ukuti akabungwe ka World Health Organization katila “ukusambilisha abaice e nshila yawamisha iya kucefyanyako ubu bulwele, maka maka mu fyalo umo ubu bulwele bwabipisha.” Bushe imisepela kuti yaafwiwa shani ukumfwila ukusoka basokwa pali AIDS? Bushe cili bwino ukwenekela ukuti ubu bulwele bukapwa?

[Amashiwi pe bula 6]

Uyu mwaka wapwile banono sana mu Afrika abalekabila ama antiretroviral drugs abayapokelele, lelo ku America kwena bengi sana bapeelwe.

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 7]

Bushe Umuti wa Kuti Antiretroviral Drugs Finshi?a

Umuntu uwaba no bumi busuma alakwata insandesande ishafwilisha umubili ukulwisha utushishi tuleta amalwele kabili ishicilikila amalwele. Utushishi twa HIV tufwaya ukonaula ishi shine insandensande. Tulanasha no konaula ishi nsandensande mpaka umubili wa muntu walafilwa ukulwisha amalwele. Ama antiretroviral drugs yalaafwako ukuti kwiba uku konaula no kunasha insandensande.

Pali nomba kwaba imisango ine iya ma antiretroviral drugs. Imiti iyo beta ati Nucleoside analogues e lyo no yo beta abati non-nucleoside analogues ilacilikila utushishi twa HIV ukukanafula mu mubili wa muntu. E lyo uo beta ati Protease inhibitors wena ulacilikila utushishi twa HIV ukuti twifula mu mubili. Umuti we shina lya kuti Fusion inhibitors wena baupangile ukucilikila utushishi twa HIV ukwingila mu nsandensande. Apo ama antiretroviral drugs yalacefya amaka ya tushishi twa HIV, iyi miti kuti yaafwako ukuti akashishi ka HIV keleta bwangu ubulwele bwa AIDS, ubo batila umuntu nga abukwata ninshi akashishi ka HIV nomba kafika mu nama nkati.

[Amafutunoti]

[Icikope]

KENYA—Dokota alesambilisha umulwele wa AIDS ifya kunwa ama antiretroviral drugs

[Abatusuminishe]

© Sven Torfinn/Panos Pictures

[Icikope]

KENYA—Umulwele wa AIDS alepokelela ama antiretroviral drugs pa cipatala

[Abatusuminishe]

© Sven Torfinn/Panos Pictures

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 8]

Ifyo Abanakashi Bacula ku Bulwele bwa AIDS

Hafu wa bakalamba abakwata akashishi ka HIV nelyo ubulwele bwa AIDS banakashi

Mu 1982, ilyo basangile abanakashi no bulwele bwa AIDS, baleti bafwile bayambwile ubu bulwele pa mulandu wa kuilasa inshindano sha miti ikola. Lelo, baishileiluka ukuti abanakashi kuti bayambula ubu bulwele mu kupanga icupo no kuti e bo cayanguka nga nshi ukwambula akashishi ka HIV. Mu calo conse, hafu pa bakalamba abalwala HIV na AIDS banakashi. Akabungwe ka UNAIDS katile: “Abanakashi abengi na bakashana balalwala sana ubu bulwele pa mulandu wa uko bekala, intambi, ifyo bapangwa e lyo no kubulwa indalama, kabili e basakamana abalwele na baleshikila.”

Bushe mulandu nshi ukulwala kwa banakashi kulesakamikila abalwisha ukucimfya AIDS? Abanakashi abakwata akashishi ka HIV ilingi balabakankamba sana ukucila ifyo bakankamba abaume, maka maka mu fyalo ifipiina. Nga ca kuti umwanakashi ali pa bukulu, umwana nalimo kuti ayambula ubulwele. Nga alikwata abana, cilafya ukubasakamana, sana sana nga taupwa. Kabili, finono fyaishibikwa pali fimo ifyaibela ifyo abanakashi abakwata akashishi ka HIV bapitamo e lyo ne fya kubasakamana.

