Landeni Icebo ca kwa Lesa no Kushipa

“Kabiye, kaseseme ku bantu bandi.”—AMOSE 7:15.

1, 2. Amose aali nani, kabili cinshi Baibolo itweba pali wene?

ILYO umubomfi wa kwa Yehova umo aleshimikila, shimapepo aile kuli wene no kumweba ati: ‘Leko kushimikila! Fuma kuno!’ Bushe umubomfi wa kwa Lesa acitile shani? Bushe alitiine, nelyo atwalilile fye ukulanda icebo ca kwa Lesa no kushipa? Kuti mwaishiba ifyo cali pantu uyo mubomfi alilembele ifyamucitikile mwi buuku lyainikwe shina lyakwe. Fyalembwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya kwa Amose. Lelo, ilyo tushilalanda na fimbi ifyacitikile Amose ilyo akumene na ulya shimapepo, natutale twishibe uko atuntwike.

² Bushe Amose ali nani? Ni lilali aliko kabili ni kwi aleikala? Tusanga amasuko pali Amose 1:1 apatila: “Ifyebo fya kwa Amose, uwali mu bacemi ba ku Tekoa . . . mu nshiku sha kwa Usia imfumu ya kwa Yuda, na mu nshiku sha kwa Yeroboamu mwana Yoashi imfumu ya kwa Israele.” Amose aleikala mu calo ca Yuda. Umushi wa ku mwabo wali ni Tekoa, bakilomita 16 ukulola ku kapinda ka ku kulyo aka Yerusalemu. Aaliko ku kupwa kwa myaka ya ba800 B.C.E. ilyo Imfumu Usia yaleteka Yuda ne Mfumu Yeroboamu II yaleteka ubufumu bwa mikowa 10 ubwa kwa Israele. Amose aali mucemi. Na kuba, Amose 7:14 atila ukulunda pa kuba ‘umucemi,’ Amose ‘alesunga ne mikunyu.’ E ico inshita imo iya mu mwaka alebomba umulimo wa kulobolola. Aaletula amakunyu. Balecite fi pa kuti amakunyu yalepya bwangu. Uyu mulimo walenasha nga nshi.

“Kabiye, Kaseseme”

3. Bushe ukusambilila pali Amose kuti kwatwafwa shani nga tuimona kwati tatwafikapo ukushimikila?

³ Amose alandile ukwabulo kupita mu mbali ati: “Ine nshili kasesema, kabili nshili mwana wa kwa kasesema.” (Amose 7:14) Tali mwana wa kwa kasesema kabili tasambilishiwe ukuba kasesema. Lelo, pa bantu bonse aba mu Yuda, Yehova asalile fye Amose ku kubomba umulimo Wakwe. Pali ilya nshita, Lesa tasalile imfumu ya maka, shimapepo uwasambilila, nelyo kasomo umukankaala. Kuli ico, tulasambililako icintu cimo icisuma nga nshi. Nakalimo tatuli ba pa muulu kabili tatwasambilila sana amasomo ya ku sukulu. Lelo bushe ico cifwile ukulenga twaimona kwati tatwafikapo ukushimikila icebo ca kwa Lesa? Nakalya! Yehova kuti atupangasha ukubila ubukombe bwakwe, nangu fye ni mu fifulo fyayafya. Apo Yehova alipangeshe Amose, bonse abalefwaya ukulanda icebo ca kwa Lesa no kushipa balanonkelamo ukubebeta sana ica kumwenako ca kwa ulya kasesema washipa.

4. Mulandu nshi cayafishe kuli Amose ukusesema mu Israele?

⁴ Yehova aebele Amose ati: “Kabiye, kaseseme ku bantu bandi Israele.” (Amose 7:15) Uyo wali mulimo wakosa. Pali ilya nshita, mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa kwa Israele mwali umutende, umutelelwe ne cuma. Abengi bakwete ‘amayanda ya pa mwela’ pamo na ‘mayanda ya pa lusuba,’ ayashakuulilwe na matafwali yaseekele, lelo aya ‘mabwe yabaswa’ ayaumo mutengo. Bamo bakwete ifipe fisuma sana ifyapangilwe na meno ya nsofu, kabili balenwa umwangashi walefuma mu “mabala ya myangashi ayasuma.” (Amose 3:15; 5:11) E calengele abengi ukukanapoosa amano ku bukombe bwa kwa Amose. Na kuba, icifulo Amose aebelwe ukubombelamo cileumfwika kwati kuti capalanako ne fifulo bamo tushimikilamo pali lelo.

5. Lufyengo nshi lwalecitwa na bena Israele bamo?

⁵ Tacalubene ku bena Israele ukukwate cuma. Lelo, abena Israele bamo balenonke cuma mu bufumfuntungu. Abakankaala ‘baletininkisha ababusu’ no ‘kucita abalanda ulumanimani.’ (Amose 4:1) Bashimakwebo ba maka, abapingushi, na bashimapepo baleumana akapi ukufinsha ababusu. Nomba natubwelele ku nshiku sha ku kale tumone ifyo aba bantu balecita.

Ukupula mwi Funde lya kwa Lesa

6. Bushe aba makwebo mu Israele baleliila shani abapiina pa mutwe?

⁶ Pa kubala, natuye ku mushiika. Kulya, aba makwebo ba bucenjeshi ‘baleceefya efa’ no “kukushe shekele,” no kushitisha ‘ifinangwa fya ngano’ nge ca kulya. (Amose 8:5, 6) Aba makwebo balefinsha abo baleshitisha, balebashitisha utunono, balelumika umutengo, kabili baleshitisha ifinangwa fye. Pa numa ya kuliila abapiina ica kuti bashala fye ababula na pa kuma ukuboko, icashala, abapiina baleishitisha fye abene mu busha. Lyene, aba makwebo na bo baleshita abapiina, “[pa mutengo] wa kuulu kwa nsapato.” (Amose 8:6) Taleni tontonkanyeni, balya bashimakwebo ba bufunushi balemona abena Israele banabo nga balingana umutengo ne nsapato batini! Mwandini uku kwali kuseebanya abapiina icine cine, kabili kwali kupula mu Mafunde ya kwa Lesa ukwabipisha! Lelo, aba makwebo bene aba balebaka “isabata.” (Amose 8:5) Kanshi baalemoneka fye kwati ni bakapepa, lelo tabalekonka amafunde.

7. Cinshi calengele ukuti aba makwebo mu Israele balepula fye mwi Funde lya kwa Lesa?

⁷ Ifunde litila: “Uletemwo mubiyo nga we mwine.” (Ubwina Lebi 19:18) Lelo cinshi aba makwebo balepulila mwi Funde lya kwa Lesa ukwabula ukukandwa? Ico bashalekandilwa ni co abalingile ukumona ukuti Ifunde lyakonkwa, abapingushi bene, na bo bene balecitako ubu bumpulamafunde. Pa mpongolo ya musumba, apo balubulwila imilandu, abapingushi ‘bapoke fisakanwa, no kupondamikila ababusu ubupingushi.’ Abapingushi balepoka amafisakanwa no kufyenga ababusu, mu cifulo ca kubacingilila. (Amose 5:10, 12) Kanshi abapingushi na bo balesuula Ifunde lya kwa Lesa.

8. Lubembu nshi bashimapepo babipa batekeleshe?

⁸ Nga bashimapepo ba mu Israele bena mulimo nshi bakwete? Pa kwishibe co, natumone ifilecitika pa cifulo cimbi. Moneni ifyo bashimapepo batekeleshe imembu “mu ng’anda ya mulungu wabo”! Lesa alandiile muli Amose ukuti: “Umwaume na wishi baya ku mukashana umo, ku kupelule shina lyandi lya mushilo.” (Amose 2:7, 8) We shiku nobe ulabipa! Wishi wa mu Israele no mwana wakwe umwaume bacitile ubulalelale na cilende umo wine uwa pe tempele. Kabili balya bashimapepo babipa batekeleshe fye ubulalelale bwa musango yo batini!—Ubwina Lebi 19:29; Amalango 5:18; 23:17.

