Ifishinte Ifyo Musala

BUSHE mutungululwa ne fishinte fisuma? Nelyo bushe mumona ifishinte ukuti fya kale? Kwena umuntu onse alatungululwa ne fishinte fimo, ifyo umwine amona ukuti fyalicindama. Dikishonari wa The New Shorter Oxford English Dictionary, ilondolola ukuti “icishinte lifunde ilyo umuntu umwine amona ukuti e lyalungama ukukonka.” Ifishinte filakuma ifyo tusala kabili filakuma ne fyo imikalile yesu ikaba. Ifishinte kuti fyaba fye kwati ni kampasi.

Ku ca kumwenako, Yesu aebele abakonshi bakwe ukulakonka Ifunde lya Mulinganya, ilisangwa pali Mateo 7:12, apatila: “E ico fyonse ifyo mufwayo kuti abantu bacite kuli imwe, e fyo na imwe mucite kuli bene.” Abakonshi ba kwa Confucius bakonka ifishinte fya mibele isuma, ifikoselesha ukuba aba cikuuku, abaicefya, aba mucinshi, na ba bucishinka. Nangu fye bantu bashipepa baba ne mibele imo bacindamika nelyo ifishinte ifibalenga ukucita ifintu ifyo bacita.

Fishinte Nshi Tufwile Ukusala?

Nangu cibe fyo, tufwile ukulaibukisha ukuti ifishinte kuti fyaba ifisuma nangu ifibi. Ku ca kumwenako, abengi nga nshi nomba bali na bukaitemwe. Bukaitemwe e bo abengi bakonka ilyo balesuula ifipimo fishaiwamina ifya mibele isuma. Muli ubu bukaitemwe mwaba no kufwaisha ifya ku mubili. Uubomba ku mulabasa wa televishoni ku China atile: “Twakwata fye ifishinte fibili. Cimo ca kusanga ifyo tufwaisha. Cimbi ca kupange ndalama.”

Bukaitemwe bwaba nga magnet nelyo amaka yatinta. Magnet ikuma shani imibombele ya kampasi? Nga mwapalamika kampasi kuli magnet inshindano ya muli kampasi ilalufiwa. Bukaitemwe na bo kuti bwafulunganya kampasi waba mu muntu uwa kucite cisuma, nelyo ifipoope fya mibele isuma, pa kubalilapo ulunkumbwa lwa muntu e lyo fyonse fimbi fyaisa pa numa.

Bushe kuti mwasunguka nga mwaumfwa ukuti bukaitemwe te lelo butendeke? Ubu bwafya bwatendekele mwi bala lya Edene ilyo abafyashi besu aba kubalilapo bakeene icipimo ca mibele isuma ico Kabumba abapeele. Ico cayalwile kampasi wabo uwa mibele isuma. Apo abantunse batuntuka kuli Adamu na Efa, balalolenkana no bwafya bumo bwine, ubwa bukaitemwe.—Ukutendeka 3:6-8, 12.

Iyo mibele yaneene sana muli ino nshita Baibolo ita “inshiku sha kulekelesha,” umwaba “inshita ishayafya.” Abantu abengi baba “abaitemwa.” E mulandu wine kanshi kubelele umupatikisha wa kuti tube na bukaitemwe.—2 Timote 3:1-5.

Napamo kuti mwasuminishanya no wacaice we shina lya Olaf uwalembeele iofeshi lya Nte sha kwa Yehova ilya ku Bulaya ati: “Calyafya nga nshi ukutwalilila ukuba ne mibele isuma, maka maka kuli fwe bacaice. Mukwai mwikaleka ukutucinkulako pa fyo cacindama ukukonka sana ifishinte fya Baibolo.”

Icalandile Olaf cishinka. Ifishinte fya bukapepa kuti fyatwafwa bonse, abaice nelyo abakalamba, ukuba ne mibele isuma nga nshi. Kabili kuti fyatwafwa no kukaana bukaitemwe. Nga mulefwaya ukwishibilapo na fimbi pa fyo ifishinte fya Baibolo fingamwafwa icine cine, mukwai belengeni icipande cikonkelepo.