Intambi shimo shilenga ifintu ukwafya nga nshi ku banakashi. Mu fyalo ifingi, abanakashi tabasuminishiwa ukulanda pa fya kupanga icupo, kabili kuti balapumwa nga bakaana ukulala no mwaume. Ilingi line abaume balenda na banakashi abengi kabili ilingi balambukisha abanakashi akashishi ka HIV ukwabula ukwishiba. Abaume bamo aba mu Afrika balaala no tukashana pa kuti beyambula ubulwele bwa HIV nelyo pa mulandu wa kusumina ukuti ukulaala no tukashana tunacisungu kuti kwaundapa ubulwele bwa AIDS. E mulandu wine akabungwe ka World Health Organization kasosela akati: “Pa kucilikila ubu bulwele kufwile kwaba ukusambilisha abaume (na banakashi) nga tulefwaya abanakashi ukucingililwa.”

[Icikope]

PERU—Banyina abakwata akashishi ka HIV no mwana wabo uushakwata aka kashishi

[Abatusuminishe]

© Annie Bungeroth/Panos Pictures

[Icikope]

THAILAND—Abasambi batandalila umulwele wa AIDS. Ulu lubali lwa masomo yabo

[Abatusuminishe]

© Ian Teh/Panos Pictures

[Icikope]

KENYA—Ukulongana kwa baba mu kabungwe ka Women Living With AIDS

[Abatusuminishe]

© Sven Torfinn/Panos Pictures

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 9]

Ifya Bufi Fimo Abantu Basumina Pali AIDS

◼ Abantu abakwata akashishi ka HIV bamoneka abalwala. Dokota Gerald J. Stine atile: “Ilingi line cisenda imyaka 10 ukufika kuli 12 pa kuti umuntu uwakwata akashishi ka HIV alwale AIDS. Pali iyi nshita, uwakwata akashishi ka HIV takalemoneka no kumoneka ukuti alilwala, lelo kuti ayambukisha bambi aka kashishi.”

◼ Abalwala AIDS ni balya abasendama na baume banabo nangu abasendama na banakashi banabo. Ku kutendeka kwa ba 1980, AIDS pa kubala yaishibikwe ngo bulwele bwalelwala abaume abalesendama na baume banabo e lyo na banakashi abalesendama na banakashi banabo. Lelo, muno nshiku, ukupanga icupo e nshila ikalamba abantu bambwilamo ubulwele bwa AIDS mu calo.

◼ Ukufyompa ifya mfwalo fya muntu umbi kwena takuleta ubu bulwele. Akabungwe ka Centers for Disease Control and Prevention, katile “ifingi ifyo basambilila filanga ukuti umuntu nga alefyompa ifya mfwalo fya muntu umbi kuti ayambula akashishi ka HIV na malwele yambi ayo bambula mu bulalelale.” Kwena tacayanguka sana ukwambula akashishi ka HIV mu kufyompa ifya mfwalo fya muntu umbi nga filya caba mu kusendama no muntu umbi. Lelo, ici cimusango naciseeka sana ica kuti badokota baleti cikaba ni nshila imo abantu bakalayambwilamo akashishi ka HIV.

◼ Ubulwele bwa AIDS kuti bwaundapwa. Nangu ca kuti imiti bapanga kuti yalenga HIV na AIDS ukukanasalangana bwangu mu mubili, pali ino nshita takwaba umuti wa kucingilila nelyo ukuundapa aya malwele.

[Icikope]

CZECH REPUBLIC—Balepima umulopa ukumona nga muli AIDS, ubulwele ubwakwata umuti lelo ubushingondapwa

[Abatusuminishe]

© Liba Taylor/Panos Pictures

[Icikope pe bula 6]

ZAMBIA—Utukashana tubili utwakwata akashishi ka HIV tulelolela umuti

[Abatusuminishe]

© Pep Bonet/Panos Pictures

Bushe AIDS Ikapwa Lilali?