9, 10. Mafunde nshi aya mu Malango abena Israele balepulamo, kabili bapalana na bani muno nshiku?

⁹ Pa kulanda pa lubembu na lumbi, Yehova atile: “Pa fya kufwala fya ciikatilo e po basendama, mupepi na ku ciipailo conse ce lambo, banwa no mwangashi wa mu fya mafuto mu ng’anda ya mulungu wabo.” (Amose 2:8) Bashimapepo pamo na bantu bambi mu cinkumbawile basuulile ifunde lyalembwa pa Ukufuma 22:26, 27, ilitila ilyo ica kufwala casendwa nge ciikatilo, cifwile ukubweshiwa ku mwine lintu ubushiku tabulaila. Lelo bena e co basangula ubulangeti bwa kuyololapo ilyo balelya no kunwa mwi tempele lya tulubi. Kabili mu ndalama bapokolola ku bapiina bashitamo umwangashi wa kunwa pa mitebeto ya kupepa kwa bufi. Kwena balifikile ukutali nga nshi ukufuma ku kupepa kwasanguluka!

¹⁰ Abena Israele, ukwabula ukumfwako ne nsoni, balepula mu mafunde ayakalamba yabili aya mu Malango, ilya kutemwa Yehova ne lya kutemwa umuntu munabo. E co Lesa atumine Amose ku kubebaula pa fyo bashali na bucishinka. Pali lelo, mu fyalo fyabamo aba mu Kristendomu ne fyalo fye fimbi, monse fye mwaba imibele yabipa iyali na bena Israele ba ku kale. Ilyo abantu bamo balenonke fyuma, bambi batwalilila fye no bupiina bwabo kabili bekala bulanda bulanda ku mulandu wa kumona imicitile yabipa iya bashimakwebo ba bucenjeshi, aba mu mapolitiki, na bashimapepo ba mu kupepa kwa bufi. Lelo, Yehova alasakamana abacula kabili ababa ne mitima ya kufwaya wene. E ico, alituma ababomfi bakwe aba muno nshiku ukubomba umulimo wapala uwa kwa Amose, uwa kushimikila icebo Cakwe mu kushipa.

11. Fintu nshi tusambilila ku ca kumwenako ca kwa Amose?

¹¹ Apo umulimo wesu walipalana no wa kwa Amose, twalasambililako ifingi pa kubebeta ica kumwenako cakwe. Na kuba, Amose atulanga ifintu fitatu, (1) ubukombe tufwile ukubila, (2) ifyo tufwile ukubila ubo bukombe, na (3) umulandu abatukaanya bashingalesesha umulimo wesu uwa kushimikila. Natulande pali ifi fishinka cimo na cimo.

Ifyo Twingapashanya Amose

12, 13. Yehova alangile shani ukuti tatemenwe ifyalecita abena Israele, lelo cinshi bena bacitile?

¹² Fwe Nte sha kwa Yehova, ubutumikishi bwesu ubwa Bwina Kristu sana sana bwa kubila Ubufumu no kupanga abasambi. (Mateo 28:19, 20; Marko 13:10) Lelo kwena, tulalanda na pa kusoka kwa kwa Lesa, nga filya fine na Amose abilile ukuti Yehova akakanda ababifi. Ku ca kumwenako, Amose 4:6-11 atulanga ukuti Yehova imiku iingi tapitile mu mbali ukweba abena Israele ukuti tatemenwe ifyo balecita. Alengele balya bantu “ukubulwe cilyo,” ‘abatanine imfula,’ abomine “ku kukunkutana kwa mabuula na ku kufufuma,” kabili atumine “icikuko” pali bene. Bushe ifi fintu fyalengele Israele ukulapila? Lesa atile: “Tamwabwelele kuli ine.” Awe kwena abena Israele balikeene Yehova imiku ne miku.

¹³ Yehova akandile abena Israele abashalelapila. Lelo intanshi, bali no kusokwa kuli kasesema. Pali ico, Lesa umwine atile: “Shikulu Yehova tacita kantu, kano abala asokolwele ca nkama cakwe ku babomfi bakwe bakasesema.” (Amose 3:7) Lesa alisokolwele kuli Noa ukuti Ilyeshi lyali no kwisa kabili amwebele no kusoka abantu. E fyo Yehova aebele na Amose ukubila ukusoka kwa kupelako. Ku ca bulanda, abena Israele balisuulile bulya bukombe bwa bulesa no kufilwa ukucita ico bafwile ukucita.

14. Kupalana nshi kwaba pa nshiku sha kwa Amose ne nshiku shesu?

¹⁴ Ukwabula no kutwishika, mulesumina ukuti inshiku sha kwa Amose ne nshiku shesu shalipalana sana mu fingi. Yesu Kristu asobele ukuti kuli no kuba utuyofi utwingi mu nshiku sha ku mpela. Asobele no kuti kukaba umulimo wa kushimikila mwi sonde lyonse. (Mateo 24:3-14) Lelo, nga fintu cali mu nshiku sha kwa Amose, abengi lelo balasuula ifishibilo fya nshita tulimo, kabili basuulila kumo no bukombe bwa Bufumu. Ku bantu ba musango yo, cikaba fye filya fine cali na ku bena Israele bashalapile. Yehova abasokele ukuti: “Iteyanye ku kukumanya Lesa obe.” (Amose 4:12) Abena Israele bakumenye Lesa ilyo bapingwilwe icibi lintu imilalo ya bena Ashuri yabacimfishe. Aba pano calo abashipepa pali lelo, ‘bakakumanya Lesa’ pa Armagedone. (Ukusokolola 16:14, 16) Lelo, lyonse ilyo ukutekanya kwa kwa Yehova kuletwalilila, tulekonkomesha abantu abengi ukufika apo twingapesha ukuti: “[Fwayeni, NW] Yehova, no kuba no mweo.”—Amose 5:6.

Balatukaanya nge fyo Bakeenye Amose

15-17. (a) Amasia ali nani, kabili acitilepo cinshi pa bukombe bwaluma ubwabililwe na Amose? (b) Milandu nshi Amasia apeele Amose?

¹⁵ Kuti twapashanya Amose mu fyebo tulanda pa kushimikila na mu fyo tufwile ukuba lintu tuleshimikila. Ico cishinka e calandwapo sana mu cipandwa 7, umo twaebwa pali shimapepo ulya twacilandapo pa kutendeka kwa lino lyashi. Aali ni “Amasia shimapepo wa ku Betele.” (Amose 7:10) Ku Betele e kwali ukupepa kwa busangu ukwa bena Israele, pamo no kupepa umwana wa ng’ombe. Kanshi Amasia aali ni shimapepo wa kupepa kwasuminishiwa no Buteko. Bushe acitile shani pa fyo Amose alebila ubukombe bwaluma mu kushipa?

¹⁶ Amasia aebele Amose ati: “We kamona! kabiye, ufyuke uitwale ku calo ca kwa Yuda, e ko ukalye icilyo, e ko ukaseseme; lelo ku Betele wibwekeshapo kabili ukusesemako, pantu wene e mwa mushilo mwa mfumu, kabili wene e tempele lya bufumu.” (Amose 7:12, 13) Kanshi, kuti twatila Amasia aleti: ‘Bwelela ku mwenu! Kuno twalikwata fwe bene imipepele yesu.’ Amasia aeseshe no kusongelekanya ubuteko ukuti buleshe umulimo wa kwa Amose pa kweba Imfumu Yeroboamu II ukuti: “Amose amuumanina akapi mu kati ka ba ng’anda ya kwa Israele.” (Amose 7:10) Amasia kanshi apeele Amose umulandu wa kuti alefwaya ukupoka ubufumu ku maka! Aebele imfumu ukuti: “E fyo Amose atila, ku lupanga e ko Yeroboamu akafwa, na Israele ukuululwa akolulwa mu mpanga yakwe.”—Amose 7:11.

