Ukulungana na Baice Kulesakamika Abafyashi Bonse

BACHOMBA na baKalaba balyupana, basuma kabili baliba ne nsansa mu cupo cabo. Umwana wabo umwaume uuli ne myaka itatu talwalilila kabili alicenjela.a Balamusunga bwino. Muno nshiku, calyafya ukusunga bwino abana. Fingi ifisakamika abafyashi kabili baliba ne milimo iingi nga nshi. Ifyo abana nabo bakabila ukusambilila fingi! BaChomba na baKalaba balabikako sana amano ku kucingilila umwana wabo ku bantu abatemwa ukulungana na baice. Mulandu nshi bafwaila ukucingilila umwana wabo?

BaChomba batila, “Batata baali aba mutima uubi, kabili balenwa sana ubwalwa. Balenguma sana, kabili ine na baice bandi abanakashi baletupatikisha ukulungana nabo.”b Abengi balisumina ukuti icintu ca musango yo cilalungulusha umuntu. E mulandu wine baChomba na baKalaba bakoselapo ukucingilila umwana wabo!

Abafyashi abengi na basakamana sana ifi ukulungana na bana kuseekele. Napamo na imwe namusakamana. Limbi ifyacitikile baChomba tafyamucitikilapo, lelo ukwabula no kutwishika mwalyumfwapo amalyashi ayengi aya musango yo aya makankamike, yalaponya abantu pa musao. Abafyashi bonse fye abatemwa abana babo baleba no mwenso sana nga baumfwa ifilecitikila abana ku ncende kuntu bekala.

Kanshi teti tupape ico umuntu umo uwalefwailisha pa fyo ukulungana na baice kuseekele alandile ukuti ifipendo filelangilila ukuti ukulungana na bana “kuli pa fintu ifiletiinya abantu muno nshiku.” Ca cine aya malyashi yalatulenga ukuba no bulanda, lelo bushe tulingile ukupapa sana? Abasambilila Baibolo bena tabapapa. Icebo ca kwa Lesa cilondolola ukuti twikala mu nshita ishayafya ishitwa “inshiku sha kulekelesha,” umwaba sana abantu ‘abankalwe, abaitemwa’ kabili “abashaba na citemwishi.”—2 Timote 3:1-5.

Ukulungana na bana kulesakamika abantu abengi. Cine fye, abafyashi bamo balafilwa ukumfwikisha umulandu abantu babipile ifi ica kuti calabatwala na ku kulungana na bana. Lelo bushe, abafyashi kuti bafilwa ukucitapo cimo pali ubu bwafya? Nangu bushe kwaliba fimo fimo ifyo abafyashi bengacita pa kuti balecingilila abana babo? Ifipande fikonkelepo fyalalanda pali aya mepusho.

Ifya Kucingilila Abana Benu

BANONO abalanda pa fyo abakalamba bolungana na baice. Abafyashi tabafwaya na kulandapo pali ili lyashi, pantu cilabakalipa! Lelo ukulungana na baice na kuseeka shino nshiku kabili kulelenga abengi ukuba no mwenso, ne fifumamo filelenga abana abanono ukucula. Bushe ili lyashi kuti lyawama ukulandapo? Na kabili cinshi mwingacita pa kucingilila umwana wenu? Ukwishiba ifyo abakalamba abolungana na baice bacita takumfwika bwino, lelo nga mulefwaya ukucingilila umwana wenu mulingile ukukosa. Nga mwaishibapo fimo pa bolungana na baice, mukacingilila bwino umwana wenu.

Mwilamona kwati ifi ukulungana na baice kuseekele takuli nangu cimo ico mwingacita. Imwe mwalishiba ifingi sana ifyo umwana wenu ashaishiba. Pa kapita imyaka iingi pa kuti umwana wenu akeshibe ifyo mwaishiba. Apo imwe mwalikokola pa calo, kanshi te kuti cafye ukucingilila umwana wenu. Twalalanshanya ifishinka fitatu ifyo umufyashi uuli onse alingile ukwishiba. (1) Mwe bafyashi ni mwe mufwile ukubalilapo ukucingilila umwana wenu, (2) sambilisheni umwana wenu pa fya mfwalo ne fyo fibomba, na (3) sambilisheni umwana wenu ifyo engaicingilila.