Imisepela ilapokelela ifyebo ifingi pa fya kupanga icupo ilyo bali abaice kabili ifi fyebo fikoselesha ubulalelale. Ukuilasa imiti ikola ku nshindano na ko kwaliseeka sana kabili ni nshila imo abantu bambwilamo akashishi ka HIV. Nga mwatontonkanya pa fyo abantu bacita ifintu lelo ukwabula ukusakamana, kuti mwati fye katwishi no bulwele bwa AIDS nga bukatala abupwa.

BADOKOTA batila inshila yacindama iya kulwishishamo ubulwele bwa AIDS kwafwa abantu ukwalula imisango yabo. Akabungwe ka Centers for Disease Control and Prevention, katila: “Imisepela yonse fye ilakabila ifyebo ifingi lyonse ifingabafwa ukuba ne misango isuma iikabafwa ubumi bwabo bonse ukutaluka ku myendele ingalenga bayambula akashishi ka HIV. Abafyashi na bakasambilisha bafwile ukubombako uyu mulimo wa kusambilisha abaice.”

Kanshi twamona ukuti abafyashi bafwile ukusambilisha abana babo pali aya mafya ilyo abana bashilabepwa ku banabo nelyo ku bantu bambi. Kwena te lyonse ici canguka. Lelo ukucita ifi kuti kwapususha ubumi bwa mwana wenu. Ukusambilisha abana pa fya kupanga icupo ne miti ikola takwakabalenge ukutendeke ukucita ifyabipa. Na kuba kuti kwabafwa ukutwalilila ne misango isuma.

Calicindama Abafyashi Ukufunda Abana

Pa bantu ba kwa Lesa aba ku kale, abafyashi bali no kusambilisha abana babo pa fya kupanga icupo ne fya kucingilila ubumi bwabo. Na kuba, mu mafunde ya bena Israele mwali ne fishinte fyalelanda pa mibele isuma e lyo ne misango imo ifyabacingilile ku malwele. (Ubwina Lebi 18:22, 23; 19:29; Amalango 23:12, 13) Bushe abantu bali no kusambilishiwa shani aya mafunde? Yehova Lesa aebele abena Israele ukutila: “Ifyebo ifi, ifyo ndemweba lelo, fibe mu mitima yenu.” Abafyashi intanshi balekabila ukwishiba ubusuma bwali mu kukonka aya mafunde e lyo ne fibi fyali no kufuma mu kukanacite fyo. Lyene baebelwe ukutila: “Mulefundisha abana benu no mukoosha, mulefisosa na pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.”—Amalango 6:6, 7.

Ishiwi lya ciHebere ilyo bapilibula ‘mulefundisha no mukoosha’ lyalola mu ‘kubwekeshabwekeshapo,’ ‘ukulandapo libili libili,’ nelyo ‘ukwafwa umuntu ukumfwikisha.’ Kanshi twamona ukuti calicindama ukupaatulako inshita. Abafyashi abapaatulako inshita ukusambilisha abana babo abaume na banakashi pa bubi bwaba mu kubomfya bubi bubi imiti ikola no bulalelale bakafwa abana babo ukukanaipoosa mu micitile iilenga umo ukwambula akashishi ka HIV na malwele yambi.a

Imbila Nsuma ku Bacula Kuli HIV na AIDS

Ukwesha ukucilikila ubulwele bwa HIV na AIDS te kuti kusansamushe sana abalwala kale aya malwele. Balacula ku mafya yafuma kuli ubu bulwele kabili ilingi line balasuulwa no kukankambwa pa mulandu wa kulwala. Bushe cinshi cilenga? Cimo ico abengi basumina ca kuti nga wapalama no muntu uwakwata akashishi ka HIV, kuti akwambukisha. Kwena ubu bufi. Ca cine ukuti umuntu kuti atiina ukwambula akashishi ka HIV nelyo ubulwele bwa AIDS pantu aya malwele yalambukila kabili yalepaya. Lelo bamo baleka umwenso wa ubu bulwele wabalenga no kulatiina abantu abakwata ubu bulwele. Abalwala ubu bulwele limo tababapako muti, balabatamfya mu macalici, no kusanswa fye icabipisha.

