Muli ulya wine mwaka, e mo namonene na John Marks (Markopoulos), Umwina Kristu wa bumupashi kabili uwacindikwa, uwafumine ku United States. John, afyalilwe ku kapinda ka ku kulyo aka Albania, kabili ilyo akuukile ku United States, aishileba Inte ya kwa Yehova. Mu 1950 ali mu Greece umo aleeshaesha ukupoka icitupa ca kwingilila mu Albania—icalo ico ubuteko bwa ciKomyunisimu ubwa lucu, bwalelesha aba mu fyalo fimbi ukwingilamo pali ilya nshita. Nangu line John tabalile amona balupwa wakwe ukutula mu 1936, tabamusuminishe ukwingila mu Albania.

Ku ca kumwenako, ifyebo fimo twapokelele ukufuma ku Albania ifyo batumine fyatile: “Muletupepelako kuli Shikulu. Baya ku ng’anda ne ng’anda balepoka impapulo. Tabatusuminisha ukusambilila. Abantu batatu balipooswa mu cifungo.”

E co, mu November 1960, twaile pa bulendo ubutali ubwa myeshi 6 ku kutandalila bamo abali mu fyalo fya Balkan. Caliilangile ukuti twalekabila “ukucishamo kwa maka,” ubukose ukufuma kuli Lesa, ukushipa, no kushilimuka. (2 Abena Korinti 4:7) Intanshi twaile ku Albania. Twashitile motoka mu Paris no kwima. Ilyo twafikile mu Rome, basuminishe fye John ukupoka icitupa ca kwingililapo mu Albania. Naile ku Athens, ku Greece, ku kumulolela.

John aingile mu Albania ku kupwa kwa February 1961 kabili aikele mulya mpaka ku kupwa kwa March. Mu Tiranë amonene na bamunyinefwe 30. Fintu batemenwe ilyo bakoseleshiwe no kupokelele mpapulo balefwaisha! Tababalile abatandalilwapo no wa ku calo cimbi pa myaka 24.

John alitemenwe ukumona bumpomfu no kushipikisha kwa bamunyinefwe balya. Aishibe ukuti abengi balibafumishe incito kabili balibakakile pantu tabalecitako ifyo icalo ca ciKomyunisimu calecita. Alitemenwe sana maka maka ilyo bamunyinefwe abali ne myaka napamo 80 bamupeele indalama sha madola 100 isha ku Amerika ngo bupe bwa kubomfya mu mulimo wa kushimikila. Balesunga pa myaka iingi ukufuma pa ndalama sha penshoni ishinono isho ubuteko bwalebapa.

Pa March 30, 1961 e lyo John alekelesheko ukwikala mu Albania—ubushiku bwa Cibukisho ca mfwa ya kwa Yesu. John e walandile ilyashi lya Cibukisho kwi bumba lya bantu 37. Ilyo ilyashi lyapwile, bamunyinefwe bafumishe John bwangu bwangu ukubomfya icibi ca ku numa no kumutwala ku cabu ca Durrës, uko ailenina ingalaba ya makwebo iya ku Turkey iyaleya ku Piraiévs, (Piraeus) ku Greece.

Kuli pele pele, twaeseshe ukutendeka ukulanshanya na bamunyinefwe mu Albania. Apo balupwa wa bena mwandi baleikala kulya, banjipwishe nga kuti natemwa ukuya kuli cilya calo. Nalisumine!

Pa numa ya kweshaesha pa myeshi iingi, mu May 1986, nalipokele icitupa ku maofeshi ya beminishi ba Albania mu Athens. Abeminishi ba kulya balinsokele ukuti nga fimo fyayalubana, nikenekela ubwafwilisho ukufuma ku fyalo fimbi. Ilyo naile ku kushita itikiti lya ndeke iyaleya ku Albania, uwaleshitisha amatikiti akankamene fye. Nacincintile umwenso no kunina mu ndeke yeka fye iyaleya ku Tiranë ukufuma ku Athens umuku umo fye pa mulungu. Muli iyi ndeke, abena Albania balimo fye batatu abakoloci; baile ku Greece ku kundapwa.

Ilyo indeke yafikile, banangile ukwikala mu cikuulwa umushali bantu ico balebomfya nga maofeshi ya kusonkeseshamo imisonko. Bukwe bwandi no mukashi wakwe, nangu line tabali Inte sha kwa Yehova baliipeleshe ukungafwa ukufwaya bamunyinane ba kulya bamo bamo. Ukulingana ne funde, balekabila ukwishibisha mwine mushi ukuti nimfika. E co, bakapokola balenceeceeta sana. E calengele balupwa wandi ukunjeba ukuti ndeikala nabo mu mwabo ilyo balefwaya bamunyina babili abaleikala mu Tiranë no kubaleta kuli ine.

Pali ilya nshita bamunyinane fye 9 e baishibikwe ukuti bekala mu Albania. Imyaka iingi iya kubindwa, ukupakaswa, no kubaceeceeta sana fyalengele ukuti babe abashilimuka. Pa mpumi shabo pali nkanshi. Ilyo aba bamunyinane babili bashininkishe ukuti ndi Nte, icipusho babalilepo ukwipusha ca kuti: “Bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda bali kwi?” Pa myaka iingi bakwete fye ifitabo fibili ifya kale—tabakwete nangu ni Baibolo.

Bashimike pa nshita ntali ifyo bulya buteko bwabacushishe. Banshimikile pali munyinefwe uwapampamine pa kukanaba mu mapolitiki, uwakeene no kusalako mu kuvota kwali no kubako. Apo Ubuteko bwaletungulula fyonse, wene no lupwa lwakwe tabali na kupokako ifya kulya. Abana bakwe abaupwa no kupa bali no kutwalwa mu fifungo, nangu tabasumine mu fyo asuminemo. Abantu batile, pa mulandu wa mwenso, balupwa wa kwa uyu munyina balimwipeye mu nshita ya bushiku ninshi ati mailo kuvota, no kupoosa icitumbi cakwe mu cishima, no kusosa ati aumfwile umwenso e lyo aipaya.

Ubupiina bwa balya Bena Kristu banensu bwalimponeshe pa musao. Lelo, ilyo nafwaile ukubapeela cila muntu amadola 20 aya ku United States, batile, “Ico tulefwaya fye ca kulya ca ku mupashi.” Aba bamunyina watemwikwa baletekwa pa myaka iingi no buteko bwa lucu ubwatukwite ukulenga abengi sana mulya ukuba ba mukanalesa. Lelo, baali ne citetekelo cakosa kabili abapimpa fye nga Inte sha kwa Yehova mu fyalo fimbi. Pa nshita nalefuma mu Albania pa numa ya milungu ibili, nalimwene icine cine ukuti Yehova alimpeele “ukucishamo kwa maka,” na mu mafya yabipisha.

Nakwete na kabili ishuko lya kutandala ku Albania mu 1989 na mu 1991. Ilyo batendeke ukusuminisha amaisosele na maipepele muli cilya calo, impendwa ya bakapepa ba kwa Yehova yalikulile bwangu. Abena Kristu abanono abali mulya mu 1986, nomba balifula ukucila 2,200. Pali aba pali na Melpo, nkashi ya bena mwandi. Bushe kuti mwatwishika ukuti amapaalo ya kwa Yehova yali pali kalya kalibumba ka busumino?