Ni Mwe Mufwile Ukubalilapo Ukucingilila Umwana

Abafyashi e bafwile ukubalilapo ukucingilila abana ku bolungana na baice, te bana bafwile ukubalilapo ukuicingilila. Kanshi abafyashi e bafwile ukubalilapo ukusambilila pali ili lyashi. Nga muli bafyashi, kwaliba ifintu fimo ifyo mulekabila ukwishiba pa bolungana na baice. Mulekabila ukwishiba umusango wa bantu bacita ifi, ne fyo bacita pa kuti bolungane na baice. Abafyashi ilingi line batontonkanya ukuti abolungana na bana bantu bambi bambi fye ababendelela abaice apa fita pa kuti babafyushe no kubapatikisha ukulaala nabo. Abantu abacita ifi fintu fyabipisha e ko baba. Lyonse tulomfwa ifintu fya musango uyo mu fya kusabankanishishamo amalyashi. Nomba te lingi sana abantu abashaishibana bwino bwino no mwana bolungana nankwe. Abengi abolungana na baice ni balya abo umwana aishiba kale kabili abo acetekela sana.

Ca cine, te kuti mutontonkanye ukuti umwina mupalamano wenu, kafundisha, dokota, nasi, uusambilisha umwana wenu amangalo nelyo lupwa lwenu kuti alakumbwa ukulungana no mwana wenu. Lelo kwena te bantu bonse abacite fyo. Kanshi tamufwile ukutunganya fye abali bonse abo muba nabo. Na lyo line, kuti mwacingilila umwana wenu nga mwaishiba ifyo abolungana na baice bacita.—Moneni umukululo uli pe bula 6.

Mwe bafyashi nga mwaishiba ifyo abolungana na bana banono bacita, cikamwafwa ukubalilapo ukucingilila umwana wenu. Nomba kuti mwacita shani nga ca kuti umuntu umo alamoneka ukutemwa sana abaice ukucila abakalamba kabili alapoosako sana amano ku mwana wenu, alamupeela ne fya bupe nelyo alafwaisha ukulashala nankwe nga mwafumapo, nangu alafwaisha ukulamusenda kumo mu kutandala? Bushe kuti mwatila alolungana na bana? Awe iyo, limbi te fyo aba. Nalimo uyo muntu tatontonkanyapo na pa kucite fyo. Lelo ukupoosako amano kuti kwalenga mwalafwaya ukwishiba ifilecitika ku mwana wenu. Baibolo itila: “Uwapelwa amano atetekele cebo conse; lelo uwacenjela amwensekeshe nyantilo shakwe.”—Amapinda 14:15.

Ico mufwile ukwishiba ca kuti umuntu nga alaya umwana wenu ifintu ifya kuti fyacilamo sana ubusuma, ninshi nakalimo pali cimo ico alefwaya. Ishibeni ifyo umuntu uulefwaya ukulaba no mwana wenu inshita iikalamba alecita nankwe. Mufwile ukumweba ukuti mwakulaisa mu kumona umwana wenu inshita iili yonse. BaChilufya na baLukwesa, bakwata abana batatu abalumendo, tabafwaya ukubasha no muntu umukalamba icishesheshe. Ilyo umwana wabo umo alesambilila ifya kulisha inyimbo pa ng’anda, baChilufya baebele uwalemusambilisha ukutila: “Na kulaisa muno libili libili.” Ukucite fyo nalimo kuti kwamoneka kwati kwacilamo, lelo baChilufya na baLukwesa kuti bafwaya ukucingilila umwana wabo ukucila ukwisaumfwa ububi, fimo nga fyacitikila umwana.