Abantu bamo batila ubulwele bwa AIDS ni nshila ya kwa Lesa iya kukandilamo ababifi. Kwena, ca cine ukuti abalwala ubu bulwele abakonka ifyo Baibolo ilanda pa bulalelale, ukubomfya bubi bubi imiti ikola, no mulopa, nga tabayambwile ubu bulwele. (Imilimo 15:28, 29; 2 Abena Korinti 7:1) Lelo Baibolo ilanga ukuti ukulwala te bushininkisho bwa kuti Lesa alekanda umuntu pa lubembu lumo ulo acita. Lelo Baibolo itila: “Lesa te kuti eshiwe ku bubi, kabili umwine tesha muntu iyo.” (Yakobo 1:13; Yohane 9:1-3) Umuntu uwakwata akashishi ka HIV nelyo ubulwele bwa AIDS pa mulandu wa kufilwa ukukonka ifyo Amalembo yasosa lelo uwayalula imibele yakwe kuti acetekela ukuti Lesa takamulekeleshe.

Ilyo Yesu aishile pano isonde, alilangile ukuti cine cine Lesa alalangulukilako abalwala kabili alibatemwa. Ilyo Yesu ali pa lwendo, asangile umwaume wa fibashi. Yesu “aiketwe nkumbu, kabili atambike ukuboko kwakwe no kumukumya.” Yesu abomfeshe amaka yakwe aya kupapusha no kundapa ulya mwaume wa fibashi. (Marko 1:40-42) Yesu tasuulile abalwele. Ukutemwa abatemenwe kwalangile bwino ifyo ukutemwa kwa kwa Wishi kwaba.—Luka 10:22.

AIDS Yalapwa Nomba Line!

Ukundapa Yesu acitile ukwa cipesha amano kulatushinina ukuti Lesa alitutemwa e lyo no kutusambilisha na fimbi. Baibolo itweba ukuti Yesu Kristu nomba ni Mfumu mu muulu kabili aleteka. (Ukusokolola 11:15) Umulimo abombele pano isonde walangile ukuti alikwata amaka ya kundapa ubulwele bonse abantu balwala kabili alafwaya ukucite fyo. Ifi fine fye e fyo akacita.

Ukusesema kwaba mu Baibolo kutweba ukuti nomba line fye “umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala.” (Esaya 33:24) Nangu ca kuti abantunse balifilwa ukucilikila ukusalangana kwa bulwele bwa AIDS nelyo ukusanga umuti wingaposha bonse abalwala ubu bulwele, kuti twacetekela ukuti AIDS ikapwa. Imfumu David yatile: “We mutima wandi, cindika Yehova, kabili wilaba fya kutesa fyakwe fyonse; e ulekelela amampuulu yobe yonse, e uposha amalwele yobe yonse.”—Amalumbo 103:2, 3.

Bushe ni lilali ici cikacitika? Finshi Lesa afwaya ukuti abo abalefwaya ukuipakisha aya mapaalo bacite? Tulemukoselesha ukumona Inte sha kwa Yehova no kulanshanya na bo pa kuti mukasambilile na fimbi pa malayo yasuma ayaba muli Baibolo.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 11]

Ukusesema kwa mu Baibolo kutweba ukuti nomba line fye “umwikashi wa mu calo takasose, ati, Nindwala.”

[Icikope pe bula 10]

Ukusambilisha abana benu pa lwa kupanga icupo elyo na pa miti iikola kuti kwabacingilila

[Icikope pe bula 10]

Amaka ya kwa Yesu no kuitemenwa ukuposha abalwele kwalangile ico akacita ku ntanshi