[Ifikope pe bula 4]

Abengi pali lelo tabangwa ku fikabila abantu bambi

Ifishinte fya kwa Lesa Kuti Fyamunonsha

UKWABULO kutwishika mwalishiba ukuti inama shikonka fye umununsha. Bamashini abengi bapangwa ukukonka ifipope fya bapangile. Lelo abantunse bena babumbilwe ukulatungululwa ne fishinte. Kuti mwashininkisha shani ukuti ici ca cine? Ilyo Yehova, Katendeka wa fishinte fyalungama fyonse, alengele abantunse ba kubalilapo, atile: “Natucite umuntu mu cata cesu, umwabele cipasho cesu.” Kabumba mupashi, taba no mubili wa buntunse uyu twaba na o, e co twabumbilwe mu “cata” cakwe mu kuti tulapashanya ubuntu bwakwe, e kuti ukulanga imibele yakwe imo imo iishaiwamina. Abantunse baliba na maka ya kutungulula ubumi bwabo umwabela ifishinte, e kutila ukukonka ico balemona ukuti e calungama ukucita. Yehova alengele ukuti ifi ifishinte ifingi filembwe mu Cebo cakwe.—Ukutendeka 1:26; Yohane 4:24; 17:17.

Umo napamo kuti atila: ‘Mu Baibolo mwaba ifishinte ifingi nga nshi. Te kuti mfishibe fyonse.’ Ca cine. Lelo moneni ici cishinka: Nangu ca kutila ifishinte fya bukapepa fyonse filafwa, fimo fyalicilapo ukucindama pali fimbi. Kuti mwasange ci pali Mateo 22:37-39, apo Yesu alondolwele ukuti mu mafunde ne fishinte fya mu Malango ya kwa Mose, mwali ifyacindeme ukucila fimbi.

Fishinte nshi ifyacindama sana? Ifishinte fyacindama sana mu Baibolo ni filya fikuma bucibusa bwesu na Yehova. Nga twakonka ifi fishinte, Kabumba alatendeka ukutungulula imibele yesu. Kabili kwaba ne fishinte ifikuma bucibusa bwesu na bantu bambi. Ukukonka ifi fishinte kukatwafwa ukukaana bukaitemwe bonse.

Natutendekele ne cine cimo icacindamisha ica mu Baibolo. Cine nshi ico ciine, kabili citukuma shani?

“Mwapulamo Pano Isonde Ponse”

Amalembo ya Mushilo yalalondolola bwino ukuti Yehova e Kalenga wesu Umukalamba, ni Lesa Wa maka yonse. Takuli uwingalingana nankwe nelyo ukumucila. Ici caba cine cacindama icisangwa mu Baibolo.—Ukutendeka 17:1; Lukala Milandu 12:1.

Umo uwa bakalemba be buuku lya Amalumbo asosele pa lwa kwa Yehova ati: “Mwapulamo pano isonde ponse.” Davidi Imfumu ya ku kale yatile: “Ubufumu bwenu, mwe Yehova, kabili mwalitumpuka mwabo mutwe kuli bonse!” Kabili kasesema walumbuka Yeremia asukile alemba ati: “Takuli uwaba nga imwe, mwe Yehova; muli mukulu, lyalikula ne shina lyenu mu maka.”—Amalumbo 83:18; 1 Imilandu 29:11; Yeremia 10:6.

Kuti twakonka shani ici cine pali Lesa mu mikalile yesu?

Tatuletwishika no kutwishika uo tulingile ukucindikisha mu bumi bwesu, e kutila ni Kabumba wesu kabili Kapeela wa Mweo. E co kanshi bushe te kuti ciwame ukucincintila ukufwaisha konse ukwa kufwaya ukulumbuka—ukufwaisha ukwingaba ukwaluma muli bamo ukucila bambi? Icishinte ca mano ica kututungulula citila “citeni fyonse ku kucindika Lesa.” (1 Abena Korinti 10:31) Kasesema Daniele ali ca kumwenako cisuma muli ci.

