Ukupaashanya ukukalamba pali Baibolo kwalimine mu Germany. Bamo baletalika ukuti Baibolo te ya cine. Ici calengele ukuti uwacaice uwasambilila sana ashe amekalo ya bwanalale no kuba pa lwendo ulwali no kumulenga ukusanga bamanyuskripiti ba Baibolo abasuma nga nshi. Ishina lyakwe ni Konstantino von Tischendorf, uwasoma pali Baibolo. Tischendorf tasuminishe ku fyo balelengulula Baibolo kabili ici calengele ukuti asange bamanyuskripiti abasoselako Baibolo ukuti ya cine. Mu lwendo lwakwe ulwa kubalilapo ulwa ku matololo ya Sinai mu 1844 mwafumine ifisuma nga nshi. Ilyo aloleshe mu museke balepoosamo ifisoso uwali mu ciyanda ca baume ba mapepo abashimbe asangile kope wa kale uwa Septuagint uwakokwesha nga nshi pa makope yonse ayo basanga. Septuagint bupilibulo bwa ciGriki ubwa Malembo ya ciHebere.

Tischendorf alitemenwe sana kabili asendeleko ifimfungwa 43. Nangu ca kuti alishininkishe ukuti kwalishele na fimbi, ilyo abweleleko mu 1853 ailesangako fye icinono. Ni kwi fimbi fyali? Apo indalama akwete shalipwile, alombele umwaume wali ne fyuma ukuti amwafwilisheko kabili aliimine no kuya alefwayafwaya bamanyuskripiti ba kale. Lelo ilyo ashilatendeka ulu lwendo, ali no kulomba ubwafwilisho kuli kateka wa ku Russia.

Kateka Atemwa Ifilecita Tischendorf

Tischendorf taishibe ifyo abena Russia bali no kumupokelela pantu ali ni Protestanti e lyo mu Russia monse mwali fye icalici lya baOrthodox. Icalengele ukuti ifintu fimuwamine ni co pali ilya nshita ifintu fyalealuka mu Russia. Pa mulandu wa kuti abena Russia balipoosele sana amano ku kusambilila, Kateka Catherine II (uwaishibikwa no kuti Catherine Mukalamba) apangile laibrare wa St. Petersburg’s Imperial Library mu 1795. Apo yali e laibrare ya kubalilapo iya cintubwingi mu Russia, mwali ifitabo ifingi nga nshi ifyo abantu abengi bali no kulabelenga.

Nangu ca kuti Imperial Library baleilumbilisha ukuti e yakwete sana ifitabo mu Bulaya, lelo yali no bwafya bumo. Ilyo papitile imyaka 50 ukutula apo iyi laibrare yapangilwe, mwali fye bamanyuskripiti 6 aba ciHebere. Abena Russia abalefwaisha sana ukusambilila indimi Baibolo yalembelwemo no kulapilibula baleya balefulilako fye. Catherine II atumine abasoma ku kusambilila iciHebere mu masukulu yakalamba aya mu Bulaya. Ilyo aba basoma babwelele, batendeke ukusambilisha iciHebere mu macalici yakalamba aya Orthodox, kabili batendeke ukupilibula Baibolo mu lulimi lwabo ukufumya mu ciHebere ca kale. Lelo tabakwete ndalama kabili balebakaanya kuli bashimapepo ba mu Russia abashatemenwe umulimo wabo. Ca cine, ku bantu balefwaisha ukwishiba Baibolo, ukwishiba bwino kwali takulatendeka.

Kateka Aleksandere II, alishibe ubucindami bwa nyendo sha kwa Tischendorf kabili atendeke ukumwafwilishako mu ndalama alekabila. Te mulandu “na kalumwa no kukaanya” uko bamo balemukaanya, Tischendorf alibwelele ku Sinai na makope yonse aya Septuagint ayasheleko.a Mu kupita kwa myaka, aya ma Septuagint baishileyenika ukuti Codex Sinaiticus, kabili na nomba yaba e mamanyuskripiti ya Baibolo ayakokwesha. Ilyo afikile ku St. Petersburg, Tischendorf aile kwi sano lya Imperial Winter Palace ukwaleikala kateka. Alombele ukuti kateka aletungilila “umulimo uukalamba nga nshi uwa kuceeceeta no kusambilila Baibolo”—e kuti kope wa manyuskripiti basangile, iyo pa numa babikile mu laibrare wa The Imperial Library. Kateka alisumine, kabili Tischendorf alisansamwike no kulemba ukuti: “Ishuko nalipeelwa ku nkulo yesu . . . Baibolo wa Sinaitic Bible, ikatwalilila ukuba ica kutwafwa ukumfwikisha amalyashi yene yene ayaba mu Cebo ca kwa Lesa, kabili yakulatwafwa ukusoselako icine pa kukosha icishinka ca kuti Baibolo ya cine.”

[Ifikope pe bula 11]

Konstantin von Tischendorf (pa kati)