¹⁷ Muli aya yene mashiwi, Amasia abepele ubufi butatu. Atile: “E fyo Amose atila.” Lelo, Amose tatalile atila e wali umwine wa kulya kusesema. Ena lyonse aletila: “E fyo Yehova asosa.” (Amos 1:3) Amose apeelwe no mulandu wa kulanda ukuti: “Ku lupanga e ko Yeroboamu akafwa.” Lelo, nge fyo calembwa muli Amose 7:9, Amose aseseme ukuti: “[Ine Yehova] nkemina aba ng’anda ya kwa Yeroboamu ku lupanga.” Lesa asobele ukuti kalya kayofi kali no kwisa pa ‘ba ng’anda’ ya kwa Yeroboamu, e kuti abali no kufyalwa muli Yeroboamu. Na kabili, Amasia atile Amose asosele ukuti: ‘Israele akolwilwa muli bunkole.’ Lelo, Amose aseseme no kuti umwina Israele onse uwabwelela kuli Lesa aali no kupaalwa. Cintu cayeba kanshi ukuti Amasia alepotonganya ifishinka pa kwesha ukusongelekanya ubuteko ukuti buleshe umulimo wa kubila ku bantu uwa kwa Amose.

18. Kupalana nshi kwaba pa nshila Amasia abomfeshe ne nshila shibomfya bashimapepo ba muno nshiku?

¹⁸ Bushe mwamona ukupalana kuli pa nshila Amasia abomfeshe ne nshila shibomfya abalwisha abantu ba kwa Yehova muno nshiku? Nga fintu fye Amasia afwaile ukutalalika Amose, e fyo na bashimapepo bamo muno nshiku besha ukucilima umulimo wa kushimikila uwa babomfi ba kwa Yehova. Amasia abepeshe Amose ukuti alefwaya ukupoka ubufumu ku maka. Muno nshiku, bashimapepo bamo na bo balabepesha Inte sha kwa Yehova ukuti bantu abengaleta icimfulumfulu mu calo. Kabili nga filya Amasia aile ku mfumu pa kuti acincintile Amose, e fyo na bashimapepo baya ku banabo aba mu buteko pa kuti babafweko ukupakasa Inte sha kwa Yehova.

Abalwani te Kuti Baleshe Umulimo Wesu uwa Kushimikila

19, 20. Bushe Amose acitile shani ilyo Amasia amukeenye ukushimikila?

¹⁹ Cinshi Amose acitile ilyo bamukeenye kuli Amasia? Ica kubalilapo, Amose aipwishe ulya shimapepo ukuti: “Iwe uleti, Wisesema pali Israele?” Ukwabula no kushingashinga, kasesema washipa uwa kwa Lesa ilyo line alandile amashiwi yene ayo Amasia ashalefwayo kumfwa nangu panono. (Amose 7:16, 17) Amose tatiinine. Mwandini aba ca kumwenako icisuma nga nshi kuli ifwe! Pa kulanda icebo ca kwa Lesa pena tatwakaleke ukumfwila Lesa wesu, nangu fye ni mu fyalo umo abantu bapala Amasia babalamuna ukupakasa kushaibipila. Nge fyacitile Amose, na ifwe tutwalilila fye ukubila atuti: “E fyo Yehova atila.” Kabili abatulwisha te kuti baleshe umulimo wesu uwa kushimikila pantu “ukuboko kwa kwa Yehova” kwaba na ifwe.—Imilimo 11:19-21.

²⁰ Amasia aalingile ukwishiba ukuti ifintiinya fyakwe fyali no kuba fya fye. Amose alilondolwele kale ico pe sonde pashabelele muntu nangu umo uwa kumulesha ukulanda, ne co e cishinka ca butatu ico twalalandapo. Muli Amose 3:3-8, Amose akonkenye amepusho ne filangililo ifya kulanga ukuti takwaba icicitika apabula icilengele. Lyene alandile umo alelosha ilyo atile: “Inkalamo nailila, nani uushiletiina? Shikulu Yehova nasosa, nani uushingasesema?” Mu mashiwi yambi, Amose ale-eba abantu ukuti: ‘Filya fine fye mwingatiina nangu cibe shani, ilyo mwaumfwa inkalamo yalila, e fyo na ine mfililwe ukuleka ukushimikila icebo ca kwa Lesa ilyo naumfwa Yehova antuma ukushimikila.’ Akatiina ka bukapepa ako Amose aali na ko kuli Yehova, e kamulengele ukusosa mu kushipa.

21. Bushe tucitapo shani pa fyo Lesa atweba ukuti tubile imbila nsuma?

²¹ Na ifwe bene tulomfwa Yehova aletutuma ukuti tuye mu mulimo wa kushimikila. Bushe tucitapo shani? Ukupala Amose na basambi ba kwa Yesu aba pa kubala, na ifwe bene tulanda icebo ca kwa Yehova no kushipa. (Imilimo 4:23-31) Ukupakasa uko abatulwisha basongelekanya nelyo imisuula ya bantu tushimikilako, fyonse fye te kuti fitutalalike. Inte sha kwa Yehova mwi sonde lyonse, pa kuba no kupimpa ngo kwa kwa Amose balacincishiwa ukutwalilila ukubila imbila nsuma mu kushipa. Twaba no mulimo wa kusoka abantu pa bupingushi bwa kwa Yehova ubuleisa. Bushe finshi fyaba muli ubo bupingushi? Ilyo lipusho lili no kwasukwa mu cipande cikonkelepo.

Ubupingushi bwa kwa Yehova Buli no Kwisa pa Babifi

“Iteyanye ku kukumanya Lesa obe.”—AMOSE 4:12.

1, 2. Cinshi cingalenga tushininkishe ukuti Lesa akafumyapo bubifi?

BUSHE Yehova akatala afumya ububifi no kucula pano isonde? Mu kutendeka kwa ino myaka ya ba2000, ilyo lipusho nalilinga sana. Cilemoneka kwati konse uko twalolesha, tulemonako fye ifyo umuntu acita ubunkalwe ku muntu munankwe. Mwandini tulafwaisha icalo cabulamo ulukaakala, ukusansa kwa tupondo, na mafisakanwa!

² Kanshi kuti twatemwa sana ukumfwa ukutila, kuti twatetekela Yehova umupwilapo ukuti akafumyapo ububifi. Imibele ya kwa Lesa ilatulenga ukushininkisha ukuti ali no kucitapo cimo pa babifi. Yehova mulungami kabili wa mulinganya. Pa Amalumbo 33:5, Icebo cakwe citweba ati: “Yehova atemwo bulungami no bupingushi.” E lyo pa Amalumbo 11:5 pena patila: “[Yehova] apato . . . watemwo lufyengo.” Kanshi, Yehova Lesa wa maka yonse, uwatemwa ubulungami no bulungi, takaleke ifyo apata ukutwalilila fye pe na pe.

3. Ukusambilila ukusesema kwa kwa Amose na kabili kwalakomaila pa fishinka nshi?

³ Moneni umulandu na umbi uwingalenga twashininkisha ukuti Yehova akafumyapo ububifi. Ifyo acitile ku kale e filenga tushininkishe co. Ifya kumwenako fya maka ifilanga ifyo Yehova lyonse acitile ku babifi fisangwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya kwa Amose. Ukusambilila ukusesema kwa kwa Amose na kabili kwalakomaila pa fintu fitatu ifyakuma ubupingushi bwa kwa Lesa. Ica kubalilapo, ubupingushi bwa kwa Lesa lyonse fye bwisa ilyo calinga. Ica bubili, takwaba uwingafisama ubupingushi bwa kwa Lesa. Ne ca butatu, Yehova alasalulula pa kukanda, pantu onaula ababifi no kubelelo luse abalapila kabili abalemenena ku bulungami.—Abena Roma 9:17-26.