Mulebikako amano ukwishiba ifyo umwana wenu atemwa ukucita, abanankwe angala nabo, e lyo ne fyo acita ku sukulu. Nga ca kuti umwana wenu napangana na banankwe ukuyapo kumo nelyo lisukulu lipekenye ukucite fyo, mufwile ukwishiba fyonse ifikalacitika. Uwasambilila amalwele ya kuli bongobongo, uwabombele pa milandu ya bantu bolungana na baice pa myaka 33 asangile ukuti abana abengi nga tababacendele nga ca kuti abafyashi balibikileko amano. Alandile ukutila umwaume umo uwaleulungana na bana abanono kabili uo bakakile atile: “Abafyashi e batupeela fye abana babo. . . . Kanshi e balengele ukuti ncite ifi.” Abengi abolungana na baice basala abashacenjela. Abafyashi abafwaya ukwishiba ifyo abana babo bacita, kuti bacingilila abana babo ku bolungana na baice.

Cimbi ico mwingacita pa kuti mucingilile umwana wenu kulakutika ku fyo alelanda. Abana ilingi tabalanda ukuti nababacenda pantu balomfwa insoni kabili balatiina ifyo bambi bengacita nga baumfwa ificitike. E co kutikeni ifyo balelanda, no kumona ifyo balecita.a Nga ca kuti umwana wenu alanda fimo ifyamusakamika, tekanyeni kabili mwipusheni bwino bwino pa kuti alande ifili mu mutima. Nga ca kuti alanda ati talefwaya ukulashala no muntu umo na kabili, mwipusheni ico akaanina. Nga atila umukalamba umo alangala nankwe amangalo ayabipa, kuti mwamwipusha ukuti: “Mangalo nshi ayo yene? Finshi acita ilyo muleangala?” Nga ailishanya ukuti acilamutekunya, mwipusheni ukuti, “Ni pi acilakutekunya?” Mwilasuula bwangu ifyo umwana alanda. Abolungana na baice beba umwaice ukuti nga asosa, takuli nangu bamo abakacetekela ifyo alanda; ca cine ilingi line abantu tabacetekela ifyo umwana alanda. E lyo umwana nga nabamucenda, kuti apoola bwangu nga ca kuti abafyashi bacetekela ifyo alelanda no kumwafwilisha.

Sambilisheni Umwana Wenu pa fya Mfwalo ne fyo Fibomba

Ibuuku limo ilyalanda pa bakalamba abolungana na baice lyalandile pa muntu umo uo bakakile pa mulandu wa kulungana no mwaice, uyu mwaume alandile ukutila: “Nga mwampeela umwaice uushaishiba nangu kamo pa fya mfwalo ne fyo fibomba, ninshi mwampeela na umbi uwa kucenda.” Abafyashi bafwile ukusambililako fimo ku fyo uyu mwaume alandile. Abana abashaishibapo nangu cimo pa fya mfwalo ne fyo fibomba, cilanguka ukubasembeleka. Baibolo itila amano no kwishiba kuti fyatupokolola “ku fyebo fya kupuulula kwa bantu.” (Amapinda 2:10-12) Ukwabula no kutwishika, ifi Baibolo yalanda e fyo mwingafwaya ukuti cibe ku mwana wenu. Kanshi icalenga bubili icacindama sana ico mwingacita pa kumucingilila, kumusambilisha pa fya mfwalo ne fyo fibomba.

Nomba, bushe kuti mwamusambilisha shani? Abafyashi abengi cilabakosela ukulanda na bana pa fya mfwalo ne fyo fibomba. Umwana wenu ena cikacilapo no kumukosela, kabili te kuti aitendekeleko ukulanda na imwe pali ili lyashi. Kanshi ni mwe mulingile ukubalilapo ukulanshanya nankwe. BaChilufya batila: “Twalitendeke bwangu ukweba abana besu ifilundwa fya mubili. Tatwalepita mu mbali pa kubeba amashina ya filundwa fya mubili, ukubalanga fye ukuti tatufwile ukumfwa insoni ukulanda pali ifi fintu.” Pa numa ya kulanda pa filundwa fya mubili, cilanguka ukulanda pa fyo abana bengaicingilila ku bantu bolungana na baice. Abafyashi abengi beba fye abana babo ukuti ifilundwa ifyo tufimbapo ifya kufwala te fya kulangisha ku bantu, fyalicindama sana.