Mu lyashi lya kale tusambililamo ukuti Imfumu Nebukadnesari iya ku Babele inshita imo yalisakamikwe ku cilooto yalotele, e co yafwaile ukwishiba umo calolele. Daniele alondolwelele bwino bwino imfumu ico yalefwaya ukwishiba ilyo bambi bonse balifililwe. Bushe Daniele alisumine ukupeelwa umucinshi pali ici? Iyo, acindike “Lesa mu muulu uusokolole fya nkama.” Daniele akonkenyepo no kuti: “Ica nkama ici casokolwelwa kuli ine, te ku mano ayali muli ine ukucila aya muli bonse aba mweo.” Daniele alekonka sana ifishinte. E mulandu wine kanshi mwi buuku lya kwa Daniele, alondololwa imiku itatu ukuti ali “uwatemwikwa” mu menso ya kwa Lesa.—Daniele 2:28, 30; 9:23; 10:11, 19.

Mukanonkelamo nga mwapashanya Daniele. Pa kukonka ica kumwenako ca kwa Daniele, icacindama sana mulandu mulefwaila ukucitile fyo. Nani alingile ukucindikwa pa co mucita? Te mulandu ne mibele mulimo, kuti mwakonka ici cishinte ca mu Baibolo icacindama nga nshi ica kuti Yehova e Mulopwe Shikulu. Nga mwacite co mukaba ‘abatemwikwa’ nga nshi mu menso yakwe.

Natumone nomba ifishinte fyacindama fibili ifingatutungulula ilyo tulebomba na bantu banensu. Apo kuli ukukomaila sana pali bukaitemwe, ici cintu calyafya nga nshi.

“Ukupetama”

Ababa na bukaitemwe te lingi baba ne nsansa. Abengi bafwaya fye ukuti ifintu fibawamine, kabili tabafwaya na kupembela. Bena batila ubufuuke bunake. Batila abantu bambi e bafwile ukuba abatekanya, te bena iyo. Kumfwa ku kufwaya ukulumbuka kwena te kwa kulanda na kulanda. Bushe mulemona ifyo mufwile ukucita pa kuti mupusaneko?

Ababomfi ba kwa Lesa balalolenkana ne yo mibele cila bushiku, lelo taifwile ukubakuma. Abena Kristu bakosoka bakonka icishinte icitila “te untu aitasho mwine engasuminishiwa, lelo untu Shikulu atasha.”—2 Abena Korinti 10:18.

Ukukonka icishinte cisangwa pa Abena Filipi 2:3, 4 kuti kwayafwa. Ili ilembo lilemukoselesha ‘ukukanacite cintu mu kuisakamana nangu ni ku matutumuko, lelo mu kupetama mutunge abanenu ukuba abacila imwe bene.’ Nga mwacite fi ninshi tamuli “abalolekesha ifya imwe bene, lelo abalolekesha ne fya banenu.”

Umo uwaleimona mu kulinga ali ni Gideone, umupingushi mu baHebere ba pa kale. Tafwaile ukuba intungulushi ya bena Israele. Lelo ilyo asontelwe ukuba intungulushi, Gideone atile ali fye muntu yaweyawe. Alondolwele ukuti: “Ulupwa lwandi lwa bubusu muli Manase, na ine ndi wacepesha mu ng’anda ya kwa tata.”—Abapingushi 6:12-16.

Na kabili, ilyo Yehova alengele Gideone ukucimfya, abena Efraimu balimusonsombele. Gideone acitile shani? Bushe ukucimfya acimfishe kwamulengele ukuitutumuna? Iyo. Acincintile ubwafya pa kwasuka mu bufuuke. “Nabombele shani ku kucita nga imwe?” Gideone ali uwapetama.—Abapingushi 8:1-3.