Ubupingushi bwa kwa Lesa Lyonse fye Bwisa Ilyo Calinga

4. Ni kwi Yehova atumine Amose, kabili amupeele mulimo nshi?

⁴ Mu nshiku sha kwa Amose, abena Israele ninshi balipatukana kale mu mabufumu yabili. Kwali ubufumu bwa ku kapinda ka ku kulyo ubwa mikowa ibili ubwa Yuda. Kwali no bufumu bwa Israele ubwa ku kapinda ka ku kuso ubwa mikowa 10. Yehova apeele Amose umulimo wa kusesema, ukumufumya ku mushi wa ku mwabo uwa mu Yuda ukumutwala ku Israele. Kulya, Lesa aali no kubomfya Amose ukubila ubupingushi bwakwe.

5. Bantu nshi Amose abalilepo ukusesemena, kabili mulandu nshi umo uo calingile ukuti abo bantu bapingulwe na Lesa?

⁵ Amose tabalilepo ukubila ubupingushi bwa kwa Yehova pa bufumu bwa Israele ubwapondweke ubwa ku kapinda ka ku kuso. Lelo, atalile abila ubupingushi bwalepalama ubwali no kwishila aba mu fyalo 6 ifyashingulwike abena Israele. Na bo bantu, bena Suria, abaPelishiti, abena Turi, abena Edomu, abena Amone, na bena Moabu. Lelo bushe aba muli filya fyalo kwena ca cine balilingile ukupingulwa na Lesa? Ee, balilingile. Umulandu umo wa kuti balipatile sana abantu ba kwa Yehova.

6. Mulandu nshi Lesa ali no kuletela akayofi pa bena Suria, abaPelishiti, na bena Turi?

⁶ Ku ca kumwenako, Yehova atile abena Suria bali no kukandilwa pa mulandu wa ‘kupuula Gileadi.’ (Amose 1:3) Abena Suria bapokele Gileadi impanga, icitungu ca Israele ica ku kabanga ka Mumana wa Yordani, kabili basanshile icibi abantu ba kwa Lesa kulya. Nga abaPelishiti na bena Turi? AbaPelishiti bali no mulandu wa kusenda abena Israele bunkole, no kubashitisha ku bena Edomu, kabili abena Israele bamo bapeelwe ku bena Turi abaleshita no kushitisha abasha. (Amose 1:6, 9) Batini ukushitisha abantu ba kwa Lesa mu busha! E mulandu wine Yehova alandiile ukuti akayofi kakesa pa bena Suria, abaPelishiti, na bena Turi.

7. Ni mu mano nshi abena Edomu, abena Amone, na bena Moabu, babelele balupwa lwa bena Israele, lelo imicitile yabo ku bena Israele yali shani?

⁷ Abena Edomu, abena Amone, na bena Moabu bonse batatu batuntwike ku fikolwe fimo fine na bena Israele. Kanshi bonse batatu bali ni balupwa ba bena Israele. Abena Edomu bafumine muli Esau mwana Abrahamu, mpundu munankwe kwa Yakobo. Kanshi, bali fye ni bamunyina kwa Israele. Abena Amone na bena Moabu na bo bafumine muli Lote, umwana wa kwa Abrahamu muli munyina. Lelo bushe abena Edomu, abena Amone, na bena Moabu, balilangile ku micitile yabo ukuti abena Israele ni bamunyinabo? Nakalya! Abena Edomu baimishe ulupanga lwabo buluku buluku pali ‘munyinabo,’ kabili abena Amone na bo bacitile ubunkalwe kuli bankole abena Israele. (Amose 1:11, 13) Nangula Amose talumbwile mu kulungatika ubuluku bwa kwa Moabu ku bantu ba kwa Lesa, ukutula fye kale na kale abena Moabu balelwisha abena Israele. Balya bantu abatuntwike ku fikolwe fimo fine, bali no kukandwa icibi. Yehova aali no kuleta ukukanda kwa mulilo pali bene.

Takwaba Uwingafisama Ubupingushi bwa kwa Lesa

8. Mulandu nshi abantu ba mu fyalo 6 ifyashingulwike Israele tabali na kubelamina ubupingushi bwa kwa Lesa?

⁸ Ukwabula no kutwishika, balya bantu ba mu fyalo 6 abo Amose atendekelepo ukusesemena, balilingile ukuti bapingulwe na Lesa. Kabili, takwali no ko bengafisama. Ukutendeka na Amose icipandwa 1, icikomo 3, ukufika ku cipandwa 2, icikomo 1, Yehova imiku 6 atila: “Nshakatelule.” Umwabela icebo cakwe, aletele ubupingushi pa bantu ba muli filya fyalo. Ilyashi lya kale litweba ukuti filya fyalo fyonse fyaponenwe no tuyofi. Na kabushe, ifyalo fine pali filya, abaPelishiti, abena Moabu, abena Amone, na bena Edomu, balilobele ukwabula ukumoneka na kabili!

9. Cinshi calingile ukucitwa ku bena Yuda, kabili mulandu nshi?

⁹ Mu kusesema kwakwe, Amose nomba alanda pa bantu ba ku calo calenga 7, icalo afumineko ica Yuda. Abalekutika kuli Amose mu bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele bafwile balipapile ukumfwa alebila ubupingushi bwali no kwishila ubufumu bwa kwa Yuda. Mulandu nshi abekashi ba mu Yuda balingile ukupingulwa? Amose 2:4 atila: ‘Pa kusuula amalango ya kwa Yehova.’ Yehova tasuulileko fye ku balesuula Amalango muli uyo musango. Pali Amose 2:5, asobele ati: “Nkapooso mulilo muli Yuda, na o ukoca amakuule yakankaala ya mu Yerusalemu.”

10. Mulandu nshi Yuda ashali na kubelamina ku kalanda kaleisa?

¹⁰ Yuda wabule cishinka tali na kufisama akalanda kaleisa. Umuku walenga 7, Yehova atile: “Nshakatelule.” (Amose 2:4) Ukukandwa kwasobelwe kwaishile pali Yuda ilyo bamonawile ku bena Babele mu 607 B.C.E. Na kabili twamona ukuti ababifi te kuti bafisame ilyo ubupingushi bwa kwa Lesa bwaisa.

11-13. Bantu ba ku calo nshi abo maka maka Amose asesemene, kabili mutitikisha wa musango nshi walecitwa kulya?

¹¹ E lintu fye kasesema Amose abilile ubupingushi bwa kwa Yehova pa bantu ba mu fyalo 7. Nga kwali abalemona kwati alipwile ukusesema kwakwe ninshi balilubile. Amose aaletwalilila ukusesema! Atuminwe maka maka ku kubila ubukombe bwa bupingushi pa bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele. Kabili Israele alingile ukupingulwa na Lesa pantu imibele ya bantu ne mipepele yabo fyalibipile nga nshi.

¹² Ukusesema kwa kwa Amose kwasansalike umutitikisha uwaseekele mu bufumu bwa Israele. Pali ici, Amose 2:6, 7 atila: “E fyo Yehova atila: Pa fya bupulumushi fitatu fya kwa Israele, na pali fine, nshakatelule; apo bashitamo umulungami muli silfere, no mubusu pa kuulu kwa nsapato, e banyantila pa lukungu lwa pa nshi imitwe ya balanda, no kucilikila abacushi inshila.”

¹³ Abalungami balebashitisha “muli silfere,” nalimo ici calola mu kuti ilyo abapingushi bapokelela silfere wa mafisakanwa, balekanda aba kaele. Abakongwesha inkongole baleshitisha abapiina mu busha pa mutengo wa “nsapato,” e kutila nalimo balebashitisha mu busha pa mulandu wa nkongole ishinono fye. Abantu babule nkumbu ‘balenyanta,’ nelyo ukufwaya sana ukubika “abalanda” pa nshi ica kuti abo balanda balekuba no lukungu pa mitwe yabo, ukulanga ukuti balecula, baleloosha, kabili nabaseebana. Amafisakanwa yaliseekele nga nshi ica kuti takwali isubilo lya kuti “abalanda” kuti bapingwilwako bwino umulandu wabo.