BaChomba abo tulandilepo mu cipande cifumineko batila: “Ine na baKalaba twaleeba umwana wesu umwaume ukutila ifya mfwalo te fya kwikatako abantu bambi nelyo ukufyangasha. Abantu bambi tabafwile ukulaikatako, nangu ni fwe bene fwe bafyashi bakwe, nangu fye ni badokota bene. Nga twamutwala kuli badokota, ndamulondolwela ukuti badokota nga bakwikata ku fya mfwalo, ico balefwaya fye, kumona ukuti uli fye bwino, taulwele.” Aba abafyashi bonse babili balalanshanya no mwana wabo ili lyashi libili libili, kabili balamweba ukuti nga kuli uwa mwikata ku fya mfwalo mu nshila yalubana kabili camulenga ukumfwa ububi, afwile lyonse fye ukubeba ifyo acicita. Abaishiba sana ukusakamana abana no kubacingilila ku bolungana na baice batila abafyashi bonse bafwile ukulalanshanya na bana babo.

Abafyashi abengi babomfya icitabo ca Sambilila Kuli Kasambilisha Mukalambab pa kusambilisha abana. Mu cipandwa 32 icitila, “Ifyo Yesu Acingililwe,” mwaba ifyebo ifishipita mu mbali kabili ifisuma ifyafwa abana ifyo bengaicingilila ku bantu abolungana na baice na ku bubi bufumamo. BaChomba batila: “Ici citabo calilenga abana ukumfwikisha ifyo twabeba kale.”

Abaice balingile ukwishiba ukuti kwaliba abantu bamo abafwaya ukulaikataula abaice ku fya mfwalo nelyo ukufwaya abaice ukulaikataula ku fya mfwalo fyabo. Kanshi ilyo abafyashi baleeba abana ifi tabafwile ukubatiinya nangu ukulenga baleka ukucetekela abakalamba bonse. BaChomba batila: “Aya mashiwi ya kucenjesha fye abana pa kuti baleicingilila. Na kabili lyashi fye nge fyo twingalanda amalyashi yambi. Ili lyashi talilenga umwana wandi ukuba no mwenso nangu panono.”

Ilyo mulefunda umwana ukuba ne cumfwila, mufwile ukumusambilisha napo alingile ukupelela. Ukusambilisha umwana ukuba ne cumfwila kwalicindama nga nshi kabili kwalyafya. (Abena Kolose 3:20) Lelo nga tamucenjele kuti mwasambilisha umwana wenu ukuba ne cumfwila icabula ukulolamo. Nga ca kuti mwasambilisha umwana wenu ukutila afwile lyonse fye ukulaumfwila umukalamba uuli onse, inshita fye iili yonse, abolungana na bana kuti bamushukila. Abolungana na baice baleshiba bwangu ukuti umwana alomfwila fyonse ifyo bamweba. Abafyashi ababika amano ku bana babo balabasambilisha ukuba ne cumfwila lelo te kucishamo. Lelo ku Bena Kristu tacayafya ukusambilisha umwana ukuba ne cumfwila icisuma. Kubeba fye ukuti: “Nga ca kuti umuntu akweba ukucita ifyo Yehova Lesa atila fyalibipa taufwile ukuficita. Nangu fye ni fwe fwe bafyashi bobe tatufwile ukukweba ukucita ifyo Yehova atila fyalibipa. Na kabili nga ca kuti umo afwaya ukuti ucite icabipa, ufwile lyonse fye ukutweba.”

Lyena kuti mwaeba umwana wenu ukuti takuli nangu umo uulingile ukumweba ukufisa fimo kuli imwe mwe bafyashi bakwe. Mwebeni ukuti uli onse nga amweba ukufisa fimo kuli imwe, lyonse fye alingile ukwisasosa. Mufwile ukumweba ukuti nangu bamutiinye shani nelyo pali fimo ifyo umwana umwine alufyanye, lyonse fye elatiina ukwisa kuli imwe no kumweba fyonse ifyacicitika. Ilyo mulemufunda ifi tamufwile ukumulenga ukumfwa umwenso. Mufwile ukumulondolwela bwino bwino ukuti abantu abengi te kuti bamwikate apo bashifwile ukumwikata, te kuti bamwebe ukucita ifyo Lesa ashifwaya nelyo ukumweba ukukanasosa. Filya fine abantu bengafwaya ukwishiba ifya kucita nga kwaima umulilo, e fyo ne fi fyebo fili. Kuti fyayafwa abafyashi ukucingilila abana babo ku bolungana na baice kabili limo no kucitika te kuti ficitike.

