Ni Bani Basalile Amabuuku Yaba mu Baibolo?

Abalemba ifitabo bamo batila aya Malembo ya ciGriki aya Bena Kristu pa kuti yabe mu Baibolo, yasalilwe ilyo papitile imyaka iingi ne calici ilyo Kateka Konstantino apangile. Lelo ifishinka filanga ukuti te calici lyasalile.

Ku ca kumwenako, umfweni ifyo uwasambilila sana pa fya macalici, Oskar Skarsaune alandile: “Te calici nelyo umuntu uuli onse uwasalile amabuuku yalingile ukupanga Icipangano Cipya na yashalingile . . . Ifyo balekonka pa kusala amabuuku fyalishibikwe fye bwino: Ifyalembwa fyonse ifyalembelwe ilyo umwaka wa 100 C.E. taulafika, ifyaishibikwe ukuti batumwa balembele, nelyo abo balebombela pamo nabo, e fyo balemona ukuti fya cine. Ifyalembwa fimbi ifyalembelwe pa numa, amakalata nelyo ifyo baleita ukuti amabuuku ya mbila nsuma tabafibikilemo muli Baibolo . . . Uku kusala amabuuku, kwapwile kale sana ninshi na Konstantino talabako kabili ninshi ne calici lyakwe talilapangwa. Abasalile amabuuku ayapanga Icipangano Cipya, Bena Kristu abo balecusha pa fyo basuminemo, te calici nakalya.”

Umuntu na umbi uwasambilila sana pa Malembo ya Bena Kristu aya ciGriki, Ken Berding, alandile aya mashiwi pa fyo cali pa kusala amabuuku ya kubika mu Cipangano Cipya atile: “Te calici lyasalile amabuuku yaba mu Baibolo; icalici lyatwalilila fye ukubomfya amabuuku ayo Abena Kristu balemona ukuti Cebo icafuma kuli Lesa.”

Lelo bushe Bena Kristu ba kubalilapo e basalile amabuuku yaba mu Baibolo? Baibolo itweba ukuti kwaliba icintu cimo icacindamisha kabili icakwatisha amaka icalengele ukuti amabuuku yaba mu Baibolo yasalwe.

Baibolo ilanda ukuti pa fipesha amano ifyo umupashi wa mushilo walengele Abena Kristu bali mu cilonganino ca kubalilapo ukulacita pali ne fya bupe ifya “kwiluka amashiwi ukumona nga yafumine kuli Lesa atemwa ku fibanda.” (1 Abena Korinti 12:4, 10) E co bamo balibapeele amaka ayafumine kuli Lesa ayalebafwa ukwiluka ubupusano bwali pa fyebo fyafumine kuli Lesa na pa fyebo fya bantu. Kanshi Abena Kristu ba muno nshiku balicetekela ukuti amabuuku yaba mu Baibolo yafuma kuli Lesa.

Kanshi twamona ukuti ni kale amabuuku ya mu Baibolo yasalilwe, kabili umupashi wa mushilo e walengele ukuti yasalwe. Ku mpela ya myaka ya mu ma 100 C.E., bakalemba bamo balilandilepo pa mabuuku yaba mu Baibolo ukuti ya cine. Lelo aba bakalemba te basalile amabuuku yalingile ukuba mu Baibolo; bena bali fye ni nte ishalandile pa mabuuku ayo Lesa umwine asalile ukupitila mu bantu bakwe abaletungululwa no mupashi wakwe.

Ifimfungwa fya kale na fyo filalanga bwino ukuti aya yene mabuuku yaba mu Baibolo ayo na bantu abengi muno nshiku basuminamo, e yalingile ukubamo. Kwaba ifimfungwa fya kale ukucila pali 5,000 ifya Malembo ayalembelwe mu ciGriki. Pali ifi fimfungwa paba ne fyalembelwe mu ma 100 na 200 C.E. Ifi fyalembwa e fyaishibikwe mu myaka ya mu ma 100 C.E., ukuti e fyafumine kuli Lesa, te fyalembwa fya apocryphal, kabili e co balefikopolwela sana no kufisalanganya nga nshi.

Lelo ubushininkisho ubukalamba kabili ubwacindama nga nshi bwaba muli aya yene mabuuku. Ifyalembwamo filomfwana ne “cipasho ca mashiwi ayatuntulu” ayaba muli Baibolo yonse. (2 Timote 1:13) Yakoselesha abantu ukutemwa Yehova, ukulamupepa, no kulamubombela, kabili yalabasoka ukutaluka ku fya mipashi, ifibanda, na ku kupepa ifibumbwa. Yalanda pa fintu ifya cine cine ifyacitike kale kabili mwaba na mashiwi ya kusesema aya cine. Na kabili yalakoselesha abantu ukutemwa abanabo. Amabuuku yaba mu Malembo ayalembelwe mu ciGriki yalilanda pali ifi fyonse. Bushe mu fyalembwa fya apocryphal na mo mwaliba amashiwi ya musango yu?