14. Ni bani balecushiwa mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa kwa Israele?

¹⁴ Tontonkanyenipo na kabili pa bantu abo balecusha. Bali balungami, ababusu, abalanda, ne ncushi sha mu calo. Mu cipingo ce Funde ica kwa Yehova na Israele, mwali amafunde ya kuti bafwile ukuba ne cililishi ku balecula na ku balanda. Lelo mu bufumu bwa kwa Israele ubwa mikowa 10 mwena, abalecula na balanda calibabipile icine cine.

“Iteyanye ku Kukumanya Lesa obe”

15, 16. (a) Cinshi abena Israele basokelwe ukuti: “Iteyanye ku kumanya Lesa obe”? (b) Bushe Amose 9:1, 2 alanga shani ukuti ababifi te kuti bafisame ku bupingushi bwa kwa Lesa? (c) Cinshi cacitike ku bufumu bwa kwa Israele ubwa mikowa 10 mu 740 B.C.E.?

¹⁵ Apo bucilende ne membu shimbi fyalifulile mu Israele, e mulandu wine kasesema Amose asokele balya bantu bacipondoka ukuti: “Iteyanye ku kukumanya Lesa obe.” (Amose 4:12) Abena Israele babule cishinka tabali no kufisama ku bupingushi bwa kwa Lesa ubwalepalamo kwisa pantu pa muku walenga 8 Yehova atile: “Nshakatelule.” (Amose 2:6) Ulwa babembu abengesha ukufisama, Lesa atile: “Tapakafulumukepo nangu umo, nangu umo takapusuke. Nga baimba bafika ku Mbo, ukuboko kwandi kuti kwababuula kulya: nga banina baya mu muulu, kuti nabatentemusha kulya.”—Amose 9:1, 2.

¹⁶ Ababifi te kuti babelame ukukanda kwa kwa Yehova pa ‘kwimba ku mbo,’ e kutila amatukuto yabo aya kufisama mu filindi ifitali ifyo bengemba mu mushili wa pe sonde. Kabili te kuti bafisame ubupingushi bwa kwa Lesa nangu “banina baya mu muulu,” e kutila, ukwesha ukuyafisama mu mpili shasansama. Ukusoka kwa kwa Yehova kwali ukwaumfwika: Takwali ukwa kufisama uko ubupingushi bwakwe bwingafilwa ukufika. Ubupingushi bwa kwa Lesa pa kuti fye bube ubwafikapo, kano alubulwisha aba mu bufumu bwa kwa Israele pa micitile yabo iya bubifi. Ne yo nshita yalishile. Mu 740 B.C.E., pa numa ya myaka mupepi na 60 apo Amose alembele ukusesema kwakwe, ubufumu bwa kwa Israele bwalyonawilwe ku bena Ashuri abaishilecimfya.

Lesa Alasalulula pa Kukanda Abantu

17, 18. Cinshi Amose icipandwa 9 cisokolola pa luse lwa kwa Lesa?

¹⁷ Ukusambilila ukusesema kwa kwa Amose kwatwaafwa ukumfwikisha ukuti ubupingushi bwa kwa Lesa lyonse bwisa ilyo calinga kabili takwaba uwingafisama. Lelo ibuuku lya kwa Amose litusambilisha no kuti Yehova alasalulula pa kukanda abantu. Lesa kuti asanga ababifi no kubapingula konse fye uko bengafisama. Kabili kuti amona abalapila na balungama, abo asalapo ukubelela uluse. Ili e sambililo lyalandwapo bwino sana mu cipandwa ca kulekelesha ica kwa Amose.

¹⁸ Muli Amose icipandwa 9, icikomo 8, Yehova atile: “Ukufita nshakafite [umupwilapo, NW] ing’anda ya kwa Yakobo.” Mu fikomo 13 ukufika ku 15, Yehova alaile ati ‘akabwesha bunkole bwa bantu’ bakwe. Bakabelelwe nkumbu kabili bakaipakisha umutelelwe no kunonke cuma. Yehova alaile ati: “Uulelima akapalama ku uleseepa.” Elenganyeni co, ifya kuseepa fyali no kufula nga nshi ica kuti ilyo tabalapwa no kuseepa, inshita ya kulima no kubyala na fimbi naifika kale!

19. Cinshi cacitike ku bashalapo aba muli Israele na Yuda?

¹⁹ Kuti twatila Yehova alisalulwile pa kukanda ababifi muli Yuda na Israele pantu abalapile na balefwaya ubulungami balibelelwe uluse. Pa kufishiwapo kwa bulayo bwa kubweseshamo ubwalembwa muli Amose icipandwa 9, abashalapo balapila aba muli Israele na Yuda bafumine muli bunkole ku Babele mu 537 B.C.E. Ilyo bafikile mu calo cabo ico batemenwe, babweseshe ukupepa kwa cine. Na kabili, bakuulile cipya cipya amayanda yabo no kulima amabala ya myangashi mu mutelelwe.

Ubupingushi bwa kwa Yehova Bukesa!

20. Bushe ukusambilila ubukombe bwa bupingushi ubwa kwa Amose kufwile ukutulenga ukushininkisha finshi?

²⁰ Ubu bukombe bwa bupingushi bwa kwa Lesa ubo twasambilila ubwabililwe na Amose bulingile ukutulenga ukushininkisha ukuti Yehova akafumyapo ububifi bwabako muno nshiku. Mulandu nshi twingacetekelela ico? Ica kubalilapo, ifyo Lesa acitile ku babifi ba ku kale fitulanga ifyo ali no kucita na muno nshiku. Ica bubili, ubupingushi bwa kukanda ubufumu bwa bucipondoka ubwa Israele bulenga twashininkisha ukuti Lesa akonaula Kristendomu, uwaba sana no mulandu pali bonse ababa muli “Babele Mukalamba,” ukupepa kwa bufi ukwa mwi sonde lyonse.—Ukusokolola 18:2.

21. Mulandu nshi calingila fye ukuti Lesa akalete ubupingushi bwakwe pali Kristendomu?

²¹ Te kuti tutwishike ukuti cintu calinga kuli Lesa ukuleta ubupingushi bwakwe pali Kristendomu. Imibele yabipa iya bantu baba muli wene pamo ne mipepele yabo iyabipa fyalimoneka fye apabuuta. Cintu calinga fye ukuti ubupingushi bwa kwa Yehova bukese pali Kristendomu, na pa calo ca kwa Satana conse. Na kabili, takuli uwingafisama, pantu amashiwi ya kwa Amose icipandwa 9, icikomo 1, yakabomba ayatila: “Tapakafulumukepo nangu umo, nangu umo takapusuke.” Nangu ababifi bakafisame ukwa musango shani, Yehova akabasanga.

22. Fishinka nshi ifyakuma ubupingushi bwa kwa Lesa ifyo tumfwikisha muli 2 Abena Tesalonika 1:6-8?

²² Ubupingushi bwa kwa Lesa lyonse bwisa ilyo calinga, takwaba uwingafisama, kabili alasalulula pa kukanda. Ici kuti cashininkishiwa ku mashiwi ya mutumwa Paulo ayatila: “Cabe calungama kuli Lesa ukubwesesho bucushi ku balemucusha, na kuli imwe, mwe balecushiwa, ukutaulukila pamo na ifwe, ilyo Shikulu Yesu akasokololwa ukufuma mu muulu pamo na bamalaika ba maka yakwe mu mulilo uulebilima, ukucite cilandushi ku bakaano kwishiba Lesa, na ku bashinakila mbila nsuma ya kwa Shikulwifwe Yesu.” (2 Abena Tesalonika 1:6-8) “Cabe calungama kuli Lesa” ukukanda abawaminwa ukukandwa pa mulandu wa kucusha abasubwa bakwe. Takwaba uwingafisama kuli ubu bupingushi, pantu ababifi tabakapusuke ilyo ‘Yesu akasokololwa pamo na bamalaika ba maka yakwe mu mulilo uulebilima.’ Na kabili, Lesa akasalulula pa kukanda bantu, pantu Yesu akacite cilandushi “ku bakaano kwishiba Lesa, na ku bashinakila mbila nsuma.” Lelo ubupingushi bwa kwa Lesa bukaleta ubusuma ku bamutiina abalecula pali nomba.