Sambilisheni Umwana Wenu Ifyo Engaicingilila

Icalenga butatu ico twalalandapo kusambilisha umwana wenu ifyo engacita nga ca kutila umo afwaya ukulungana nankwe ilyo mushilipo. Bamo basanga ukuti pa kusambilisha umwana ifi kuba kwati muleangala fye. Abafyashi kuti baipusha umwana ukuti, “Bushe kuti wacita shani nga ca kutila . . . ?” e lyo umwana ayasuka. Nalimo kuti mwatila, “Nga twali na iwe ku maliketi, e lyo waluba, bushe kuti wacita shani pa kunsanga?” Ifyo umwana engasuka te kuti nalimo fibe filya fine muleenekela, lelo kuti mwamwafwa nga mwatwalilila ukumwipusha amepusho na yambi pamo nga, “Cinshi wingacita pa kuti uicingilile?”

Kuti mwamwipusha amepusho ayapala kuli ayo twalandapo nga mulefwaya ukwishiba ifyo umwana wenu engacita nga ca kuti umuntu umo alefwaya ukumwikata apo ashifwile ukumwikata. Nga ca kuti ifyo mwamwipusha fyamulenga ukumfwa ububi, limbi kuti cawama ukulanda kwati fyacitikile umwana umbi. Ku ca kumwenako kuti mwatila: “Umukashana umunono ali na lupwa lwakwe umwaume uo atemwa kabili alefwaya ukumwikata apo ashifwile ukumwikata, cinshi uletontonkanya engacita pa kuti aicingilile?”

Finshi mwingasambilisha umwana wenu ukuti e fyo engacita nga ca kuti umuntu umbi amwikata apo ashifwile ukumwikata? Uulemba ifitabo umo atile: “Ukusosa ne shiwi ilyakosa ati ‘Awe!’ nelyo ‘Lekeni ukucite fyo!’ nelyo ‘Lekeni ukuncusha!’ kuti kwatiinya uulefwaya ukulungana no mwana, kabili kuti amuleka.” Mulesambilisha umwana wenu ukulaesha ifyo engapunda pa kukaana, ne fyo engafumapo ulubilo, kabili ne fyo engesamweba ifyacicitika. Nangu ca kuti umwana naumfwikisha bwino bwino ifyo mulemusambilisha, nga papita imilungu iinono nelyo imyeshi iinono kuti nalimo alaba ifyo mwa musambilishe. Kanshi kuti cawama ukulabwekeshapo libili libili.

Ilyo mulesambilisha umwana ifya kuicingilila, bonse abamusunga, kumo na baume bonse abekala pa ng’anda, pamo nga bawishi aba mufyalilila, nangu bawishi abamusanga mu ng’anda, nangu balupwa lwakwe bambi abaume bafwile ukubapo. Mulandu nshi uwakwita bonse aba? Pantu bonse abalipo ninshi basumina ukuti tabakacite icintu ca musango yo ku mwana. Icipapusha abantu ca kutila abolungana na bana abanono ilingi line ba mu lupwa lwine. Nangu ca kuti muno nshiku abengi baleulungana na bana abanono, mu cipande cakonkapo calalanda pa fyo mwingacingilila ulupwa lwenu.