Ca cine ukuti imilandu ya kwa Gideone yacitike kale sana. Lelo, kuti twasambililako fimo kuli ili lyashi. Kuti mwamona ukuti Gideone ali ne mibele yapusana nga nshi ku mibele iseekele pali lelo, kabili wene akonkele ifishinte fisuma no kunonkelamo.

Imibele iseekele iya bukaitemwe kuti yalenga umuntu ukukanaumfwikisha umwalola ukuicindika. Ifishinte fya Baibolo filalungika uko kutontonkanya kwalubana, ukutusambilisha ifya kuimona, ifya kumona Lesa ne fya kumona bambi.

Tulacimfya imibele yabipa iiseekele ilyo tuleumfwila ifishinte fya Baibolo. Tatutungululwa kabili na bukaitemwe nelyo na bantu bambi. Nga twasambilila sana ifishinte fyalungama, e lyo twishibilako Katendeka wa ifi fishinte. Cine cine, ukupoosesha amano ku fishinte fya bukapepa ilyo tulebelenga Baibolo kukatunonsha apakalamba.—Moneni umukululo.

Yehova alengele abantunse ukucila inama, ishitungululwa fye no mununsha. Ukukonka ukufwaya kwa kwa Lesa kukabila ukunakila ifishinte fya bulesa. Nga twacite ci tukabaka kampasi wesu uwa mibele yesu umutuntulu, no yu kampasi akatutungulula no kutwingisha mu bwikashi bupya ubwa kwa Lesa. Baibolo yalitulondolwela umulandu tufwile ukwenekela nomba line ubwikashi bupya ubwa mwi sonde lyonse ‘umukekalo bulungami.’—2 Petro 3:13.

[Akabokoshi/Icikope pe bula 6]

Ifishinte fya mu Baibolo Fimo Ifya Kwafwa

Mu lupwa:

“Umuntu eifwaila icakwe, lelo onse afwaile umunankwe.”—1 Abena Korinti 10:24.

“Ukutemwa . . . takuifwaila ifya kuko.”—1 Abena Korinti 13:4, 5.

“Imwe umo umo, onse atemwe umukashi wakwe ifyo aitemwo mwine.”—Abena Efese 5:33.

“Mwe bakashi, nakileni abalume benu.”—Abena Kolose 3:18.

“Umfwa kuli wiso untu akufyele, kabili wisuula noko uwakota.”—Amapinda 23:22.

Ku sukulu, ku ncito, nelyo mu fya makwebo:

“Ica kulingilamo ukufina ica kufutika ca muselu . . . Umubifi amone cilambu ca bufi.”—Amapinda 11:1, 18.

“Uwibile eiba kabili; lelo ukucila acucutike.”—Abena Efese 4:28.

“Ngo muntu tafwaya kubomba, no kulya elalya.”—2 Abena Tesalonika 3:10.

“Conse ico mulecita, bombeni no mutima onse, nga kuli Shikulu.”—Abena Kolose 3:23.

‘Tufwayo kwenda bwino bwino muli fyonse.’—AbaHebere 13:18.

Ifya kumona icuma:

“Uwendesha ukuti acindame talingwa wa kaele.”—Amapinda 28:20.

“Uwatemwa silfere takaangile silfere.”—Lukala Milandu 5:10.

Ifya kuimona fwe bene:

“Ifyebo fyobe fya kutasha fibe mumpo mumpo.”—Amapinda 25:27.

“Leko mweni akutashe, akanwa kobe te ko.”—Amapinda 27:2.

“Ndetila ku muntu onse uwa muli imwe, eitontonkanishisho kucila ifyo afwile ukutontonkanya.”—Abena Roma 12:3.

“Ngo muntu aitungo kube cintu, apo tali cintu, aibepo mwine.”—Abena Galatia 6:3.

[Icikope pe bula 5]

Daniele apeele Lesa umucinshi uwamulinga

[Icikope pe bula 7]

Ukubomba na bambi umwabela ifishinte fya bukapepa kulalenga tuleumfwana bwino na bo kabili kulatuletela insansa

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 7]

U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./Robert Bridges