Isubilo ku Batambalala

23. Lisubilo nshi ne cisansamushi ifisangwa mwi buuku lya kwa Amose?

²³ Mu kusesema kwa kwa Amose mwaba ubukombe bwe subilo kabili ubwa kusansamusha ku ba mitima yalungama. Nga filya casobelwe mwi buuku lya kwa Amose, Yehova taonawile umupwilapo abantu bakwe aba pa kale. Asukile alonganya bankole ba mu Israele na Yuda, ukubabwesha ku calo cabo no kubapaala icine cine ilyo abapeele umutende ne cuma. Cinshi ico citusambilisha muno nshiku? Citulenga ukushininkisha ukuti mu bupingushi bwakwe, Yehova akakanda ababifi nangu bakafisame ukwa musango shani, kabili akamona na balya abalinga ukubelela uluse konse fye uko bengaba pano isonde.

24. Ni mu fintu nshi ababomfi ba kwa Yehova aba muno nshiku baba abapaalwa?

²⁴ Ilyo tulelolela inshita ya kuti ubupingushi bwa kwa Yehova bwise pa babifi, cinshi fwe babomfi bakwe aba cishinka tuipakisha? Mukwai Yehova aletupaala pa kutupeela icuma ca ku mupashi! Twaba mu kupepa ukushabamo ubufi kabili ukushabamo amasambililo ya kufulunganya ayafuma ku kusambilisha kwa bufi ukwa mu Kristendomu. Yehova alitupaala pa kutupeela ne fya kulya fya ku mupashi ifingi nga nshi. Lelo, ibukisheni ukuti aya mapaalo ayengi ayafuma kuli Yehova yalenga tube no mulimo ukalamba uwaba fye pali ifwe bene. Lesa atwenekela ukusoka bambi ulwa bupingushi buleisa. Tufwaya ukubombesha ukufika apo twingapesha ukufwaya ‘abalemenena ku bumi bwa muyayaya.’ (Imilimo 13:48) Na cine, tulefwaya ukwafwa abengi pa kubomba na maka yesu yonse ukuti na bo bese baipakishe amapaalo ya ku mupashi ayo tuipakisha nomba. Kabili, tulefwaya no kuti na bo bakapusuke ubupingushi bwa kwa Lesa ubulepalamina ukwisa pa babifi. Kwena, pa kumwenamo muli aya mapaalo, tufwile ukuba ne mitima iyalungama. Nge fyo tukasambilila mu cipande cikonkelepo, ici na co calikomailwapo mu kusesema kwa kwa Amose.

Fwayeni Yehova, Uumona mu Mutima

“Mfwayeni, no kuba no mweo.”—AMOSE 5:4, NW.

1, 2. Bushe mu Malembo nga batila Yehova “amona mu mutima,” ninshi calola mwi?

YEHOVA LESA aebele kasesema Samwele ati: “Umuntunse amona pa menso, lelo Yehova amona mu mutima.” (1 Samwele 16:7) Bushe calola mwi ukulanda ukuti Yehova “amona mu mutima”?

² Mu Malembo, nga batila umutima ninshi balelanda pa fyo umuntu aba mu kati, ifyo afwaya, amatontonkanyo yakwe, ifyo omfwa pa fintu fimo ne fyo atemwa. E co, lintu Baibolo yalanda ukuti Lesa amona mu mutima, ninshi baleti tamona fye pa menso lelo alamona ifyo umuntu aba icine cine.

Lesa Aamona mu Mitima ya Bena Israele

3, 4. Bushe Amose 6:4-6, atila ifintu fyali shani mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa Israele?

³ Ilyo Uumona mu mutima aloleshe pe sonde pa bufumu bwa mikowa 10 ubwa Israele mu nshiku sha kwa Amose, cinshi amwenemo? Amose 6:4-6 alanda pa baume ‘abasendama pa fya kukuwamapo fya meno ya nsofu, abailekelesha pa masanshi yabo.’ Abalelya “abana ba mpaanga ba mu mukuni, na bana ba ng’ombe aba mu kati ke tanga.” Abalepange “filimba fya kwimbilako” no ‘kunweno mwangashi muli bamafukula.’

⁴ Nga wacumfwa fye ifyo fine, ico kuti camoneka kwati cili fye bwino. Ilyo abakankaala bekele mu mayanda yabo aya bukanabesa, baleipakisha ifya kulya fisuma ne fya kunwa kabili balebalishisha inyimbo pa filimba ifisuma nga nshi. Na kabili, balekuwama na pa ‘fya kukuwamapo fya meno ya nsofu.’ Abashula ifya mu fibolya balisanga ameno ya nsofu ayabaswa bwino sana mu Samaria, umusumba ukalamba uwa bufumu bwa bena Israele. (1 Ishamfumu 10:22) Cimoneka kwati ayengi ayo basanga yali ku fipuna nelyo ku fibumba.

5. Cinshi Lesa akalipile pa fyalecita abena Israele ba mu nshiku sha kwa Amose?

⁵ Bushe Yehova Lesa alifulilwe pa kumona ukuti abena Israele baleikala mu bwanalale, ukulya ifya kulya fisuma, ukunwa umwangashi usuma, no kukutika ku nyimbo ishisuma? Awe iyo! Pantu na kuba, e upeela ifintu fyonse ifya musango yo ukuti umuntu aleipakisha. (1 Timote 6:17) Icakalifye Yehova cali lunkumbwa lwa bantu, imitima yabo iyabipa, ukusaalula Lesa, no kufilwa ukutemwa abena Israele banabo.

6. Bushe bumupashi bwa kwa Israele bwali shani mu nshiku sha kwa Amose?

⁶ ‘Abaleilekelesha pa masanshi yabo, ukunwa umwangashi no kupange filimba,’ bali no kuponenwa ne cintu ca kupumikisha fye. Lesa abepwishe ukuti: “Bushe mu matontonkanyo yenu muletalusho bushiku bwa bubi?” Bafwile nga balyumfwile ubulanda nga nshi pa fyo ifintu fyali mu Israele, lelo bena “tabali na bulanda pa kufunaika kwa kwa Yosefe.” (Amose 6:3-6, NW) Te mulandu ne fyo mu calo mwali icuma, Lesa amwene ukuti Yosefe, nelyo Israele, aali mu bwafya nga nshi ku fya ku mupashi. Lelo, abantu bakonkenyepo fye ne mikalile yabo ukwabula no kusakamana. E fyaba na bantu abengi lelo. Kuti basumina fye bwino ukuti tuleikala mu nshiku shayafya, lelo kulila fye bena tacibakumine, tabapoosako mano ilyo bambi bali mu bulanda, kabili na ku fya ku mupashi fine tabapoosako na mano.

Abena Israele Balyonaike

7. Cinshi cali no kucitikila abena Israele nga bafilwa ukumfwa ukusoka kwa kwa Lesa?

⁷ Amose alondolola ifyo imibele ya bantu yaonaike, te mulandu na fintu balemoneka aba cuma. Pa mulandu wa kufilwa ukumfwila ukusoka kwa kwa Lesa no kulungike mibele yabo, Yehova takabacingilile ku balwani babo. Abena Ashuri bakesa no kubafwampula pa fya kukuwamapo fyabo ifya meno ya nsofu no kubakululwila muli bunkole. Mukwai e pakapwila ne mikalile yabo iya bwanalale!