[Amafutunoti]

Cingilileni Ulupwa Lwenu

BAIBOLO ibomfya amashiwi yatila “abashaba na citemwishi” ukulondolola ifyo abantu abengi baba muli shino inshiku shesu ishitwa “nshiku sha kulekelesha.” (2 Timote 3:1, 3, 4) Abaleulungana na bana abanono mu lupwa lwabo lwine na bafula nga nshi. Kanshi ici cilelangilila fye apabuta ukuti ukusesema ukwaba pali ili lembo kwa cine. Na kuba ishiwi lya kubalilapo ilya ciGriki aʹstor·gos, nga balipilibula mu ciNgeleshi, lipilibula “abashaba na citemwishi.” Ili shiwi lyalelangilila fye ukuti abantu tabakabe no kutemwa uko bafwile ukulanga ku baba mu lupwa lwabo, sana sana ukutemwa ukuba pa bana na bafyashi.a Na kuba, ilingi line aba mu lupwa e bolungana na baice.

Abafwailisha pali ili lyashi batila, abolungana na bana abanono ilingi line ni bawishi nelyo bawishi abamusanga mu ng’anda, e lyo na bambi fye abaishibana sana no yo mwana. Ba lupwa bambi abaume, nabo balolungana na bana. Nangu cingati abo bacenda ilingi line bana abanakashi, lelo na bana abaume abengi nabo balabacenda. Nalimo mutontonkanya ukuti abolungana na baice baume fye, lelo na banakashi balolungana nabo. Nalimo ukulungana kwa bana beka beka mu lupwa e ko abantu abengi bashicita lipoti. Fimo ifyo bashilanda fya kuti umwana umukalamba nelyo uukwetepo amaka atiinya, nangu abeleleka umwaice wakwe nelyo uucepeleko amaka no kulaala nankwe. Nga muli bafyashi ukwabula no kutwishika ifintu fya musango yo filamukalifya nga nshi.

Nomba bushe kuti mwacita shani pa kuti mu lupwa lwenu tamuli aya mafya? Onse fye mu lupwa alekabila ukusambilila amafunde yamo no kuyakonka pa kuti e ulungana no mwana. Mu Cebo ca kwa Lesa Baibolo e mo mwingasanga fye ifyebo ifisuma ifingacingilila ulupwa lwenu.

Ifyo Icebo ca kwa Lesa Cilanda pa Kwampana kwa Mwaume no Mwanakashi

Pa kuti bonse babe abacingililwa mu lupwa, bonse balingile ukulakonka ifyo Baibolo ilanda pa mibele isuma. Baibolo taipita na mu mbali ilyo ilanda pa fya mfwalo. Yalilanda mu kulungatika pa fya mfwalo lelo ukwabula umusalula. Ilanda ukutila Lesa ateyenye ukuti umulume no mukashi baleipakisha ukupanga icupo. (Amapinda 5:15-20) Lelo taisuminisha abashaupana ukukumana. Ku ca kumwenako, Baibolo ilalanda ukwabula ukupita mu mbali ukuti cibi ukulaala no wa mu lupwa. Mu Ubwina Lebi icipandwa 18, Lesa alibinda ukulaalana kwalekanalekana ukwa ba mu lupwa. Moneni ifyo aya mashiwi yalelanda: “Umwaume onse uwa muli imwe epalama kuli onse uwa ku mulopa wa mubili wakwe, no kumufuula pa bwamba [ukukumana nankwe]. Nine Yehova.”—Ubwina Lebi 18:6.

Ukulaalana kwa ba mu lupwa kwali pa fintu “ifya muselu” ifyo Yehova atile abalecite fyo baali no kwipaiwa. (Ubwina Lebi 18:26, 29) Kanshi Kabumba tafwaya abantu ukucite fi. Amabuteko ayengi na yo yene pali lelo tayafwaya ifintu fya musango yu, balibikako amafunde ayakanya aba mu lupwa ukulaala pamo. Ilingi line, ifunde litila umukulu nga aulungana no mwaice ninshi cimo no kuti amupatikisha, abomfya amaka pa kulaala nankwe. Mulandu nshi bengabomfesha amashiwi ayalume fyo, ilyo abolungana no baice tababapatikisha nelyo ukubomfya amaka?

