‘Abalefyusha Icitetekelo’

Ilyo bamashini ba kupulintila batendeke ukubomfiwa, abantu batendeke ukubelenga nga nshi ifitabo, amabroshuwa na matrakiti, ifyalelanda pa mipepele. Baibolo yapulintilwe intanshi mu ciLatin lyene na mu ndimi shimbi ishaishibikwe. AmaBaibolo ayengi yalipulintilwe mu ciGermany, kabili bakolopota balibombeleko mu kuyapeela bwangu bwangu ku bantu abaleikala mu mishi. Lelo, te bonse batemenwe filya balesabankanya amaBaibolo.

Mu 1525 Ing’anda ya Mafunde iya ku France yaleseshe ukupilibula Baibolo mu ciFrench kabili, umwaka wakonkelepo, yaleseshe ukukwata Baibolo mu ndimi sha cikaya. Te mulandu ne ci, amaBaibolo ayengi yalipulintilwe kabili ayengi bayafyushiishe mu ncende shonse mu France, pa mulandu wa kubombesha kwa bakolopota bashipa. Umo ali mulumendo we shina lya Pierre Chapot. Bamwikete mu 1546 no kumwipaya.

Awe, mu 1551, icalo ca France ica buKatolika cabikileko amafunde yayafya pa kubinda bakolopota ukushitisha ifitabo, pantu “mu bumfisolo” balesenda ifitabo “ifyalefuma ku Geneva,” e kuti, ifyalefuma kuli baProtestanti. Lelo, iyi micitile tayaleseshe ifitabo ukufula. AmaBaibolo yaletelwe mu France ukubomfya inshila shonse ishingabomba. AmaBaibolo, ayo ilingi yashaleba ayakulu, yalefiswa mu mitungi ya mwangashi, mu fibokoshi fya mbalala, nelyo mu kati ka mato. Umwaume washipa uwe shina lya Denis Le Vair aliketwe ninshi nasenda icibokoshi umwali amaBaibolo. Na o alipaiwe. Katolika umo uwaliko ilya nshita, uwali uwa lucu kuli bakolopota, alisumine ukuti pa mulandu wabo, “mu nshita fye inono, mu France mwaiswile fye Icipingo Cipya mu ciFrench.”

Mu mwanda wa myaka uwalenga 16 onse, aba bantu ‘balefyusha icitetekelo,’ nge fyo kalemba umo abetile, lyonse fye baleba mu mafya. Bakolopota abengi baliketwe, ukupooswa mu fifungo nelyo mu mato, ukubatamfya, nelyo ukubepaya pa mulandu wa cisumino cabo. Bamo balyocelwe pamo ne fitabo fyabo. Nangu ilyashi lya kale lilanga fye amashina yabo ayanono, abantu ba musango yo abashipa e balengele ukuti baProtestanti abengi bakwate amaBaibolo.

Mu mwanda wa myaka uwalenga 19, ukwalukila ku kutendeka ukubomfya fimashini kwalengele bukolopota ubwaliko imyaka iingi ubwalecitwa na ba mu lupwa ukupwa. Lelo ukupanga utubungwe tusabankanya Baibolo kwalengele Baibolo ukusabankanishiwa nga nshi ifyo ishabalile aisabankanishiwapo. Lelo, icalici lya Katolika lyali licili lilekaanya ukusabankanya amaBaibolo. Bakolopota ba maBaibolo batwalilile ukucushiwa no kupakaswa ukufika muli ba 1800. Lelo, ukufuma mu 1804 ukufika mu 1909, basabankenye amaBaibolo amamilioni 6, Baibolo yonse nelyo imbali shimo mu France fye mweka.