8. Cinshi calengele ukuti imipepele ya bena Israele yonaike?

⁸ Cali shani pa kuti abena Israele babe mu mibele yabipe fyo? Iyi mibele yatendeke mu 997 B.C.E., ilyo Imfumu Solomone yapyenwe no mwana wakwe Rehoboamu, kabili imikowa 10 iya mu Israele yapaatukene ne mikowa ya kwa Yuda na Benyamini. Imfumu ya kubalilapo iya bufumu bwa mikowa 10 ubwa bena Israele yali ni Yeroboamu I, “mwana Nebati.” (1 Ishamfumu 11:26) Imfumu Yeroboamu yanashishe abantu ba mu bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ukuti calebakosela ukuya ku Yerusalemu ku kupepa Yehova. Lelo, icali mu mutima wakwe te kucita ifyali no kuwamina abantu. Ena aiminine fye pa kucita ico alefwaya umwine. (1 Ishamfumu 12:26) Yeroboamu aletiina ukuti abena Israele nga batwalilila ukuya kwi tempele mu Yerusalemu ku mitebeto ya cila mwaka iya kucindika Yehova, kuti calenga basuka batemwa ubufumu bwa bena Yuda na kabili. Pa kucilikila ica musango yo, Yeroboamu aimike ifiponti fya ng’ombe fibili, cimo mu Dani na cimbi pa Betele. E fyo ukupepa ifiponti fya ng’ombe kwaishileba e mipepele yasuminishiwa ku Buteko mu Israele.—2 Imilandu 11: 13-15.

9, 10. (a) Mitebeto nshi Imfumu Yeroboamu I yaimike? (b) Bushe Yehova alemona shani imitebeto ya mu Israele mu nshiku sha Mfumu Yeroboamu II?

⁹ Yeroboamu alefwaya ukulenga imipepele ipya ukumoneka kwati ya cine. Ateyenye imitebeto iyapalene ne mitebeto yalecitwa mu Yerusalemu. Pali 1 Ishamfumu 12:32, tubelengo kuti: “Yeroboamu acitile umutebeto we lambo mu mweshi wa cinekonsekonse, mu bushiku bwe kumi na shisano ku mweshi, ngo mutebeto we lambo wa muli Yuda, e lyo aninike ifya kuninika pa ciipailo; e fyo acitile mu Betele.”

¹⁰ Yehova tatalile asuminisha imitebeto ya musango yo iya kupepa kwa bufi. Alengele ico caumfwika bwino sana pa kulandila muli Amose ilyo papitile imyaka ukucila pali 100 mu kuteka kwa kwa Yeroboamu II, uwaikele pa bufumu bwa mikowa 10 iya kwa Israele muli ba844 B.C.E. (Amose 1:1) Muli Amose 5:21-24 Lesa atile: “Napata, nasuule mitebeto yenu ye lambo; te kuti inunshe ifya mu malongano yenu ya mikupe, nelyo amuninika kuli ine ifya kuninika, ne fya buunga fyenu, te kuti mfipokelele; ne fya mutende fyenu fya tuombe twaina te kuti ndolesheko. Fumyeni kuli ine impooma ya nyimbo shenu; na malumbo ya pa mapango yenu te kuti ng’umfwe. Awe, lekeni ubupingushi bukonkoloke nga menshi, no bulungami ngo mulonga wa cishawasha.”

Ababa nga Balya Muno Nshiku

11, 12. Kupalana nshi kwaba pa mipepele yali mu Israele wa pa kale ne ya mu Kristendomu?

¹¹ Ukwabula no kutwishika, Yehova amwene mu mitima ya balecita imitebeto mu Israele no kukaana imitebeto yabo na malambo. Na lelo line, Lesa alakaana imitebeto yafuma ku basenshi iya mu Kristendomu, pamo ngo kusefya Krisimasi na Isita. Kuli bakapepa ba kwa Yehova, ubulungami na bumpulamafunde te kuti fyampane, kabili ulubuuto ne mfifi te kuti fikwate senge iyo.—2 Abena Korinti 6:14-16.

¹² Kwaba na fimbi ifyapalana ifyo twingamona pa mipepele ya mu Kristendomu ne mipepele ya kupepa ifiponti fya ng’ombe iya mu Israele. Kwena ca cine ukuti bamo abaya ku mapepo balisumina mu Cebo ca kwa Lesa, lelo ukupepa kwa kwa Kristendomu mu cinkumbawile takufuma ku mutima kabili icilenga balepepa te kutemwa Lesa ukwa cine cine iyo. Acibe fyo, Kristendomu nga alipampamina pa kupepela Yehova “mu mupashi na mu cine” pantu iyo e mipepele isekesha Lesa. (Yohane 4:24) Na kabili, Kristendomu ‘taleka ubupingushi bukonkoloke nga menshi, no bulungami ngo mulonga wa cishawasha.’ Lelo, libili libili alasuula ifyo Lesa alanda pa mibele isuma. Alatekelesha ubulalelale ne membu shimbi ishibi sana. Batini alapaala fye ne fyupo fya baume beka beka nelyo abanakashi beka beka!

“Temweni Ubusuma”

13. Mulandu nshi tufwile ukucitila ifyaba pali Amose 5:15?

¹³ Kuli bonse abafwaisha ukumupepela mu musango afwaya, Yehova atila: “Pateni ububi, temweni ubusuma.” (Amose 5:15) Ukutemwa no kupata, mibele ya maka iifuma pa nshi ya mutima wa mampalanya uwa muntu. Apo umutima wa kufutika, tufwile kanshi ukubombesha na maka yonse uku-ulinda. (Amapinda 4:23; Yeremia 17:9) Nga twalekelesha umutima wesu lyonse uletontonkanya pa fibi, kuti twatendeka ukutemwa ububi no kupata ubusuma. Nga twatendeka no kucita ifilefwaya ulunkumbwa lwa mutima wesu no kulacita ulubembu, ala nangu tupimpe shani, tatwakasenaminwe na Lesa. Kanshi natulepepa fye kuli Lesa ukuti aletwaafwa ‘ukupata ububi no kutemwa ubusuma.’

14, 15. (a) Mu Israele, ni bani bamo abalecita icisuma, lelo balemonwa shani ku bantu? (b) Muno nshiku, kuti twakoselesha shani ababa mu mulimo wa nshita yonse?

¹⁴ Lelo, te bena Israele bonse balecita ububi mu menso ya kwa Yehova. Ica kumwenako fye, Hosea na Amose ‘batemenwe ubusuma’ kabili babombele Lesa mu cishinka mu mulimo wa bukasesema. Bambi na bo, bacitile imilapo ya buNasiri. Mu myaka yonse iya buNasiri bwabo, baletaluka kuli fyonse ifyapangwa ku fisabo fya myangashi, maka maka ku kunwa umwangashi. (Impendwa 6:1-4) Bushe abena Israele bambi balemona shani imikalile ya kuipeelesha iya bantu batemenwe icisuma aba musango yo? Ubwasuko bwa kupapusha kuli lyo lipusho butulanga uko bukapepa bwa balya bantu bwafikile ukonaika. Amose 2:12 atila: “Mwanwensha abena Nasiri umwangashi, na bakasesema mwabeba, amuti, Mwilasesema.”

¹⁵ Pa kumona bucishinka bwa baNasiri na bakasesema, balya bena Israele balingile ukubako fye ne nsoni no kumfwa ububi mu mitima yabo ica kuti bayalula ne mibele yabo. Lelo, ukwabula no kutemwa, balefwaya ukufuupula aba cishinka ukuti baleke ukupeela Lesa ubukata. Tatufwile ukutunka Abena Kristu banensu bapainiya ba nshita yonse, bakangalila benda, bamishonari, nelyo ababa mu lupwa lwa pa Bethel ukuti baleke umulimo wabo uwa nshita yonse pa kuti fye bekale imikalile iimonwa nge ya bantu bonse. Lelo, natubakoseleshe ukutwalilila no mulimo wabo uusuma!