Amabuteko ayengi yalisumina ifyo Baibolo yalanda kale pa baice ukuti tabatontonkanya nga bakulu. Ku ca kumwenako fye, Amapinda 22:15 yalanda ukuti: “Ubupumbu bwakakatila ku mutima wa mwaice.” Umutumwa Paulo na o alembele ukuti: “Ilyo nali umwaice, . . . naletontonkanya ngo mwaice, nalepelulula ngo mwaice; lelo nomba ndi mukalamba, nindeka ifya bwaice.”—1 Abena Korinti 13:11.

Umwaice te kuti eshibe bwino bwino ifyo ukwampana kwa mwaume no mwanakashi kwaba, nelyo te kuti eshibe ifingafumamo mu kucita ifyo. E mulandu wine abengi basuminina ukuti umwana te kuti atemwe no mutima onse ukulungana no mukulu. Kanshi tuletila umukalamba (nelyo uukulileko panono) nga alala no mwaice, te kuti atile umwaice acisumina ukulaala nankwe, nelyo ukulanda ukuti umwaice e wacimweba ukulaala nankwe. Umukalamba balamupeela umulandu wa kupatikisha umwaice nelyo ukubomfya amaka pa kulaala nankwe. Uyu mulandu, ilingi line abacite fyo balabakaka. Umukalamba e o bapeela umulandu te mwaice iyo, pantu talefwaya.

Lelo ku ca bulanda, abantu abengi abapanga iyi imilandu tababakanda no kubakanda ku buteko. Ku ca kumwenako fye mu Australia, casangwa ukuti pa bantu 100 abolungana na bana, 10 e bo batwala ku cilye ca milandu. Lelo pali abo 10 bakandapo fye abanono. Mu fyalo fimbi namo e fyo caba. Nangu ca kuti amabuteko kuti yaesha ukucingilila ulupwa, icingabafwa sana kukonka amafunde ayaba mu Baibolo.

Abena Kristu ba cine balishiba ukuti Lesa uwalembele ayo mafunde mu Cebo cakwe tayaluka, afwaya ukuti na lelo line baleyakonka. Alamona fyonse ifyo tucita, ukubikako fye ne fyo abantu bacita mu bumfisolo. Baibolo itila: “Ifintu fyonse fyaba ubwamba kabili fyaba pa mbilibili ku menso ya uyo tukalubululako.”—AbaHebere 4:13.

Ico tufwile ukwishiba ca kuti tukalubulula kuli Lesa nga tatulekonka amafunde yakwe kabili nga tulekalifya bambi. Lelo, Lesa alatupaala nga tulekonka amafunde yakwe ayasuma ayalanda pa lupwa. Nomba mafunde nshi yamo ayo Lesa atupeela?

Ukutemwa Kulekatanya Ulupwa

Baibolo itweba ukuti “ukutemwa” “e cikakilo cafikapo ica kwikatana.” (Abena Kolose 3:14) Nge fyo Baibolo ilanda, ukutemwa te kukuntukilwa fye. Kumonekela ku fyo kulenga umuntu ukucita, ne fyo kumulesha ukucita fimo. (1 Abena Korinti 13:4-8) Ukutemwa aba mu lupwa kupilibula ukucindika no kuba ne cikuuku ku uli onse. Cipilibula ukulamona aba mu lupwa nga fintu Lesa abamona. Lesa alipeela umo umo mu lupwa umulimo wacindama.

Apo wishi e mutwe wa lupwa, afwile ukuba solwesolwe mu kulanga ukutemwa mu lupwa. Alishiba ukuti wishi Umwina Kristu takwata insambu isha kuba umunkalwe, ukulacusha umukashi na bana. Lelo, akonka ifyo Yesu atungulula icilonganino. (Abena Efese 5:23, 25) E co alaba uwanakilila ku mukashi wakwe kabili alamutemwa. Abana nabo alabatekanishisha no kubasunga bwino. Lyonse fye alabombesha ukubacingilila ku fili fyonse ifingalenga ukuti mu lupwa mwiba umutende. Kabili alesha na maka ukumona ukuti tabalecita ifyabipa, kabili bonse bali abacetekelwa kabili bali abacingililwa.

