“Yalilumbuka nga nshi. Yalilenga abantu bapangamo amafilimu ayaleta ulupiya ulwingi . . . na mabuuku ayo abantu bashita sana . . . Amacalici yamo aya Bena Kristu yalisuminamo. Yalilenga amacalici ayengi ukupangwa kabili yalilenga icine ukukanaishibikwa.”—E FYALANDILE MAGAZINI YA SUPER INTERESSANTE, IYA MU BRAZIL.

FINSHI ifi fine balelandapo? Iyi magazini yalelanda pa fyalembwa ifyo batila na fyo fyaba mabuuku ya Mbila Nsuma, amakalata, na mabuuku ya kusokolola ayo abantu abengi balekonka sana pali ino nshita. Ifi fyalembwa bafisangile muli ba 1900 mu Nag Hammadi e lyo na mu ncende shimbi isha mu Egypt. Ifi fyalembwa ne fyalembwa fimbi ifya musango uyu bafita ukuti Gnostic nelyo Apocryphal.a

Bushe Balyalwilemo Ifyebo Fimo?

Pali ino nshita ilyo abantu abengi balekele ukusumina muli Baibolo na mu mipepele ya orthodox, abengi balekonka sana ifyalembwa mu mabuuku ya Gnostic nelyo Apocryphal. Ifi fyalembwa nafilenga abantu abengi ukulatwishika amasambililo ya kwa Yesu Kristu e lyo no buKristu bwine. Magazini imo yatile: “Abantu abatemwa Imbila Nsuma ya kwa Toma ne fyalembwa fya Apocryphal, ni balya abatemwa ifya kwa Lesa nomba abasuula imipepele, kabili abantu ba musango yu balefulilako fye.” Casangwa ukuti mu calo ca Brazil mweka, “mwaba amacalici nalimo 30 ayasumina mu fyalembwa fya Apocryphal.”

Ukusanga ifi fyalembwa kwalenga abengi ukusumina muli filya bamo basosa ukuti mu myaka ya ba 300 C.E., aba mu Calici lya Katolika balefishilisha icine pali Yesu, tabalefwaya abantu ukwishiba amalyashi yamo ayalanda pali Yesu ayalembwa mu fyalembwa fya Apocryphal, no kuti balyalwile ifyebo ifyaba mu mabuuku ya Mbila Nsuma yane ayaba mu Baibolo. Uwasambilila sana ifya mipepele, profesa Elaine Pagels, ena alandile ukuti: “Nomba e lyo twishibe ukuti ubuKristu, ne fyo tumona ukuti e fyo Abena Kristu bafwile ukulakonka, fyafuma mu mabuuku fye ayanono ayo basala pa mabuuku ayengi.”

Abasoma bamo pamo nga Pagels, batila Abena Kristu tabalingile ukusumina fye muli Baibolo yeka; kwaliba ifyalembwa na fimbi ifyo balingile ukusuminamo pamo nga ifyalembwa fya Apocryphal. Ku ca kumwenako, pali programu yali pa mulabasa wa BBC iyo baleita ati Bible Mysteries, “The Real Mary Magdalene” yatile ifyalembwa fya Apocryphal filanga ukuti Maria Magadala e “walesambilisha no kutungulula abasambi mu fya kwa Lesa. Tali fye musambi wa kwa Yesu, lelo e wali umukalamba pa batumwa.” Juan Arias alembele pali Maria umwina Magadala mu nyunshipepala ya mu Brazil iya O Estado de S. Paulo ukuti: “Ifyalembwa ifyo basanga muno nshiku filanga ukuti ilyo Yesu atendeke ubuKristu, mwafulile sana ‘abanakashi’ pantu amayanda ya banakashi e yali amacalici, kabili umu mwine e mo balesubila na bashimapepo na bashikofu.”

Abantu abengi balicindika sana ifyalembwa fya Apocryphal ukucila Baibolo. Nomba ici, kuti calenga twaipusha amepusho yacindama pamo nga: Bushe ifi fine fyalembwa fya Apocryphal fya cine cine, kabili bushe e fyo Abena Kristu bafwile ukusuminamo? Nga ca kutila ifyalembwa fya musango yu filapilika amasambilisho ya mu Baibolo, bushe e fyo twingacetekela nangu kuti twacetekela Baibolo? Bushe cine cine mu ma 300 C.E., balifishilishe ifi fyalembwa no kwalula amabuuku ya Mbila Nsuma yane, no kufumyamo ifyebo ifyacindama ifilanda pali Yesu, Maria umwina Magadala na bantu bambi? Pa kuti twasuke aya mepusho, natulande pa fyebo fyaba mwi buuku limo ilya Mbila Nsuma ilya kwa Yohane.

Ifishinka Fyaba mwi Buuku lya Mbila Nsuma Ilya kwa Yohane

Ilyo calefika muli ba 1900, balisangile iciputusha ce buuku lya Mbila Nsuma ya kwa Yohane ico beta ati Papyrus Rylands 457 (P⁵²), bacisangile mu calo ca Egypt. Muli ici ciputusha mwaba Yohane 18:31–33, 37, 38 kabili ifyabamo ni filya fine fyalembwa na mu ma Baibolo twakwata kabili bacisungila mu cikuulwa basungilamo amabuuku, ico beta ati John Rylands Library, ku Manchester, mu calo ca England. Ici ciputusha, e ca kale sana pa fyalembwa fyonse ifyabapo lelo ifya Malembo ya mu Baibolo aya Bena Kristu ayalembelwe mu ciGriki. Abasoma abengi batila ici ciputusha calembelwe mu ma 125 C.E., kabili papitile fye imyaka 25 nelyo ukucilapo fye panono ukutula apo Yohane afwilile. Ica kupapusha ca kuti, ifyalembwamo tafyapusana sana ne fyalembwa mu fimfungwa fimbi ifyalembelwe pa numa. Pa kuti icimfungwa ca kale sana ice buuku lya kwa Yohane cifike na ku Egypt, uko casangilwe, bushininkisho bwa kuti ili ibuuku lyalembelwe mu nshita ya batumwa, kabili Yohane wine e walilembele nge fyo na Baibolo ilanda. Kanshi uwalembele ibuuku lya kwa Yohane alemonako na menso uko ifintu alembele fyalecitika.

Nomba ifyalembwa fya Apocryphal fyalembelwe ninshi palipita ne myaka 100 nelyo ukucilapo ukutula apo ifyalembwamo fyacitikile. Abasoma bamo batila pa kulemba ifyalembwa fya Apocryphal abalembele babomfeshe ifyalembwa fya kale sana, nomba takwaba ubushininkisho ubulanga ukuti ifyo balanda fya cine. Kanshi nacilinga ukwipusha ukuti, Bushe fyalembwa nshi mwingacetekela, fya bantu abaliko ilyo ifintu balembele fyalecitika nelyo fya bantu ba kuti apo ifyo balembele fyacitikile palipita ne myaka 100? Ne casuko twacisanga, bushe te ifyo?b