16. Cinshi twingatilila abena Israele bali bwino mu fya ku mupashi ilyo bali mu matololo ukucila ifyo bali mu nshiku sha kwa Amose?

¹⁶ Nangu line abena Israele abengi bali abakankaala mu nshiku sha kwa Amose, ‘tabali abacindama kuli Lesa.’ (Luka 12:13-21) Bashibo balelya fye mana mu matololo pa myaka 40. Tabaalelya ing’ombe shilume ishaina nelyo ukwikala ubwanalale mu fya kukuwamapo fya meno ya nsofu. Lelo, Mose alibebele fye bwino ukuti: “Yehova Lesa wenu amupaalile mu milimo yonse ya minwe yenu. . . . Iyi myaka amakumi yane Yehova Lesa wenu ali na imwe tamwabulilwe kantu.” (Amalango 2:7) Na cine, abena Israele mu matololo lyonse balekwata ifyo balekabila. Ne cacindama sana ca kuti Lesa alibatemenwe, alebacingilila, kabili alebapaala!

17. Mulandu nshi Yehova afumishe abena Israele mu calo ca Egupti no kubatwala ku Calo Calaiwe?

¹⁷ Yehova acinkwileko abena Israele ba mu nshiku sha kwa Amose ifyo atungulwile bashibo ukufika mu Calo Calaiwe no kubafwa ukulofya abalwani babo bonse abalimo. (Amose 2:9,10) Lelo bushe cinshi calengele ukuti Lesa afumye balya bena Israele ba kale mu calo ca Egupti no kubatwala ku calo calaiwe? Bushe alefwaya fye ukuti bakekale mu bwanalale no kukaana Kabumba wabo? Awe iyo! Ico acitile filya ni mu kuti balemupepa mu buntungwa nga bantu ba busaka aba bumupashi. Lelo aba mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa bena Israele tabapatile ububi no kutemwa ubusuma. Bena balepeela ubukata ku tulubi no kusuula Yehova Lesa. Mwandini ca nsoni nga nshi!

Yehova Alubulwisha Abena Israele

18. Mulandu nshi Yehova atulubwila lwa ku mupashi?

¹⁸ Lesa taali na kusuulako fye ku micitile yabipa iya bena Israele. Alibebele ico ali no kucita ilyo atile: “Nkamukandila pa mampuulu yenu yonse.” (Amose 3:2) Ayo mashiwi yafwile yalenga na ifwe ukutontonkanya pa kulubulwa kwesu ukufuma mu Egupti wa muno nshiku, e kuti mu bwikashi bubifi ubwa nomba. Yehova taatulubula lwa ku mupashi ukuti tulecita fye ifyo tulefwaya fwe bene awe. Ico atulubwila ni mu kuti tulemupeela ubukata bwa kufuma ku mutima nga bantu balubulwa kabili abasanguluka pa kumupepa. Na kabili, ifwe umo umo tuli no kulubulula pa fyo tubomfya ubuntungwa bwesu ubwapeelwa na Lesa.—Abena Roma 14:12.

19. Bushe Amose 4:4, 5, atila cinshi abena Israele abengi batemenwe ukucita?

¹⁹ Ku ca bulanda, abena Israele abengi tabaumfwile ubukombe bwa maka ubwa kwa Amose. Mu mashiwi yaba pali Amose 4:4, 5, Amose tapitile na mu mbali ukubeba ifyo imitima yabo yalwele lwa ku mupashi ilyo atile: “Iseni ku Betele, pulumukeni; ku Gilgali, fusheni ukupulumuka; . . . pantu e fyo mwatemwo kucita, mwe bana ba kwa Israele.” Abena Israele tababombeshe ukufwaya ukucite cisuma. Tabalindile imitima yabo. E calengele ukuti abengi pali bene batemwe ububi no kupata ubusuma. Balya bakapepa ba fiponti fya ng’ombe abatalama tabayalwike. Yehova aali no kubalubulwisha kabili baali no kufwila mu membu shabo!

20. Cinshi umuntu engacita pa kuti omfwile ifyaba pali Amose 5:4?

²⁰ Cifwile tacayangwike ku muntu onse uwaliko mu Israele muli shilya nshiku ukutwalilila uwa cishinka kuli Yehova. Ilingi line icayangukila abantu, kulola ukwalolo mwela, nge fyo na fwe Bena Kristu bonse twaishiba, nampo nga tuli baice nelyo abakalamba. Na lyo line, ukutemwa Lesa no kufwaya ukumuteemuna kwalengele abena Israele bamo ukutwalilila mu kupepa kwa cine. Yehova apele aba musango yo ubwite ubusuma nga nshi ubwaba pali Amose 5:4 ukuti: “[Mfwayeni], no kuba no mweo.” Muno nshiku, Lesa alabelelo luse abalapila no kumufwaya pa kusambilila bwino bwino Icebo cakwe no kucita ukufwaya kwakwe. Ico tacayanguka ukucita, lelo e nshila fye yeka iitwala ku bumi bwa muyayaya.—Yohane 17:3.

Ifya Kulya Ifingi te Mulandu ne Nsala ya ku Mupashi

21. Ni nsala nshi yaponena abashaba mu kupepa kwa cine?

²¹ Cinshi cali no kucitika ku bashaletungilila ukupepa kwa cine? Kwali no kupona insala ya kapela makufi, insala ya ku mupashi! Amose 8:11 atila: “Inshiku shikesa, cisemo ca kwa Shikulu Yehova, ilyo nkatume nsala mu calo, te nsala ya cilyo kabili te cilaka ca menshi, lelo ica kuumfwe cebo ca kwa Yehova.” Kristendomu e uleshikitika ne yi nsala ya ku mupashi. Lelo, aba mitima ya bulungami ababa muli wene balemona ica kulya ca ku mupashi icili ku bantu ba kwa Lesa, kabili balebutukila ku kuteyanya kwa kwa Yehova. Amashiwi ya kwa Yehova aya muli Esaya yalalondolola bwino sana ubupusano bwaba pa mibele ya mu Kristendomu ne yaba pa babomfi ba kwa Lesa, pantu yatila: “Moneni, ababomfi bandi bakalya, na imwe mukaba ne nsala; moneni, ababomfi bandi bakanwa, na imwe mukaba ne cilaka; moneni, ababomfi bandi bakasamwa, na imwe mukaba ne nsoni.”—Esaya 65:13.

22. Fintu nshi fitulenga ukwanga?

²² Bushe fwe babomfi ba kwa Yehova, tulatasha nga nshi pa fya kulya fya ku mupashi na mapaalo ifyo tupokelela? Ilyo tulesambilila Baibolo ne mpapulo sha Bwina Kristu, ukusangwa ku kulongana kwa pa cilonganino, ukulongana kukalamba, no kulongana kwa citungu, mukwai ni cikanga fye tupunde ku nsansa pa mulandu wa kubuuta ku mutima! Tulasekelela pa kumfwikisha bwino Icebo ca kwa Lesa, pamo no kusesema kwapuutwamo ukwa kwa Amose.

23. Cinshi abapeela Lesa ubukata baipakisha?

²³ Ukusesema kwa kwa Amose kupeela isubilo kuli bonse abatemwa Lesa no kufwaya ukumupeela ubukata. Te mulandu tuli bapiina nelyo twabako eyefilya, nangu tuponenwe na mesho ya musango shani muli cino calo ca macushi, ifwe fwe batemwa Lesa tuleipakisha amapaalo yakwe pamo ne fya kulya fya ku mupashi ifisuma nga nshi. (Amapinda 10:22; Mateo 24:45-47) Kanshi, ubukata bonse buya kuli Lesa, uutupeela ifintu fyonse ifya kuti tuleipakisha. E co, shi ifwe bonse natutwalilile ukulumbanya wene ne mitima yesu yonse umuyayaya. Kabili tukacita fye ico cintu ca nsansa nga twafwayafwaya Yehova, Uumona mu mutima.