Nyina na o wine alikwata umulimo wacindama nga nshi mu lupwa. Baibolo ilinganya ifyo Yehova na Yesu bacingilila abantu babo ku fyo inama ishikota shicingilila abana bashiko. (Mateo 23:37) Nyina na o wine afwile ukubikako sana amano ukucingilila abana bakwe. Pa mulandu wa fyo abatemwa, lyonse tapoosa na nshita ukubacingilila intanshi. Abafyashi tababomfya amaka ku kucusha abena mwabo nangu abana babo; nelyo ukuleka abana babo ukucita ifi kuli bamunyinabo.

Nga ca kuti bonse mu lupwa balecindikana, kuti balelanshanya bwino. Uulemba amabuku William Prendergast atile: “Abafyashi bonse bafwile ukulalanshanya na bana babo cila bushiku kabili libili libili, bafwile ukulacita ifi nangu bakule shani.” Na kabili William atile: “Ukucite fyo nalimo e cingabafwa sana ukucingilila abana babo ku bolungana na baice.” Ca cine, Baibolo nayo ilanda ifyo fine ukutila, abafyashi bafwile ukulalanshanya na bana babo lyonse kabili bafwile ukucite fyo mu kutemwa. (Amalango 6:6, 7) Nga ca kutila bonse mu lupwa balacita ifi, kuti balelanda ukwabula umwenso kabili kuti balelanda ifya ku mutima.

Twikala mu calo icabipa sana kabili te kuti nalimo tucingilile abana besu kuli fyonse ifyabipa. Lelo nangu cibe ifyo, nga natubikako amano ukucingilila ulupwa lwesu, kuti twabafwa sana. Nga ca kuti umo mu lupwa bamucita icabipa ku muntu uushili wa mu lupwa, kuti abutukila ku ba mu lupwa lwakwe abengamusansamusha. Nga ca kuti bonse mu lupwa bali abacingililwa, ninshi bonse ababamo bakasanga ubucingo nangu ca kuti mu calo muli sana amafya. Shi Lesa apaale ukubombesha kwenu ilyo mulecingilila ulupwa lwenu!

[Futunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 10]

IFYO ABA MU LUPWA BENGAICINGILILA

Intaneti: Nga ca kuti abana benu na bo balabomfyako intaneti, mufwile ukubasambilisha ifya kuibomfya bwino. Pa intaneti balatambishapo sana ifye shiku kabili paliba sana amaprogramu ayo abantu balanshanishishapo na bantu bambi abo bashaishiba. E po basembelekela abaice. Kanshi caliwama ukubika kompyuta apo abafyashi bengalamona ifyo abana balecita nangu ukutamba. Abana tabafwile ukweba uo bacilalanshanya nankwe pa intaneti uo bashaishiba, uko bekala ne fyo bacita nangu ukupangana ukuti bakamonane ukwabula abafyashi ukwishiba.—Amalumbo 26:4.

Ubwalwa: Abengi abacenda abana, baba ninshi nabanwa. Casangwa ukuti abakuulu abanwa sana ilingi line tabakwata umwenso ne nsoni sha kucita fintu fimo; bamo balacita ifintu ifyo bashingacita nga ca kuti tabanwene. Kanshi e mulandu na umbi cawamina ukumfwila ukufunda ukwaba mu Baibolo pa kukanakolwa no kunwesha ubwalwa.—Amapinda 20:1; 23:20, 31-33; 1 Petro 4:3.

Ukucindikana: Umwanakashi umo ebukisha ukutila: “Ilyo fye bamayo bafwile, batata e bakwete fye amakatani pa mawindo ne ciibi ca ku cipinda balesendama. Ifwe bonse ifipinda fyesu tafyakwete amakatani, nangu fye ni ku ciibi ca ku cipinda twalesambilamo.” Uyu mwaume alicendele abana bakwe bonse abanakashi. Bonse mu lupwa balingile ukwishiba umulandu cawamina ukucindikana. Filya fine abafyashi bashifwaya abana babo ukumona fyonse ifyo balecita, e fyo nabo bashifwile ukulamona fye fyonse ifyo abana babo balecita ilyo baleya balekula. Abafyashi ba mano balacitila bambi ifyo nabo bafwaya ukuti babacitile.—Mateo 7:12.